CC BY
0INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
BOSHLANG'ICH SINFLARDA O'QUV LUG'ATLARIDAN
UNUMLI FOYDALANISH
Xusanova Gulruxsor To'lqin qizi
FarDU o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11518806
Annatatsiya. Har qanday tilni o'rganishning asosiy jihati bu lug'at bo'lib, uning ichida batafsil tushuntirish mavjud. Uning yordamida biz o'zbek tilining boy dunyosiga chuqur kirib borish yo'lida yangi imkoniyatlar ochamiz. Kerakli miqdordagi resurslar va to'g'ri aytilgan nutqlar bilan tanishib, kelajakda odamlar o'rtasidagi muloqotda lug'at boyligimizni mustahkamlaymiz. Lug'atlardan unumli foydalanish sizning so'z boyligingizni yaxshilash, nutqingiz yoki yozishingizning aniqligi va ravshanligini oshirish hamda milliy tilni tushunishingizni yaxshilash imkonini beradi.
Kalit so'zlar: til, qulaylik, izohli lug'atlar, lug'at, o'quv lug'ati, axborot almashinuvi,o'quv lug'atchiligi.
Til -insoniyat va jamiyat uchun aloqa quroli, hayot faoliyatini ta'minlovchi alohida ko'prik hisoblanadi. Til sohasining turli jabhalari til tadqiqi bilan shug'ullanadi.Xususan, leksikografiya sohasi ham har bir mamlakatning qay darajada rivojlanganligini ko'rsatuvchi asosiy ko'rsatkichlardan biri sanaladi. Globallashuv davrida yosh avlodni ma'naviy barkamol , umummilliy qadriyatlarga sodiq qilib tarbiyalash talabi o'quv lug'atlarga bo'lgan ehtiyojni oshirmoqda. Yalpi axborotlashuv , texnika asrida bolalarni kitobga jalb qilish oson kechmaydigan jarayondir.O'quvchi kerakli ma'lumotni tez va qulay topish yo'llarini izlaydi, o'quv lug'atlari uning Yoshi,qiziqishlari,dunyoqarashiga mos tuzilib,e'tiborni torta ol adi. Lug'atlar haqida fikr yuritilar ekanmiz, birinchidan, uning rang -barang ko'rinishi lug'atlarning milliy madaniyatni shakllantirishdagi ahamiyati sifatida namoyon bo'ladi. Lug'atlar hamisha inson -jamiyat -madaniyat xalqlarini birlashtirib turadi va madaniyatning bir bo'lagi sifatida borliqni aks ettiradi.
O'quv lug'ati tarixini o'rganish harakatlari Yevropa tilshunosligida ham, rus tilshunosligida ham umumiy lug'atchilik masalalarini o'rganishdan ikki -uch asr keyin boshlangan. O'quv lug'atlarini ilmiy asosda o'rganish XVII asrda birinchi ingliz leksikografi S.Jonson, XIX asr boshlarida fransuz tilshunoslari J.Dyubua, K.Dyubua, G.Matore, K.Bak, ispan tilshunosligida Y.Malkil ishlaridan boshlanadi. Keyinchalik rus tilshunosligida leksikografiyaning bu tarmog'ini takomillashtirish davlat ahamiyatidagi masala sifatida kun tartibiga qo'yiladi. Ana shu xatti-harakatlar samarasi o'laroq rus o'quv lug'atchiligi yuqori pog'onaga ko'tariladi va ulkan yutuqlarni qo'lga kiritadi.
O'quv lug'atlarining maqsad va vazifalaridan kelib chiqib boshlang'ich sinflarda o'quv lug'atlaridan foydalanishning nazariy asoslarini quyidagicha belgilash mumkin:
S o'rta umumta'lim maktablari boshlang'ich sinflarda foydalaniladigan o'quv lug'atlari tahsil oluvchilarning yosh xususiyatlariga to'g'ri kelishi;
S lingvodidaktik xarakterga ega bo'lishi;ta'limiy maqsadga yo'nalgan bo'lishi;
S muayyan fan yoki o'quv predmeti tarkibidagi mavzular mohiyatini chuqurroq ochishga mo'ljallanganigi bilan boshqa lug'atlardan ajralib turishi;
S boshlang'ich sinf darsliklariga ilova tarzida yaratilishi;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
S boshlang'ich sinf o'quvchilarining qo'liga oson va tez yetib borishi inobatga olinishi;
S shuningdek, ularni doimiy yangi ma'lumotlar bilan boyitib borish imkoniyati bo'lishi muhim.
Lug'atlar yangi mavzular, atamashunoslik va maxsus bilim sohalarini o'rganishda ham yordam beradi. Bundan tashqari, bugungi kunda so'zlarning ta'riflari, sinonimlari, antonimlari, talaffuzi, foydalanish misollari va boshqa ko'p narsalarni o'z ichiga olgan turli xil ma'lumotlarga keng kirish imkonini beruvchi onlayn lug'atlar mavjud. Ular odatda bosma versiyalarga qaraganda tez-tez yangilanadi va ularga mobil qurilmalarda osongina kirish mumkin, bu ularni istalgan joyda va istalgan vaqtda ishlatish uchun qulay qiladi. Bundan tashqari, ko'plab onlayn lug'atlar tarjimonlar, o'rganilayotgan so'zlarni saqlash qobiliyati vaboshqa onlayn til o'rganish resurslari bilan integratsiya kabi qo'shimcha funktsiyalarni taklif etadi.
Zero, professor B.Mengliyev o'rinli ta'kidlaganidek, "O'quv lug'atlari zarurligi haqida ko'p gapirib va yozib kelinmoqda. O'quv lug'atlari yaratilmas, o'quvchilarning stolida ona tilidan uning yoshiga mos ko'plab o'quv lug'atlari turmas, buning uchun o'quv leksikografiyasi nazariy va amaliy soha sifatida tizimli yo'lga qo'yilmas ekan, ona tili ta'limi o'zining haqiqiy mohiyatidan begonaligicha qolaveradi"
Xulosa. Biz ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda lug'atlarning ahamiyati va unumli foydalanishini ko'rib chiqdik. Lug'at so'z boyligini kengaytirish, o'zbek tilidagi matnlarni o'qish, yozish va tushunishni takomillashtirishning ajralmas vositasidir. Bu boshlang'ich sinf o'quvchilariga nafaqat yangi so'zlarni o'rganishga, balki ularning ma'nolarini, foydalanish kontekstini, shuningdek, talaffuz va grammatik tuzilish xususiyatlarini tushunishga yordam beradi.Boshlang'ich sinf o'quvchilari bilan lug'atlardan samarali foydalanish yangi so'zlarni faol o'rganish, mustaqil ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish, ibora va iboralarni o'rganish, xatolarni tekshirish va tuzatish, qo'shimcha internet resurslaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. O'quvchilar nafaqat so'zlarni eslab qolishga, balki ularni tushunishga, nutq va yozishda faol foydalanishga intilishlari kerak.Boshlang'ich sinflarda lug'atlardan foydalanish o'quvchilarning til malakalarini oshirishga, o'zbek tilida muloqot qilishda tushunish va ifodalilik darajasini oshirishga yordam beradi. Lug'atlardan to'g'ri va tizimli foydalanish orqali so'z boyligini oshirishga yordam beradi o'zbek tilini o'rganishda muvaffaqiyat va til malakasini rivojlantiradi.
REFERENCES
1. Менглиев Б.Р. "Онатили"мизни тилшунослик исканжасидан кутк;арайлик![Электрон ресурс]. URL: https://soglom.uz
2. Qizi, X. G. T. L. (2024). BOSHLANG 'ICH SINFLARDA ZID MA'NOLI SO 'ZLAR USTIDA ISHLASHNING LISONIY VA KOGNITIV JIHATLARI. Science and innovation, ^(Special Issue 24), 184-186.
3. Хусанова, Г. (2022). Kichik maktab yoshidagi o 'quvchilar so 'z boyligini oshirishning pedagogik-psixologik asoslari. Современные тенденции инновационного развития науки и образования в глобальном мире, 1(4), 232-235.
4. Khusanova, G. T. K. (2021). VERBAL CALCULATION AND MENTAL ARITHMETIC IN PRIMARY SCHOOL. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(11), 34-37.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW"
_4 JUNE, 2024_
5. GULRUXSOR, X. (2020). KREATIV PEDAGOGIKANING ENG MUHIM JIHATLARI VA YUTUQLARI". ЯНГИЛАНАЁТГАН УЗБЕКИСТОНДА ФАН, ТАЪЛИМ ВА ИННОВАЦИЯ УЙГУНЛИГИ, 348-350.
6. Akramjonovna, S. R. (2022). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI "TILGA E'TIBOR-ELGA E'TIBOR" RUHIDA TARBIYALASH. INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM,, 2(18), 833-836.
7. Akmaljonovna, A. Z. (2023). EDUCATION CREATION TRAINING MULTIMEDIA-MEANS. Finland International Scientific Journal of Education. Social Science & Humanities, 11(4), 1777-1784.
