CC BY
108BUGUNNING ZAMONAVIY RAHBARI
Asal Farhod qizi Xayriddinova Ilmiy rahbar: Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov [email protected]
Annotatsiya:. Mazkur maqolada zamonaviy O'zbekiston taraqqiyotida yangi sahifaning ochilishi, mamlakatimizdagi islohotlarning, eng avvalo, dunyoda, shu jumladan, jahon iqtisodiyotida yuz berayotgan turli o'zgarishlarga mos holda amalga oshirilayotgani, shuningdek zamonaviy rahbar qiyofasi va imiji, uning zamon talablariga mos bo'lishi xususida so'z boradi.
Kalit so'zlar: Yangi O'zbekiston, imij, rahbar, demokratik islohotlar, intellektual qobiliyat, vizual xotira, strategik boshqaruv uslubi.
TODAY'S MODERN LEADER
Asal Farhod kizi Khayriddinova Research advisor: Muminmirzo Kholmumminov [email protected]
Abstract: This article is about the opening of a new page in the development of modern Uzbekistan, the reforms in our country, first of all, are being carried out in a accordance with the various changes taking place in the world, including the world economy, as well as the appearance and image of amodern leader, and his compliance with the requirements of the times the word goes.
Keywords: New Uzbekistan, image, leader, democratic reforms, intellectual ability, visual memory, strategic management style.
Zamon seni emas, sen zamoni boshqar.
"Bir haqiqatni ishonch bilan aytishga barcha asoslarimiz bor. O'zbekiston kechagi O'zbekiston emas - bugungi xaqimiz ham kechagi xalq emas", - deb ta'kidlagan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev. Tarixdan ma'lumki, insonlar boshqaradi, yoki boshqariladi. Bu hayot sinovlarini faqat sabrli, bardoshli insonlargina matonat bilan yengib o'tadi. Kuchsizlar esa doim kimdir uni boshqarishiga muhtoj bo'lib yashaydilar.
Shuningdek, bizning O'zbekiston diyorini ham ko'p asrlar mobaynida turli shaxslar boshqarib kelgan. Bir so'z bilan aytganda diyorimiz shu darajagacha erishguncha ko'plab sinovlarni boshidan kechirgani ayni haqiqat. Bugungi kunda jamiyatimiz har sohada o'zgacha ko'rinish oldi. U deylik madaniyat sohasi bo'lsin,
I ibiSi^^Bl http://oac.dsmi-qf.uz
ta'lim, sport: barcha-barchasida. Buning asosiy sababi Yangi O'zbekiston davlatini barpo qilib, uni yanada rivojlantirishdir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev mustaqilligimizing 31 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimda Yangi O'zbekiston xususida shunday dedi "Hammamiz yaxshi tushunamizki, bugun biz intilayotgan Yangi O'zbekistonni barpo etish, Uchinchi Renessans poydevorini yaratish oson ish emas. Bunday ulug' vazifani sharti va mezonlari ko'p. Ammo eng muhim va hal qiluvchi omil - bu demokratik islohotlar yo'lidir"[1:1]. Yangi O'zbekiston taraqqiyotida zamonaviy rahbar qanday bo'lishi kerakligi haqida so'z ochishdan oldin, Yangi O'zbekiston so'ziga izoh bersak maqsadga muvofiq ish bo'lar edi. Bu so'z Prezidentimiz ta'biri bilan aytganda:
- har bir fuqaroning hayotini yanada yaxshilash maqsadida davlat xizmatlaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar beradigan;
- odamlar o'z muammolari haqida ochiq gapirishi va ularning yechimi uchun birgalikda harakat qilishlariga barcha sharoitlar mavjud bo'lgan;
- hamma uchun adolatni so'zsiz ta'minlash imkonini beradigan hamda fuqarolari ijtimoiy mavqeyidan qat'i nazar, qonun oldida teng bo'lgan;
- tadbirkorlikning rivojlanishi uchun zarur sharoitlar yaratilgan davlatdir.
Bir so'z bilan aytganda, Yangi O'zbekiston deganda, har bir fuqarosi uchun g'amxo'rlik qiladigan, ochiq va adolatli jamiyat ham tushuniladi.[2:2]. Shunday ekan, Yangi O'zbekistonda rahbarlar qanday bo'lishi kerak ekan? Bu savolga javob berish uchun avval rahbar shaxs kim ekanligini anglab yetishimiz zarur. Rahbarlik atamasi ishning ko'zini biladigan, kasbiga qalb qo'ri va butun mehrini berib, o'zi, oilasi va butun el-yurtini o'ylab mehnat qiladigan, boshqaruv faoliyatini jon dildan seva olgan kishiga nisbatan ishlatiladi.
"Rahbarlik yuksak aql-farosat, ko'p kuch-g'ayrat, izlanish va topqirlikni, o'z ustida tinmay ishlashni, o'rni kelganda, zaruriy tadbirkorlikni talab qiladi. Rahbarlik tushunchasiga quyidagi ta'riflarni keltirish mumkin:
1. Rahbar ijtimoiy shaxs sifatida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish resurslarini birlashtirib, uning asosiy harakatlantiruvchi kuchini boshqaruvchi sifatida omilkorlik bilan ish yurituvchi shaxsdir.
2. Rahbar har qanday ishni amalga oshirish uchun, avvalo, mustaqil qaror qabul qiladi. Bu qaror rahbarning tadbirkorlik, ishbilarmonlik faoliyati maqsadini belgilaydi.
3. Rahbar o'z sohasiga yangi g'oya, yangi tashabbus, yangi texnologiyalarni joriy etuvchi tadbirkor shaxs hisoblanadi [3:37].
Rahbar - ustoz, murabbiy, rahbar-millat tarbiyachisi, abadiyatga daxldor shaxs. Uning mashaqqatli mehnati o'laroq kelajagimiz vorislari kamol topib boradi. Demak, rahbarlarga qaratilgan e'tibor Vatan taqdiriga qaratilgan e'tibordir. "Davlat rahbarlar-u fuqarolarning sadoqati va fidoiyligila qudratlidir", - degan edi Amir Temur. Bundan
I ihSi^^Bl ^^ http://oac.dsmi-qf.uz
tashqari respublikamizda rahbar xodimlar katta bo'g'inni tashkil etadi. Shuning uchun rahbar qay darajada milliy g'oya va e'tiqod bilan qurollangan va uni anglab olgan bo'lsa jamiyat shunchalik taraqqiyotga erishadi. Boshqacha qilib aytganda, milliy g'oya va e'tiqod qanchalik mazmunli, har bir rahbarning uzoqqa mo'ljallangan maqsad va manfaatlari, kelajakda esa jamoaning istiqbolini belgilashga xizmat qiladigan bo'lsa, uni kishilar shunchalik tez qabul qiladi. Va unga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi. Shu tufayli rahbar o'tkir hissiy bilish va intellektual qobiliyatlarini shakllantira borish, so'z bilan amaliyotning nomutanosibligi holatlarini kuchliroq anglashi zarur.
Bundan tashqari rahbar quyidagilarga e'tibor qaratishi zarur:
1. Biz yashayotgan o'zgaruvchan muhit rahbarlardan o'zlarini va o'z vaqtlarini samarali boshqarish imkoniyatiga ega bo'lishni talab etadi.
2. An'anaviy qadriyatlarning yemirilishi bilan bog'liq holda zamonaviy rahbar o'z shaxsiy qadriyatlarini ko'rsata olishni talab etadi.
3. Tanlash uchun ulkan imkoniyat bo'lganligi sababli, rahbardan bajarilayotgan ishning maqsadlarini ham, o'z maqsadlarini ham aniq belgilash talab etiladi.
4. Uzluksiz o'rganish orqali o'zlarining o'sishini, rivojlanishini doimiy qo'llab-quvvatlash.
5. Muammolarni tez va samarali yechish talab etiladi.
6. Rahbarlar vaziyatning o'zgarishiga ta'sirchan munosabatda bo'lish uchun mohir va moslashuvchan bo'lishi kerak, ya'ni strategik boshqaruv usullarini o'zlashtirishi kerak.
7. An'anaviy ierarxik munosabatlardagi qiyinchiliklar tufayli samarali boshqarish to'g'ridan-to'g'ri buyruqlarga murojaat qilmasdan, odamlarga ta'sir o'tkazish qobiliyatlaridan foydalanishni talab qiladi.
8. Ko'plab an'anaviy boshqaruv usullari o'z imkoniyatlarini tugatganligi tufayli, yangi, zamonaviy boshqaruv uslublari talab qilinadi. Ularning bo'ysunuvchilariga nisbatan turli xil yondashuvlarni o'zlashtirish kerak.
9. Rahbar tezda ixtirochi va ishda samarali bo'la oladigan jamoalarni tuzishi va takomillashtirishi kerak.
Bundan tashaqari doimo rahbar shaxs qo'l ostidagilarga o'rnak bo'lishi darkor. Shuning uchun ham Albert Eynshteyn bejiz "Kishilarni nimagadir o'rgatishning eng ma'qul usuli-ularga o'rnak bo'lish", - demagan [4:132]
"Har bir rahbar faoliyat mezoni - bu xalqning orzu-umidlarini o'zi uchun asosiy maqsad qilib, ularni izchil ro'yobga chiqarishdan iborat", - degan edi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev.
Bundan tashqari rahbarga faoliyati davomida ta'sir qiluvchi yetakchi omillar quyidagilar:
186
http://oac.dsmi-qf.uz
1. Til bilish zaruriyati. Misol tariqasida olaylik, O'zbekiston Respublikasida 130 dan ortiq millat va elatlar istiqomat qiladi. Yurtimizda chet tillarini bilish hozirgi davrda nafaqat rahbarlik faoliyatiga, balki kundalik maishiy xizmatlarga ham o'zining ta'sirini ko'rsatmasdan qolmaydi. Bundan tashqari til bilish rahbarning ustunlik jihatidir. Sababi rahbar bevosita chet davlatlar bilan hamkorlik ishlarini olib boradi, shunday vaziyatda til bilish qobiliyati rahbar shaxs uchun foydali jihatdir.
2. Vaqt masalasi. Har qanday rahbar uchun bugungi kunda eng muhim muammo ish vaqtidan oqilona foydalanish hisoblanadi. Shuning uchun ham rahbarlik mehnatini ilmiy asosda tashkil etishning boshlang'ich bosqichi rahbarlik tizimi xodimlariga ish vaqtidan unumli foydalanishni o'rgatishdir. Yuqorida aytganimizdek, vaqt tanqisligi bu - har xil darajadagi rahbarlarni hammadan ko'proq tashvishlantiradigan muammolaridan biridir, chunki ular uchun vaqt omili odatda hal qiluvchi rol o'ynaydi. "Vaqt shunday bir manbaa hisoblanadiki, har bir rahbar unga barobar miqdorda ega bo'ladi. Shuning uchun ham uning qancha vaqtga ega ekanligi muhim emas, balki rahbarning o'zi ega bo'lgan vaqtdan qanday unumli foydalana olgani muhimdir[5:251-252]. "Vaqt-shunday noyob resurski, - deb yozadi Professor K.Abdurahmonov, - uni pul singari jamg'arib bo'lmaydi. U bizning mavjudligimizning eng moslashmaydigan elementidir"
3. Rahbarning zamonaviy texnologiyalarni bilish qobiliyati. Barchamizga ma'lumki, XXI asr "Ilg'or texnologiyalar asri", shunday ekan zamonamizni boshqaruvchi rahbarlar texnologiyalardan bemalol foydalana olishlari zarur. Bu albatta, rahbar uchun ham foyda, ham uning ustunlik jihatidir.
4. Rahbar imiji. Imij-(inglizcha-qiyofa, tasvir) odamlar ongida muayyan shaxs, tashkilot va boshqa ijtimoiy obyektga nisbatan yuzaga keluvchi, idrok etilayotgan obyekt haqidagi axborotni o'zida mujassamlashtirgan va ijtimoiy xulq-atvorga da'vat etadigan muayyan sintetik obraz. Bir so'z bilan aytganda, rahbar shaxs imiji bu -uning tashqi qiyofasi. Shunday ekan rahbarning kiyinish uslubi ham uning ish faoliyatiga katta ta'sir qiladi. Rahbar imijning eng asosiy qoidasi insonda 3 tadan ortiq rang bo'lmasligi kerak (bu rahbar yoki notiqning imiji albatta). Chunki, insonda 3 tadan ortiq rang bo'lsa, insonning ta'sir doirasi kamayib ketadi, ommaning diqqati bo'linadi. Shuning uchun doimo kiyinish odoblariga rioya qilish zarur.
5. Rahbarning nutq odoblari. Kaliforniyaning Los Anjeles universtitetida tadqiqot o'tkazilgan. Nutq so'zlayotgan shaxsning ommaga nimasi ta'sir qiladi? Tashqi ko'rinish 55%, inson hissiyoti, ya'ni tana harakatlari 38%, nutqning nima haqida ekanligi 7% ni tashkil qilar ekan. Albatta, odamlarda vizual xotira juda yaxshi rivojlangan bo'ladi. Bundan ko'rinadiki, ko'rish orqali yaxshi ma'lumot olamiz. Bizning nima haqida so'zlayotganimiz e'tibor bergan bo'lsak, 7% ni tashkil etar ekan. Ayniqsa, rahbarlar omma oldiga chiqadi, boshqa davlatlar bilan hamkorlik qiladi, boshqa tashkilot rahbarlari bilan hamkorlik qiladi, o'zining qo'l ostidagi
I icclT^^^^H 187 http://oac.dsmi-qf.uz
xodimlar bilan doimiy muloqotda bo'lar ekan imij, nutq qoidalariga amal qilgan holda kiyinib nutq so'zlashi, uning ta'sir doirasini oshirib, hurmatini ko'tarilishiga yordam beradi.
"Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak", - degan edi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev. Haqiqatan, tahlil qilish insonni rivojlantiradi, tartib-intizom maqsad sari yetaklaydi, shaxsiy javobgarlik esa insonda "men"ni shakllantiradi, har bir ishini o'ylab qilishi zarurligini anglatadi. Bularning barchasi rahbar shaxsda shakllangani maqsadga muvofiq bo'ladi desak, adashmaymiz.
Qadim-qadim ajdodlarimizning kindik qoni to'kilgan muqaddas maskanimiz sanalamish shu Vatanning bir kaft tuprog'i, zilol suvi, toza havosi, rango-rang adir-u, tog'-toshlari yurakka shunchalik yaqinki, buni bir so'z bilan ta'riflash qiyin. Ana shunday mo'tabar Vatanda rahbarlik qilish, uning kelajak avlodi, har bir jamoasiga ma'sul bo'lish, butun umrini rahbarlik mehnatiga bag'ishlash, yurt ravnaqi uchun umrini sarflash har bir yetakchi uchun katta baxtdir. Bunday rahbarlar bilan qancha faxrlansak arzidi. Bizning Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ana shunday rahbarlar sirasiga kiradi. Ularning har bir so'zi, qilayotgan islohotlari yosh rahbarlar uchun katta saboqdir. So'zlarimning isboti ularning quyidagi nutqida o'z tasdig'ini topadi. "Ochiq aytmoqchiman: mening tabiatim bunday soxta hayotni mutlaqo qabul qilolmaydi. Xalqimiz menga ishonch bildirdi, ana shu yuksak ishonchni oqlash, el-yurtimizga munosib hayot sharoitini yaratib berish - men uchun hayotimning ma'no-mazmunidir. Men millionlab insonlarning taqdiri uchun mas'uliyatni zimmamga olgan ekanman, islohotlar borasida boshqacha yo'l tutishim, hammasini avvalgidek qoldirishim aslo mumkin emas".
Foydalanilgan adabiyotlar
1. "Milliy Mustaqillik - Yangi O'zbekistonning mustahkam asosidir" O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining o'ttiz bir yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimdagi nutqi.
2. O'sha manba: 2-bet
3. N. Boymurodov. "Rahbar psixologiyasi" Toshkent. - "Yangi asr avlodi". 2007. 327 B
4. O. Salimov. "Boshqaruv Hikmati" Toshkent. "Ta'lim"nashriyoti. 2018. 168
B
5. N. Boymurodov. "Rahbar psixologiyasi". Toshkent. "Yangi asr avlodi". 2007. 327 B
http://oac.dsmi-qf.uz
