CC BY
0INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "INTERNATIONAL EXPERIENCE AND MODERN APPROACHES IN PRESCHOOL EDUCATION"
15 MAY, 2024
BOLA SHAXSINING RIVOJLANISHIDA TASVIRIY
SAN'ATNING O'RNI
Temirov Murodjon Anvarovich
ADU "Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi" kafedrasi o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11206181
Annotatsiya. Ushbu maqolada zamonaviy ta'lim jarayonida dolzarb masala sifatida qaralgan qo'shimcha ta'lim orqali bolalar shaxsini rivojlantirishni muammosi va ularning yechimlari yoritilgan. Bunda aynan tasviriy san'at kelajak avlod tarbiyasining asosiy tarkibiy qismi sifatida qaralib, ularning his-tuyg'ularini rivojlantirib, borliqning asl mohiyatini tushunish va undagi go'zallikni anglash ko'nikmalarini shakllantiradi. Bundan tashqari, tasviriy san'at darslari boladagi ijodiy qobiliyatlarni shakllantiradi, ulardagi tasvirlarda o'ziga xoslikni namoyon bo'lishiga yordam beradi, bolada divergent va induktiv fikrlashni takomillashtiradi.
Kalit so'zlar: shaxsni rivojlantirish, tasviriy san'at, qo'shimcha ta'lim tizimi, badiiy ta'lim, shaxsgayo'naltirilganyondashuv, fikrlash, ijodiy qobiliyat, ijodkorlik, rang, tasvir.
Ma'lumki, tasviriy san'at og'zaki tillarimizdan ancha oldin paydo bo'lgan o'ziga xos insonlarning o'zaro ifoda tillaridan biridir. U borliq yoki hodisaning ramziy belgilanishidan tortib hissiy va intellektual tajribani badiiy va majoziy ravishda yetkazishgacha bo'lgan uzoq evolutsion yo'lni bosib o'tdi: u rassomlardan tomoshabinga, avlodlardan avlodga yetib keldi.
San'at inson taraqqiyotida va jamiyat hayotida juda muhim rol hisoblanib, biz u bilan bolalikdan hamohang yashab ulg'ayamiz. San'at shaxs kamolotiga kuchli ta'sir ko'rsatuvchi qurol bo'lib, bugungi kunda ulardagi axloqiy va hayotiy tamoyillarni o'z o'rniga ega.
Biz XXI asrga kelib ommaviy madaniyatning ijtimoiy tanazzuliga duch keldik. Hozirgi kunga kelib chekuvchi, alkogolizm va giyohvandlar soni tobora ortib bormoqda. Xo'sh, bugungi kundagi zamonaviy san'at qahramonlari kimlar? Jinoyatchi, qotil yoki yengil hayotni targ'ib qiluvchi qo'shtirnoq ichidagi salbiy qahramonlarmi yoki or-nomus va insoniyatga muhabbat kabi fazilatlar mutlaqo noma'lumlikka aylanib qolmoqda. Katta bir industriya ommaviy madaniyatni bizning milliyligimizga yod bo'lgan istag-u ehtiroslarni qo'zg'aydigan beparda narsalarni pullayotir. Kecha tijoriy kinolardan yozg'irib, arz-u dod qilgan bo'lsak, bugun turfa seriallar qutqusidan himoyalanish masalasi kun tartibiga chiqdi. Ma'naviyat oziqasi hisoblangan musiqa, she'riyat, rassomlar asarlari hamda kinolarda esa insoniylik, adolatsizlik kabi ijtimoiy g'oyalarni chetda qoldirib, faqat tijorat uchun ishlanmoqda. Aytish mumkinki, bugungi kungi san'at savdo vositasiga aylandi. Shu boisdan ham biz birinchi navbatda, xalqqa buyuk o'tmishimizni anglatishimiz lozim, chunki tarixiy xotirasiz na adabiyot va na san' atni targ'ib qilish mushkuldur. Shu sababli qo'shimcha ta'lim jarayonlarida tasviriy san'atning bola shaxsini rivojlantirishdagi o'rniga chuqur e'tibor qaratmog'imiz lozim.
Tasviriy san'at inson badiiy ijodining muhim turlaridan biridir. Uzoq vaqt davomida rassomlar asarlarida o'zlarining tasavvurlarini ifodalaydilar. San'at olami - tasavvur va tasvir olamidir. Ammo, insonlar o'zi ko'rmagan va uchratmagan xodisalarni va narsalarni chiza olmaydilar. Har bir rassom bor narsani o'z nuqtayi nazaridan tasvirlaydi. Agar biz qalbimizga sevgi, hayrat, mehr va hurmat kabi fazilatlarni jamlasak, biz aynan shu fazilatlarni tuysak bu tuyg'ular ijodiy ishlarimizda aksini topadi. Agressiv quvvat esa ezgulik va go'zallikni ko'rmaslik
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "INTERNATIONAL EXPERIENCE AND MODERN APPROACHES IN PRESCHOOL EDUCATION"
15 MAY, 2024
va qadrlamaslik orqali sodir bo'ladi. Bunda ota-onalar va o'qituvchilarning asosiy vazifasi shuki insoniyatning tanazzulga uchrashi va yo'q bo'lib ketish xavfini oldini olish uchun ham kelajak avlodga yaxshilik va ijobiy tafakkurni o'zida jamlagan san'at turlarini o'rgatish lozimdir.
Tasviriy san'at axloqiy tarbiya muammosini hal qilish bilan chambarchas bog'liq bo'lib, bolalar asarlarining mazmuni orqali o'z aksini topadi. Ular atrofdagi voqelikka ma'lum munosabatni kuchaytiradi va bolalarda kuzatish, faollik, mustaqillik, qobiliyatlarni tarbiyalash, tinglash va topshiriqni bajarish, boshlangan ishni oxirigacha yetkazish kabi ko'nikmaklari shakllanadi. Ijodiy ish bajarilishi jarayonida uning yechimi va natijasini ko'ra bilish ko'nikmasi orqali bolaning maqsadi, o'ziga ishonchini va uni oxirigacha ko'rish qobiliyatini rivojlantirish ham bir xil darajada muhimdir. Tasviriy san'at jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarda do'stlik va o'zaro yordam tuyg'usi tarbiyalanadi. Tasvir ustida ishlashda bolalar ko'pincha maslahat va yordam so'rab bir-birlariga murojaat qilishadi.
Bolalarda atrof-muhitga estetik munosabatni, go'zallikni ko'rish va his qilish qobiliyatini tarbiyalash, badiiy did va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish muhimdir. Tasviriy san'at insonga haqiqatda mavjud go'zallik dunyosini ko'rsatadi, uning e'tiqodini shakllantiradi va uning xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Chizish rang tuyg'usining rivojlanishiga ta'sir qiladi, turli rang va soyalar kombinatsiyasining go'zalligini ko'rishga o'rgatadi. Modellashtirish esa shakl tuyg'usining rivojlanishiga ta'sir qiladi. Bola chindan ham bo'lakni his qiladi va mustaqil ravishda kerakli shaklni berib, uni o'zgartirishi mumkin. Applikatsiya bolaning shaklini umumlashtirishga va uni siluet yordamida ifodalashga olib keladi.
Bolalarni san'at maktabida o'qitish orqali eng muhim ta'lim maqsadlari hal qilinadi:
- harakatning obyektiv va universal usullarini shakllantirish, o'rganish qobiliyatini tarbiyalash.
- ta'lim muammolarini hal qilish uchun o'zini o'zi tashkil qilish qobiliyati-shaxsiy rivojlanishning asosiy yo'nalishlarida individual rivojlanish.
- hissiy, kognitiv, o'z-o'zini boshqarish.
Shaxsni rivojlantirish va tarbiyalash jarayonida badiiy yo'nalish obyektlari juda muhim rol o'ynaydi, chunki ular bolalarning hayoliy tafakkuri va ijodiy salohiyatini shakllantirishga, dunyoga hissiy-qadriyatli munosabatni rivojlantirishga qaratilgan.
Ta'limning eng muhim vazifalaridan biri nafaqat o'ziga xos fanga, balki universal bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan funksional barkamol shaxsni shakllantirishdir. Funksional savodxonlikning asoslari yoshroq, shu jumladan bolalarni badiiy madaniyat bilan tanishtirish orqali qo'yiladi, ularga hayotdagi go'zallikni ko'rish va hissiyotlarni, san'at asarlarini tubdan idrok etish va ular haqida o'z fikrlarini aniq shakllantirish qobiliyatiga o'rgatish, olingan amaliy ko'nikmalarni kundalik hayotda va loyiha faoliyatida (ham individual, ham jamoaviy) foydalanish. Bu ko'nikma va malakalar, shubhasiz, tarbiyalanuvchilarni hamda maktabning boshlang'ich sinf o'quvchilarning ichki dunyosini boyitadi, ularning dunyoqarashini sezilarli darajada kengaytiradi va atrofdagi olamni yanada ongliroq va maqsadli idrok etish imkoniyatini beradi.
Badiiy ta'lim dasturi ikkita yondashuvni o'zaro birlashtiradi, ular tarixiy va tematik bo'linadi. Talabalarga turli davrlarning badiiy madaniyati, qadimgi san'atdan tortib to hozirgi kungacha bo'lgan bilimlar beriladi, bu yerda bolalar tabiat, madaniyat va madaniyat xususiyatlari
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "INTERNATIONAL EXPERIENCE AND MODERN APPROACHES IN PRESCHOOL EDUCATION"
15 MAY, 2024
bilan bog'liq bo'lgan aniq misollarda estetik tamoyillar va ijodiy ifoda shakllarining xilma-xilligini ko'radilar.
Tasviriy san'at mashg'ulotlarida shaxsga yo'naltirilgan yondashuv qo'llaniladi, chunki ko'pincha ijodiy vazifalar individual yechimni talab qiladi va har bir bola bilan shaxsan ishlash kerak. Darslarni qurishda ishtiyoqning uch turi hisobga olinadi.
Birinchidan, ijtimoiy. Bolaning o'rtoqlari orasida obro'yini oshirish uchun muvaffaqiyatli bajarilgan vazifa uchun maqtovni ayamaslik kerak.
Ikkinchidan, pragmatik ishtiyoq. Bu o'zini mavzuga e'tiborning ortishida namoyon bo'ladi, chunki ba'zi bolalar asosiy yo'nalish san'at bo'lgan ta'lim muassasalariga o'qishga kirishmoqchi (so'nggi paytlarda o'quvchilarning sportga qiziqishi, dizaynning ijtimoiyligi).
Uchinchidan, kuchli va iqtidorli bolalar bilan ishlashda asosiy e'tiborni mazmunan ishtiyoqqa qaratish kerak. Dars mashg'ulotlarida tarbiyaviy bahslar olib boriladi, masalan, badiiy uslublar haqidagi darsda siz o'quvchilarni guruhlarga bo'lishingiz mumkin, ularda ular jahon san'atida eng muhim badiiy uslub bo'lgan dalillar uchun material tayyorlaydilar. Bahsda, ma'lumki, haqiqat tug'iladi. Shuningdek, bolalar muammoli vaziyatlar bilan tanishtiriladi yoki paradoksal namoyishlar tashkil etiladi, masalan, rassomlik va dekorativ san'atning haqiqiy durdonalari ko'rgazmasi va ular bilan birgalikda asosiy ijodiy ishlar o'rin egallaydi. O'z-o'zini rivojlantirishga qiziqish va kognitiv qiziqishni rag'batlantirish eng muhim yo'nalishlardan biri hisoblanadi. Masalan, uy vazifasi orqali suhbat uchun materiallarni tanlash, o'zingizning "kichik badiiy galereyangizni" yaratish (reproduksiyalar, otkritkalar, shtamplar) va albatta, siz kuchli va zaif talabalarni rivojlantirishga harakat qilishingiz kerak. Garchi barcha bolalar iqtidorli deb hisoblansa-da, ularning oz qismigina chinakam rasm chizishga qodir. Ayniqsa, katta yoshdagi bolalar o'rtasida o'z-o'zini tanqid qilish kuchayib, kompozitsiyani yaratishdan oldin ma'lum bir qo'rquv paydo bo'ladi. Shuning uchun darsni motivatsion qo'llab-quvvatlashning maqsadi ham bolalarning hissiy farovonligini va o'zlarining kuchli tomonlariga bo'lgan ishonchini saqlab qolishdir.
O'qituvchi tomonidan materialni mohirona, ehtiyotkorlik bilan taqdim etish, individual yondashuv har bir talabaga e'tibor berish, moyilligini aniqlash, loyiha mavzusini, kompozitsiyani (insho orqali), ranglar sxemasini muhokama qilish, ishni ko'proq yo'naltirish imkonini beradi. Yaxshi yoki yuqori natijaga erishilganda va birgalikda baholanganda, muvaffaqiyatga erishish holati yaratiladi. Yosh ijodkorning bilim saviyasi, mahorati va malakasi, ular bilan birga bolalar ijodi sifatida yuksaladi.
Shunday qilib, tasviriy san'at bilan shug'ullanish qo'shimcha ta'lim tizimida bolaning shaxsiyatini rivojlantirishning muhim vositasidir. Tasviriy faoliyatda shaxsning faolligi va birinchi navbatda, shaxsning murakkab tuzilishining kognitiv-ijodiy komponentlarining faolligi aniq namoyon bo'ladi. Zamonaviy o'qituvchining vazifasi - bolalarni dunyoni yaxshi, go'zal va ijobiy shaklda ko'rish, his qilish, tasvirlashga o'rgatish, yomon va axloqsiz tomonlardan saqlana olishdir.
Ma'lumki, "Renessans" so'zi "qaytish, qayta tiklash" ma'nolarini anglatadi. Agar G'arb Uyg'onish davriga nazar tashlasak, asosiy maqsad - antik madaniyatning mumtoz an'analari, estetikasini qayta tiklash bo'lganini ko'ramiz. Ushbu atamani "gullab-yashnash, taraqqiy etish" sifatida ham ifoda etsa bo'ladi. Zotan, bashariyat badiiy tafakkuri, ilm-u ijodi Mag'rib-u Mashriq Renessansida birdek yuksaklikka erishganini takrorlashga hojat yo'q. Shuningdek, ba'zi soha mutaxassislari o'z yo'nalishlarida muayyan Renessanslar sodir bo'lganini yozishadi. Masalan, me'morchilikda bu hodisa o'n bir bor kuzatilgan degan xulosa bor. Davlat rahbari nazarda tutayotgan Uchinchi Renessans esa universal tushuncha, uni biror soha bilan bog'lab talqin etish
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE INTERNATIONAL EXPERIENCE AND MODERN APPROACHES IN PRESCHOOL EDUCATION
15 MAY, 2024
noto'g'ri, nazarimda. Bu uyg'onish, taraqqiyot hamma sohalarda - siyosat, iqtisodiyot, adabiyot, san'at, fan, ta'lim, tibbiyot, qishloq xo'jaligi, sud-huquq tizimi, madaniyat va boshqa jabhalarda yuz bermog'i lozim, ana shunda ko'zlangan marraga erishiladi. Prezidentimiz yana bir jihatga e'tibor qaratdi: Uchinchi Renessans - maqsad emas, vosita; biz barpo etishni orzu qilayotgan mamlakat sari olib boruvchi vosita. Renessans - ulug'vor hodisa, huda-behuda so'zlar, balandparvoz va'dalar ila uning qadrini tushirib qo'ymasligimiz kerak. Uni haqiqiy hodisaga aylantirish uchun har birimiz o'z sohamizda yeng shimarib, jidd-u jahd ila mehnat qilsak kifoya.
Amaliy san'at misolida oladigan bo'lsak, bu sohada ko'hna qadriyat-u an'analarni tiklash bosqichi davom etmoqda. Endi yangi tamoyillar, ijodiy izlanishlarga kirishib, o'zbek badiiy hunarmandchiligini dunyo brendi darajasiga olib chiqish darkor. Tasviriy san'atga kelsak, afsuski, zamonaviy o'zbek rangtasvirida turg'unlik kayfiyati kuchaygan. Uchinchi Renessansning talab-mezonlariga javob berish uchun bu sohada ham jiddiy ijodiy islohotlar qilinishi, favqulodda san'at asarlari yaratilishi lozim. Muxtasar aytganda, Uyg'onish davriga yana bir karra guvoh bo'lmoq uchun bajarilajak vazifalar bisyor. Shunisi ayonki, ezgu niyatlar, ulug'vor maqsadlarning ro'yoga yoki ro'yobga aylanish-aylanmasligi o'zimizga bog'liq.
REFERENCES
1. "Tafakkur" jurnali, 2022-yil 2-son. "Chin san'atni izlab" suhbati.
2. Абдирасилов С.Ф., Нуртоев У.Н. Умумий урта таълим мактабларида тасвирий санъат фанини укитиш технологияси. - Т.: ТДПУ, 2015. -11 -б.
3. Азизходжаева Н.Н. Педагогик технологиялар ва педагогик мах,орат. - Т.: «Молия»,2003.
4. Йулдошев Ж., Усмонов С. Педагогик технология асослари. -Т.: «Укитувчи», 2004.
5. Ражабов Р.К., Султонов Х,.Э. Тасвирий санъат фанини укитиш методикаси. - Т.,
6. Магомедова Л.И. Актуальные проблемы системы дополнительного образования детей/Л.И.Магомедова // интернет-журнал «Мир науки». - 2016. - Том 4. - №2.
7. Колесникова Н.'В. Учим соз'идать: Раз'витие творчес'ких способностей дете'й в кружко'вой деятельности / Н.'В. Колесни'кова //жур'нал «Народ'ное образо'вание». -2017. - №4. - С. 3-8.
8. Логинова Л.Г. Влияние искусства на развитие личности в системе дополнительного образования/Л.Г. Логинова//журнал «Дополнительное образование и воспитание». -2012 .-№ 3-С.5-9.
