CC BY
0
Haydarov T.T.
Katta o'qituvchi, Jizzax politexnika instituti
Abdusaidov S. U.
Assistent, Jizzax politexnika instituti
BO'LAJAK QURUVCHI MUHANDISLARNI TAYYORLASHDA MATEMATIK KOMPETENTLIGINI SHAKLANTIRISH
Annotatsiya. Maqola muhandislarni tayyorlashda matematik bilimlarni oshirishning ahamiyatini ko'rsatadi. Muammolar, texnologiyalar, vapedagogik usullar ko'rsatiladi.
Kalit so'zlar: bo'lajak quruvchi muhandislarni tayyorlash, matematik kompetentligi, amaliyotga yo'naltirilgan ta'lim, so'nggi texnologiyalar, matematik dasturlar, ko'p to'plamlilik, masalalar, hal qilish, pedagogik usullar, integratsiya, o'quv dasturlari, texnologik vositalar, amaliy ta'lim, muammolar, mustaqil fikrlash.
Haydarov T.T. senior teacher Abdusaidov S. U. assistant
Jizzakh Polytechnic Institute
FORMATION OF MATHEMATICAL COMPETENCE IN THE TRAINING OF FUTURE CONSTRUCTION ENGINEERS
Abstract. The article shows the importance of improving mathematical knowledge in the training of engineers. Problems, technologies, and pedagogical methods are presented.
Keywords: training future construction engineers, mathematical competence, practice-oriented education, latest technologies, mathematical programs, multi-set, problems, solving, pedagogical methods, integration, curriculum, technological tools, practical education, problems, independent thinking.
Bo'lajak quruvchi muhandislarni tayyorlashda matematik kompetentligini shaklantirish bugungi kunda katta ahamiyatga ega. Matematik kompetentligi, muhandislik sohasida muhimdir, chunki muhandislar kompleks muammolarni hal qilish va yaratuvchi yechimlar topishda matematik bilimlaridan kuchlanishi lozim. Bu maqolada, matematik kompetentligini rivojlantirish uchun muhim usullar va texnologiyalar ko'rsatiladi. Bu usullar o'quvchilarni matematik bilimlarini oshirish va ularning muammolarni hal qilish qobiliyatlari rivojlanishiga yordam beradi. Maqola, matematik kompetentligini oshirishda
мЭкономнка h соцнумм №5(120)-1 2024
www.iupr.ru
331
muhim bo'lgan usullar va texnologiyalarni ta'kidlaydi. Bu usullar o'quvchilarning matematik bilimlarini oshirishga yordam beradi va ularni muammolarni hal qilish va mustaqil fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi.
Respublikamiz mustaqillikka erishganidan so'ng barcha sohalarda bo'lgani kabi ta'limda ham ulkan islohotlarni amalga oshirdi. «Ta'lim to'g'risida» hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to'g'risida»gi qonunlarning ijrosini ta'minlash borasida ta'limning barcha bosqichlari uchun Davlat ta'lim standartlari va o'quv dasturlari yaratildi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6- apreldagi «Umumiy o'rta va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining davlat ta'lim standartlarini tasdiqlash to'g'risida «gi 187-son qarorida aynan umumiy o'rta ta'lim maktablarining umumta'lim fanlarini o'qitishning uzluksizligi va izchilligini ta'minlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, umumiy o'rta va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi davlat ta'lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish masalalarida belgilangan vazifalar biz pedagoglarga ta'lim tizimiga juda katta mas'uliyat bilan yondashish talabini qo'ydi. Shu nuqtai nazardan ta'lim sohasidagi «Kompetensiya» termini bilan bog'liq bo'lgan kompetentlik, kompetensiyaviy yondashuv, tushunchalarining tahliliga qisqacha to'xtalsak. «Kompetensiya» so'zi» O'zbekiston milliy ensiklopediyasi»da»lot»,»competo»- «erishayapman, munosibman, loyiqman»deb izohlangan.
I.V.Lyoxina hamda F.N.Petrovalar qarashlarida «Kompetensiya» tushunchasi lotin tilidan olingan bo'lib, competentsia - «tegishli bir sohani biluvchi», «to'liq huquqga ega», «muayyan bir shaxs yoki korxonaning to'liq huquqga egaligi», «shaxsning bilimlari va tajribalari atrofidagi masalalar», -degan ma'nolarni bildirsa, kompetentlilik tushunchasi o'z bilimlari va huquqlariga tayangan holda muayyan bir masalalarni hal etish va echa olishga loyiqligi, fikr yurita olish malakasiga ega ekanligini bildiradi.
«Kompetentlik» tushunchasi ta'lim sohasiga psixologik izlanishlar natijasida kirib kelgan. Shu sababli kompetentlik —noan'anaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda mutaxassisning o'zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o'zaro munosabatlarda yangi yo'l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to'la ma'lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalikni anglatadi. Tadqiqotchi V.S.Merlin nuqtai nazarida kompetentlilik bu - yo'naltirilgan, uddalay oladigan motivasiyadir - deb ifodalansa, A.A.Leontev fikricha, kompetentlilik munosabati ilg'or pedagogik jarayon hisoblaydi. Kompetensiyaviy yondashuvni amalga oshirishning mohiyati ta'limni modernizasiyalashda (ta'lim va tarbiyaning o'zaro birgalikdagi harakati), uning sifat jihatidan o'zgarishi, tarbiyaning ustuvor yo'nalishi sifatida yangi insoniy qadriyatlar tizimini yaratishda yaqqol namoyon bo'ladi. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta'lim har bir o'quvchining hozirgi zamon talablariga javob beradigan, kelajakda barkamol inson bo'lib yetishishiga imkon beradigan ta'limdir. Bunday ta'lim jarayonida o'quvchi tegishli o'quv fanidan yuqori baho
'^KOHOMHKa h ^HyMM №5(120)-1 2024
www.iupr.ru
332
olish uchungina emas, balki o'zligini anglagan holda bilim, ko'nikma va malakalarga ega bo'lishga intiladi va faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo'lish, tashabbuskorlik, mediaresurslar va axborot-kommunikasiya texnologiyalaridan o'z faoliyatida oqilona foydalana olish, ongli ravishda kelgusidagi kasbiga mas'uliyat bilan yondashish, sog'lom raqobat hamda umummadaniy ko'nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Начало формы
1. Amaliyotga yo'naltirilgan ta'lim: Matematikani o'rganishni o'lchovsiz amaliyotga yo'naltirilgan ta'limning ustuvor maqsadi bo'lishi kerak. O'quvchilarning matematik qarashlarini, masalalarni tahlil qilish va ularni hal qilish usullarini o'rganish orqali, ularning muammolarini hal qilishga mo'ljallangan muhit yaratilishi lozim.
2. So'nggi texnologiyalardan foydalanish: Interaktiv darsliklar, matematik darslarini o'siyotgan o'yinlar, masala yechish uchun dasturlar va boshqa texnologik vositalardan foydalanish o'quvchilarning matematik kompetentligini rivojlantirishda yordam berishi mumkin.
3. Matematik dasturlarini taqdim etish: O'quvchilar uchun relevnt matematik dasturlarini taqdim etish, masalan, algebra, geometriya, aniq aniq funksiyalar, integrallar va differensiallar, matematik modellar, statistika va olasiliklar, va boshqalar. Bu dasturlar o'quvchilarning matematik asoslarini mustahkamlash va ularga qiziqishini oshirishga yordam beradi.
4. Ko'p to'plamlilik bilan masalalarni yechish: O'quvchilarga ko'p to'plamlilik bilan matematik masalalarni yechishni o'rganish orqali ularning tahlil va qarash qabiliyatlari rivojlanishi mumkin. Bu masalalar o'quvchilarning muammolarga oid boshqa oqimlarni va algoritmik fikrni rivojlantirishi uchun yaxshi imkoniyat beradi.
5. Amaliyotga yo'naltirilgan loyihalar: Matematikani nazariy bilimdan amaliyotga yo'naltirilgan loyihalar orqali o'rgatish o'quvchilarning matematik kompetentligini oshirishda yordam berishi mumkin. Ular o'quvchilarning matematik bilimlarini real hayot bilan bog'lash, ma'lumotlarini amaliyotga o'tkazish, masalalarni hal qilish va natijalarni tahlil qilishga imkon beradi.
6. Boshqa fanlar bilan integratsiya: Matematika va boshqa fanlar, masalan, fîzika, kimyo, kompyuter ilmi, va boshqalari bilan integratsiya, muhiti sozlash va ma'lumotlarining matematik modellarini o'rganish o'quvchilarning matematik kompetentligini oshirishga yordam berishi mumkin.
7. O'quv dasturlarining rivojlanishi: Matematika o'quv dasturlarini rivojlantirish va ularga pedagogik qulayliklar qo'shish o'quvchilarning matematik kompetentligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Raqamli matematikani amaliyotga yo'naltirilgan usullar orqali o'rgatish, o'quv dasturlarida qo'llanilgan boshqa pedagogik innovatsiyalar bilan integratsiya, masalan, ishlab chiqarish, ilmiy tadqiqotlar, masala yechishning boshqa usullari, va boshqalar.
"Экономика и социум" №5(120)-1 2024
www.iupr.ru
333
Matematik kompetentligini shaklantirishda bu yo'llardan foydalanish o'quvchilarning matematik bilimlarini rivojlantirish va ularning mustaqil fikrlash va muammolarni yechish qobiliyatlari rivojlanishiga o'z ta'siri bor.
Matematik kompetentligini rivojlantirishda amaliy ta'lim, so'nggi texnologiyalardan foydalanish, matematik dasturlarini taqdim etish, va ko'p to'plamlilik bilan masalalarni yechish muhimdir. Bu usullar o'quvchilarning matematik bilimlarini oshirish va ularning mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlari rivojlanishiga yordam beradi.
Bo'lajak quruvchi muhandislarni tayyorlashda matematik kompetentligini oshirishga doir usullar maqolada ko'rsatilgan. Bu usullar o'quvchilarning matematik bilimlarini rivojlantirish va ularning muammolarni hal qilish qobiliyatlari rivojlanishiga o'z ta'sirini ko'rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Axadova, K. (2023). Bo'lajak muhandislarni kasbiy faoliyatga tayyorlashda qo'llaniladigan zamonaviy metodlar. O'zbekiston milliy universiteti.
2.Axadova, Komila. «Texnik oliy ta'limda matematikaning mutaxassislik fanlari bilan integratsiyasini ta'minlash vositalari» Science and innovation (2022).
3. J. Khamidov, and K. Akhadova. «THE ROLE OF MATHEMATICS IN THE FORMATION OF DESIGN COMPETENCE OF FUTURE ARCHITECTS AND BUILDING ENGINEERS» Science and innovation, vol. 2, no. A1, 2023, pp. 97102. doi: 10.5281/zenodo.7541432.
4. Axadova, K. «TEXNIKA OLIY O'QUV YURTLARIDA OLIY MATEMATIKA FANINI O'QITISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVNI AMALGA OSHIRISH MUAMMOLARI». JizPI Nashriyoti, 2021.
5. Axadova, K. «Bo'lajak muhandislarning matematik kompetentligini rivojlantirish masalalari». Namangan Davlat Universiteti, 2022.
'^KOHOMHKa h соцнумм №5(120)-1 2024
www.iupr.ru
334
