BO’LAJAK BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARINI RIVOJLANTIRUVCHI TA’LIM ASOSIDA SHAKLLANTIRISH METODLARINI INTEGRATSIYALASHNING TA’LIM METODLARI

Matluba Burxonovna Ergasheva

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

BO'LAJAK BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHILARINI RIVOJLANTIRUVCHI TA'LIM ASOSIDA SHAKLLANTIRISH METODLARINI INTEGRATSIYALASHNING TA'LIM METODLARI

Matluba Burxonovna Ergasheva

Jizzax davlat pedagogika instituti o'qituvchisi

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada boshlang'ich sinfda o'quv jarayonining yangilanishi rivojlantiruvchi ta'lim nazariyasi va amaliyotida olib boriladigan izlanishlarga tayanadi. Rivojlantiruvchi ta'lim samaradorligi avvalom bor boshlang'ich sinf o'quvchilari o'quv faoliyatini faollashtirish orqali erishiladi. O'quvchi o'qituvchi tomonidan tushuntiriladigan yangi bilimlarni tayyor ko'rinishda passiv idrok qilmasligi, balki ularni kuchi yetadigan mustaqil ishda topishi haqida so'z boradi.

Kalit so'zlar: Rivojlantiruvchi ta'lim,boshlang'ich ta'lim,passiv idrok,idrok qilish,faoliyatli yoddashuv, o'qitish

ABSTRACT

In this article, the update of the learning process in the primary school is based on research in developmental theory and practice. The effectiveness of developmental education is achieved primarily through the activation of the learning activities of existing primary school students. It is said that the student does not passively perceive the new knowledge explained by the teacher in a ready-made form, but finds them in an independent work that he can do.

Keywords: developmental education, primary education, passive cognition, cognition, active memory, teaching

KIRISH

Bugungi kunga kelib "Uchinchi renesans poydevorini yaratish g'oyasi qanday maqsad muddaolarni ifodalaydi?"degan savol ham ko'pchilikni qiziqtira boshladi. Mamlakatimizda kechayotgan keng ko'lamli jarayonlar bilan uzviy bog'liq bunday dolzarb masalalar va ularning yechimlari mazmun mohiyatini to'g'ri anglash nihoyatda muhim ahamiyatga ega.Shu bilan birga xalqimiz taraqqiyoti uchun yanada keng imkoniyatlar va munosib hayot tarzini yaratish provardida esa jonajon vatanimiz - O'zbekistonni eng rivojlangan davlatlar qatoriga olib chiqish sharafli va ayni paytda nihoyatda mas'uliyatli vazifa albatta. Yangi demokratik jamiyatni barpo

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

etish kelajak poydevorini qurish shak shubhasiz har birimizdan qat'iyatli va omilkor bo'lishni ,yangicha fikr yuritish ,yangicha ishlashni talab etmoqda.

ADABIYOTLAR TAXLILI VA METODOLOGIYASI

Boshlang'ich sinf o'qituvchilarini maktabda rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga kasbiy tayyorlash nazariy-metodologik asoslarining yetarli ishlab chiqilmaganligi bunday tayyorlikni pedagoglar kasbiy mahorati darajasiga malakali talablar sifatida ilgari surish dalili bilan ziddiyatga kirishadi. Boshqa tarafdan, boshlang'ich ta'limda o'qitish holati tahlili boshlang'ich maktabda rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga nisbatan pedagogik otm bitiruvchilarining istalgan yuqori va deyarli yuqori quyi darajasi o'rtasidagi ziddiyatni ko'rsatadi.

Shunday qilib, ikki guruhdagi ziddiyat mavjud. Zamonaviy boshlang'ich maktab amaliyotida - boshlang'ich sinf o'quvchisi shaxsi sub'yektiv xislatlarini rivojlantirishga maqsadli yo'naltirish va uni amalga oshirishda boshlang'ich maktab o'qituvchisi kasbiy tayyorgarligining yetarli bo'lmagan darajasi o'rtasida. Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini tayyorlash tizimi nazariyasi va amaliyotida -rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirish jarayonida uning ijodiy faoliyatini rivojlantirish va mazkur jarayonning yetarli bo'lmagan ilmiy-metodik ta'minlanishi o'rtasida.

Aniqlangan ziddiyatlar qo'yilgan muammolarning dolzarbliligini shartlab beradi: bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini rivojlantiruvchi ta'limga tayyorlash tashkiliy asoslari, mohiyati, mazmuni qanday, bo'lajak o'qituvchilarni, bir tarafdan, rivojlantiruvchi ta'lim tizimi va boshqa tarafdan, pedagogik OTMda o'qitish dasturlarida mazkur tayyorgarlik jihatining yetarli darajada aks etganligida faoliyatga tayyorlash zaruriyatini o'zida mujassam etuvchi o'qitish texnologiyasi qanday bo'lishi kerak.

Talabalarni kasbiy faoliyatga tayyorlash bo'lajak o'qituvchining o'z imkoniyatlari va qobiliyatlarini mustaqil tatbiq etish darajasida rivojlantiruvchi ta'limni ijodiy amalga oshirishga tayyorgarligini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan ta'lim olish integrativ jarayonlariga ega murakkab sotsial-pedagogik tizim sifatida tushuniladi. Kasbiy tayyorgarlik - butun shaxs xislati - kasbiy faoliyatda pedagogik vaziyatlarni hal etishda muayyan faollikka nisbatan ko'rsatmalarni o'z asosi qilib olib, kasbiy o'z mavqeini topishda ifodalanadi. Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini boshlang'ich sinf o'quvchilari rivojlantiruvchi ta'limini amalga oshirish va ularning o'quv faoliyatini shakllantirishga tayyorlash shartlari va imkoniyatlarini aniqlash, pedagogika oliy ta'lim muassasida bo'lajak boshlang'ich

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

maktab mutaxassisini kasbiy nazariy va amaliy tayyorlash hisoblanadi. Bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchisini rivojlantiruvchi ta'lim mazmuni va texnologiyasini amalga oshirishga tayyorlash, shu haqdagi taxminga asoslanadiki, pedagogik OTMda amaldagi o'qitish dasturlari doirasida bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchilarini rivojlantiruvchi ta'limga tayyorlash, agar:

tayyorgarlik tizimi o'ziga xos tashkil qilish vazifalari, shartlari, shakllari, metod va natijalarini nazarda tutuvchi motivatsiyaviy, mazmuniy, metodik va amaliy bosqichlarning izchil almashinuvi, o'zarota'siri va o'zaro kirishishini nazarda tutsa;

bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchilarini rivojlantiruvchi ta'limga tayyorlash shakl, metod va vositalarining tanlanishi har bir bosqichda talabalar tomonidan erishilgan tayyorlik darajasini hisobga olgan holda amalga oshirilsa;

bo'lajak boshlang'ich maktab mutaxassislari boshlang'ich sinf o'quvchilari rivojlantiruvchi ta'limini amalga oshirish bo'yicha bilim, ko'nikma va malakalar tizimining o'zlashtirilishi uning kasbiy pedagogik faoliyati tajribasi va unga motivatsiyaviy-qadriyatli munosabatini shakllantirish bilan birlikda sodir etilsa;

psixologik-pedagogik va maxsus fanlarni o'qitish jarayoni hamda kasbiy -pedagogik amaliyot talabalarning boshlang'ich maktabda rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga motivatsiyaviy-qadriyatli munosabatini yaratishga yo'naltirilsa yanada natijaviy bo'ladi.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Tadqiqot muammosi, gipotezasi, maqsadi, ob'yekti va predmetiga ko'ra quyidagi vazifalar aniqlanadi:

boshlang'ich sinf o'quvchilari rivojlantiruvchi ta'limi va boshlang'ich maktabda amalga oshirish masalasi bo'yicha mavjud adabiyotlarni o'rganish;

boshlang'ich sinf o'qituvchilarini rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga tayyorlash shartlarini aniqlash;

talabalarni pedagogik OTM shart-sharoitida rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga kasbiy pedagogik tayyorlash tajribasini tahlil qilish;

bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchisini rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga tayyorlash modelini ishlab chiqish;

bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchisini rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga tayyorlash bo'yicha tajriba-eksprimental ishlash dasturini ishlab chiqish va uni amaliyotda sinab ko'rish.

Bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchisini rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga tayyorlash mutaxassisni mazkur kasbiy faoliyat jihatiga tayyorligini

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

shakllantirishga yo'naltirilgan pedagogik jarayonni tashkil qilishni nazarda tutadi, uning tuzilmaviy belgilari egallanishini aniqlashtiruvchi sharti bo'lib bo'lajak o'qituvchilarni kasbiy faoliyatning mazkur jihatiga motivatsiyaviy-qadriyatli munosabati tiklanishiga pedagogik-psixologik va maxsus fanlarning yo'nalganligi hisoblanadi.

Bo'lajak boshlang'ich maktab o'qituvchilarini rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishga tayyorlash bir-birini izchil o'rnini bosuvchi motivatsiyaviy, mazmuniy, metodik va amaliy bosqichlari bir butun tizimini bildiradi, ulardan har birida talabalar faoliyatini tashkil qilish vazifalari, shartlari, metod va shakllari, ustuvor turlari va natijalari aks etadi.

Bo'lajak o'qituvchilar tomonidan rivojlantiruvchi ta'lim texnologiyalarining eng samarali egallanishiga yordam beruvchi asosiy shartlar bo'lib faol-rivojlantiruvchi muhitning yaratilishi (pedagogik ustaxona) hamda maxsus kurslar va o'quv-pedagogik amaliyoti muammosining nazariy anglanishiga kiritilishi hisoblanadi. Talabalarni boshlang'ich sinf o'quvchilari rivojlantiruvchi ta'limini amalga oshirishga tayyorligi mazmuni va mezonlari bo'lib quyidagilar ilgari suriladi: mazkur kasbiy faoliyat jihatiga mustahkam motivatsiyaviy-qadriyatli munosabat; psixologik-pedagogik bilim va metodik malakalarning samarali darajasi hamda ularni ijodiy amalga qo'llashga qobiliyati.

Biroq, "rivojlantiruvchi ta'lim" atamasining psixologik, pedagogik va metodik adabiyotlarda faol ishlatilishiga qaramay mazkur tushunchaning mazmuni hozirgi kungacha muammoli, "rivojlantiruvchi ta'limning o'zi nima" degan savolga javoblar esa o'ta bir-biriga qarama-qarshi bo'lib qolmoqda.

Rivojlantiruvchi ta'lim g'oyasi chuqur tarixiy ildizga ega. Uning asosida idrok etish jarayoniga muayyan falsafiy qarashlar yotadi. Masalan, Sokrat bahs-muzokaralari (eramizgacha 469-399 yy.) aqlni fikrni haqiqatni izlashga undaydigan faoliyat deb aniqlardi. Uning usullari pifagor maktabi tomonidan foydalanilardi (eramizgacha 4-asr).

Idrok qilish masalalari suhbatdoshlrni faol fikrlash faoliyatiga kirituvchi o'ziga xos bahs usullarini ishlab chiqqan so'fiylar e'tibori markazida turgan (eramizgacha 5-asrda). Taxminan XI asrdan boshlab o'rta asr universitetlarida o'sha davrda dialektika deb nomlangan va predmetini tushunchalar bilan ishlash tashkil qilgan mantiq muammolariga qiziqish paydo bo'ldi.

XV asrdan boshlab yangi davr - Tiklanish davriga olib kelgan sotsial-iqtisodiy va ma'naviy jamiyat hayotida bir qator o'zagrishlar sodir bo'ldi. E'tibor diqqatiga inson, individ qo'yildi, bu ta'limga o'z ta'sirini ko'rsatmasdan qolmadi. Natijada

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

insonning yangi mustaqil o'z-o'zini anglashi va yangi uning ijtimoiy nuqtai nazari o'sib bormoqda: g'urur va mustaqil o'z mavqeini topish, o'z kuchi va qobiliyatini anglash insonning o'ziga xos xislatlariga aylanmoqda.

XVII asr falsafa - yangi davr falsafasi rivojlanishida quyidagi davrni ochdi. Bu davrda fan dunyoqarashda yetakchi o'rin egallaydi va falsafada idrok qilish -gnoseologiya muammolari ilgari suriladi. Bu faol o'qitish shakllarini izlash zaruriyatiga olib keldi. O'xshash intilish F.Bekon falsafiy qarashlariga to'g'ri keladi. Bu "muqaddas yozuv" va har qanday bosma so'zning dogmatik yodlash nazariyasi bo'yicha birinchi jiddiy zarba bo'ldi. Bekonga ko'ra, fan induksiya orqali tajribali dalillarni oqilona qayta ishlaydigan bo'lishi kerak; u nafaqat muayyan xulosani tasdiqlovchi dalillarni, balki uni rad etuvchi dalillarni izlashni ham nazarda tutgan.

Shu nuqtai nazardan kelib chiqib, o'qitish rivojlantirish emas, balki to'g'ri tashkil qilingan jarayon, u ortidan bolalar aqliy rivojlanishini yetaklaydi, o'qitishdan tashqarida umuman amalga oshirib bo'lmaydigan bir qator jaryonlarni hayotga chorlaydi. "O'qitish shunday qilib, bolada tabiiy emas, balki inson tarixiy xususiyatlarini rivojlantirish jarayonida ichki zaruriy va umumiy jihatdir"

Shuningdek, ta'kidlash lozimki, aytganidek, "rivojlantiruvchi ta'lim" atamasi, bir qator muhim ko'rsatkichlar bo'yicha o'zini qo'llashning aniq shartlari ta'rifi bilan to'ldirilmaguniga qadar bo'sh bo'lib qolaveradi:

- boshlang'ich sinf yoshida shakllanadigan va rivojlanadigan psixik yangi hosilalarning yuzaga kelishi (o'quv faoliyati va uning sub'yekti, mavhum-nazariy fikrlash, hulq-atvorni ixtiyoriy boshqarish);

- mazkur davr faoliyati yetakchi turining aniqlanishi (o'quv faoliyati, shakllanishi va tiklanishi aynan kichik maktab yoshi davriga to'g'ri keladi);

- yetakchi faoliyat mazmuni va usullari, boshqa faoliyat turlari bilan o'zarobog'liqligi (o'yin, mehnat) va h.

Bu ko'rsatkichlarning aniq mazmun bilan to'ldirilishiga ko'ra muayyan yosh davriga tatbiq qilgan holda aynan rivojlantiruvchi ta'lim tushunchasini ishlatishga o'tish mumkin.

Bola, insonni o'qitish va rivojlantirishning bog'liqligi pedagogik psixologiya markaziy muammolaridan biri hisoblanadi. Uni ko'rib chiqishda "rivojlantirish" tushunchasining o'zi turli psixologik-pedagogik fanlarda keng tarqalganligini ta'kidlash muhim. Mazkur tushunchani aniqlashga nisbatan bir qancha yondashuvlar mavjud:

rivojlantirish murakkab involyutsion-evolyutsion olg'a intiladigan harakat, uning borishida progressiv va regressiv intellektual, shaxsiy, hulq-atvorga oid,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

faoliyatli o'zgarishlar sodir bo'ladi ;

rivojlantirish vaqt oralig'ida psixik jarayonlarning qonunga muvofiq o'zgarishi sifatida aniqlanadi, u ularning miqdoriy va tuzilmaviy qayta o'zgarishlarida ifodalanadi ;

rivojlantirish jismoniy, aqliy va ahloqiy inson o'sishi jarayonini bildiradi va tug'ma va o'zlashtirilgan xossalarning barcha miqdoriy va sifatiy o'zgarishlarini qamrab oladi;

rivojlantirish deganda ta'lim faoliyati jarayonida shaxs tomonidan o'zlashtirilgan muayyan bilim, malaka, ko'nikma, harakatlar usullari bilan tavsiflanadigan ta'lim va tarbiya natijasida shaxs o'qiganligi darajasining qonuniy, yo'naltirilgan o'zgarishi tushuniladi.

Inson psixik rivojlanishi umumiy rivojlanishning tarkibiy qismi bo'lib hisoblanadi, bu - uning psixik hayoti mazmunining boyitilishi, quyi shakl va pog'onalaridan oliylariga olg'a harakatlanishi, ongli shaxsning tiklanishi .

Mazkur tushunchani ko'rib chiqishda boshqa muhim jihat bo'lib rivojlanish, ayniqsa shaxsiy, yo'nalishi, jadalligi, xususiyati va sifatiga ko'ra o'zgarib, hayot tugagunga qadar to'xtamaydi.

XULOSA

Shunday qilib, o'quv faoliyat — bu, avvalom bor, natijasida o'quvchining o'zida sodir etilayotgan o'zgarishlar faoliyati. Bu faoliyat mustaqil o'zgarishiga ko'ra, mahsuli bo'lib sub'yektning o'zida uni bajarishda sodir etilgan o'zgarishlar bo'lib hisoblanadi .

Bu o'zgarishlar quyidagilarni tashkil qiladi: bilim, malaka, ko'nikma, o'qiganlik darajasidagi o'zgarishlar; o'quv faoliyati ayrim taraflarining shakllanganligi darajasidagi o'zgarishlar; aqliy jarayonlar, shaxs xususiyatlaridagi, ya'ni umumiy va aqliy rivojlanish darajasidagi o'zgarishlar.

REFERENCES

1.Sh.Mirziyoyev."Yangi O'zbekiston strategiyasi"2021 yil

2. Ergasheva M."Bo'lajak boshlang'ich sinf o'quvchilarida rivojlantiruvchi ta'limni amalga oshirishning pedagogic shart sharoitlari haqida ma'lumot"Ta'lim fidoiylari,13 son. 1-jild.Yanvar.

4. Ergasheva, M. (2021). THE ROLE OF MATHEMATICAL ISSUES IN IMPROVING THE METHODOLOGICAL TRAINING OF FUTURE

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-195-201

MATHEMATICS TEACHERS. Журнал инновации в начальном образовании, 2(1).

5. Ergashev, J. B., Ergasheva, M. B., & Samatova, G. B. (2021). Application of Information and Communication Technologies in Solving Geometric Problems. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 4191-4197.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Matluba Burxonovna Ergasheva

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Matluba Burxonovna Ergasheva

Текст научной работы на тему «BO’LAJAK BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARINI RIVOJLANTIRUVCHI TA’LIM ASOSIDA SHAKLLANTIRISH METODLARINI INTEGRATSIYALASHNING TA’LIM METODLARI»