Научная статья на тему 'БУҒДОЙ ДОНИНИ КОМБИНАЦИЯЛАНГАН ИСИТИШ ОРҚАЛИ ОЗУҚАЛИК ДАРАЖАСИНИ ОШИРИШ'

БУҒДОЙ ДОНИНИ КОМБИНАЦИЯЛАНГАН ИСИТИШ ОРҚАЛИ ОЗУҚАЛИК ДАРАЖАСИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инфрақизил нурланиш / фермент / микроинизация / экструзия / микротўлқин / крахмал / клейстерезация / декстринизация.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — О.Н.Олимов

Иссиқлик билан ишлов бериш жараёнида буғдой донининг маҳаллий крахмаллари ўзгартирилган крахмалга айланади. Шакар ва декстринларнинг таркиби 2-3 баробар ортади, клейстеризацияланиш даражаси 35% ва ундан юқори даражага етади. Комбинациялашган усулда термик ишлов бериш орқали дон хом ашёсининг озуқабардорлиги ортишини кўрсатиб бериш мазкур илмий ишнинг мақсадидир.Чунки дон озуқасини "қайта ишланган" буғдой билан алмаштириш парвариш қилинаётган ҳайвонларнинг ўсишига ижобий таъсир кўрсатади, уларнинг маҳсулдорлиги ортади.Дон маҳсулотларини қайта ишлаш жараёнини такомиллаштириш борасидаги тадқиқотларни илмий асосда ташкил этилиши қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини янада ошишини таъминлайди. Ушбу мақолада дон маҳсулотини инфрақизил (ИҚ) нурланиш билан нурлантириш орқали қайта ишлашнинг давомийлиги ҳақида маълумотлар келтирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУҒДОЙ ДОНИНИ КОМБИНАЦИЯЛАНГАН ИСИТИШ ОРҚАЛИ ОЗУҚАЛИК ДАРАЖАСИНИ ОШИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

БУГДОЙ ДОНИНИ КОМБИНАЦИЯЛАНГАН ИСИТИШ ОРЦАЛИ ОЗУЦАЛИК ДАРАЖАСИНИ ОШИРИШ

О.Н.ОЛИМОВ

Жиззах политехника институти, Жиззах, Узбекистон https://doi.org/10.5281/zenodo.13859729

Аннотация. Иссицлик билан ишлов бериш жараёнида бугдой донининг мауаллий крахмаллари узгартирилган крахмалга айланади. Шакар ва декстринларнинг таркиби 2-3 баробар ортади, клейстеризацияланиш даражаси 35% ва ундан юцори даражага етади. Комбинациялашган усулда термик ишлов бериш орцали дон хом ашёсининг озуцабардорлиги ортишини курсатиб бериш мазкур илмий ишнинг мацсадидир.Чунки дон озуцасини "цайта ишланган " бугдой билан алмаштириш парвариш цилинаётган уайвонларнинг усишига ижобий таъсир курсатади, уларнинг маусулдорлиги ортади.Дон маусулотларини цайта ишлаш жараёнини такомиллаштириш борасидаги тадцицотларни илмий асосда ташкил этилиши цишлоц хужалигида ишлаб чицариш самарадорлигини янада ошишини таъминлайди. Ушбу мацолада дон маусулотини инфрацизил (ИК) нурланиш билан нурлантириш орцали цайта ишлашнинг давомийлиги уацида маълумотлар келтирилади.

Калит сузлар: инфрацизил нурланиш, фермент, микроинизация, экструзия, микротулцин, крахмал, клейстерезация, декстринизация.

Abstract. In the issiklik bilan i§lov bir§i§ process, the local starches of the wheat grain turn into burnt starch. The composition of sugar and dextrins is 2-3 times higher, the degree of gelatinization reaches 35% or more. The purpose of this scientific work is to demonstrate the increase in the nutritional value of wheat grain through thermal processing in a combined method. Because replacing wheat grain with "recycled" wheat has a positive effect on the growth of the animals being raised, it increases their productivity. This article provides information on the duration of the processing of grain products by infrared (IR) radiation.

Keywords: infrared radiation, enzyme, microinization, extrusion, microwave, starch, gelatinization, dextrinization.

Асосий кием: Дон мураккаб термодинамик тизим ва тирик организм сифатида атроф-мух,ит билан фаол узаро таъсир килади ва кулланиладиган ташки таъсирга жавоб сифатида унинг хусусиятлари ва тузилишида узгаришларга учрайди. Донда намлик ва хдрорат узгарганда, физик-кимёвий ва биокимёвий табиатнинг мураккаб жараёнлари ривожланади: дон маусулотини сугориш пайтида шишиши, доннинг фермент тизимининг фаоллашиши каби жараёнлар юз беради. Натижада, доннинг биокимёвий хусусиятларининг уни кайта ишлаш параметрларига мувофик купрок ёки камрок сезиларли узгариши содир булади; шу туфайли доннинг озукавийлик киймати х,ам узгаради.

Бугдой хом ашёси таркибидаги хдйвонлар учун зарарли ферментларни камайтириш максадида термик ишлов беришнинг турли хил усуллари мавжуд: инфракизил иситиш (микронизация), ковуриш, экструзия, микротулкинли ишлов бериш ва бошкалар [1-3]. Уларнинг ичида инфракизил (И^) нурлан билан ишлов бериш ва электр иситиш (ЭИ) усуллари кенг таркалган.

1.Микроионизация жараёни. Микронизация жараёнининг параметрларидан бири бу микронизаторда донни кайта ишлаш давомийликдир: бу унинг ишлашини, шунингдек, аралаш озукаларнинг таркибий кисми сифатида унинг юкори технологик хусусиятларини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

таъминлайди. Ушбу жараён давомийлигининг оптимал кийматини доннинг оптик ва термодинамик хусусиятлари буйича олинган экспериментал натижалар асосида аниклаш мумкин.

Дон мах,сулоти томонидан сурилган иссиклик микдорини куйидаги ифода билан аниклаш мумкин:

Ç = а • S3kx • At • т, (1)

а -иссиклик узатиш коеффициенти, кДж/ м-°С,

S3- доннинг самарали юзаси булиб, ИК - кайта ишлаш жараёнида ёркин энергияни фаол равишда ютилиши, м2,

At - микронизация пайтида дон хдроратининг ошиши, °С, т - кайта ишлаш вакти, с.

Жараённинг тах,лили шуни курсатадики, донни микронизаторда кайта ишлаш бир катламда содир булганда, дон сиртининг тахминан 1/2 кисми иссикликни ютишда иштирок етади. Битта дон учун доннинг ташки юзаси майдонини аниклашда энг ишончли натижа Г. A. Егоров формуласи билан аникланди [4]:

5 = 1,12а2 + 3,76Ъ2 + 0,88I2 - 10, (2)

бу ерда а, b. l доннинг кенглиги, калинлиги ва узунлиги, м.

Бундай х,олда, 1 кг доннинг узига хос ташки юзаси битта дон сирт майдонининг 1 кг дон сонига купайтмаси х,исобланади:

Snis = S • n, (3)

бу ерда n - 1 кг доналар сони-1000 дон массасининг кийматига караб, курук вазнга айланмасдан, яъни мувозанат намлигида аникланади: п =-. (4)

тЮ00

Х,исоблаш учун куйидаги кийматларни оламиз: а = 25 кДж / м • с • °С, кх = 0.1103 1 / м,

A t= 100 °С, бу донни 20 °С дан 120° гача иситишни англатади.,

™iooo = 4 • 10-6 кг,

n = 1: 40 • 10-6 = 25000 дона,

S = 55.3 • 10-6 м2

Sз = 0.5 • S = 28 • 10-6м2.

Бошка томондан, дон томонидан сурилган иссиклик микдорини куйидаги формулага мувофик жараённинг иссиклик баланси асосида топиш мумкин: Q = m • с • At, (5)

бу ерда t-доннинг массаси (бу х,олда 1 кг), c-доннинг солиштирма иссиклик сигими, кДж/кг ° .

Бу х,олатда c = 2,60 кДж/кг°С деб олинади. 100 °С да иситиш учун ушбу кийматдан фойдаланиб, керакли микдордаги иссикликни аникланади:

Q = 1,0 • 2,60 • 100 = 260 кДж. Юкоридаги ифодаларни тенглаштириб, микронизаторда донни кайта ишлаш давомийлиги учун куйидаги ифодани топамиз:

т =-. (6)

а-5з -кх v у

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Унга киритилган микдорларнинг узига хос кийматларини алмаштириб, биз микронизаторда экспериментал ишлов бериш шароитида доннинг уароратини 20 °С дан 190 °С гача ошириш учун 37 с талаб килинишини аниклаймиз.

Бу киймат оптимал уисобланади. Донни кайта ишлаш ушбу режимда амалга оширилди. Шу билан бирга, крахмалнинг клейстерезацияси ва декстринизацияси туфайли маълум уажмда доннинг хусусиятларига керакли таъсир чукурлигига эришилади, унинг озукавий киймати ошади.

Бу жараён, айникса, донни И^ нурланиши билан кайта ишлашда ёки бундан ташкари, унинг микронизация жараёни шароитида яккол намоён булади. Донни юкори уароратгача тез киздириш билан доннинг шишиши ёки уатто тулик деформацияси ва унинг ёрилиши содир булади.

2. Микронизация пайтида донни иситишнинг математик модели. Маълумки [5] модданинг доимий атроф-мууит уароратида ёпик майдонда исиши куйидаги тенглама билан тавсифланади:

тс d(ti-t0) , л _ Р (

~aF dx ' 0 ~aF' (7)

Бунда m-модданинг массаси, с-модданинг узига хос иссиклиги,

ti't0, -атроф-мууит уарорати i ва t0 моддасининг дастлабки уарорати уртасидаги

фарк.

Р-вактнинг дастлабки моментида иситгичдан моддага сакраш билан таъминланган иссиклик окимининг кучи t = 0,

а-мууитдан моддага иссиклик узатиш коеффициенти, F-келтирилган иссиклик узатиш юзаси.

Бундай уолда, модданинг уароратининг узгариши куйидаги тенглама билан аникланади:

Р L

t(T) = t0+^[l-eXpQ)] (8)

aF L г \К

t-, j, тс

Бу ерда К = — -доимий катталик.

Бундан келиб чикадики, К киймати канчалик юкори булса, маусулотни (моддани)

иситиш секин содир булади.

Шунинг учун маусулотни иситиш тезлиги, яъни вакт утиши билан унинг

уароратининг узгариш тезлиги куйидаги тенглама билан аникланади: dt _ P-aFAt , s

dx mC ( )

Бу ерда At = (tt - t0).

Мазкур ифода - бу жараённинг математик моделидир. Ушбу тенгламаларга асосланиб, биз иш комбинациялагн микронизация усули билан донни кайта ишлаш жараёида иситиш тизими давомийлигини аниклай оламиз. Х,исоблаш учун куйидаги параметрларни оламиз: Доннинг вазни-1 кг,

Donning солиштирма иссиклик куввати 1,85 кДж / кг-град. Иссиклик узатиш коэффициенти а = 25 кДж / м2с.

Нурланиш энергиясини оладиган доннинг юзаси уисоблаш йули билан топилади. Бунинг учун биз доннинг 1000 донасини массасини 40 г га тенг деб оламиз, битта доннинг

^ = "Г = 1,2м2.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

ташки юзаси майдони уртача улчамлар (узунлиги 6 мм, калинлиги 2,5 мм, кенглиги 3 мм) асосида топилади, 47 м2 га тенг булади.

Кейин 1 кг доннинг ташки юзасини умумий майдони куйидагини ташкил этади:

47•10-6•1000 40 • 10-3

Кабул киламизки, доннинг ташки юзасини факат ярми нурланишни кабул килади, шунинг учун у бу кисм иссикликни ютиш жараёнида иштирок етади:

Е,ф = 1,2 • 0.5 = 0,6м2. Ушбу маълумотларга асосланиб, биз доимий K кийматини топамиз:

К = 0,106 с.

Физик маънода К доимий киймати иситиладиган махсулотнинг харорати 1 даражага ошадиган вактни белгилайди. Маълум булишича, 36 сонияда, яъни, доннинг ёрилишидан олдин унинг хдрорати тахминан 330 °С га ошади. Бу натижа тажрибадаги доннинг физик улчанган хароратидан ошиб кетади. Шубхасиз, бу доннинг ташки юзасининг 0,5 дан камроги иссикликни ютишда иштирок етиши билан боглик.

Агар бу киймат дон юзасининг атиги 1/3 кисмини ташкил килади деб хисобласак, К доимийлигининг киймати 0,247 га тенг булади ва 36 сонияда дон уз хароратини 142 даражага оширади. Бу натижа экспериментал маълумотларга якиндир. Демак, дон махсулоти ИК нур билан нурланганда, ташки юзанинг учдан бир кисми нурланиш энергиясини ютади.

Ушбу хисоблаш жараёнида доннинг иссиклик-нурланишини утказувчанлиги ва акс етиши хисобга олинмайди, бу маълум бир тарзда доннинг кизишига таъсир килади. Бу курсаткичларни хисобга олиш оркали тажриба шартларини кониктирадиган натижаларни олиш мумкин. Хулоса:

1.Дон махсулотини комплекс иссиклик ва ИК нурлантириш оркали озукабардошлиги ортиши курсатиб берилди.

2. Дон махсулотини микроионизация жараёни параметрлари аникланди.

3. Микронизаторда донни кайта ишлаш давомийлигини аниклашнинг математик ифодаси яратилди.

4. Микронизация пайтида донни иситишнинг математик модели яратилди.

5. Махсулотни (моддани-донни) иситиш жараёни тезлигини белгиловчи коэффициент К доимийсининг киймати аникланди.

REFERENCES

1. Шевцов А.А. Новое в технологии гидротермической обработки зерна овса [Текст]/ А.А. Шевцов, С.В. Куцов. - Воронеж: ГОУВПО "Воронеж. гос. технол. акад.", 2010. - 159 с.

2. Патент РФ №2410316 Вибрационный конвейер. Тишанинов Н.П, Амельянц А.Г, Ведищев С.М, Кропоткин О.Н. Бюл. №19, опубл. 10.07.2012.

3. Патент РФ №2442736 Стационарный секционный качающийся транспортер. Дианов Л.В, Алфеев А.А, Бюл. №5, 20.02.2012.

4. Возмилов С. Г., Галимарданов И. И. Методика расчета и выбора рациональной мощности системы нагрева бытового инкубатора // Механизация и электрификация сельского хозяйства. № 2. 2005. С. 18.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

5. Зуев Н.А. Сушка и предпосевная стимуляция семян осцеллирующим электромагнитным полем в инфракрасном диапазоне частот.: автореф. дисс. .. .канд.техн.наук: 05.20.02: Москва. 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.