CC BY
2Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
BIOLOGIYA FANINING O'QITILISH TARIXI YEVROPADA
© G.S.Ergasheva1^_
1Toshkent davlat pedagogika universiteti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: Yevropada biologiyani o'qitish ilmiy tushuncha, ta'lim falsafasi va jamiyat ehtiyojlaridagi kengroq o'zgarishlarni aks ettiruvchi sezilarli darajada rivojlandi. Ushbu tadqiqot Evropada biologiya ta'limi tarixining umumiy ko'rinishini taqdim etadi, uning rivojlanishini qadimgi davrlardan hozirgi davrgacha kuzatib boradi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi Evropada biologiya ta'limining tarixiy taraqqiyotini o'rganish, asosiy bosqichlarni, ta'sirchan shaxslarni va bugungi kunda biologiyani o'qitish usulini shakllantirgan ta'lim islohotlarini yoritib berishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: ushbu tadqiqot tarixiy tahliliy yondashuvdan foydalanadi, asosiy va ikkinchi darajali manbalarni, shu jumladan tarixiy matnlarni, o'quv dasturlarini va ilmiy maqolalarni o'rganadi. Tadqiqotda biologiya ta'limi tarixining klassik antik davr, o'rta asrlar, uyg'onish davri, ma'rifatparvarlik davri va yangi davr kabi asosiy davrlariga e'tibor qaratilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: biologiya falsafa va tabiatshunoslik bo'yicha kengroq o'quv dasturining bir qismi sifatida o'qitilgan bo'lib, tirik organizmlarni kuzatish va tasniflashga urg'u berilgan.
XULOSA: Yevropada biologiya ta'limi tarixi fan va ta'lim rivojlanishidagi kengroq tendentsiyalarni aks ettiradi. Qadimgi Yunonistonning falsafiy izlanishlaridan tortib molekulyar biologiya sohasidagi ilg'or tadqiqotlargacha biologiya o'qitish doimiy ravishda yangi kashfiyotlar va ijtimoiy ehtiyojlarga moslashtirildi. Ushbu tarixni tushunish biologiya ta'limining hozirgi amaliyoti va kelajakdagi yo'nalishlari haqida qimmatli fikrlarni beradi.
Kalit so'zlar: biologiya ta'limi, Yevropa, uyg'onish davri, ilk zamonaviy davr, tabiiy tarix, anatomiya, botanika
Iqtibos uchun: Ergasheva G.S. Biologiya fanining o'qitilish tarixi Yevropada // Inter education & global study. 2024. №5(1). B. 280-286.
ИСТОРИЯ БИОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ЕВРОПЕ_
© ГС.Эргашева1Н
1Ташкентский государственный педагогический университет,Ташкент, Узбекистан Аннотация
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5 (1)
fccilL
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ВВЕДЕНИЕ: преподавание биологии в Европе значительно изменилось, отражая более широкие изменения в научном понимании, философии образования и социальных потребностях. Данное исследование представляет собой обзор истории биологического образования в Европе, прослеживая его развитие с древнейших времен до наших дней.
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение исторического развития биологического образования в Европе, выделение ключевых вех, влиятельных фигур и образовательных реформ, которые сформировали способ преподавания биологии сегодня.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в данном исследовании используется исторический аналитический подход с изучением первичных и вторичных источников, включая исторические тексты, учебные программы и научные статьи. В исследовании рассматриваются основные периоды истории биологического образования, такие как классическая античность, Средневековье, Возрождение, эпоха Просвещения и Новое время.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: биология преподается как часть более широкой учебной программы по философии и естествознанию с упором на наблюдение и классификацию живых организмов.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: история биологического образования в Европе отражает более широкие тенденции развития науки и образования. От философских исследований Древней Греции до передовых исследований в области молекулярной биологии — преподавание биологии постоянно адаптируется к новым открытиям и потребностям общества. Понимание этой истории дает ценную информацию о текущей практике и будущих направлениях биологического образования.
Ключевые слова: биологическое образование, Европа, Возрождение, раннее Новое время, естествознание, анатомия, ботаника.
Для цитирования: Эргашева Г.С. История биологического образования в Европе. // Inter education & global study. 2024. №5(1). С. 280-286.
HISTORY OF BIOLOGY EDUCATION IN EUROPE
© Gulruhsor S. Ergasheva1H
1Tashkent state pedagogical university,Toshkent, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: biology teaching in Europe has evolved significantly, reflecting wider changes in scientific understanding, educational philosophy and societal needs. This study provides an overview of the history of biology education in Europe, tracing its development from ancient times to the present.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5 (1)
iccl (A
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
AIM: the purpose of this study is to explore the historical development of biology education in Europe, highlighting key milestones, influential figures, and educational reforms that have shaped the way biology is taught today.
MATERIALS AND METHODS: this study uses a historical analytical approach, examining primary and secondary sources, including historical texts, curricula, and scholarly articles. The study focuses on the main periods of the history of biology education, such as classical antiquity, the Middle Ages, the Renaissance, the Age of Enlightenment, and the New Age.
DISCUSSION AND RESULTS: Biology is taught as part of a broader curriculum in philosophy and natural science, with an emphasis on the observation and classification of living organisms.
CONCLUSIONS: The history of biology education in Europe reflects broader trends in the development of science and education. From the philosophical explorations of ancient Greece to the cutting edge research in molecular biology, the teaching of biology has been constantly adapted to new discoveries and societal needs. Understanding this history provides valuable insights into the current practice and future directions of biology education.
Keywords: biology education, Europe, Renaissance, early modern period, natural history, anatomy, botany
For citation: Gulruhsor S. Ergasheva (2024), History of biology education in Europe, // Inter education & global study, (5(1)), pp. 280-286. (In Uzbek).
Yevropada biologiya ta'limi tarixi - bu ilmiy fikr va ta'lim metodologiyasi evolyutsiyasini aks ettiruvchi qiziqarli sayohat. O'rta asr universitetlarida tashkil etilgan o'qitishning dastlabki kunlaridan boshlab XXI asrning murakkab va fanlararo yondashuvlarigacha biologiya ta'limi biologik bilimlarning kengayib borayotgan chegaralarini va jamiyatning o'zgaruvchan ehtiyojlarini aks ettirish uchun doimiy ravishda moslashdi.
Uyg'onish davrida, klassik bilimlarning tiklanishi va tabiat olamiga qiziqishning portlashi bilan ajralib turadigan davrda biologiya alohida o'rganish sohasi sifatida paydo bo'la boshladi. Ilk zamonaviy davr anatomik va botanika bilimlarida sezilarli yutuqlarga erishdi, bu asosan kelajakdagi ilmiy izlanishlar uchun asos solgan kashshof shaxslar tomonidan boshqarildi.
Ma'rifatparvarlik davri empirik kuzatish va tabiiy tarixni tizimlashtirishga o'tishni olib keldi, bu esa biologiyani o'qitishga yanada tizimli yondashuvni kuchaytirdi. Bu davr to'g'ridan-to'g'ri kuzatish va tasniflashning ahamiyatini, bugungi kunda biologiya fanlari uchun markaziy bo'lib qolayotgan tamoyillarni belgilab berdi.
19-asr biologiyaning alohida ilmiy intizom sifatida rasmiy asoslanishini e'lon qildi. Charlz Darvinning tabiiy tanlanish orqali evolyutsiya nazariyasi o'quv dasturiga
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5 (1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
evolyutsiya tamoyillarini kiritib, biologik fikr va ta'limda inqilob qildi. Bu davr, shuningdek, nazariy o'qitish bilan bir qatorda amaliy, amaliy tajribaga urg'u berib, laboratoriya asosida o'qitishning yuksalishini ham ko'rsatdi.
20-asr biologiya ta'limini mustahkamlash va kengaytirish davri bo'ldi. DNK tuzilishining kashf etilishi bilan molekulyar biologiya sohasi paydo bo'ldi, bu bilimlarning portlashiga va yangi ta'lim paradigmalariga olib keldi. Urushdan keyingi davr va Evropa Ittifoqining shakllanishi Evropadagi ta'lim tizimlarida hamkorlik va standartlashtirishni kuchaytirdi, biologiya ta'limida innovatsiyalar va izchillikni rag'batlantirdi.
Bugungi kunda Evropada biologiya ta'limi qiziqarli imkoniyatlar va muhim muammolarga duch kelmoqda. Biotexnologiya va atrof-muhit fanlarining jadal rivojlanishi o'quv dasturlari va o'qitish usullarini doimiy yangilashni talab qiladi. Bundan tashqari, fanlararo ta'limga, yaxlit ta'limni ta'minlash uchun biologiyani boshqa ilmiy va gumanitar fanlar bilan integratsiyalashga kuchaymoqda.
Ushbu maqola Evropada biologiya ta'limining tarixiy yo'nalishini o'rganadi, asosiy o'zgarishlar, nufuzli shaxslar va ilmiy kashfiyotlar va ta'lim islohotlari o'rtasidagi davom etayotgan o'zaro bog'liqlikni ta'kidlaydi. Ushbu tarixiy ob'ektiv orqali biz biologiya ta'limi qanday rivojlanganligi va doimiy o'zgaruvchan dunyo ehtiyojlarini qondirish uchun moslashishda davom etayotganini chuqurroq tushunamiz.
Uyg'onish va ilk zamonaviy davr
Taxminan 14—17-asrlarni qamrab olgan Uyg'onish davri Yevropada chuqur intellektual va madaniy tiklanish davri bo'ldi. Bu davr qadimgi Yunoniston va Rimning klassik bilimlariga qiziqishning qayta tug'ilishining guvohi bo'ldi, bu ilmiy fikr va ta'limning rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Biologiya, garchi hali rasmiylashtirilgan fan bo'lmasa ham, bu davrda tabiiy tarix, anatomiya va botanika yutuqlari tufayli shakllana boshladi.
Klassik bilimlarning tiklanishi
Uyg'onish davri qadimiy matnlarning qayta kashf etilishi bilan ajralib turardi, ularning ko'pchiligida tabiat dunyosi haqida bebaho ma'lumotlar mavjud edi. Leonardo da Vinchi va Andreas Vesalius kabi olimlar inson anatomiyasi va fiziologiyasini yanada chuqurroq tushunish uchun klassik asarlardan ko'p foydalanganlar. Da Vinchining batafsil anatomik eskizlari va Vesaliusning "De humani corporis fabrica" (Inson tanasi matosi to'g'risida) nashri anatomiyani o'rganishda muhim yutuqlarga erishdi va Galenning qadimiy matnlarida tarqalgan ko'plab noaniqliklarga qarshi chiqdi.
Universitetlar va botanika bog'larini tashkil etish
Bu davr Yevropa bo'ylab universitetlarning tashkil topishi va rivojlanishini ko'rsatdi, ular ta'lim markazlari va yangi ilmiy g'oyalarni tarqatish markazlariga aylandi. Boloniya universiteti va Padua universiteti kabi institutlar biologik ta'limni rivojlantirishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Ayniqsa, Padua o'zining anatomik teatri bilan mashhur bo'lib, u erda inson anatomiyasi bo'yicha misli ko'rilmagan tushunchalarni taqdim etuvchi ommaviy dissektsiyalar amalga oshirildi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Uyg'onish davrining yana bir yangiligi botanika bog'lari o'simliklarni o'rganish uchun muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Piza universiteti 1544-yilda eng qadimgi botanika bog'laridan birini, keyin esa 1545-yilda Padua universitetini tashkil qilgan. Bu bog'lar talabalar va olimlar o'simliklar turlarini, ularning shifobaxsh xususiyatlari va tasnifini o'rganishlari mumkin bo'lgan tirik laboratoriyalar bo'lib xizmat qilgan. zamonaviy botanika.
Nufuzli shaxslar va hissalar
Uyg'onish va erta yangi davrda biologiyani o'rganish va o'qitishga sezilarli ta'sir ko'rsatgan bir qancha asosiy shaxslar paydo bo'ldi. Ko'pincha zamonaviy taksonomiyaning otasi deb ataladigan Karl Linney organizmlarni tasniflash uchun tizimli yondashuvni ishlab chiqdi, bu o'sha vaqt uchun inqilobiy edi. Uning "Systema Naturae" asari bugungi kunda biologik tasnifda qo'llaniladigan asosni taqdim etdi.
Shu bilan birga, 17-asrda Uilyam Garvining qon aylanish tizimini kashf etishi inson fiziologiyasi haqidagi tushunchani o'zgartirdi. Uning "De Motu Cordis" (Yurak va qon harakati to'g'risida) nashri empirik dalillar va tajribalarga urg'u berib, biologiya ta'limotini tubdan o'zgartirdi.
O'quv dasturlariga integratsiya
Uyg'onish davrining oxiri va erta yangi davrga kelib, biologiya bilan bog'liq fanlar universitet o'quv dasturlariga kiritildi. Tabiiy tarix, anatomiya va botanika falsafa va matematika kabi an'anaviy fanlar bilan bir qatorda o'qitildi. Ushbu integratsiya tabiiy dunyoni har tomonlama tushunishni qadrlaydigan kengroq ta'lim falsafasini aks ettirdi.
Universitetlardan tashqari, erta zamonaviy davrda London Qirollik Jamiyati va Frantsiya Fanlar Akademiyasi kabi bilimdon jamiyatlar va akademiyalar paydo bo'ldi. Ushbu muassasalar ilmiy bilimlar almashinuvi uchun platformalar yaratdi va biologiyani o'rganishga hamkorlikda yondashuvni rivojlantirdi. Ommaviy ma'ruzalar va ko'rgazmalar keng tarqalgan bo'lib, ilmiy bilimlarni o'qimishli jamoatchilikka yanada qulayroq qildi va biologiya fanlariga yanada qiziqish uyg'otdi.
Uyg'onish va erta yangi davr biologiyaning alohida ilmiy fan sifatida rivojlanishi uchun hal qiluvchi asoslarni yaratdi. Klassik bilimlarning tiklanishi, ta'lim muassasalari va botanika bog'larining barpo etilishi, nufuzli arboblarning hissasi tufayli bu davr hayot va uning jarayonlarini tizimli o'rganishga zamin yaratdi. Biologiya fanining ta'lim o'quv dasturlariga integratsiyalashuvi hamda empirik kuzatish va tasniflashga urg'u berish bugungi kunda biologik ta'limning asosini tashkil etuvchi tamoyillarni belgilab berdi.
19-asr: zamonaviy biologiyaning tug'ilishi
19-asr Darvinning tabiiy tanlanish yo'li bilan evolyutsiya nazariyasi paydo bo'lishi bilan transformativ o'zgarishlarga guvoh bo'ldi. Bu davrda biologiya alohida ilmiy fan sifatida paydo bo'ldi. Yevropa bo'ylab ta'lim muassasalari, jumladan, Germaniyaning Gumboldt universiteti biologiya bo'yicha maxsus kurslarni taklif qila boshladi. Laboratoriya ishlari va dala tadqiqotlari biologiya ta'limining ajralmas qismi bo'lib, amaliy o'rganish va kuzatishga urg'u berdi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
20-asr: konsolidatsiya va kengayish
20-asrda boshlang'ich maktabdan tortib universitetgacha bo'lgan barcha bosqichlarda biologiya ta'limi kengaydi. 1953 yilda Uotson va Krik tomonidan DNK tuzilishining kashf etilishi biologiyada inqilob qildi va molekulyar biologiya va genetika kabi yangi sohalarga olib keldi. Ushbu yutuqlarni o'z ichiga olgan ta'lim o'quv dasturlari yangilandi, o'qitishning yangi usullari, jumladan, multimedia va kompyuter simulyatsiyalaridan foydalanish joriy etildi.
Urushdan keyingi davr va Yevropa Ittifoqi
Ikkinchi jahon urushidan keyin butun Yevropa bo'ylab ta'limni standartlashtirish va takomillashtirishga qaratilgan sa'y-harakatlar kuchaydi. Evropa Ittifoqining shakllanishi hamkorlik va ta'lim amaliyotlari almashinuvini osonlashtirdi. Erasmus+ kabi dasturlar talabalar va o'qituvchilarning harakatchanligini ta'minlab, biologiya ta'limida bilim va texnikalarni almashishni kuchaytirdi.
Zamonaviy tendentsiyalar va muammolar
Bugungi kunda Evropada biologiya ta'limi imkoniyatlar va muammolarga duch kelmoqda. Biotexnologiya, ekologiya va genomika yutuqlari biologik bilimlar chegaralarini jadal kengaytirmoqda. Biologiyani boshqa fanlar va gumanitar fanlar bilan integratsiyalashgan holda fanlararo yondashuvlarga e'tibor kuchaymoqda. Biroq, sifatli ta'lim olishning tengsizligi, o'quv dasturlarini doimiy yangilash zarurati va biologiya ta'limida axloqiy mulohazalar integratsiyasi kabi muammolar saqlanib qolmoqda.
Yevropada biologiya ta'limi tarixi ilmiy izlanish va pedagogikaning dinamik va rivojlanayotgan tabiatidan dalolat beradi. Klassik bilimlarning tiklanishi va poydevor institutlarining barpo etilishi bilan tavsiflangan Uyg'onish davridan boshlab, 19-20-asrlardagi inqilobiy ilm-fan yutuqlarigacha biologiya ta'limi doimiy ravishda yangi kashfiyotlar va metodologiyalarni o'z ichiga olgan holda moslashdi.
Uyg'onish va erta yangi davr zamonaviy biologiya uchun asos yaratishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Klassik matnlarning qayta kashf etilishi, universitetlar va botanika bog'larining tashkil etilishi va Leonardo da Vinchi, Andreas Vesalius va Karl Linney kabi kashshof shaxslarning hissasi tabiiy dunyoni tushunishni sezilarli darajada rivojlantirdi va biologik tadqiqotlarni rasmiy ta'limga birlashtirdi.
Ma'rifatparvarlik davri empirik kuzatish va tasniflashning ahamiyatini yanada kuchaytirib, 19-asrga zamin yaratdi, bunda Darvinning tabiiy tanlanish orqali evolyutsiya nazariyasi biologik fikr va ta'limni o'zgartirdi. Bu davr biologiyaning alohida ilmiy fan sifatida paydo bo'lishini belgilab berdi, universitetlar maxsus kurslarni qabul qildilar va amaliy laboratoriya va dala tadqiqotlariga urg'u berdilar.
20-asrda biologiya ta'limi DNK tuzilishi kabi monumental kashfiyotlar tufayli barcha darajalarda kengaydi. Bu davrda fanlararo yondashuvlar, biologiyani boshqa fanlar bilan integratsiyalashgan va o'qitishning yangi texnologiyalarini o'z ichiga olgan yondashuvlar ham kuchayganiga guvoh bo'ldi.
Zamonaviy davrda Evropada biologiya ta'limi imkoniyatlar va muammolarga duch kelmoqda. Biotexnologiya, ekologiya va genomika sohasidagi jadal taraqqiyot o'quv
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
dasturlari va o'qitish usullarini doimiy yangilashni talab qiladi. Axloqiy mulohazalar integratsiyasi va fanlararo ta'limni rag'batlantirish murakkab biologik muammolarni hal qilish uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.
O'zining butun tarixi davomida Evropada biologiya ta'limi kengroq ijtimoiy o'zgarishlar va ilmiy yutuqlarni aks ettirdi. Ushbu sohaning davom etayotgan evolyutsiyasi ta'limda moslashuvchanlik va innovatsiyalarning muhimligini ta'kidlaydi. Kelajakka nazar tashlaydigan bo'lsak, biologiya ta'limi talabalarni XXI asrning dolzarb biologik va ekologik muammolarini hal qilishga tayyorlashda hal qiluvchi rol o'ynashda davom etadi.
Biologiya ta'limining tarixiy traektoriyasini tushunib, biz ilmiy fikrning rivojlanishi va tabiat dunyosi haqidagi tushunchamizni shakllantirishda ta'limning roli haqida qimmatli ma'lumotlarga ega bo'lamiz. Evropada biologiya ta'limining boy merosi kelajakdagi yutuqlar uchun poydevor bo'lib xizmat qiladi va hayotni o'rganish davom etishini ta'minlaydi va olimlar va o'qituvchilarning yangi avlodlarini ilhomlantiradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Cunningham, B., & Williams, G. (2016). The History of Biology: A Comprehensive Guide. Cambridge University Press.
2. Desmond, A. (1989). The Politics of Evolution: Morphology, Medicine, and Reform in Radical London. University of Chicago Press.
3. Jardine, N., Secord, J. A., & Spary, E. C. (Eds.). (1996). Cultures of Natural History. Cambridge University Press.
4. Mayr, E. (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Harvard University Press.
5. Rousseau, G. S., & Haycock, D. B. (Eds.). (2000). The Impact of the Enlightenment on Natural History. Ashgate.
6. Watson, J. D., & Crick, F. H. C. (1953). Molecular Structure of Nucleic Acids: A Structure for Deoxyribose Nucleic Acid. Nature, 171, 737-738.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HErgasheva Gulruhsor Surxoniddovna,professor,DSc [Эргашева Гулру^сор Сурхониддовна, профессор, DSc], [Gulruhsor S.Ergasheva, professor, DSc]; manzil: O'zbekiston, Shahar: Toshkent, Tuman: Chilonzor, Bunyodkor ko'chasi 27 uy, [адрес: Узбекистан, Город: Ташкент, Район: Чиланзор, улица Бунёдкор, 27], [address: Uzbekistan, City: Tashkent, District: Chilonzor, Bunyodkor, 27]
