CC BY
3INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
BOSHLANG'ICH SINFLARDA ZID MA'NOLI SO'ZLAR USTIDA ISHLASHNING
LISONIY VA KOGNITIV JIHATLARI Xusanova Gulruxsor To'lqin qizi
FarDU o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11045718
Annotatsiya. Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilari ongida ziddiyat tushunchalarini shakllantirishning lisoniy va kognitiv xususiyatlari ochib berilgan. bo'yicha topshiriqlar bazasi va elektron lug'at yaratish va uni o'quvchilarga ta 'siri yoritib berilgan. Qarama-qrashi ma'noli so'zlarni o'rganishning lisoniy va kognitiv jihatlari haqida batafsil ma'lumot berilgan
Kalit so'zlar: Zidma'noli so'zlar , lug'aviy birliklar , til birliklari, bilish jarayoni, o'quv lug'atlari.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ziddiyat tushunchasini shakllantirish juda muhim, chunki bu ularning tafakkur qobiliyatini rivojlantirish va kengaytirishda asosiy rol o'ynaydi. Ziddiyat tushunchasini shakllantirish uchun turli usullar va yondashuvlar qo'llaniladi:
Rasmli topshiriqlar: Boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun rasmli topshiriqlar tayyorlanadi. Masalan, rasm orqali zid ma'noli so'zlarni (katta-kichik, issiq-sovuq) aniqlash topshiriqlari berilishi mumkin. Bu usul vizual qo'llab-quvvatlash orqali tushunchalar o'rtasidagi bog'liqlikni osonroq tushunishga yordam beradi.
Hikoyalar va misollar: O'qituvchilar turli hikoyalar va misollarni kiritish orqali ziddiyatlar haqida tushuncha berishi mumkin. Masalan, bir hikoyada ikki qarama-qarshi harakter yoki vaziyat tasvirlanishi orqali bolalarga ziddiyatlar haqida tushuncha beriladi.
O'yinlar: Ziddiyatni tushunishni o'z ichiga olgan turli o'yinlar yordamida ham bolalar ushbu konseptni o'rganishlari mumkin. Masalan, "Zid so'z top" o'yini orqali bolalar so'zlarning zid ma'nolarini topishadi.
Munozaralar va muhokamalar: Sinfdagi munozaralar va muhokamalar orqali ham bolalar ziddiyat tushunchasini chuqurroq tushuna boshlaydilar. O'qituvchi muayyan mavzular yuzasidan savollar berib, bolalarni fikr yuritishga undashi mumkin.
Amaliy mashg'ulotlar: O'quvchilar turli matnlar yoki rasmlardan misollar yordamida o'zlarining fikrlarini ifoda etishadi va zid ma'nolarni aniqlashadi. Bu esa ularning tahliliy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Qarama-qarshi ma'noga ega so'zlarning o'ziga xos lingvistik va lingvistik-kognitiv jihatlari. Hozirgi vaqtda ontolingvistikada (bolalar nutqi tilshunosligi) birinchi o'rinda "til tuzilishini shakllantirish emas, balki shaxsning nutqini yaratish va mazmunli idrok etish qobiliyatini rivojlantirish". Shu nuqtai nazardan qaraganda, kichik maktab o'quvchilarining antonimiyani o'zlashtirish jarayonini o'rganish alohida qiziqish uyg'otadi va ushbu tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi.
Qarama-qarshi ma'noli so'zlar (antonimlar)ni o'rganish lisoniy (til bilish) va kognitiv (bilish) jihatlari bilan chuqur bog'liqdir. Bu jarayon til o'rganuvchilarining til bilimini kengaytirishda va dunyoqarashini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Quyida qarama-qrashi ma'noli so'zlarni o'rganishning lisoniy va kognitiv jihatlari haqida batafsil ma'lumot berilgan:
Qarama-qarshi ma'noli so 'zlarni o 'rganishning lisoniy jihatlar:
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
• So'z boyligini oshirish: Antonimlarni o'rganish orqali til o'rganuvchilar yangi so'zlar va ularning ma'nolarini o'rganadilar, bu esa ularning so'z boyligini kengaytiradi.
• Til strukturasini tushuntish: Qarama-qarshi ma'noli so'zlar orqali til o'rganuvchilar so'zlar orasidagi aloqalarni va til strukturasini chuqurroq tushunish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
• Semantik va pragmatik tahlil: Antonimlar orqali til o'rganuvchilar so'zlar ma'nosini va kontekstga qarab ularning qo'llanilishini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradilar.
Qarama-qarshi ma'noli so'zlarni o'rganishning kognitiv jihatlari:
• Tafakkur qobiliyatini rivojlantirish: Qarama-qarshi ma'noli so'zlar bilan ishlash, o'rganuvchilarning tahliliy va tanqidiy tafakkur qobiliyatlarini oshiradi. Ular biror narsa yoki hodisani turli tomondan ko'ra olishga o'rganadilar.
• Xotira va diqqatni yaxshilash: Qarama-qarshi ma'noli so'zlar bilan muntazam ravishda shug'ullanish xotira va diqqatni yaxshilashga yordam beradi, chunki bu jarayon o'rganuvchilardan bir vaqtning o'zida bir nechta so'z va ma'nolar o'rtasidagi aloqalarni eslab qolishni talab qiladi.
• Mantiqiy xulosalarni chiqarish: Qarama-qarshi ma'noli so'zlarni o'rganish orqali o'rganuvchilar turli kontekstlar va vaziyatlar asosida mantiqiy xulosalar chiqarish qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
• Kreativlik va hal qiluvchi fikrlash: Qarama-qarshi ma'noli so'zlarni ishlatish va ular orqali gap tuzish kreativ va hal qiluvchi fikrlashni rag'batlantiradi. O'rganuvchilar turli ma'nolarni qanday qo'llash mumkinligini o'rganish orqali ijodiy yechimlar topishga o'rganadilar.
• Dunyoqarashni kengaytirish: Qarama-qarshi ma'noli so'zlar orqali o'rganuvchilar turli g'oyalar va tushunchalarni kengroq kontekstda ko'rib chiqish qobiliyatini rivojlantiradilar, bu esa ularning umumiy dunyoqarashini boyitadi.
Ushbu jarayonlar qarama-qarshi so'zlarni o'rganishni nafaqat til o'rganish, balki shaxsiy rivojlanish jarayoni sifatida ham muhim qiladi. Til o'rganuvchilarning bu ko'nikmalari ularning kundalik hayotda va akademik faoliyatida muhim rol o'ynaydi.
Ushbu metodlar orqali boshlang'ich sinf o'quvchilari nafaqat ziddiyatlar haqida bilim oladilar, balki ularni turli vaziyatlarda qo'llay olish qobiliyatini ham rivojlantiradilar. Har bir hodisa va umuman butun dunyo murakkab tizim bo'lib, uning tarkibiy qismlari o'rtasida turli xil aloqalar va munosabatlar, shu jumladan qarama-qarshilik munosabatlari rivojlanadi. Shuning uchun qarama-qarshilik inson tafakkurining muhim operatsiyalaridan biri bo'lib, u tilda qarama-qarshi so'zlar yordamida ifodalanadi. Ushbu tadqiqot obyekti bolalar nutqidagi qarama-qarshi ma'noga ega so'zlardir (4 boshlang'ich maktab yoshi (6-10 yosh) va uning predmeti bularni tahlil qiladi
REFERENCES
1. Kratkiy slovar' kognitivnix terminov / Pod red. Ye.S. Kubryakovoy. - M., 1996.-245 b.
2. Podlasiy I P. Pedagogika 100 voprosov - 100 otvetov. M.: VLADOS, 2003. -31 s.
3. Ufimseva A.A. Leksicheskoe znachenie: [Prinsip semiologicheskogo opisaniya leksiki]. - M., 1986. - 239 s.
4. Хусанова, Г. (2022). Kichik maktab yoshidagi o 'quvchilar so 'z boyligini oshirishning pedagogik-psixologik asoslari. Современные тенденции инновационного развития науки и образования в глобальном мире, 1(4), 232-235.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS" April 26, 2024
5. Khusanova, G. T. K. (2021). VERBAL CALCULATION AND MENTAL ARITHMETIC IN PRIMARY SCHOOL. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(11), 34-37.
6. GULRUXSOR, X. (2020). KREATIV PEDAGOGIKANING ENG MUHIM JIHATLARI VA YUTUQLARI.". ЯНГИЛАНАЁТГАН УЗБЕКИСТОНДА ФАН, ТАЪЛИМ ВА ИННОВАЦИЯ УЙГУНЛИГИ, 348-350.
7. Akramjonovna, S. R. (2022). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI "TILGA E'TIBOR-ELGA E'TIBOR" RUHIDA TARBIYALASH. INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM,, 2(18), 833-836.
8. Akmaljonovna, A. Z. (2023). EDUCATION CREATION TRAINING MULTIMEDIA-MEANS. Finland International Scientific Journal of Education. Social Science & Humanities, 77(4), 1777-1784.
