Научная статья на тему 'БУҒДОЙДА WEEDCLEAR 33,3 % Э.К. (“RAINBOW AGRISCIENCE” МЧЖ ҚК, ЎЗБЕКИСТОН) ГЕРБИЦИДИНИ БИР ВА КЎП ЙИЛЛИК ИККИ ПАЛЛАЛИ БЕГОНА ЎТЛАРГА ҚАРШИ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ'

БУҒДОЙДА WEEDCLEAR 33,3 % Э.К. (“RAINBOW AGRISCIENCE” МЧЖ ҚК, ЎЗБЕКИСТОН) ГЕРБИЦИДИНИ БИР ВА КЎП ЙИЛЛИК ИККИ ПАЛЛАЛИ БЕГОНА ЎТЛАРГА ҚАРШИ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
58
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Буғдой / икки паллали / трактор / ОВХ / қўл аппарат / сув / дала / бегона ўт / бир йиллик / кўп йиллик / хашорат / сепиш / қарши кураш / гербицид / уруғ / химия / тажриба / синов.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ахаджон Жамолов, Ҳайдаров Анваржон, Бахром Эшонқулов

Гербицидлар (лот. herba – ўт, ўсимлик ва caedo — ўлдираман) — бегона ўтларни йўқотишда қўлланиладиган кимёвий моддалар. Қ. х. да дала, бедазор, боғ ва токзорлар, ўтлоқлардаги, йўл ёқаларидаги бегона ўтларга қарши қўлланилади. Гербицидларнинг бир неча хил препарат кўринишлари мавжуд: сувда эрийдиган кукунлар (далапон ва б.), сув билан аралашиб суспензия ҳосил қилувчи кукунлар (пахтон, которан, котофор, прометрин, гезагард, атразин, агелон ва б.), сув билан аралашиб эмульсия ҳосил қилувчи эмульсияланувчи концентратлар (трефлан, дуал, банол ва б.), тўлдиргич ҳамда таъсир қилувчи моддалардан ташкил топган гранула (донадор препарат)лар (гранулали далапон ва б.).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Ахаджон Жамолов, Ҳайдаров Анваржон, Бахром Эшонқулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУҒДОЙДА WEEDCLEAR 33,3 % Э.К. (“RAINBOW AGRISCIENCE” МЧЖ ҚК, ЎЗБЕКИСТОН) ГЕРБИЦИДИНИ БИР ВА КЎП ЙИЛЛИК ИККИ ПАЛЛАЛИ БЕГОНА ЎТЛАРГА ҚАРШИ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

БУГДОЙДА WEEDCLEAR 33,3 % Э.К. ("RAINBOW AGRISCIENCE" МЧЖ ЦК, УЗБЕКИСТОН) ГЕРБИЦИДИНИ БИР ВА КУП ЙИЛЛИК ИККИ ПАЛЛАЛИ БЕГОНА УТЛАРГА ЦАРШИ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИЦЛАШ *Ахаджон Жамолов, 2Х,айдаров Анваржон, 3Бахром Эшонкулов

1,2Усимликлар карантини ва химояси ИТИ Фаргона филиали катта илмий ходими 3Усимликлар карантини ва химояси ИТИ Фаргона филиали кичик илмий ходим https://doi.org/10.5281/zenodo.8002970 Аннотация. Гербицидлар (лот. herba - ут, усимлик ва caedo — улдираман) — бегона утларни йуцотишда цулланиладиган кимёвий моддалар. Ц. х. да дала, бедазор, бог ва токзорлар, утлоцлардаги, йул ёцаларидаги бегона утларга царши цулланилади. Гербицидларнинг бир неча хил препарат куринишлари мавжуд: сувда эрийдиган кукунлар (далапон ва б.), сув билан аралашиб суспензия %осил цилувчи кукунлар (пахтон, которан, котофор, прометрин, гезагард, атразин, агелон ва б.), сув билан аралашиб эмульсия уосил цилувчи эмульсияланувчи концентратлар (трефлан, дуал, банол ва б.), тулдиргич %амда таъсир цилувчи моддалардан ташкил топган гранула (донадор препарат)лар (гранулали далапон ва б.).

Калит сузлар: Бугдой, икки паллали, трактор, ОВХ, цул аппарат, сув, дала, бегона ут, бир йиллик, куп йиллик, хашорат, сепиш, царши кураш, гербицид, уруг, химия, тажриба, синов.

Кириш. Узбекистонда галла етиштиришни купайтириш, биринчи навбатда, хосилдорликни ошириш керак. Бунинг учун замонавий интенсив дехкончилик шароитида мавжуд барча захиралардан фойдаланиш зарур, бегона утларга карши кураш кишлок хужалигининг энг мухим элементларидан биридир. Тадкикотлар натижалари ва амалиётчиларнинг илгор тажрибаси шуни курсатадики, фермер хужаликларининг энергия билан таъминланишини ошириш, алмашлаб экишларни ихтисослаштириш, угитлар микдорини купайтириш, сугориш, тупрокка ишлов беришни минималлаштириш, галла экинларининг интенсив киска пояли навларини жорий этиш ва бошкалар махсус, бевосита бегона утларга карши курашга каратилган, бегона утларнинг зарарлилигини камайтиришга ёрдам бермайди ва далаларнинг зарарланишини камайтиради.

^ишлок хужалиги ишлаб чикаришида хозирги вактда экинларни етиштиришда зараркунандалар, касалликлар ва бегона утларга карши курашиш учун пестицидларнинг хар хил турлари мавжуд.

Бирок, жахон тажрибаси курсатмокдаки, бир хил таъсир этувчи моддага эга кимёвий препаратлардан доимий ва кенг микёсда фойдаланиш хашаротларнинг инсектоакарицидларга, фитопатогенларни тизимли фунгицидларга, бегона утларнинг доимий кулланиладиган Гербицидларга чидамлилигини кескин ортишига олиб келади.

Дон етиштиришни интенсивлаштириш оркали юкори ва баркарор хосил олиш мумкин. Бу технологиянинг мохияти экинларни энг яхши утмишдошларига жойлаштириш, экинларни мувозанатли озиклантириш хамда бегона утлардан тизимли химоя килишдан иборат. Доимий бегона утларга карши курашга карамай, уларнинг таркалиш майдони камаймаяпди. Бу бегона утлардан факат агротехник усуллар билан ёки республикада кулланиладиган препаратлар ёрдамида тозалаш мумкин эмас. Ушбу глобал

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

муаммони х,ал килишда селектив гербицидларни излаш ва жорий этиш мух,им урин тутади. Усимликлар бегона утлар ва маданий усимликлар гербицидларга чидамлилик даражаси билан фаркланади. Усимликларнинг чидамлилиги уларнинг гербицидларни биотрансформация килиш кобилияти билан боглик ва ферментлар таъсирининг узига хослигини белгилайди. Бу гербицидларнинг турли хил сурилиши, хдракати,

парчаланиши ва зарарсизлантирилишида ифодаланади. Маълумки, баъзи гербицидлар нуклеин кислоталарнинг алмашинувига халакит беради ва усимлик метаболизмининг куплаб бошка алокаларини бузади, бир катор муаллифлар (Чкаников Д, Соколов М. 1973), чидамли усимликларни амалга ошириш окибатларини бартараф этадиган механизмларга эга эканлигини таклиф киладилар, галофенокси кислоталарнинг гормонал фаоллигини амалга ошириш окибатларини бартараф этиш, дархдкикат, купинча гербицид билан ишлаш дастлаб экинларнинг усишига тускинлик килади ва курук моддаларнинг тупланишига олиб келади, баъзан метаболизмда сезиларли узгаришларга олиб келади, лекин аста-секин бу узгаришлар нормаллашади, усимликларнинг х,олати нормал х,олатга кайтади, баъзан эса усимликнинг усиши кузатилади. Шунинг учун чидамли усимликлар кандайдир тарзда гербицидларнинг дастлабки намоён булган фитотоксик таъсирини коплаши ва тулик х,осилни таъминлаши мумкин.

Дала майдонида усадиган бегона утларнинг кискача тавсифи

Шура - Amaranthus retroflexuss лалми ва сугориладиган майдонларда учрайдиган бир йиллик икки паллали бегона ут. Бах,орда хдво хдрорати 200C га етганда кишлаган уругдан униб чикади. Июнь-июль ойларида гуллаб, июль-сентябрда мева тугади. Буйи 100 см гача усади ва бир туп усимлик бир миллионгача уруг беради. ^улай шароитда х,ар бир м2 да 1000 гача майса униб чикиши мумкин. Уруги донни ва тупрокни ифлослантиради.

Олабута - Chenopodiaceae. Асосан сугориладиган, баъзан еса лалми ерларда учрайдиган бир йиллик бегона ут. Март-апрель ойларида униб чикади. Буйи 30-90 см гача усади. Донни ва тупрокни ифлослантиради.

Сарик ут- Erubimum cheiratnoidis L. Сугориладиган майдонларда учрайдиган бир йиллик икки паллали бегона ут. Март-апрель ойида уругидан униб чикади. Буйи 20-70 см гача усади ва май ойида гуллаб, июль-октябрь ойларида уруги пишади. Уруги донни ва тупрокни ифлослантиради.

Буритарок - Hibiscus trionum L. - асосан сугориладиган ерларда 1 м2 да уртача 3-4 дона учрайдиган бир йиллик бегона ут. Март-апрель ойларида униб чикади. Гуллаши, мева бериши ерта бах,ордан то кеч кузгача давом етади. Уруглари оркали таркалади ва 1500 донагача уруг беради.

Семиз ут - Portulaca aliracca L. Бир йиллик бегона ут, буйи 35 см гача булади. Пояси этли, туксиз, тарвакайлаган ярим ётиб усади, поясининг пастки кисмида урнашган барглари навбатланиб жойлашган. Кусакчалари тухумсимон ёки думалок 5-8 см узунликда. Семизутнинг гуллаши, уруглаши июнь-октябрь ойларига тугри келади.

Шикилдок ут - Capsella bursa-pastoris L. Бир йиллик икки паллали бегона ут булиб, илдизи тугри усади. Шикилдок ут асосан сугориладиган ерларда учраб, шу билан бирга бах,орги ва кишловчи формалари учрайди. Ба^орги формасининг уруглари факатгина ба^орда усади. Уларнинг уругини усиши учун узок муддат керак. Шикилдок утнинг уругини пишиш муддати бугдойнинг пишиш даврига тугри келиши натижасида

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

тупрокни ифлослантиради. Бир туп шикилдок ут усув даврида 2000 дан 4000 донагача уруг беради.

^уйпечак - Convolvulus arvensis асосан сугориладиган майдонларда учрайди. Март ойида уругидан униб чикади ва илдизи оркали х,ам купаяди. Илдизи бакувват, тупрокда 40 см чукурликкача боради. Июль- сентябрда гуллайди, мева беради. Тупрокни уруглари хдмда илдизлари билан ифлослантиради, экинларга тирмашиб усади.

Тадкикот утказиш жойи х,амда усули

Тажриба синовлари Фаргона вилояти шароитида утказилди. WEEDCLEAR, 33,3% э.к. «Rainbow Agriscience» МЧЖ ^К, Узбекистон гербицидининг биологик самарадорлигини дала шароитида «^ишлок хужалиги экинларида Гербицидларни давлат синовидан утказиш буйича йурикнома» (Тошкент - 2007) буйича амалга оширилди. Тасдикланган ишчи дастурига мувофик ва буюртмачи билан келишилган х,олда, тажрибалар куйидаги схема буйича утказилди:

1. WEEDCLEAR 33,3% э.к. - 0,5 л/га

2. ФЛУРОКСИПИР 36 % э.к - 0,55 л/га (андоза)

3. Назорат - дорисиз

Синов натижалари

Гербицидларни куллашдан асосий максад вегетация даврида бир йиллик икки паллали бегона утларни х,осилга зарар етказмасдан максимал даражада йук килишга эришишдан иборат.

Бу маданий экинлар ривожланишининг дастлабки усув даврида, бегона утлар унинг усишидан сезиларли даражада ошиб кетган ва ривожланишини кечиктириши мумкин булган даврда катта ахдмиятга эга.

Ушбу тажрибалар жадвалларда келтирилган. Унда экинларда пайдо буладиган бир йиллик икки паллали бегона утларга карши WEEDCLEAR, 33,3% эм.к. гербициди самарали эканлигини курсатади.

Флуроксипир, 36 % эм.к. (андоза) вариантида 0,55 л/га сарф меъёрида кулланилганда 15 кундан сунг 1 м2 да 0,47 дона, 30 кундан кейин 0,35 дона, 60 кундан кейин 0,28 дона колди.

WEEDCLEAR, 33,3% эм.к. гербицидининг биологик самарадорлиги тажрибада 15, 30 ва 60 кунларда бугдойни бир йиллик икки паллали бегона утларга карши 3 та назоратни уртачаси 94,5% ни ташкил этди.

БуFдойга WEEDCLEAR 33,3 % э.к. бир ва куп йиллик икки паллали бегона утларга карши биологик самарадорлиги

Фаргона вилояти, Богдод тумани, УКваХ^ИТИ Фаргона филиали, 11.04.2022й.

Бегона утларнинг номи Ишлов дан олдин дона /м2 Назорат дорисиз, дона/ м2 Флуроксипир-(андоза) 36% э.к 0,55 л/га) WEEDCLEAR 33,3% э.к. 0,5 л/га

дона/ м2 % дона/м2 %

Ишловдан 15 кун сунг

Шура 4,2 6,4 0,6 90,6 0,6 90,6

Олабута 5,3 4,5 0,4 91,1 0,3 93,3

Сарик ут 3,6 3,6 0,6 83,3 0,4 88,9

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Буритарок 7,1 6,5 0,4 93,8 0,4 93,8

Семиз ут 6,4 7,2 0,3 95,8 0,2 97,2

Шикилдок ут 3,4 4,1 0,5 87,8 0,5 87,8

^уйпечак 3,5 4,2 0,6 88,7 0,6 89,9

Уртача 5,0 5,4 0,47 91,3 0,4 92,0

Ишловдан 30 кун сунг

Шура 4,4 6,4 0,2 96,9 0,4 93,8

Олабута 5,2 4,5 0,4 91,1 0,3 93,3

Сарик ут 3,5 3,6 0,5 86,1 0,3 91,7

Буритарок 6,4 6,5 0,3 93,4 0,4 93,8

Семиз ут 3,2 7,2 0,3 95,8 0,2 97,2

Шикилдок ут 3,1 4,1 0,4 90,2 0,3 92,7

^уйпечак 3,2 3,9 0,5 91,1 0,3 93,2

Уртача 4,3 5,4 0,35 93,5 0,32 93,7

Ишловдан 60 кун сунг

Шура 5,3 6,4 0,1 98,4 0,2 95,9

Олабута 4,2 4,5 0,6 86,7 0,1 96,8

Сарик ут 3,1 3,6 0,1 97,2 0,2 94,4

Буритарок 6,4 6,5 0,3 95,4 0,2 95,9

Семиз ут 6,4 7,2 0,3 95,8 0,2 97,2

Шикилдок ут 3,3 4,1 0,3 92,7 0,1 96,6

^уйпечак 3,7 4,3 0,4 92,3 0,1 95,8

Уртача 4,8 5,4 0,28 93,5 0,2 93,9

3 та назоратни уртачаси 4,7 5,4 0,4 93,2 0,3 94,5

ХУЛОСАЛАР

1. WEEDCLEAR, 33,3% эм.к. гербициди 0,5 л/га куллашда бир ва куп йиллик икки паллали бегона утларга карши етарлича самарага эга, экинга фитотоксик таъсир курсатмади.

2. WEEDCLEAR, 33,3% эм.к. гербицидининг кузги бугдой экинларида бир ва куп йиллик икки паллали бегона утларга карши амалий ишлатишни тавсия этамиз (0,5 л/га). Узбекистон Республикаси кишлок хужалигида кулланиладиган кимёвий воситалар ва агрохимикатлар РУЙХАТИга сарф-меъёри 0,5 л/га нормасида тавсия килишни максадга мувофик деб хисоблаймиз.

REFERENCES

1. Х,амраев А.Ш, Х,асанов Б.А ва бошкалар. Галла ва шолини зараркунанда, касалликлар ва бегона утлардан химоя килиш.- Тошкент, 2000.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

2. Очилов Р.О., Сагдуллаев А.У ва бошкалар. Галлазорларда гербицидларни куллашга доир тавсиянома / Тошкент, 2010.

3. Лунева Х.Х. О ботанических наименованиях сорных растений// Ж.Зашита и карантин растений.- М., 2003.- №11.- С.17-20.

4. Методические указания по Государственным испытаниям гербицидов на посевах с/х культур.- Ташкент, 2007.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.