CC BY
4BARQAROR RIVOJLANISHGA ERISHISHDA IQTISODIY O'SISHNING RO'LI: INVESTITSIYALAR, RAQAMLI IQTISODIYOT VA TEXNOLOGIK INNOVATSIYALAR
Norаliyevа Gаvhаr Murodqulovnа
Termiz Davlat universiteti Iqtisodiyot yo'nalishi talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11192047
Аnnotаtsiyа. Investitsiyalar, raqamli iqtisodiyot va texnologik innovatsiyalar jamiyatning barqaror iqtisodiy rivojlanishini ta'minlashda katta ahamiyatga ega bo'lgan asosiy omillar hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyot, axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining intensiv foydalanishini ta'minlaydigan iqtisodiy tizimdir. Ushbu tizimda ma'lumotlar, axborotlar o'zaro elektron shaklda o'tkaziladi, menejment, marketing va moliyaviy operatsiyalarni samarali amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. Ushbu maqola davlatning rivojlanishida raqamli texnologiyalarga bo'lgan ehtiyoj, texnologik innovatsiyalar haqida qisqacha ma'lumot beradi.
Шй so^^r: raqamli iqtisodiyot, axborot va kommunikatsiya, texnologik innovatsiyalar, investitsiyalar, axborot texnologiyalari, kiberxavfsizlik.
Аbstrаct: Investments, digital economy and technological innovations are the main factors of great importance in ensuring the sustainable economic development of the society. Digital economy is an economic system that provides intensive use of information and communication technologies. In this system, data and information are exchanged electronically, creating an opportunity for effective management, marketing andfinancial operations. This article provides a brief overview of the need for digital technologies and technological innovations in the development of the state.
Key words: digital economy, information and communication, technological innovation, investments, information technology, cyber security.
Аннотация: Инвестиции, цифровaя экономит и технологические инновaции являются основными фaкторaми, имеющими большое знaчение в обеспечении устойчивого экономического рaзвития обществa. Цифровaя экономит - это экономичесшя системa, обеспечивaющaя интенсивное использовaние информaционных и коммунитционных технологий. В этой системе обмен дaнными и информaцией осуществляется в электронном виде, что создaет возможность для эффективного упрaвления, мaркетингa и финaнсовых оперaций. В дaнной стaтье предстaвлен крaткий обзор необходимости цифровых технологий и технологических инновaций в рaзвитии госудaрствa.
Ключевые слова: цифровaя экономит, информaция и связь, технологические инновaции, инвестиции, информaционные технологии, кибербезопaсность.
Kirish. Bugungi global landshaftda investitsiyalar, raqamli iqtisodiyot va texnologik innovatsiyalar iqtisodiy taraqqiyotning asosiy omili hisoblanadi. Ushbu elementlar uyg'unlikda ishlaydi, sinergiyani rivojlantiradi va iqtisodiy tizimlarni jonlantirish va rivojlantirish uchun muhim imkoniyatlarga yo'l ochadi. Ushbu maqola investitsiyalar, raqamli iqtisodiyot va texnologik innovatsiyalarning iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishga o'zgartiruvchi ta'sirini o'rganadi. Investitsiyalar kapitalni to'plash va doimiy iqtisodiy taraqqiyot jarayonida muhim ustun bo'lib xizmat qiladi. Ular iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, infratuzilmani barpo etish orqali daromad darajasini oshirish, innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash va yangi sanoat tarmoqlarining paydo bo'lishiga yordam beradi. Bundan tashqari, investitsiyalar iste'molchilarga taqdim etiladigan tovar
va xizmatlar standartini oshirishda, shu bilan birga mijozlarga qulaylik yaratishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Raqamli iqtisodiyot raqamli makonda iqtisodiy faoliyatni boshqaradigan turli texnologik yutuqlarni o'z ichiga oladi. U ma'lumotlar tahlili, bulutli hisoblash, internet platformalari va shaxsiy ma'lumotlar manbalaridan foydalanishda, shuningdek, ommaviy savdo tizimlari va xizmatlarini modernizatsiya qilish va yaxshilashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Raqamli iqtisodiyotni qo'llash nafaqat iqtisodiy operatsiyalar samaradorligini oshiradi va innovatsion biznes modellari va strategiyalarini qabul qilish imkonini beradi, balki innovatsiyalarni rag'batlantiradi va iqtisodiy taraqqiyotning umumiy sifatini oshiradi. Texnologik innovatsiyalardan foydalanish yangi yoki jahon miqyosida tan olingan mahsulotlar, xizmatlar yoki protseduralarni ishlab chiqish yoki takomillashtirishni yaxshilash uchun ilg'or texnologiyalarni o'z ichiga oladi. Ushbu amaliyot nafaqat qulaylik va sifat standartlarini oshiradi, balki ilg'or texnologiyalarni integratsiyalash va ijodkorlik muhitini qo'llab-quvvatlash orqali turli sohalarda samaradorlikni oshiradi. Bunday ilovalarga robototexnika, avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlari, zamonaviy transport vositalari va barqaror yashash joylari uchun innovatsion yechimlarni misol qilib keltirish mumkin. Tahlil va natijalar. Barqaror rivojlanishga erishishda iqtisodiy o'sishning ro'li juda katta ahamiyatga ega bo'ladi. Investitsiyalar, raqamli iqtisodiyot va texnologik innovatsiyalar bu rivojlanishning asosiy omillariga misoldir.
Investitsiyalar raqamli iqtisodiyotga ahamiyatli ta'sir ko'rsatadi. Biror soha yoki foyda keltiradigan texnologiyaga invesitsiya kiritish orqali foyda ko'zlanadi. Istiqbolli raqamli infratuzilma tuzilmasini ta'minlash, texnologik innovatsiyalarni o'rnatish va ma'lumotlar tahlilini o'tkazish uchun investitsiyalar zarur. Bu iqtisodiy o'sishga yordam beradi, islohotlarni osonlashtiradi va ishlab chiqarishni oshiradi. Raqamli iqtisodiyotda tizimlarni ulash, ma'lumotlar oqimini osonlashtirish va istiqbolli strategiyalarni yaratish zarur. Bu iqtisodiyotni rivojlantiradi va investitsiyalar va innovatsiyalarni rag'batlantiradi. Raqamli iqtisodiyotda ma'lumotlar va raqamli texnologiyalar katta ahamiyatga ega. Bu, ma'lumotlar va axborot texnologiyalari orqali olingan ma'lumotlar analizidan foydalanish, avtomatlashtirish, monitoring va prognostik qilishni o'z ichiga olgan iqtisodiy modeldir. Raqamli iqtisodiyot, axborot texnologiyalari, kiberxavfsizlik, avtomatlashtirish, ma'lumotlar analitikasi va boshqa sohalarda investitsiyalar bilan ko'plab so'rovlar yuzaga keladi. Investitsiyalar, texnologik innovatsiyalarni o'rnatish, ma'lumotlar tahlili, va istiqbolli raqamli infrastruktura tuzilishini ta'minlash uchun zarur. Bu esa iqtisodiyotni rivojlantirish, islohotlarni amalga oshirish va samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Raqamli iqtisodiyot, tizimlar o'rtasida aloqalar, ma'lumotlar oqimlarini o'rnatish, va istiqbolli strategiyalar rivojlanishini talab qiladi. Bu esa investitsiyalar va innovatsiyalarni rag'batlantiradi va iqtisodiyotni kuchaytiradi. Raqamli iqtisodiyot, ko'plab sohalardagi rivojlanishni oshiradi, masalan, sog'liqni saqlash, transport, kommunikatsiyalar, turizm va boshqalar. Raqamli iqtisodiyotda investitsiyalar, insonlar va texnologiyalar bilan integratsiyalashishi yordamida yangi samaradorliklar va innovatsiyalar yaratishga imkoniyat beradi. Raqamli iqtisodiyotda yangi kompaniyalar va sohaalarni rivojlantirish, qo'llab-quvvatlash va innovatsiyalarni rag'batlantirish uchun muhim. Raqamli iqtisodiyot, sifatli va ishonchli axborotlar tizimini qurish va ta'minlashga katta e'tibor qaratadi. Raqamli iqtisodiyotning o'ziga xos muammolari va imkoniyatlari mavjud, shuning uchun ma'lumotlar va texnologiyalar sohasiga investitsiyalarni ko'paytirish juda muhim. Raqamli iqtisodiyotda investitsiyalar, kompaniyalarga yangi imkoniyatlar keltirib chiqaradi va ularning rivojlanishini rag'batlantiradi. Bu esa o'z o'rnida ma'lum bir kompaniyaning iqtisodiy ahvoli yaxshilanishiga ham hissa qo'shadi. Raqamli iqtisodiyot, tadbirkorlik, innovatsiyalar va islohotlarni oshirishda katta ro'lga ega. Tadbirkorlikda ayniqsa, raqamli texnologiyalar eng so'nggi
usku^ vа texnologiyаlаrdаn foydаlаnish аШайа o'z sаmаrаsini beradi. Rаqаmli texnologiyаlаr bilаn ilgаri murаkkаb bo'lgаn topshiriqlаr muаmmosiz ortiqchа qiyinchiklаrsiz hаl bo'lаdi. Rаqаmli iqtisodiyot, globаl iqtisodiyotni yаngi bosqichgа olib chiqаdi vа innovаtsiyаlаmi rivojlаntirishdа kаttа muhimlikkа egа. Rаqаmli iqtisodiyot, moliyаviy tzim^^ innovаtsiyаlаr vа аvtomаtlаshtirishni rivojlаntirishgа yo^m berаdi. Rаqаmli iqtisodiyotdа investitsiyаlаr, kompаniyаlаrgа yаngi fursаtlаr ochаdi vа ukrning rivojlаnishini rаg'bаtlаntirаdi. Rаqаmli iqtisodiyot, tаdbirkorlik, innovаtsiyаlаr vа islohotlаmi oshirishdа kаttа ro'lgа egа. Rаqаmli iqtisodiyot, kompаniyаlаr vа dаvlаtlаr uchun yаngi Шгеайаг ochаdi vа rivojlаnishni rаg'bаtlаntirаdi.
Texnologik innovаtsiyаlаr, yаngiliklаrgа olib kelаdigаn yаrаtishlаr yoki boshqа innovаtsion hodisаlаrdir, ushbu hodisаlаr texnologik jаrаyonlаrdа yаngiliklаmi o'z ichigа olаdi. Bu innovаtsiyаlаr, texnologik muhiti o'zgаrtirаdi, yаngi mаhsulotlаr vа xizmаtlаmi ishlаb chiqаrish, iste'mol vа boshqа sohаlаrdа qo'shimchа qiymаt yаrаtish uchun yаrаtilаdi. Bu innovаtsiyаlаr o'zgаruvchilаr, tаdbirkorlik, vа xizmаt ko'rsаtish model^ri bo'yichа yаngi mаhsulotlаr vа xizmаtlаmi ishlаb chiqishning osonligi vа sаmаrаdorligi uchun imkoniyаtlаr yаrаtаdi. Аvtomаtlаshtirish vа robotlаr, iste'mol qilish jаrаyonlаrini optimаllаshtirish vа texnologik yechimlаmi аmаlgа oshirishdа kаttа rol o'ynаydi. Bir qаnchа sohаlаrdа, texnologik innovаtsiyаlаr yаngi ish o'rinlаri yаrаtishgа olib kelаdi vа yаngi sohаsаlаmi o'z ichigа okdi. Mаsаlаn, gig-economy modeli yordаmidа insonkr uchun yаngi ish imkoniyаtlаri ochilishi, virtuаl, аugmented vа mixed геа!^ texnologiyаlаri orqаli yаngi tа'lim usul^n yаrаtilishi kаbi. Rаqаmli iqtisodiyot, globаl moliyаviy tizimdа yаngi imkoniyаtlаmi ochаdi vа xаlqаro biznes bilаn integrаtsiyаlаshning muhim аsosini shаkllаntirаdi. Bugungi kund^ texnologiyа sohаsidаgi tezliklаr kаttа o'zgаrishlаrgа duch kelmoqdа vа bu o'zgаrishlаr iqtisodiy o'sishgа bo'lgаn imkoniyаtlаmi yаrаtmoqdа. Bulutli texnologiyаlаr, sun'iy intellekt, Internet of Things (IoT) vа blokcheyn, bizning eng muhim innovаtsion muhitimizdir. Bu texnologiyаlаrdаn foydаlаnuvchi kompаniyаlаr, rаqobаtdosh ustunliklаrgа egа bo'lib, yаngi bozorkrni yаrаtishmoqdа. Texnologik innovаtsiyаlаr, fаqаt iqtisodiyotgа yаngi mаhsulotlаr ishlаb chiqаrishni oshirishgа yordаm berishni emаs, bаlki biznesning yаngi sohаlаrini hаm yаrаtishgа olib kekdi. Robototexnikа, аvtomаtlаshtirish vа sun'iy intellekt kаbi texnologiyаlаr, sаmаrаdorlikni oshirib, yаngi ish o'rinlаri yаrаtishdа muhim rol o'y^ydi. Texnologiyаlаr rivojlаnish dаvom etib, biznes vа jаmiyаt uchun yаngi imkoniyаtlаr ochаdi. Kvаnt hisobksh, biotexnologiyа vа ekologik bаrqаror texnologiyаlаr, аsosiy yo'nаlishlаr sifаtidа rivojlаntirilmoqdа. Rаqаmli iqtisodiyot, аn'аnаviy biznes modellаrini yаngilаsh vа jаmiyаt ichidаgi аloqаlаrni kengаytirish, zаmonаviy o'zgаrishlаrni kuchli ko'rsаtgich sifаtidа ishlаydi. Rаqаmli iqtisodiyot, jismoniy jаrаyonlаrdаn rаqаmli texnologiyаlаrgа o'tishni tа'rifi. Bu buyumkr interneti, kаttа mа'lumotlаr tаhlili, sun'iy intellekt vа blokcheynning keng qo'lknishini o'z ichigа olаdi. Kor^^kr vа iste'molchilаr, bugungi iqtisodiy voqelikni shаkllаntirаyotgаn yаngi imkoniyаtlаr vа m^mmok^ egа bo'lib, texnologik innovаtsiyаlаr o^li sаnoаtning keng doirаsigа tа'sir qilmoqdаlаr. Rivojlаntirilаyotgаn mаmlаkаtlаrdа iqtisodiy o'sishning muhim аspektilаridаn biri hаm investitsiyаlаr. Investitsiyаlаr, iqtisodiy rivojlаntirish uchun zаrur moliyаviy resurslаrni mobilizаtsiyа qilishdа kаttа аhаmiyаtgа egа. Bu, infrаstrukturаni rivojlаntirish, texnologik innovаtsiyаlаrni qo'llаb-quvvаtlаsh, yirik loyihаlаr vа ishlаb chiqаrish tizimlаrini o'z ichigа olаdi vа mijozlаrgа xizmаt ^'^dshd kuchаytirish uchun zаrur mаblаg'lаrni mobilizаtsiyа qilishgа yordаm berаdi. Iqtisodiy o'sish, t^lim tizimlаrini, sohа bo'yichа kаdrlаrni tаyyorlаshni, ilmiy-tаdqiqot ishlаrini qo'llаb-quvvаtlаshni vа innovаtsiyаlаrni hаm rаg'bаtlаntirishni muhim hisobkydi. Bu, odаmlаrning iqtisodiy rivojlаntirish vа
inovatsiyalarni kuchaytirishda yaxshi tayyorgarlik darajasini oshirish, yangi texnologiyalarni o'rganish va qo'llab-quvvatlash, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va ilmiy-tadqiqotlarni yuqori darajada rag'batlantirishning muhim vositasidir. Investitsiyalar kapital zaxirasini oshiradi va iqtisodiyot uchun mavjud bo'lgan kapital miqdori uning samaradorligini hal qiluvchi omil hisoblanadi. Shunday qilib, investitsiyalar iqtisodiy o'sishga yordam beradi. An'anaviy tarzda yalpi ichki mahsulot (YaIM) o'sishi bilan o'lchanadigan iqtisodiy o'sish ko'pincha rivojlanishning asosiy omili sifatida qaraladi, chunki u infratuzilma, ta'lim, sog'liqni saqlash va boshqa muhim xizmatlarga sarmoya kiritish uchun zarur bo'lgan moliyaviy resurslarni ta'minlaydi. Biroq, iqtisodiy o'sish va barqaror rivojlanish o'rtasidagi munosabatlar nozik va barqaror rivojlanishga erishish nafaqat iqtisodiy kengayishni talab qiladi. Ushbu inshoda biz barqaror rivojlanishdagi iqtisodiy o'sishning rolini o'rganamiz, uning potentsial foydalari va muammolari mavjud. Asosiysi, barqaror rivojlanish kelajak avlodlarning o'z ehtiyojlarini qondirish qobiliyatiga putur yetkazmasdan, bugungi kun ehtiyojlarini qondirishga intiladi. Bu muvozanatli va integratsiyalashgan holda iqtisodiy farovonlik, ijtimoiy inklyuziya va ekologik barqarorlikka erishishni nazarda tutadi. Iqtisodiy o'sish daromad va bandlik imkoniyatlarini yaratish, muhim tarmoqlarga sarmoya kiritish uchun resurslarni safarbar qilish, innovatsiyalar va texnologik taraqqiyotni rag'batlantirish orqali barqaror rivojlanishga hissa qo'shishi mumkin. Biroq, nazoratsiz iqtisodiy o'sish, shuningdek, barqaror rivojlanish maqsadlariga putur yetkazadigan ekologik degradatsiyaga, ijtimoiy tengsizlikka va resurslarning kamayishiga olib kelishi mumkin. Iqtisodiy o'sish barqaror rivojlanishni qo'llab-quvvatlashning asosiy usullaridan biri qashshoqlikni kamaytirishdir. Iqtisodiy o'sish ish o'rinlari yaratish, daromadlarni oshirish, ta'lim va sog'liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish orqali odamlarni qashshoqlikdan olib chiqish imkoniyatiga ega. Shaxslar va jamoalar iqtisodiy jihatdan xavfsizroq bo'lganda, ular o'z farovonligiga sarmoya kiritish va kengroq ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishga hissa qo'shish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bundan tashqari, qashshoqlikni qisqartirish sog'liqni saqlash natijalarini yaxshilash, va tengsizlikni kamaytirish kabi barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, iqtisodiy o'sish barqaror infratuzilma va texnologiyalarga sarmoya kiritishni osonlashtirishi mumkin. Mamlakatlar iqtisodiy jihatdan o'sib borar ekan, ular barqaror infratuzilmani barpo etish, toza energiyadan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va barqaror qishloq xo'jaligi va resurslarni boshqarish amaliyotini ilgari surish uchun resurslarni ajratishlari mumkin. Ushbu investitsiyalar nafaqat qisqa muddatda iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlabgina qolmay, balki uzoq muddatli ekologik barqarorlik va barqarorlikka ham hissa qo'shadi. Masalan, qayta tiklanadigan energiya manbalariga sarmoya kiritish issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va iqlim o'zgarishi ta'sirini yumshatish, jamoat transporti infratuzilmasiga sarmoya kiritish esa harakatchanlikni yaxshilash, tirbandlik va havo ifloslanishini kamaytirish imkonini beradi. Bundan tashqari, iqtisodiy o'sish iqlim o'zgarishi, biologik xilma-xillikning yo'qolishi va oziq-ovqat xavfsizligi kabi dolzarb global muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan innovatsiyalar va texnologik taraqqiyotga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, raqamlilashtirish va sun'iy intellekt kabi texnologik yutuqlar turli sohalarda samaradorlik va mahsuldorlikni oshirishi mumkin, bu esa yanada barqaror ishlab chiqarish va iste'molchilarning biror mahsulotga talabi oshishiga olib keladi.
Xulosa.Bu maqolada, "Barqaror Rivojlanishga Erishishdagi Iqtisodiy O'sishning Roli: Investitsiyalar, Raqamli Iqtisodiyot va Texnologik Innovatsiyalar" mavzusidagi muhim omillar ko'rib chiqildi. Investitsiyalar, raqamli iqtisodiyot va texnologik innovatsiyalar, mamlakatlarning iqtisodiy o'sishiga katta ta'sir qiladi. Investitsiyalar sanoat, infrastruktura, ta'lim, soha va
tadbirkorlikni o'z ichiga olgan kapitalni oshirishda muhim ahamiyatga ega. Raqamli iqtisodiyot, ma'lumotlar tahlil qilish, qabul qilish va ma'lumotlar almashishning yagona tizimi sifatida ta'riflanadi va innovatsiyalar bilan birga foydalanadi. Texnologik innovatsiyalar esa yangi yoki o'zgaruvchan texnologiyalarni joriy etish va ularni tijoratda yutuqlash jarayonlarini ta'minlashga qaratilgan loyihalar va jarayonlardir. Bu omillar birgalikda, mamlakatlar uchun qadriyatlarni yaratishda, sanoat sektorini mustahkamlashda va iqtisodiy rivojlanishning darajasini oshirishda hissasi katta. Sanalgan barcha omillar mamlakatlarning iqtisodiy o'sishiga sezilarli darajada yordam beradi va ularni samarali ravishda qo'llash, mamlakatlar uchun barqaror va mustahkam iqtisodiy tizimni shakllantirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Walstad, William B. and Ken Rebeck, 2002, Assessing the Economic Knowledge and Economic Opinions of Adults, The Quarterly Review of Economics and Finance, Elsevier vol. 42(5): 921-935.
2. Watts, Michael, 2000, Long-term Outcomes of Learning Economics, Working Paper, Purdue University.
3. Ziegert, Andrea L. and KimMarie McGoldrick, 2008, When Service is Good for Economics: Linking the Classroom and Community through Service-Learning, International Review of Economics Education, vol. 7(2): 39-56.
4. Ziegert, Andrea L., 2000, The Role of Personality Temperament and Student Learning in Principles of Economics: Further Evidence, vol. 31(4): 307-322.
5. Ziegert, Andrea L., and Dennis Sullivan, 1999, Does Personality Type Explain the Gender Gap in Learning: Analysis and Pedagogy, in Feminist Pedagogy in Economics, K. McGoldrick, editor, Ann Arbor: University of Michigan Press.
6. Zlotkowski, Edward, 1996, Opportunity for All: Linking Service-Learning and Business Education, Journal of Business Ethics, vol. 15(1): 5-19.
7. Mankiw, N. G. (2016). Principles of Economics. Cengage Learning.
8. Krugman, P., & Wells, R. (2018). Economics. Worth Publishers.
9. Stiglitz, J. E., & Rosengard, J. K. (2015). Economics of the Public Sector. WW Norton & Company.
10. Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty. Crown Publishing Group.
11. Friedman, M. (2008). Capitalism and Freedom. University of Chicago Press.
12. Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.
13. https://www.thedigitalwhale.com/
14. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/238052/1/Schoentgen-Wilkinson.pdf
15. https://science-sd.com
16. academia.edu
17. https://papers.ssrn.com
