BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHISINING KASBIY EHTIYOJLARI VA KASBIY MAHORATNI RIVOJLANTIRISH USULLARI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHISINING KASBIY EHTIYOJLARI VA KASBIY MAHORATNI RIVOJLANTIRISH USULLARI Bozorova Nozigul Ramazonovna

Buxoro viloyati Buxoro tuman 23-maktab Boshlang'ich ta'lim o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11098807

Annotatsiya. Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish va kasbiy rivojlantirishning ilmiy-pedagogik muammo sifatidagi ahamiyati tadqiq qilingan. Unda xorijiy va mahalliy tadqiqotchilaming fikrlari umumlashtirilgan. Boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kasbiy rivojlantirish tamoyillari,nazariy vapedagogikjihatlari ilmiy asoslangan.

Kalit so'zlar: pedagogning kasbiy rivojlanishiga davlat va jamiyat buyurtmasi, pedagogning kasbiy ehtiyojlari, pedagoglar va o 'quvchilar bilan o 'tkaziladigan turli monitoring natijalari.

Davlat ta'lim standartlarining bosqichma-bosqich takomillashtirib borilishi o'qituvchiga kasbiy faoliyatini sezilarli o'zgartiruvchi va yangi mazmun bilan to'ldiruvchi talablarni qo'ymoqda. Chunki mazkur standartlar kompetentli-faoliyatli yondashuvga asoslangan bo'lib, ular o'quvchilarda shunchaki bilim, ko'nikma, malakalarni shakllantirish emas, balki uzluksiz ta'lim olishga, ehtiyojlari va qobiliyatlarini rivojlantirishga layoqatli shaxsni tarkib toptirishga yo'naltirilganligi bilan farq qiladi. Bu o'z navbatida o'qituvchi kasbiy mas'uliyatining oshishi va jamiyatdagi o'rnining o'zgarishini bildiradi. Ya'ni pedagoglarni ta'lim jarayonidagi jadal o'zgarishlarga tez moslashish, o'ta faollik, doimiy o'zini rivojlantirish, mustaqil bilim olishga tayyorlik, o'qitishning zamonaviy yondashuvlari, texnologiyalaridan xabardorlik hamda faoliyatida samarali qo'llay olish sifatlariga ega bo'lishi lozimligini anglatadi. Shuning uchun ham o'qituvchi faqatgina o'quv dasturlari, darsni tashkil qilish, baholash bilan cheklanmasdan, o'quvchilarning ichki salohiyatini rivojlantirishi, ularni qiziqtirishi, ergashtira olishi va doimo "bir qadam oldinda" yurishi lozim.

Malaka oshirish kurslari davomidagi kuzatishlar pedagog xodimlarning barchasi ham mustaqil ravishda kasbiy rivojlanish yo'nalishlarini belgilash, faoliyatlarini qayta qurish, o'zaro ta'sir va kommunikativ munosabatlarga tez kirishish layoqatlariga yetarlicha ega emasliklari hamda ko'p ikkilanishlarini ko'rsatdi. Ular zaruriy adabiyotlar, malaka oshirish shakllarini tanlash, kasbiy ehtiyojlari va qiyinchiliklarini anglash, o'zlarini namoyon qilish, pedagogik g'oyalarini amaliyotga tatbiq etish, qanday hollarda ta'lim xizmatlarini ko'rsatuvchi qaysi subyektlarga murojaat qilishlarini aniqlashlarida amaliy yordamga muhtojlik sezadilar. Shu sababdan pedagoglarning kasbiy ehtiyojlarini qoplash, muayyan muammoli vaziyatlarda maqbul yechimlarni topishda ichki salohiyatidan foydalanish, o'z-o'zini motivlashtirish, o'zo'zini rag'batlantirish, o'z-o'zini rivojlantirish strategiyalarini belgilash muhim ahamiyat kasb etadi.

Shuningdek, pedagoglarning ijodiy qobiliyatlarini faollashtirish, innovatsion jarayonlarga doir ko'nikma va malakalarini takomillashtirish, muxtasar aytganda, kasbiy rivojlanishlarida ilmiy-metodik kuzatuvni tashkil qilishga qulay sharoitlar yaratishga asosiy e'tiborni qaratish zarur. Ya'ni"Bir tarafdan pedagog doimiy o'sib borishi, o'z malakasini oshirishga tayyor bo'lishi, ikkinchi tarafdan, jamiyat tomonidan uning doimiy o'qishi va rivojlanishiga bo'lgan ehtiyojini ro'yobga chiqarish uchun sharoit yaratilishi lozim". Demak, pedagoglar kasbiy rivojlanishida ilmiy-metodik kuzatuv modeliga shunday sharoit yaratilishining pedagogik kafolati sifatida qaralishi mumkin.

Ilmiy-metodik kuzatuv maqsadi, strategiyalarini belgilashda quyidagi yo'nalishlarda axborotlarni to'plash va tahlil qilish jarayonni tashkillashtirishning maqbulligi hamda natijadorligini ta'minlaydi:

- pedagogning kasbiy rivojlanishiga davlat va jamiyat buyurtmasi: pedagoglar kasbiy kompetentliligiga qo'yiladigan davlat talablari, ta'lim subyektlariga qo'yiladigan vazifalar tez o'zgarishining obyektiv sabablari, ijtimoiy-pedagogik omillari, jamiyatdagi o'zgarishlar, tegishli muassasalarning ehtiyojlari, jamoat tashkilotlari, o'quvchilar va ota-onalarining taklif hamda tavsiyalari;

- pedagogning kasbiy ehtiyojlari: kasbiy muvaffaqiyatlarga erishish, ehtiyojlari, muammolari, qiyinchiliklarini anglash, aniqlash, korreksiyalash, bozor iqtisodiyoti sharoitidagi raqobat muhitida o'zining o'rnini tushunishi, kompetentliligini oshirishga yo'naltirilgan shaxsiy-istiqbolli dasturini mustaqil shakllantirishi, o'zini namoyon qilish, ilg'or tajribalarini ommalashtirish;

- pedagoglar va o'quvchilar bilan o'tkaziladigan turli monitoring natijalari: maktab metodik birlashmasi faoliyati yakunlari, pedagoglar attestasiyasi, malaka toifalarini belgilash, pedagogik hamda metodik kengash xulosalari, malaka oshirishdan keyingi faoliyatni o'rganish, turli tanlovlar, ta'lim sifati monitoringi, o'quvchilar yakuniy attestasiyasi, bilimlar bellashuvi natijalari va boshqalar.

Ehtiyoj - insonning yashashi va kamol topishi uchun kerakli hayotiy vositalarga bo'lgan zaruriyat. Ehtiyoj kishilarning hayotiy vositalariga bo'lgan zaruriyatini ifodalovchi ilmiy kategoriya sifatida taraqqiyotning hamma bosqichlari uchun umumiy va doimiydir. O'qituvchining kasbiy ehtiyoji bu - uning bozor iqtisodiyoti sharoitida o'zining o'rnini tushunishi, kompetentligini oshirishga yo'naltirilgan shaxsiy istiqbolli dasturini mustaqil shakllantirishi, o'zini namoyon qilishiga bo'lgan zaruriyatidir,shuningdek, o'zini o'zi boshqarish istagi, potensial imkoniyatlarini anglashga urinish hamdir. O'qituvchi o'zidagi mavjud ehtiyojlarni qanchalik tez tashxislasa hamda ularni tan olsa, shunchalik kam kasbiy qiyinchiliklarga uchraydi. tez o'zidagi qobiliyatlarni yuzaga chiqarishi mumkin. Kasbiy qiyinchiliklar deganda, maktab o'qituvchisining muayyan vaziyatlarda kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan vazifalar yechimini aniq taqdim etishdagi va samarali ta'minlay oladigan hamda maqsadga yo'naltirilgan kasbiy harakatni bajarishdagi qiyinchiliklari tushuniladi.

O'z-o'zini tarbiya - odamni o'zini o'zi takomillashtirish. Kasbiy o'zini o'zi tarbiyalash va o'zini o'zi tarbiyalashning yetakchi tarkibiy qismi o'z-o'zini ta'limi, biz o'z-o'zini tarbiyalash, biz universal tajriba, uslubiy bilimlarni, uslubiy bilimlar va ko'nikmalarni o'zlashtirish uchun o'qituvchining maqsadli, xususan, ma'rifiymadaniy faoliyatini tushunamiz Pedagogik jarayonni takomillashtirish uchun o'zo'zini hisoblash uchta yo'nalish bo'yicha professional ravishda muhim fazilatlarni rivojlantirish bo'yicha ongli ishlarni o'z ichiga oladi:

Pedagogik faoliyat o'qituvchilarining o'ziga xos noyob xususiyatlarini moslashtirish;

Kasbiy kompetentsiyada doimiy o'sish;

Doimiy ravishda ijtimoiy-axloqiy va boshqa shaxsning shaxsiy xususiyatlarini doimiy rivojlantirish.

Kasbiy o'zini o'zi tarbiyalash, boshqa harakatlar singari, faoliyat manbalari va faoliyat manbalari juda murakkab tizimiga ega. O'z-o'zini tarbiyalashni rag'batlantiruvchi tashqi omillar:

• pedagogik jamoa,

• maktab rahbariyati uslubi

• bo'sh vaqt omili.

O'z-o'zini hisoblash:

1) O'z-o'zini bilish O'z-o'zini tarbiyalash maqsadlarini to'g'ri kiritish uchun, siz o'zingizning kuchli va zaif tomonlaringizni bilishingiz kerak, ya'nio'zingizni bilishingiz kerak. O'z-o'zini bilishning eng muhim usullaridan biri bu sizning tajribangiz, ham ijobiy va salbiy tomoni. O'zingizni bilishning yana bir usuli - boshqalar bilan taqqoslash;

2) o'z-o'zini dasturlash;

3) o'zini-o'zi harakatlantirish. Usul maqsadga erishish uchun yo'ldir. O'zo'zini tarbiya usullari - o'zini takomillashtirish usullari. Ularning boshidanko'rib chiqaylik. O'z-o'zini shakllantirish usullari:

1. O'z-o'zini tarbiyalash. Bunga ilmiy-texnik adabiyotlarni o'qish, maxsus ma'ruzalar, ko'rgazmalar, muzeylar, doiralar va amaliy muammolarni hal qilish, amaliy muammolarni hal qilish, turli kasbli odamlar bilan aloqa qilish, kitoblar va televizion dasturlar bilan tanishish orqali amalga oshirish orqali amalga oshirish mumkin.

2. O'z-o'zini integratsiyalashgan holda, bir vaziyatda yoki boshqa narsada qanday harakat qilish kerakligi. Turli xil hayotiy vaziyatlarni aqliy yo'qotish, odam ularni haqiqiy sharoitlarda eng yaxshi tarzda hal qilishga tayyorlanishi kerak

3. O'z-o'zini tejash kuchli aqliy ishlarni talab qiladi. Uning maqsadi ma'lum xulqatvor, ishning to'g'riligi yoki, aksincha, xatti-harakatning yolg'onligi, harakatning xiyonati ekanligini isbotlash.

4. O'z-o'ziga yondashuv - bu maxsus sharoitda eng muvaffaqiyatli ishdir. Biror kishi buni amalga oshirish,o'zining tanqidi, ammo harakatni boshlash, unga birinchi qadamni qo'yish.

5. Atrofdagining harakatlari vao'quvchilarining xatti-harakatlari va harakatlarini ko'rish va ijodiy dizayni sifatida kuzatish, tasavvurni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar.

6. O'z-o'ziga bosim.

7. O'z-o'zini bilish.

8. Boshqarish vao'zini o'zi baholash. Bularga turli xil yopilishi, o'zini kamaytirish, mushaklarning yengilligi , maqsadli o'zini baholashning usullari va usullari tufayli maxsus og'zaki formulalar mavjud O'z-o'zini dasturlash usullari:

1. O'z-o'zini tarbiyalash bo'yicha dasturlarni o'rganish.

2. O'zingizning dasturingizni tuzing.

Rag'batlantirish usullari:

1. O'z-o'zini boshqarish.

2. O'z-o'zidan foydalanish muddati.

3. O'z-o'zini tanqid qilish.

Professional o'zini takomillashtirish-ongli, kasbiy kompetensiya darajasini oshirish va ijtimoiy talablar, kasbiy faoliyat va uning rivojlanish dasturiga muvofiq katta fazilatlarni rivojlantirish jarayoni. O'qituvchining kasbiy mahoratini oshirish Bugun o'zgarish davridirva, birinchi navbatda, bu o'zgarishlar maktab hayotiga, o'quv jarayoniga bo'lgan talablarning oshishiga bog'liq. Agar ilgari ta'lim uzoq vaqt davomida berilgan bo'lsa va insonning biron-bir sohada yoki faoliyat sohasidagi uzluksiz kasbiy faoliyatini ta'minlash uchun mo'ljallangan bo'lsa, endi biz doimiy ravishda yangilanishni o'z ichiga olgan tubdan yangi ta'lim tizimini shakllantirish haqida gaplashmoqdamiz. Bundan tashqari, bunday ta'limning asosiy xususiyati nafaqat bilim va texnologiyalarni uzatish, balki ijodiy kompetensiyalarni shakllantirishdir.

O'qituvchining kasbiy shakllanishi bu shaxsning kasbga kirishishning murakkab va ko'p qirrali jarayoni bo'lib, u o'qituvchining shaxsiyatining yetakchi roli bilan shaxsiy va faoliyat

tarkibiy qismlariga hissa qo'shishi bilan tavsiflanadi.O'qituvchining kasbiy mahorat modeli o'quv jarayonining barcha tarkibiy qismlari (maqsadlari, mazmuni, vositalari, obyekti, natijasi va boshqalar), o'zingizning kasbiy faoliyat subyekti sifatidagi bilimlarni o'z ichiga olishi kerak. U, shuningdek, professional tajriba va ijodiy tarkibiy qismni o'z ichiga olishi kerak.

O'qituvchining eng xilma-xil xatti-harakatlarining birikmasi bo'lgan pedagogik faoliyatning funksiyalari bilan bog'liq bo'lgan kasbiy va pedagogik mahorat, ko'p jihatdan o'qituvchining individual psixologik xususiyatlarini ochib beradi va uning kasbiy mahoratidan dalolat beradi. Shaxsning emotsional va ijtimoiy shakllanishini maktabda olib borishini hisobga olib, ushbu shakllanishni ta'minlashga da'vat etilgan o'qituvchiga alohida talablar qo'yiladi.

Maktab - bu o'qituvchidir, hamma uchun yangi, bolalar psixologiyasini va o'quvchilar rivojlanishining xususiyatlarini tushunadi. Shu sababli, o'qituvchiga nafaqat yangi usulda, balki har qachongidan ijodiy usulda ham o'rganish talab etiladi. Birinchidan, yangi pedagogik fikrlashni o'rganish, barcha ishlarda hammualliflikni, talabalar bilan hamkorlikni ta'minlaydigan yondashuvlar va texnikalarni doimiy ijodiy izlanishda bo'lishni o'rganish. Shuning uchun o'qituvchi doimiy ravishda "o'quvchini qanday o'qitish kerak?", degan savolga javob izlashi kerak. Bugungi kunda o'qituvchi oldida turgan vazifalar u yaqinda tugatgan vazifalaridan tubdan farq qiladi. Zamonaviy o'qituvchi uchun tayyor bilimlarni shogirdlariga yetkazish, ularni eslab qolish uchun yo'nalish berish yetarli emas.

Hozirgi bosqichda ta'lim siyosatining eng birinchi vazifasi zamonaviy ta'lim sifatiga, uning shaxsning tegishli va istiqbolli ehtiyojlariga mos kelishiga, uning bilim va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga erishishdir. Ushbu maqsadlarga erishish uchun o'qituvchi ularni o'quvchining o'quv faoliyati orqali shakllantirish va maksimal natijalarga erishish uchun o'quv jarayonini tashkil etish ustida ishlashi kerak. Va turli maqsadlarni qo'yish turli xil o'qitish usullari va usullaridan foydalanishni o'z ichiga oladi.

O'qish madaniyati mavjudligi maktab o'quvchilariga yuqori talablar qo'yilishini anglatadi, ammo shu bilan birga ular fikr bildirish bilan tavakkal qilishdan qo'rqmaydilar. Zamonaviy o'qituvchi bolaga xos bo'lgan eng yaxshi fazilatlarni aniqlab, bolalarni olingan bilimlardan bahramand bo'lishga undashi kerak, shunda ular maktabni tugatgandan so'ng, ular jamiyatdagi o'rnini aniq anglab yetadilar va uning foydasiga ishlashlari mumkin, shuningdek istiqbolli masalalarni hal qilishda ishtirok etishga tayyor bo'lishlari kerak.

O'qituvchi o'z sohasi bo'yicha professional bo'lishi kerak va kasbiy mahorat o'z-o'zini takomillashtirish, bilim va yuqori mehnat madaniyati kabi fazilatlarni maqsadli shakllantirish bilan belgilanadi. O'qituvchining kasbiy o'sishi o'z-o'zini o'qitish ehtiyojisiz mumkin emas. Zamonaviy o'qituvchi uchun bu erda hech qachon to'xtamaslik juda muhim, ammo oldinga intiling, chunki o'qituvchining mehnati cheksiz ijodkorlik uchun ajoyib manba hisoblanadi.

Zamonaviy o'qituvchi uchun uning kasbi o'zini o'zi anglash uchun imkoniyat, o'zini qondirish va tan olish manbai. Zamonaviy o'qituvchi - bu tabassum qila oladigan va uni o'rab turgan narsalarga qiziqadigan odam, chunki maktabda o'qituvchi bola uchun qiziq bo'lsa, u tirik. Zamonaviy jamiyatda o'qituvchining o'rni haqidagi savolga qanday pozitsiyadan qaramasligimizdan qat'i nazar, biz uni asosiy deb bilamiz. Zero, o'qituvchi ta'lim tizimining asosiy bo'g'ini, poydevori va ruhidir. Jamiyat o'qituvchidan yuqori mehnat zo'riqishlari, fikrlashning dinamikasi, tashabbuskorligi, qat'iyatliligi va kelajak avlodni o'qitish va o'qitish uchun to'liq kuch sarflashini kutadi.

Hozirgi bosqichda ta'limni modernizatsiya qilish sharoitida markaziy vazifalardan biri o'qituvchining ijtimoiy mavqeyini oshirish, o'qituvchilarning maqomini tartibga soluvchi

qonunchilik bazasini ishlab chiqishdir. Asosiy yo'nalishlardan biri bu o'qituvchi salohiyatini rivojlantirishdir. O'qituvchilarning uzluksiz tayyorgarligini tashkil etish, o'qitish shakllari va usullarini takomillashtirish, o'qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishga katta e'tibor qaratilmoqda. O'qituvchining kasbiy mahorati deganda muvaffaqiyatli pedagogik faoliyat uchun zarur bo'lgan kasbiy va shaxsiy fazilatlar yig'indisi tushuniladi.

O'qituvchilarni professional barkamol deb atash mumkin, ular pedagogik faoliyatni, pedagogik aloqani juda yuqori darajada olib boradilar, o'quvchilarni o'qitish va o'qitish jarayonida izchil yuqori natijalarga erishadilar. Kasbiy kompetensiyani rivojlantirish - bu ijodiy shaxsni rivojlantirish, pedagogik yangiliklarga retseptivlikni shakllantirish, o'zgaruvchan pedagogik muhitga moslashish qobiliyati. Zamonaviy talablardan kelib chiqib, o'qituvchining kasbiy mahoratini rivojlantirishning asosiy usullarini aniqlash mumkin:

- uslubiy birlashmalarda, ijodiy guruhlarda ishlash;

- ilmiy-tadqiqot ishlari;

- o'z-o'zini tarbiyalash faoliyati;

- innovatsion faoliyat, yangi pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va ulardan foydalanish;

- o'zlarining pedagogik tajribalarini ommalashtirish va boshqalar. Ammo agar o'qituvchining o'zi o'zining kasbiy mahoratini oshirish zarurligini bilmasa, sanab o'tilgan usullarning hech biri samarali bo'lmaydi. Maktab-internatdagi pedagogik faoliyatdagi vakolat o'qituvchining bolalar bilan o'zaro munosabatlarni tashkil etish, ular bilan muloqot qilish, faoliyatini boshqarish va natijalarini baholash qobiliyatini aks ettiradi. Bu darslarni tayyorlash vao'tkazish jarayonida, o'qituvchining sinfni boshqarish qobiliyatida namoyon bo'ladi. O'qituvchi har bir bolaning ishlarini tashkil etishga, ishchi kayfiyat va ishbilarmonlik muhitini yaratishga harakat qiladi. Bularning barchasi o'quvchilarning qiziqishini, e'tiborini, o'quv va kognitiv faolligini oshiradi. O'qituvchining bunday xatti-harakati sizga individual o'quvchilarga individual qobiliyatlarni hisobga olgan holda yondashuvni topishga, ijobiy fikr bildirishga yordam beradi.

Sinf xonasida o'qituvchi turli xil jamoaviy va individual ishlarni birlashtiradi, o'quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil qiladi, bir xil turdagi mashqlarni kamaytiradi. Bu faol muloqot holatini yaratadi - nafaqat monolog, balki suhbat, o'quvchi uchun o'z fikrini bildirish, kognitiv faoliyatni tanlash usullarida tashabbuskorlik, mustaqillikni namoyon etish, o'quv vazifalarining turlari, didaktik materialning turlari va shakllari. Ehtiyoj o'zini takomillashtirish va o'z-o'zini anglash kontseptsiyasiga muvofiq shaxsiyat shaxsiylikni o'z-o'zini topish.

O'z-o'zini o'qitish xabardor bo'lib, professional mutaxassisni his qilishi va tanlangan kasbga muvofiqligini baholashi kerak. Bu ta'lim muassasasiga muhim rol o'ynaydi. O'z-o'zini o'qitishning asosiy vazifalari bo'lajak mutaxassislarning o'zini o'zi tarbiyalash bo'yicha asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: shaxsiy ta'lim jarayonining ahamiyati, o'ziga xoslik jarayonining muhimligini tushuntirish; O'zini etarli darajada baholash qobiliyatini bilish; O'z-o'zini tarbiyalash bo'yicha maslahat, tavsiyalar beradigan kattalar bilan hamkorlik qilishga tayyorlik. O'z-o'zini tarbiyalash - bu bir necha bosqichlarni o'tkazadigan uzoq jarayon: o'zo'zini bilish, rejalashtirish, rejani (dastur), boshqarish va tartibga solish.

1. O'z-o'zini bilish. Ushbu bosqichda o'qituvchio'z qobiliyatlari va imkoniyatlarini, rivojlanish darajasini namoyish etadi. O'z-o'zini bilish quyidagi yo'nalishlar bo'yicha amalga oshiriladi:

-O'qitish faoliyati sharoitida ijtimoiy-psixologik munosabatlar tizimida o'zini o'zi bilish, ushbu faoliyatni ta'minlaydigan talablar;

-O'z-o'zini kuzatish, harakatlar, xatti-harakatlar intellektini chiqarish, amaliy faoliyati;

-O'zining nutqidagi bayonotlarni tanqidiy tahlil qilish, faoliyatning turli sharoitlarida o'zini o'zi tekshirish;

Mavjud bilimlarni, ko'nikmalarga, shaxsiy xususiyatlarini ularning yutuqlari va kamchiliklariga nisbatan tanqidiy munosabatini ta'minlaydigan talablar asosida o'zo'zini hurmat qilish. O'z-o'zini bilish vao'zini o'zi qadrlash asosida, o'zini o'zi tarbiyalash zarurligi, kelajakdagi ishlarning modelini yaratish. O'z-o'zini bilish bosqichida o'z-o'zini kuzatishni, o'z-o'zini tahlil qilish, o'zini o'zi qadrlash tavsiya etiladi.

O'z-o'zini kuzatuv Bu ularning harakatlari, harakatlari, fikrlari, his-tuyg'ularini kuzatish. Bu uning xatti-harakati va faoliyati ustidan shaxsiy nazorat qilishning shartidir.

O'z-o'zini tahlil qilish. Men sizning xatti-harakatlaringiz, individual harakatlar ustidan mulohaza yuritaman. Uning ishlatilishi muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik sabablarini aniqlash, o'z-o'zini anglash vao'z-o'zini bilishni rivojlantirishga yordam beradi.

O'zini tuta bilish. U insoniy fazilatlar, xususiyatlar va ularni ma'lum standart, namuna bilan taqqoslash darajasi to'g'risida shaxsning hukmidir.

2. O'z-o'zini tarbiyalashni rejalashtirish. Bu quyidagilarni ta'minlaydi:

-Kelajak uchun maqsadlar va asosiy vazifalarni va talabaning hayoti va faoliyatining ayrim bosqichlarida aniqlang;

-Shaxsiy rivojlanish dasturini (rejasi) ishlab chiqish;

O'zining shaxsiyligini oshirish bo'yicha yaxshi rejalashtirilgan ishlar - bu mustaqil ta'lim samaradorligining kalitidir. Reja tarkibidagi vazifalarning aniq ketmaketligibo'lishi kerak.

3. O'z-o'zini tarbiyalash dasturini amalga oshirish. O'z-o'ziga yondashuv. Bu mavjud prinsiplardan hech qachon chekinmaslik qarorining qarori.

4. O'z-o'zini tarbiyalashni boshqarish va tartibga solish. Ushbu bosqichda o'zo'zini boshqarish, o'zini o'zi boshqarish, baholashning o'zi qo'llash. O'zini boshqarish Bu insonning o'z xatti-harakati va faoliyati, ularning maqsadlari, talablari, qoidalariga, namunalarlariga tayinlanishini ta'minlash uchun ongli tartibga solishning o'ziga xos turlaridan biridir.

O'zini himoya qilish. Bu o'z-o'zidan turli shakllarda oldida o'zlari (aqliy, kundalik va boshqalar) oldida o'z-o'zini tarbiyalash dasturi va dasturini amalga oshirish to'g'risida hisobot berishdir. Kasbiy o'zini o'zi tarbiyalash jarayonini rejalashtirish bo'yicha ko'rsatmalar - bu mutaxassisning malaka tavsifi bo'lib, uning asosida kelajakdagi kasbiy faoliyatga individual mustaqil faoliyat turlari qurilishi kerak. Zamonaviy mutaxassisga qo'yiladigan talablar ehtiyojlarga javob berishi kerak. Ular ko'zda tutilgan:

- tanlangan maydondagi yuqori professionallik;

-fikrlash va o'zgarishga tayyorlikning innovatsion xarakteri;

-menejment ko'nikmalari;

-Shaxsiy ijodiy yo'nalishi, nafaqat o'zingiz uchun shart-sharoitlarni ta'minlashga tayyor ijodiy salohiyat, agar kerak bo'lsa, qo'l ostidagilar uchun;

-boshqa odamlarni tushunish, ularning intilishlari, sabablari, manfaatlari va boshqalar;

- yuqori ma'naviy va axloqiy ideallar va e'tiqodlar;

-yuqori siyosiy, huquqiy va iqtisodiy madaniyat;

- psixologik tayyorlik, qobiliyat va ko'nikmalarni o'z ichiga olgan tizimli fikrlash tizim yondashuvi muammoli vaziyatlarni bartaraf etish;

-javobgarlikdan voz kechish; aloqa, ishbilarmonlik, shaxslararo va boshqaruv muloqot

qobiliyati;

- eng keng tarqalganlardan biriga egalik qilish xorijiy tillar; -kompyuter texnikasi va boshqalarni bilish.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF4947-sonli «O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida»gi Farmoni. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2017 yil, 6-son, 70-modda.

2. Muslimov N.A. Kasb ta'lim o'qituvchisini kasbiy shakllantirishning nazariy-metodik asoslari: ped.f.dok. ..diss. -Т.: 2007, -315 b.

3. Muxammadeva X. K., Nurmuratova I., Tulaganova S., Jumaniyazova M. (2022). O'quvchilardagi kitobxonlik madaniyati orqali altruistik motivlarni rivojlantirish. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(3), 1284-1288.

4. Салаева М.С. Педагогик профессионализм: Монография. - Т.: "LESSON PRESS" nashriyoti, 2022. - 168 б.

5. Salayeva M.S. Uzluksiz ta'lim tizimida shaxs mobilligini shakllantirish Monografiya - T.: 2024. - 128 b.

6. Салаева М.С. Мухдндис-педагог касбий компетентлиги ва профессионализмига психологик ёндашув // Maktab va hayot. № 2. 2012. - Б. 29-31. 10. Са