CC BY
2BOSHLANG'ICH SINF DARSLARIDA 4K MODEL RAQAMLI KOMPETENSIYALARINI DIDAKTIK O'YINLAR ORQALI RIVOJLANTIRISH
USULLARI Xodiyeva Gulhayo Hasan qizi
Qori Niyoziy nomidagi O'zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy-tadqiqot instituti tayanch
doktaranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.1098149 7
Annotatsiya. Ushbu maqolada 4K modeli kompetensiyalari, uning zamonaviy ta'lim tizimidagi ahamiyati, boshlang'ich sinf darslarida 4K modeli kompetensilarini ta'limiy o'yinlar orqali rivojlantirish usullari haqida muhokama qilingan.
Kalit so'zlar: 4K, boshlang'ich ta'lim, o'quvchilar, didaktik o'yinlar, hamkorlik, tanqidiy fikrlash, kommunikativlik, usullar.
Abstract. This article discusses the competencies of the 4K model, its importance in the modern education system, methods of developing the competencies of the 4K model through educational games in primary school classes.
Keywords: 4K, primary education, students, didactic games, collaboration, critical thinking, communicative, methods.
Аннотация. В данной статье рассматриваются компетенции модели 4К, ее значение в современной системе образования, методы развития компетенций модели 4К посредством обучающих игр в классах начальной школы.
Ключевые слова: 4К, начальное образование, учащиеся, дидактические игры, сотрудничество, критическое мышление, коммуникативность, методы.
Pedagogik o'yinlar boshlang'ich ta'limda 4K modeliga (tanqidiy fikrlash, muloqot, hamkorlik va ijodkorlik) mos keladigan kompetensiyalarni rivojlantirish uchun imkoniyatlar beradi. Pedagogik o'yinlar orqali har bir 4K modeli kompetensiyasini rivojlantirish mumkin:
Tanqidiy fikrlash : Didaktik o'yinlar o'quvchilarga tanqidiy fikrlash qobiliyatini talab qiladigan qiyin muammolar yoki jumboqlarni taqdim etadi. Ular o'quvchilarni ma'lumotni tahlil qilishga, bir-birlari bilan hamkorlik o'rnatishga va xulosalar chiqarishga undaydi. Shuningdek, ta'limiy o'yinlar o'quvchilar tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirib, imkoniyatlarni baholashlari va oqilona qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Masalan, o'quvchilardan fikr-mulohazalarga asoslanib o'z yondashuvlarini strategiyalash, rejalashtirish va moslashtirishni talab qiladigan o'yinlar ularning tanqidiy fikrlash qobiliyatini oshirishga yordam beradi.
Kommunikativlik: Ko'pgina o'yinlar o'quvchilar o'rtasidagi hamkorlik va muloqotni o'z ichiga oladi, ular o'z fikrlarini aniq ifoda etishni va boshqalarni tinglashni talab qiladi. O'yinlar muhokamalar, muzokaralar va strategiyalarni tushuntirish orqali og'zaki muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi. Ular, shuningdek, o'yin xulosalari, strategiyalar yoki mulohazalarni yozish kabi harakatlar orqali yozma muloqot ko'nikmalarini ham shakllantiradi. Hikoya yoki rolli o'yinlarni o'z ichiga olgan darslar o'quvchilarni o'z fikrlarini ijodiy ifodalashga samarali yetkazishga undaydi.
Hamkorlik: Hamkorlikdagi o'yinlar o'quvchilardan umumiy bir maqsad sari birgalikda harakat qilishni, jamoaviy ish va hamkorlikni rivojlantirishni talab qiladi.O'quvchilar fikr almashishni, boshqalarni tinglashni, topshiriqlarni va bir-birlarining sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlashni o'rganadilar.
Ijodkorlik: O'yinlar o'quvchilarga o'z tasavvurlarini o'rganish va yangi g'oyalar bilan tajriba qilish imkoniyatini beradi.
Ular o'quvchilarni ijodiy fikrlashga undaydigan, bir nechta yechimlarni topishga imkon beruvchi ochiq muammolarni o'z ichiga olishi mumkin. O'quvchilardan biror narsani loyihalashtirish yoki qurishni talab qiladigan o'yinlar, masalan, qahramonlar yaratish, binolar qurish yoki noan'anaviy usullarda jumboqlarni yechish ijodkorlikni rag'batlantiradi. O'qituvchilar o'quvchilarni mavjud o'yinlarni o'zgartirishga yoki o'z ta'limiy o'yinlarini yaratishga undashlari mumkin, bu esa innovatsiya va o'ziga xoslikni qo'llab-quvvatlaydi.
Pedagogik o'yinlarni boshlang'ich ta'lim darslarida qo'llash, ta'limni yanada qiziqarli, interaktiv va mazmunli qilish imkonini beradi. 4K modeli kompetensiyalarini ko'rib chiqish orqali ushbu o'yinlar o'quvchilarni ham akademik, ham real hayotda muvaffaqiyatga tayyorlashga yordam beradi, ularni shaxsiy rivojlanish uchun muhim ko'nikmalar bilan ta'minlaydi. O'yinlar o'quvchilardan ma'lumotni tahlil qilish, baholash va sintez qilishni talab qiladigan elementlarni o'z ichiga olishi mumkin. O'qituvchilar darslarga o'quvchilarni kamchiliklarni aniqlashga, muammolarni hal qilishga va sabab-oqibat munosabatlari haqida tanqidiy fikrlashga undaydigan o'yinlarni kiritishlari mumkin.
Boshlang'ich sinf darslarida 4K modeli kompetensiyalarini rivojlantirish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
Integratsiyalashgan o'quv rejasi: samarali yondashuvlardan biri turli fan sohalarini bog'laydigan integratsiyalashgan o'quv dasturini ishlab chiqishdir. Matematika, tarbiya, o'qish va ona tili fanlari elementlarini fanlararo darslarga kiritish orqali o'quvchilarni turli ta'lim sohalari o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rishga undaydi.
Loyihaga asoslangan ta'lim (PBL): Loyihaga asoslangan ta'lim (PBL) o'quvchilarga real muammolar yoki loyihalar ustida ishlash, hamkorlikni, tanqidiy fikrlashni va ijodkorlikni rivojlantirish imkonini beradi. O'qituvchilar o'quvchilarni tekshirish, muammolarni hal qilish va o'z xulosalarini sinfdoshlariga taqdim etishni talab qiladigan PBL faoliyatini loyihalashlari mumkin. PBL orqali o'quvchilar birgalikda ishlashni, tanqidiy fikrlashni va olgan bilimlarini mazmunli qo'llashni o'rganadilar.
Sokratik so'rov: Sokratik so'rov - boshlang'ich sinf o'quvchilarida tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning yana bir samarali strategiyasidir. O'quvchilarni ma'lumotni tahlil qilish, baholash va sintez qilishga undaydigan ochiq savollarni berish orqali o'qituvchilar chuqurroq fikrlash va muhokama qilishni rag'batlantiradilar. Sokratik so'rov usuli o'quvchilarni mazmun haqida tanqidiy fikrlashga va o'z fikrlarini samarali ifoda etishga chaqiradi.
Guruhda ishlash va hamkorlik: Hamkorlikda o'rganish tajribasi muloqot va hamkorlik ko'nikmalarini rivojlantirish uchun zarurdir. O'qituvchilar o'quvchilarni guruhlarda birgalikda ishlashni talab qiladigan, jamoaviy ish va turli nuqtai nazarlarni ko'rib chiqish qobiliyatini rivojlantirishni talab qiladigan vazifalarni belgilashlari mumkin. Hamkorlik faoliyati, shuningdek, o'quvchilarga samarali muloqot qilish, fikr almashish va nizolarni konstruktiv tarzda hal qilishni o'rgatadi.
Ijodiy ifoda: san'at, musiqa va yozuv orqali ijodiy ifodani rag'batlantirish boshlang'ich sinf o'quvchilarida ijodkorlikni rivojlantirish uchun juda muhimdir. O'qituvchilar o'quvchilarga o'z tasavvurlarini kashf qilishlari, tavakkal qilishlari va o'zlarini ijodiy ifoda etishlari uchun imkoniyat yaratishlari mumkin. Ijodiy faoliyat nafaqat badiiy mahoratni oshiradi, balki yangilik va muammolarni hal qilishga yordam beradi.
Texnologik integratsiyasi: Ta'lim texnologiyalari vositalari boshlang'ich sinflarda 4K kompetensiyalarini rivojlantirishga yordam berishi mumkin. O'qituvchilar ijodkorlik, muloqot va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish uchun raqamli hikoyalar ilovalari, hamkorlik platformalari va kodlash dasturlaridan foydalanishlari mumkin. Texnologiyani darslarga integratsiyalash orqali o'qituvchilar o'quvchilarni jalb qilishlari va amaliy o'rganish tajribasi uchun imkoniyatlar yaratishlari mumkin.
Tanqidiy media savodxonligi: O'quvchilarni media xabarlarni tanqidiy tahlil qilishga o'rgatish bugungi raqamli asrda muhim ahamiyatga ega. O'qituvchilar o'z darslarida media savodxonligidan foydalanishlari mumkin, bu esa o'quvchilarga axborot manbalarini baholash va duch keladigan xabarlar haqida tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O'quvchilarni ommaviy axborot vositalarining aqlli iste'molchilari bo'lishga o'rgatish orqali o'qituvchilar ularga raqamli dunyoda mas'uliyat bilan harakat qilish ko'nikmasini rivojlantiradi.
Boshlang'ich sinflarda 4K kompetentsiyalarini rivojlantirish turli strategiyalar va o'qitish usullarini birlashtirgan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi. Integratsiyalashgan o'quv dasturi, loyihaga asoslangan ta'lim, Sokratik savol-javob, guruhda ishlash, ijodiy ifoda, texnologiya integratsiyasi va tanqidiy media savodxonligini o'qituvchilar o'z ta'lim amaliyotiga kiritish orqali o'qituvchilar XXI asrda o'quvchilarni turli hayotiy vaziyatlarga samarali tayyorlashlari mumkin.
REFERENCES
1. "21st Century Skills: Learning for Life in Our Times" by Bernie Trilling and Charles Fadel was published in 2009.
2. "Preparing Students for a Global Society: The 4K Competencies, a Teacher's Guide" published by 2022.
3. "Designing Education: Shaping Learning Systems Around the World." edited by Dennis Shirley and Valerie L. Ubbes, 2022.
4. "Collaborative Learning for the Digital Age" by Brigid Barron and Linda Darling-Hammond was published 2019.
5. "Creative Schools: A Powerful Revolution Transforming Education" by Sir Ken Robinson was published in April 2015.
6. "Developing 21st Century Skills Using Student-Generated Digital Stories Fostering Creativity in the Classroom: A Systematic Review" by Huijing Ma and Runing Ye in 2022.
7. "Communication and Collaboration Technologies in Education," edited by Dan Suthers and Kristine Lund, was published by Springer in 2010.
8. M.Pardayeva "Talim oluvchilarda hayotiy ko'nikmalarni shakllantirishning produktiv yechimlari", "Xalq ta'limi" jurnali 6-son, 2023-y.
9. M. Norqo'ziyeva "Maktab darsliklari zamon talabiga moslashtirilmoqda", "Boshlang'ich ta'lim" jurnali, 9-son, 2023-y.
10. https://designingoutcomes.com/assets/Padagogy_Wheel_Translations/Pada gogy_Whl_V4_RUS_HD.pdf.
11. Педaгoгическoе кoльцo https://blendedlearning.pro/script/padagogywheel/.
12. https://mel.fm/blog/yekaterina-danilova/3492-chto-takoye-obucheniye-4k-zachem ono-vashemu-rebenku-i-gde-uchitsya-po-takoy-sisteme.
