CC BY
8INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
BADIIY KULOLCHILIK MASHG'ULOTLARIDA TALABALARNING KREATIV KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISHNING DIDAKTIK ASOSLARI
Jaxongir Begijonov
T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti mustaqil
izlanuvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10002917
Ta'limning bugungi taraqqiyot bosqichda tarbiya va ta'lim tizimi takomillashib bormoqda. Hozirda ushbu tizim quyidagi yo'nalishlarda yangilanmoqda:
- shaxsning sotsializatsiyasi va uning ijtimoiy muhitni o'zgartirishda faol ishtirokini hisobga olgan holda, ta'lim tizimining jamiyatda sodir bo'layotgan ijtimoiy jarayonlarga ochiqligini nazarda tutadigan butun ta'lim tizimini demokratlashtirish;
- turli xil maktab modellarining raqobatbardoshligi, ta'lim tushunchalari, ta'limning yangi usullari va shakllarini yangilash va izlash;
- shaxsning shaxs, tarix predmeti sifatida muammosiga murojaat qilishni o'z ichiga olgan ta'limni insonparvarlashtirish; "zo'ravonlik pedagogikasi" tamoyillari doirasida talabalar bilan munosabatlardagi talablarni qayta ko'rib chiqish, individual yondashuvni joriy etish, "majburlashsiz o'qitish", "tabaqalashtirilgan ta'lim", "integratsiyalashgan shaxsni rivojlantirish" - erkin, ijodiy faol shaxslarni shakllantirishga qaratilgan barcha shakllar;
- pedagogikaning sub'ektiv-shaxsiy yo'nalishi - shaxsni dunyoni o'zgartiradigan sub'ekt sifatida shakllantirish, "hayotni yaratish" g'oyasini rivojlantirish;
- umumiy ta'lim va oliy ta'lim birligini nazarda tutgan holda ta'limning uzluksizligi.
Bu tamoyillarning barchasi inson hayot yo'lining turli bosqichlarida jamiyat ehtiyojlariga va shaxs ehtiyojlariga moslashtirilgan yaxlit, dinamik ta'lim va tarbiya tizimini yaratishga qaratilgan.
Didaktikaning asosiy mazmuni pedagogika fanining asosiy bo'limlaridan biri sifatida o'qitishning asosiy usullari va uslublarini o'rganish va rivojlantirishdir. O'qitish usullari va uslublarining mazmuni umuman pedagogika fanining rivojlanishi jarayonida o'zgarishlarga duch keladi, ammo umumiy didaktik tamoyillar o'zgarishsiz qolmoqda. Bularga quyidagilar kiradi: ta'limning tarbiyaviy ahamiyati, ilmiy, tizimli va izchil o'quv jarayoni, talabalarning ongi va faolligi, talabalarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish samaradorligi, ta'limning amaliyot bilan bog'liqligi.
Talabalarning auditoriyadan tashqari tarbiyaviy faoliyati bugungi kunda qo'shimcha ta'lim sifatida belgilangan. Zamonaviy psixologlar va o'qituvchilarning fikriga ko'ra, bu talabalarning imkoniyatlari va qobiliyatlarini to'liq amalga oshirish uchun eng qulay sharoitlarni yaratadigan qo'shimcha ta'limdir. Shuning uchun ushbu tadqiqot kontekstida badiiy kulolchilik mashg'ulotlarida talabalarning kreativ kompetensiyasini rivojlantirishning didaktik asoslarini tahlil qilish lozim bo'ladi.
Badiiy kulolchilik mashg'ulotlarida talabalarni o'qitish jarayonida umumiy pedagogik vazifalarni aniqlashtirish va jamlash shaklida shakllantirilgan quyidagi pedagogik vazifalar hal qilinadi:
- talabalarga vizual savodxonlik asoslarini o'rgatish - kompozitsiya, rangshunoslik va boshqalar.;
- talabalar tomonidan kundalik hayotda, ijtimoiy hayotda va kasbiy ishda zarur bo'lgan amaliy faoliyat usullari, ko'nikma va malakalarni egallashga ko'maklashish;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
- talabalarni kasbiy faoliyat asoslari bilan tanishtirish, ularning kasbiy yo'nalishini targ'ib
qilish;
- tengdoshlar va kattalar bilan muloqot qilish ko'nikmalarini rivojlantirish, talabalar jamoasini shakllantirishga hissa qo'shish;
- talabalarning badiiy va ijodiy qobiliyatlarini, ularning tasavvurini, xayoliy tafakkurini, mustaqil faoliyat ko'nikmalarini, tashabbuskorlikni, kreativ faoliyatni rivojlantirish;
- atrofdagi voqelikka estetik munosabatni, badiiy did va san'atga muhabbatni tarbiyalash, talabalarda badiiy va dekorativ faoliyat mahsulotlarini estetik nuqtai nazardan idrok etish va baholash qobiliyatini shakllantirish;
- milliy o'ziga xoslik tuyg'usini, milliy tarix va madaniyatga, an'anaviy xalq san'atiga muhabbatni tarbiyalash;
- ma'naviy madaniyatni shakllantirishga hissa qo'shish, axloqiy qadriyatlar tizimini mustahkamlash va hissiy sohani boyitishe
Ushbu vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish optimal o'qitish usullaridan foydalanish bilan belgilanadi. I.Ya. Lernerning ta'rifida o'qitish usulining mohiyati "o'qituvchining maqsadli harakatlari tizimi, talabalarning o'quv faoliyatini tashkil etish, o'z navbatida o'quv maqsadlariga erishishga olib keladi" (88) sifatida taqdim etilgan. Umumlashtirilgan shaklda usul bilish usuli, fan predmetini bilish usuli sifatida talqin etiladi.
Zamonaviy didaktikada o'qitish usullarining tipologiyasi quyidagi shaklda keltirilgan:
- tushuntirish va illyustrativ;
- reproduktiv;
- muammoli taqdimot;
- qisman-qidiruv;
- tadqiqot.
Har bir usul ma'lum aqliy va kognitiv operatsiyalarni faollashtirish va rivojlantirishga qaratilgan. Shu bilan birga, o'qitishning umumiy didaktik usullarining har biri o'qitishning o'ziga xos texnikasi va shakllarini tanlashni belgilaydi.
Ko'rgazmali qurollardan foydalanish ko'nikma va malakalarni rivojlantirishga, algoritmni, takrorlanadigan operatsiyalarni belgilashga qaratilgan va shuning uchun bu yerda yetakchi rolni dinamik ko'rinish o'ynaydi, masalan, o'qituvchi tomonidan berilgan elementni talabalar yanada ko'paytirish uchun modellashtiradilar.
Zamonaviy pedagogika fanida muammoli o'qitish konsepsiyasi shakllantirildi, o'qitish usullari guruhi uchun umumlashtirildi, ya'ni - muammoni taqdim etish, qisman-qidiruv va tadqiq qilish. Ushbu usullarning umumiy xususiyati talabaning muammoni hal qilish bo'yicha mustaqil faoliyati bo'lib, uning jarayonida yangi bilimlar olinadi, ko'nikma va malakalar shakllanadi, tajriba to'planadi, ma'lum bir qiziqishlar tizimi shakllanadi. O'quv jarayonida talabaning faol roli barcha aqliy va kognitiv operatsiyalarni, ayniqsa, fikrlash va tasavvurni rag'batlantiradi.
REFERENCES
1. Usmonov O. Kamoliddin Behzod va uning naqqoshlik maktabi. -T.: Fan, 1977. -149 b.
2. Egamov X. Bo'yoqlar bilan ishlash. - T.: O'qituvchi, 1981. - 56 b.
3. Ergashev Q. Yoshlarning ma'naviy tarbiyasi. -T.: Ma'naviyat, 1999. - 40 b.
4. Xolmatov. B. Naqqoshlik. - T.: Iqtisod-moliya, 2007. - 64 b.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
