CC BY
2INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
BOSHLANG'ICH SINF OQITUVCHILARINI DASTURIY TA'MINOTDA INTELLEKTUAL KOMPETENSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH
Aliyeva Feruza Maxmasait qizi.
Toshkent Amaliy Fanlar Universiteti, O'qituvchi (Assistent) https://doi.org/10.5281/zenodo.12581507
Anontatsiya. Mazkur maqolada Boshlang'ich sinf o'qituvchilarini dasturiy ta'minotda intellektual kompetentsiyalarini rivojlantirish masalasi, shuningdek, intellektual kompetentsiyaning tuzilish tarkibi, intellektual kompetentsiya motivatsion, kognitiv va metakognitiv komponentlari mazmuni yoritilgan. Intellektual rivojlanish va kompetentsiyaviy yondashuv masalalari, kompetentsiya atamasining umumiy ta'rifi bo'yicha respublikamiz hamda horij olimlarining pedagogik qarashlari tavsifi berilgan. Ta'lim jarayonida o'quvchilarning intellektual qobiliyatlari rivojlanganligiga erishish uchun, eng avvalo pedagoglar shu qobiliyatga ega bo'lishlari talab etiladi.Maqola mavzusi ilmiy jihatdan dolzarb bo'lib, keltirilgan ma'lumotlar asosida ilmiy tadqiqotlar nazariy qismi uchun faol foydalanish mumkin.
Kalit so'zlar: kompetentsiya, intellektual qobiliyat, o'qituvchi, o'quvchi, ta'lim, metakomponent, kognitiv tajriba, motivatsion, kognitiv, metakognitiv component.
Аннотация. В данной статье раскрыта проблема развития интеллектуальной компетентности учителей начальных классов в программном обеспечении, а также структура интеллектуальной компетентности, содержание мотивационного, когнитивного и метакогнитивного компонентов интеллектуальной компетентности. Охарактеризованы педагогические взгляды наших республиканских и зарубежных ученых на вопросы интеллектуального развития и компетентностного подхода, дано общее определение термина компетентность. Чтобы добиться развития интеллектуальных способностей учащихся в образовательном процессе, педагог должен, прежде всего, обладать этими способностями.
Ключевые слова: компетентность, интеллектуальные способности, учитель, ученик, образование, метакомпонент, познавательный опыт, мотивационный, когнитивный, метакогнитивный компонент.
Abstract. This article describes the issue of developing the intellectual competence of primary school teachers in software, as well as the structure of intellectual competence, the content of motivational, cognitive and metacognitive components of intellectual competence. A description of the pedagogical views of our republic and foreign scientists on the issues of intellectual development and competence approach, the general definition of the term competence is given. In order to achieve the development of students' intellectual abilities in the educational process, pedagogues must first of all have these abilities.
Key words: competence, intellectual ability, teacher, student, education, metacomponent, cognitive experience, motivational, cognitive, metacognitive component.
KIRISH. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev "Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma'naviy salohiyatga ega bo'lib, dunyo miqyosida o'z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo'sh kelmaydigan insonlar bo'lib kamol topishi, baxtli bo'lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz" degan da'vatlari ta'limning sifatli va samarali tashkil etilishini, ayniqsa, boshlang'ich sinflardan boshlab
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
o'quvchilarni mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma'naviy salohiyatga ega shaxs sifatida tarbiyalash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Respublikamizda xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasi tasdiqlandi, yoshlar ta'lim-tarbiyasi uchun qo'shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora - tadbirlarni o'z ichiga olgan beshta tashabbus amaliyotga tatbiq etildi, umumiy o'rta ta'limning kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan davlat ta'lim standartlari hamda fan o'quv dasturlari ishlab chiqildi, ta'lim sifatini baholash bo'yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etishning me'yoriy asoslari yaratildi. Shu asoslarga tayangan holda bugun barcha maktablarda ya'ni boshlang'ich sinflarda darslarni tashkil etishda kompyuterlar va axborot texnologiyalaridan foydalanib kelmoqdamiz.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili (Literature review). Kasbiy kompetensiya pedagogik muammo sifatida o'rganilgan tadqiqotlarda asosan, o'qituvchining xususiyatlari tahlil qilingan.
V.I. Baydenko «kasbiy kompetentlik» tushunchasini quyidagicha tavsiflagan:
- o'z mutaxassisligi bo'yicha faoliyat yuritish uchun zarur bo'ladigan bilim, ko'nikma, malaka va qobiliyatlarga, kasbiy muammolarni qisman hal etishda bir vaqtda avtonomlik va egiluvchanlik xususiyatlariga ega bo'lish;
- kasbiy shaxslararo muhitda hamkasblar bilan hamkorlikni rivojlantirish;
- faoliyat mezoni (sifat o'lchovi), qo'llash sohasi, talab etiladigan bilimlarni o'z ichiga olgan standartlarni loyihalash tuzilmasi;
- ish beruvchi talablariga ko'ra kasbiy faoliyatni samarali amalga oshirish imkonini beruvchi qobiliyatlardan samarali foydalanish;
- insonga hozirgi zamon mehnat muhitida ish faoliyatini muvaffaqiyatli bajarish imkonini beruvchi bilimlar, xususiyatlar va ko'nikmalarning integrallashgan birlashuvi. [4]
O'zbek olimlaridan Abdullaeva B.S. [3], G'ulomov A, Ne'matov O', Ro'zimuhammad B [5], Ziyomuhammadov B [13], Abdullaeva Sh kabi olimlar o'zlarining pedagogikaga bag'ishlangan darslik hamda maqolalarida integratsiyalashgan ta'lim va talabalarda kasbiy kompitentlilikni rivojlantirish imkoniyatlari xususida o'zlarining qarashlarini keltirib o'tishgan.
Rossiyalik psixolog Robert Semyonovich Nemov fikricha intellektual tafakkur ostida inson tafakkurining eng yuqori turi deb hisoblaydi, u nafaqat obyektlar va hodisalar, balki ularning tushunchalari bilan bog'liq, ya'ni bu faoliyat turi faqat aqliy, ichki tekislikda amalga oshiriladi.
[14]
Tadqiqot metodologiyasi (Research Methodology). Tadqiqotning ob'ekti sifatida boshlang'ich sinf o'qituvchilarini dasturiy ta'minotda intellektual kompetensiyalarini rivojlantirish jarayoni belgilab olindi. Tadqiqot mavzusini yoritishda kuzatish, materiallarni tahlil qilish va umumlashtirish, jamoaviy va yakka tartibdagi suhbatlar, so'rovlar (og'zaki) o'tkazish usullaridan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar (Analysis and results). Yevropa tajribasiga tayangan holda O'zbekiston ta'lim tizimida kompetensiyaviy yondashuvning joriy etilishi, shakllantiriladigan ta'lim kompetensiyalarini tanlash va ularni ta'lim tizimiga singdirish orqali respublikamizda ta'lim tizimi samaradorligini oshirish maqsadida shu kompetensiyaviy tizimga qabul qilindi. Kompetensiya so'ziga turlicha ta'riflar, yondashuvlar mavjud. Xususan, «O'zbekiston milliy ensiklopediyasi»da kompetensiya so'zi quyidagicha izohlanadi: kompetensiya (lot. competo -erishyapman, munosibman, loyiqman) - muayyan davlat organi (mahalliy o'zini o'zi boshqarish organi) yoki mansabdor shaxsning qonun, ustav yoki boshqa hujjat bilan belgilangan vakolatlari, huquq va burchlari doirasi; u yo bu sohadagi bilimlar, tajriba degan ma'nolarni anglatadi.[9]
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" 4 JUNE, 2024
Intellektual rivojlanish inson faoliyatining eng muhim tarkibiy qismi bo'lib xizmat qiladi. Aloqa, o'qish, ishlashga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun odam dunyoni idrok qilishi, faoliyatning turli qismlariga e'tibor berishi, nima qilishi kerakligini tasavvur qilishi, eslab qolishi, o'ylab ko'rishi kerak. Intellektual qobiliyatlarni rivojlantirish, mustaqil, ijodiy, izlanish, izlanish tafakkurini rivojlantirish asosiy vazifalardan biridir maktabda o'qish umuman va ichida boshlang'ich sinflar jumladan.
Intellektual qobiliyat - bu bir emas, balki ko'p turdagi faoliyatni bajarish uchun zarur bo'lgan qobiliyatlar. Intellektual qobiliyat - bu xotira, idrok, tasavvur, fikrlash, nutq, e'tibor. Ularning rivojlanishi boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarni o'qitishning eng muhim vazifalaridan biridir. [7]
Intellektual qobiliyatlarni qayerda va qanday rivojlantirishimiz mumkin? Boshlang'ich sinf o'qituvchilari o'z ishlarida foydalanadigan asosiy ish shakllari ob'ekt doirasi intellektual o'yinlar Olimpiada O'quvchining intellektual rivojlanishining muvaffaqiyati asosan sinfda, o'qituvchi o'z o'quvchilari bilan yolg'iz qolganda erishiladi. O'quvchilarning o'qishga bo'lgan qiziqish darajasi, bilim darajasi, doimiy o'zini o'zi tarbiyalashga tayyorligi, ya'ni ularning intellektual rivojlanishi o'qituvchining "idishni to'ldirish va mash'ala yoqish" qobiliyatiga, uyushish qobiliyatiga bog'liq. tizimli bilim faoliyati.
Aqlli o'yinlar. Maxsus intellektual o'yinlardan foydalanganda talabalar orasida yanada faollikni kuzatish mumkin, ular o'z mexanizmiga ko'ra talabalardan faol kognitiv faollikni talab qiladi. Bu toifaga "tez o'ylab topiladigan" muammolar-katta qiziqish uyg'otadigan charades, jumboqlar ham kiradi. Bularga mashhur jumboqlar kiradi. Kichik yoshdagi o'quvchilarning topishmoqlarini taxmin qilish ijodiy jarayon, topishmoqning o'zi esa ijodiy vazifa sifatida qaralishi mumkin. Jumboq hikoyasi- v bu ish tabiat haqida, bunga javob Agar bolalar o'zlari uchun tabiatning muayyan aloqalari va qonunlarini tushungan bo'lsa, bunga erishish mumkin. Kuzatish, o'qitishning asosiy usullaridan biri sifatida juda uzoq vaqtdan beri ma'lum bo'lgan, ammo zamonaviy o'qitish uslublarida u o'z ahamiyatini yo'qotmagan, aksincha, barcha yangi xususiyatlarga ega bo'lib, tabiiy fanlar uchun majburiydir. Kuzatish jarayonida oquvchilarda tabiat hodisalarini ko'rish, payqash va tushuntirish qobiliyati shakllanadi. Boshlang'ich sinflarda bolalarni tabiatda bevosita kuzatish ilmiy, tushunarli va qiziqarli bo'lishi kerak. Tabiat ufqni, maktab o'quvchilarining umumiy ongini boyitadi, kuzatish, e'tibor, fikrlash, estetik tuyg'ularni rivojlantiradi.
Hatto Yan Amos Komensiy ham talabaning har qanday asarini ruhiy mamnunlik va ruhiy quvonch manbai qilishga undagan. O'qituvchi uchun butun o'quv jarayoni shunday tuzilgan bo'lishi kerakki, bola o'rganishni nafaqat vazifa, balki quvonch deb bilsin, o'rganish ishtiyoq bilan amalga oshirilishi mumkin. O'qituvchilar o'quv jarayonida qiziqarli vazifalar, jumboqlar, rebuslar, anagrammalar, o'yin psixo-treninglaridan tizimli ravishda foydalanishi kerak. Xotirani, e'tiborni, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish uchun ishlarga ko'proq vazifalarni kiritish kerak. Boshlang'ich maktab o'quvchilarining intellektual qobiliyatlarining rivojlanishi yuqori darajadagi aqliy operatsiyalarga asoslangan.
Hozirgi vaqtda talabalarning intellektual kompetentsiyasini rivojlantirish muammosi bilan ko'plab pedagogik olimlar shug'ullanmoqda. Jumladan, J. Raven kompetentsiyani muayyan predmet sohasida aniq harakatlarni samarali bajarish uchun zarur bo'lgan maxsus qobiliyat (qobiliyatlar) deb tushuntiradi. [14]
Kompetentsiyaning tabiati shundan iboratki, u faqat inson manfaatlari va qadriyatlari bilan uzviy birlikda namoyon bo'lishi mumkin. Yetuk olim, o'qituvchi, muhandis, menejer bo'lish - bu
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
turli darajadagi kompetentsiyalariga ega bo'lishni anglatadi. Darhaqiqat, biz bu yerda so'zning keng ma'nosida kelajakdagi kasbiy ixtisoslikni hisobga olgan holda intellektual ta'lim haqida gapiramiz. J.Ravenning fikricha, barcha o'quvchilar turli faoliyat turlarida ("kompetentlik") turli qobiliyatlarga ega bo'lib, o'qituvchi ularni aniqlashi va qo'llab-quvvatlashi kerak. Kompetentsiya psixologik nazariyasi asoschisi ingliz psixologi J. Raven "Kompetentlik - qobiliyat va ko'nikmalar majmui" tushunchasi bilan ish olib boradi. Kompetentsiya tarkibida tenglik ikkita komponentni belgilaydi: umumiy kompetentsiya (qobiliyatlar, motivatsiya,ko'nikmalar) va kasbiy faoliyatdan qat'i nazar, jamiyatda o'zini muvaffaqiyatli amalga oshirishni olg'a suruvchi kompetentsiya [14].
Kompetentsiyaning tabiati shundan iboratki, ular ta'lim natijasi bo'lib, undan bevosita kelib chiqmaydi, balki talaba rivojlanishining natijasi, o'z-o'zini tashkil etish va individual aqliy tajribani aks ettirish natijasi hisoblanadi. Rivojlanish, birinchi navbatda, neoplazmalar ya'ni, miqdoriy va sifat o'zgarishlari bilan tavsiflanadi. Bizning fikrimizcha, rivojlanish va o'z-o'zini rivojlantirish doimo qandaydir ichki qonuniyatlarni, qandaydir o'z-o'zini harakatini, obyektni, tizimni o'z-o'zini o'zgartirishni, shaxsning o'zini, ichki dunyosini ma'lum bir o'zini o'zi qurishni nazarda tutadi. Bu jarayon qaytarilmasdir, buning natijasida intellektual, shaxsiy va faoliyat xususiyatlarida miqdoriy va sifat jihatidan o'zgarishlar yuz beradi. Ular bir-biriga bog'langan va o'zaro bog'liqdir. Rivojlanishning asosi sifatida kadrlar tayyorlash alohida o'rin tutadi. Rivojlanish jarayonini yo'naltirish talabaning aqliy rivojlanishiga ta'sir qilish, uning bilish faoliyatini boshqarish, uni rivojlantirish va maqsadli ta'sir qilish orqali amalga oshiriladi. Biz talabalarning intellektual rivojlanishi nafaqat axborotni qayta ishlashning kognitiv mexanizmlarini rivojlantirishni, balki intellektual o'zini o'zi boshqarishning metakognitiv mexanizmlarini shakllantirishni ham o'z ichiga oladi deya hisoblaymiz. Intellektual kompetentsiya ta'limning umumiy ta'lim mazmunining barcha tarkibiy qismlari: umumiy ta'lim ko'nikmalari, meta-bilimlar va faoliyatning subyektiv usullarini o'z ichiga oladi. Natijada talabalarda axborot ko'nikmalari, o'z-o'zini ta'lim olishga tayyorlash, axborotni mustaqil izlash, tanlash va undan foydalanish, axborot bilan o'zaro aloqa qilishning yangi texnologiyalaridan foydalanish ko'nikmasi, o'zo'zini bilish usullarini takomillashtirishga intilish, ilmiy-tadqiqot ishlari bilan shug'ullanish istagi shakllanadi. Intellektual kompetentsiya bu turli darajadagi murakkablikdagi muammolarni qo'yish va samarali hal qilish imkoniyatini ta'minlaydigan ichki sifat, shaxsiy tajribani faollashtirish asosida kasbiy muammolarni hal qilish uchun o'z intellektual qobiliyatlari va shaxsiy fazilatlarini safarbar qilish istagi demakdir. Shunday qilib, kompetentsiya o'z-o'zini tashkil etish va individual aqliy tajribani aks ettirish natijasidir. Kompetentsiya faqat shaxsning qobiliyatlari va ko'nikmalari bilan uzviy birlikda namoyon bo'lishi mumkin.
Intellektual faoliyatni rejalashtirish ko'nikmalari quyidagilar:
- qo'yilgan maqsadlarga erishishning oqilona va optimal usulini tanlash qobiliyati;
- natijani baholash mezonlarini aniqlash, bir rejasi (harakat dasturi) tuzish imkoniyati;
- ketma-ketlikni va mustaqil faoliyat muddatini aniqlash;
- muammolarni hal qilish bir vaqtning o'zida aql bir necha muqobil tutish qobiliyati;
- qobiliyati baholash va nazorat qilish, vosita va baholash va nazorat qilish usullari egalik mezonlarini tushunish, nazorat qilish va baholash faoliyati algoritmlar tushunish, o'zini o'zi baholash va ularning faoliyatini o'z-o'zini nazorat amalga oshirish uchun, qobiliyati etarli baholash uchun ularning faoliyati natijalari;
- bashorat va aslida olingan natijalarni solishtirish uchun qobiliyati;
- o'z-o'zini nazorat qilish va o'z-o'zini baholash natijalariga asoslangan ko'nikmalari o'zinita'lim va o'z-o'zini rivojlantirish, yangi vazifalarni ishlab chiqish kiradi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" 4 JUNE, 2024
Xulosa va takliflar (Conclusion/Recommendations). Yuqorida keltirilgan tahlil natijalari asosida biz intellektual kompetentsiyani tarkibiy tuzilishining motivatsion, kognitiv va metakognitiv komponentlarini shakllantirdik.
Motivatsion komponent - mazmunli faoliyatni keltirib chiqaradigan motivlarning mavjudligi motivatsion komponent strukturasining zaruriy tarkibiy qismidir. Faoliyatning motivatsion komponentining yuqori darajada rivojlanishi bilan talaba asta-sekin ta'lim traektoriyasini quradi. Motivatsion komponent quyidagi motivlarni: kognitiv (bilimni o'zlashtirish zarurati, o'z faoliyati natijalariga qiziqish), shaxsiy (tan olish, shaxsiy maqsadga erishish zarurati), kasbiy (kelajakdagi kasbiy faoliyatga qiziqish, raqobatbardosh mutaxassis bo'lish), o'z-o'zini tasdiqlash motivi (shaxsning o'zini o'zi qadrlashi, intilishlar darajasi, muvaffaqiyatga erishish motivatsiyasi, o'ziga va boshqalarga o'zining qobiliyatini isbotlash zarurati), o'z-o'zini rivojlantirish motivlari; o'quvchilarning kasb-hunarni o'zlashtirishdagi faoliyatini tartibga soluvchi va ularga maqsadli xarakter beradigan, ularni ijodiy o'zini-o'zi anglashga yo'naltiruvchi boshqa motivlarni o'z ichiga oladi. Motivatsion komponentning ahamiyati shundaki, uning shakllanishi boshqa tarkibiy qismlarning rivojlanishini ifodalaydi.
Kognitiv komponent - shaxsiy va kasbiy rivojlanish jarayonidagi bilimlar to'plamidir. Kognitiv komponent - kognitiv kompetentsiya yoki intellektual ko'nikma va birinchi navbatda, axborot bilan ishlash, axborotni qidirish, qabul qilish va qayta ishlash qobiliyati; ma'lumotlarni diagrammalar, jadvallar ko'rinishida taqdim etish qobiliyati; ma'lumotni sharhlash qobiliyati; ma'lumotni taqdim etish qobiliyati; uni strukturalash usullariga ega bo'lish, uni taqdim etishning bir shaklidan boshqasiga o'tkazish, ma'lumotni kodlashning bir usulidan ikkinchisiga o'tkazish, asosiy va ikkilamchi tushunchalarni ajratib ko'rsatish, tushunchalarning muhim xususiyatlarini aniqlash, tushunchalar o'rtasidagi bog'liqlik va munosabatlarni ajratib ko'rsatish, kognitiv sxemalarni tuzish. aqliy faoliyat, muammolarni hal qilish algoritmlari, olingan yechimni tushuntirish mahorati; ma'ruza, referat yozish qobiliyati; umumlashtirish, xulosalar chiqarish, olingan natijalarni tahlil qila olish qobiliyatlaridir.
Metakognitiv komponent - o'z-o'zini tashkil etish va o'zini o'zi boshqarish ko'nikmalari va qobiliyatlari bilan ifodalanadi. Maqsad qo'yish talabaning bilish faoliyatini rag'batlantiradi. Bunday holda, "impuls" to'g'ridan-to'g'ri motivdan maqsadga o'tadi, bunda talaba mustaqil ravishda asosiy va oraliq maqsadlarni ajratib ko'rsatadigan o'z maqsadlari mazmunini o'rnatadi. Bunda rejalashtirish muhim rol o'ynaydi. Belgilangan reja amalga oshishiga majbur bo'lib, ongda maqsadga muvaffaqiyatli erishishga olib keladigan harakatlar zanjirini keltirib chiqaradi.
Intellektual faoliyatni tashkil etish, bosqichlarni nazorat qilish va bosqichma-bosqich amalga oshirish qobiliyati intellektual kompetentsiyani rivojlantirishning zaruriy shartidir. Bizning fikrimizcha, talaba intellektual faoliyat mexanizmlarini tushunmasdan turib, bilimlarni o'zlashtira olishi mumkin emas. Refleksiv faoliyat amalga oshirilayotgan faoliyat doirasini aniqlashga va uning asosida obyektiv faoliyat traektoriyasini qurishga imkon beradi. Keltirilgan ma'lumotlar asosida tahlil natijalari shuni ko'rsatdiki, intellektual kompetentsiyani rivojlantirishning birinchi mezoni tafakkuriy motivdir, ikkinchi mezoni kognitiv qobiliyatlarni shakllantirish, uchinchi mezoni metakognitiv ko'nikmalarni shakllantirish hisoblanadi. Belgilangan komponentlar o'zaro bog'liq bo'lib, nafaqat intellektual kompetentsiyani rivojlantirishni, balki o'quv jarayonida talaba shaxsini rivojlantirishni ham ta'minlaydi.
ADABIYOTLAR
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" 4 JUNE, 2024
1. O'zbekiston Respublikasining Qonuni, 23.09.2020 yildagi O'RQ-637-son. "Ta'lim to'g'risida"gi qonun.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash" to'g'risida 2019-yil 29-aprel, 5712-sonli Farmoni.
3. Abdullaeva B.S. Fanlararo aloqadorlik turlari haqida // Uzluksiz ta'lim. -2005. -.№1. - b.
4. Baydenko V.I. Vbiyavlenie sostava kompetensiy vbipusknikov vuzov kak neobxodimbiy etap proektirovaniya GOSVPO novogo pokoleniya. - M. - 2006. - 72 s.
5. G'ulomov A., Ne'matov O'. Ona tili ta'lim mazmuni.-T.: O'qituvchi, 1995.-b. 38.
6. Hayitov.A.I. Boshlang'ich ta'lim pedagogikasi,innovatsiya va integratsiyasi. Uslubiy qo'llanma. T.: —Zuhra baraka biznesll, 2021. - 129 b.
7. Kuzmina N.V. Professionalizm lichnosti prepodavatelya i mastera proizvodstvennogo obucheniya, / N.V.Kuzmina. - M.: Vbisshaya shkola, 1990.-119 s.
8. Larionova G. A. Kompetensii v professionalnoy podgotovke studentov vuzov: znaniya, deystviya, deyatelnost, samoopredelenie: monografiya. - Chelyabinsk. - 2004. - 171 s.
9. Muslimov N.A., Usmonboeva M.H.,Sayfurov D.M., To'raev A.B. Innovatsion ta'lim texnologiyalari /- T.: "Sano standart" nashriyoti, 2015. - 81-b
10. R.Mavlonova, N.Vohidova va b. Boshlang'ich ta'lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi. O'quv qo'llanma. - T.: Fan va texnologiyalari, 2013. -314 b.
11. Xoliqov A.A. Pedagogik mahorat. Darslik. - T.: —Iqtisod-moliyall, 2011.-425 b.
12. Xovov O.V. Kompetentnost professionalnaya // Ensiklopediya professionalnogo obrazovaniya: V 3-x t. - M.:APO. - 1998.-T.1. -S.454- 455.
13. Ziyomuhammadov B., Abdullaeva Sh. Ilg'or pedagogik texnologiya.-T.: abu ali ibn sino, 2001.-b.2
14. Равен Д. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация/Д.Равен. - М.: Когито-Центр, 2002. - 396 с
