CC BY
162BOSHLANG�ICH SINFLARDA ARIFMETIK AMALLAR TUSHUNCHASI VA UNI O�RGATISH METODIKASI
Ibroximova Jahonbu Baxromjon qizi
FarDU BT va STI yo�nalishi 4-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7962954
Qabul qilindi: 22.05.2023
Crossref DOI: 10.24412/cl-37059-2023-05-109-112
Annotatsiya: Maqolada boshlang�ich sinf o�quvchilariga matematika fanidagi arifmetik amallar tushunchasini shakllantirish va ularni o�rgatish metodikasini tahlil qilish masalalalari ko�rib chiqilgan. Ushbu ko�rib chiqilgan usullar yordamida o�quvchilarni egallashi kerak bo�lgan bilimlarining sifatini oshirishga erishish bayon qilingan.
Kalit so�zlar: Arifmetik amallar , interfaol metod, pedagogik texnologiyalar, �aqliy hujum�, �adashgan zanjirlar�, zamonaviy texnologiyalar.
���������: � ������ ��������������� ������� ������������ ������� �������������� �������� � ���������� ��� �������� ��������� ������� � ������� �������� �� ��������. � ������� ���� ������������� ������� ����������� ��������� �������� ������, �������� ������ �������� ��������.
�������� �����: �������������� ��������, ������������� �����, �������������� ����������, ��������� ������, ����������� �����, ����������� ����������.
ASOSIY QISM.
Boshlang�ich sinflarga arifmetik amallarni o�rgatish tushunchalarini berish va o�rgatishdagi usullarning eng foydalilaridan biri bu interfaol metodlarni qo�llagan holda o�rgatish hisoblanadi.
Interfaol metod - ta�lim jarayonida o�quvchilar hamda o�qituvchi o�rtasidagi faollikni oshirish orqali o�quvchilarning bilimlarni o�zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo�llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta�limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs � munozaralar o�tkazish, o�quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, o�quvchilar tashabbus ko�rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo�lib ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo�lib, ular ta�lim � tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o�ziga xos ahamiyatga ega.
Hozirda ta�lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo�nalishlardan biri interfaol ta�lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir. Barcha fan o�qituvchilari shu jumladan boshlang�ich sinf o�qituvchilari ham dars mashg�ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko�lamda foydalanmoqdalar. Interfaol metodlarni qo�llash natijasida o�quvchilarni mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o�z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog�lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko�nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Interfaol degani, o�qituvchi va o�quvchilar orasida o�zaro hamkorlik tufayli dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o�quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o�rganadi, qo�yilgan maqsadga mustaqil o�zi darsda o�quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya�ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o�zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan o�quvchilar ta�lim jarayoniga o�zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib ketadilar.
Boshlang�ich sinflarda qo�llanadigan texnologiyalaridan foydalanishning maqsadi: O�quvchilarda hozirjavoblik hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashga asoslangan tafakkur tarzini shakillantirishdan iborat. Hozirda keng qo�llanib kelayotgan interfaol metodlar turlari juda ko�p bo�lib, ularning hammasi ham boshlang�ich ta�limda qo�llash uchun yaroqli emas. Bunga 1-navbatda boshlang�ich sinf o�quvchisining o�qish, yozish tezligining kichikligi va sinfda aksariyat hollarda 30 tadan ortiq o�quvchi o�qishi bo�ladi. Interfaol metodlar nisbatan kichik auditoriyalarga (30 tagacha ) va ko�proq uzluksiz ta�lim tizimining o�rta va yuqori bo�ginlariga mo�ljallangan bo�lib, boshlangich sinflarda qo�llash tajribalari juda kam. Shuning uchun yangi texnologiyalarning faqat boshlang�ich sinf matematika darslarida qo�llash mumkin bo�lganlari haqida so�z yuritamiz.
Interfaol metod sinfda o�tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlarni muhokama qilishda �Aqliy hujum�, �Adashgan zanjirlar�, �Savol bering�, �Insert�, �BBB�, �Bahs � munozara�, �Muammoli savollar�, �Kichik guruhlarda ishlash�, �Burchaklar metodi�, �Kubiklar� metodlari asosida bahs, munozara orqali ularni yechimini topishda yaqindan yordam beradi.
�Aqliy hujum� texnologiyasini qo�llash bir muammoni hal qilish yo�lidan turlicha va iloji boricha ko�proq taklif, fikr � mulohazalarni yig�ishdan iborat. Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma�qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo�llashda eng nozik tomoni hamma takliflarni �Eslab� qolishdir. Shuning uchun ularni yozib borish kerak bo�ladi. O�qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki vatman qog�ozga yozib boradi.
Masalan: 3 � sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig�ish mumkin.
�Quyidagi shaklda nechta to�rtburchak bor?�
Bunda takliflar to�rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo�lib, ularning sonini to�g�ridan � to�g�ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to�rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig�iladi. Masalan: 1 dan 20 gacha bo�lgan barcha natural sonlar yig�indisini topish yo�li so�raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularning bir nechtasi bo�yicha yig�indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilgan guruh yoki juftlik taqdirlanadi.
Darsda berilgan masala, misol va topshiriqni juft bo�lib hal qilishi ham o�quvchilarni o�zaro fikr almashishga, bir � birini to�ldirishi, kerak bo�lsa bir � biriga o�rgatishga o�rgatadi. Bunday usulni �Juftlikda ishlash� deb ataladi. O�qituvchi o�quvchilar mustaqil hal qilishi mumkin bo�lgan istalgan vazifani juftlikda topshiradi. Bunday topshiriqni ijodiy harekterda bo�lishi maqsadga muvofiqroqdir.
�Adashgan zanjirlar� usuli boshlang�ich sinflarda biror bir ketma � ketlikni tiklash uchun qo�llanadi. Bunda o�qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma � ketlikni alohida � alohida va tartibsiz qo�yadi. O�quvchilar tartibsiz joylashgan so�zlarga mantiqiy bog�langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6 kishilik guruhda qo�llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin.
O�qituvchi bilim uzatuvchi rolidan o�quv jarayonini tashkil qiluvchi, o�qish faoliyatini boshqaruvchi, o�quvchilar faolligini psixologik va pedagogik jihatdan oqilona qo�llab quvvatlab rivojlantiruvchi roliga o�tishi, deb hisoblaymiz.
Pedagogik texnologiya nazariyasi va uni ta�lim jarayonida qo�llash muammolariga bag�ishlangan zamonaviy tadqiqotlar mazkur nazariyaning ta�lim rivojini ta�minlashdagi ahamiyatini chuqur anglab yetish, uning imkoniyatlarini aniqlash va keng ko�lamli axborot maydonini egallashga yordam beradi. Pedagogik texnologiya nazariyasini shakllantirish va undan foydalanish mexanizmini bilish, ta�lim jarayonini rivojlantirish va boshqarishning eng samarali shakl va metodlarini aniqlash imkonini beradiki, buning nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyati ham beqiyosdir.
Ta�lim nazariyasi va amaliyotida pedagogik texnologiyalarni tadqiq etish ishi fanlararo (pedagogika, psixologiya, metodologiya, pedagogik metodologiya, falsafa, sotsiologiya va boshqa fanlar) aloqadorlik va bog�liqlik asosida yondashuvni talab etadi. Ko�rsatib o�tilgan fan yo�nalishlarining har birida ta�lim texnologiyalarining ma�lum nazariy jihatlari va texnologiyani ta�lim jarayoniga tatbiq etishda alohida o�rin tutuvchi qulay shart-sharoitlari bir qadar to�liq tahlil qilingan.
O�rganilgan bilimlar va sinab ko�rilgan tajribalardan kelib chiqqan holda xulosa qilib shuni ayta olamizki, o�quvchilarga arifmetik amallarni an�anaviy holda o�rgatib borishga nisbatan zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda o�rgatish bir qancha imkoniyatlarni bera oladi. Bular o�quvchilarda o�rganishni osonlashtirish va qiziqtirira olish, egallanadigan bilimlarni sifatini oshirish va uzoq vaqt xotirada uzoq saqlanishi kabi imkoniyatlar hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Babanskiy. Yu. K. Hozirgi zamon umumta�lim maktablarida o�qitish metodlari. -T,; O�qituvchi, 1990y.
2. J.A.O�sarov va boshqalar. Matematika o�qitish metodikasi (Umumiy metodika). O�quv qo�llanma. T .- Sahhof, 2021y.
3. Bantova, M. A., Beltyukova G. V. Boshlang�ich sinflarda matematikani o�qitish metodikasi. M.: Ma�rifat, 2011.
4. Ataxov, R. V. Fikrlashning umumiy qonuniyatlari va matematik fikrlashning o�zaro bog�liqligi. Psixologiya masalalari, �5, 2008 yil.
