Научная статья на тему 'Б.В.ЛУНИН ЎЗБЕК ТАРИХШУНОСЛИГИ МАКТАБИНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ТУТГАН ЎРНИ'

Б.В.ЛУНИН ЎЗБЕК ТАРИХШУНОСЛИГИ МАКТАБИНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
83
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Б.В.Лунин / Марказий Осиё / Туркистон / тарих / тарихшунослик / археология / қўлёзма фондлари / манбашунослик / библиография / этнография / ўлкашунослик / архив.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Д.Х.Жуманиязова

Ушбу мақолада Ўзбекистонда манбашунослик ва библиография соҳаларининг ривожланишида Борис Владимирович Луниннинг ўрни ва олим томонидан олиб борилган илмий изланишлари атрофлича таҳлил қилинган. Мақолада муаллиф, Б.В.Лунин ҳаёти ва ижодининг ўзига хос жиҳатларини, ҳусусан мамлакатимизда тарих фани ривожидаги илмий изланишларининг ривожланиш босқичларига алоҳида эътибор қаратган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Б.В.ЛУНИН ЎЗБЕК ТАРИХШУНОСЛИГИ МАКТАБИНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ТУТГАН ЎРНИ»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

ilmiy-uslubiy JumaH

кr ivmm viKrwтаpiiYiiiviinr nu n MAK i AKiiimm

Б.В.ЛУНИН УЗБЕК ТАРИХШУНОСЛИГИ МАКТАБИНИНГ

ШАКЛЛАНИШИДА ТУТГАН УРНИ

Д.Х.Жуманиязова

УзМУ Тарих факультети Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадкикот усуллари (мамлакатлар буйича) йуналиши магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7249414

i*Ss 3> ' ЖЩ

Аннотация: Ушбу маколада Узбекистонда манбашунослик ва библиография сохаларининг ривожланишида Борис Владимирович Луниннинг урни ва олим томонидан олиб борилган илмий изланишлари атрофлича тахлил килинган. Маколада муаллиф, Б.В.Лунин хаёти ва ижодининг узига хос жихатларини, хусусан мамлакатимизда тарих фани ривожидаги илмий изланишларининг ривожланиш боскичларига алохида эътибор каратган.

...... С D П, ,,,,,,, 1\ Лпп,т.„,м ^т.лттл-г^т, ^Г,^„V

Калит сузлар: Б.В.Лунин, Марказий Осиё, Туркистон, тарих,

>

*

тарихшунослик, археология, кулёзма фондлари, манбашунослик, библиография, этнография, улкашунослик, архив.

Аннотация: В данной статье проводится подробный анализ роли Бориса Владимировича Лунина в развитии источников и библиографии в Узбекистане и его исследований. В статье автор уделяет особое внимание особенностям жизни и деятельности Б.В. Лунина, в частности этапам развития научных исследований в развитии исторической науки в нашей стране.

Ключевые слова: Б. В. Лунин, Средняя Азия, Туркестан, история, историография, археология, рукописные собрания, источниковедение, библиография, этнография, краеведение, архив.

Ап^айоп: This article provides a detailed analysis of the role of Boris Vladimirovich Lunin in the development of sources and bibliography in Uzbekistan and his research. In the article, the author pays special attention to the features of the life and work of B.V. Lunin, particularly the stages of the development of scientific research in the development of historical science in our country.

Keywords: BV Lunin, Central Asia, Turkestan, history, historiography,

J-jt

archeology, manuscript collections, source studies, bibliography, ethnography, local history, archive.

Узбекистонда Тарих фанлари ривожини белгиловчи омиллардан бири бу уз мактабларини яратга олимларнинг шахсий фондларини илмий урганиш ва улар томонидан тупланган тарихий ахамиятга эга булган манбаларни илмий муомяпягя олиб чикиш долзярб хисобпяняпи

муомалага олиб чикиш долзарб хисобланади.

i >■;> Ъ-4 >

¿Штаюгоуа 1

\-#ТА001(?ОТЬАР М0Д 2022

№4 2022

Ит|»-иИиЫу ¡игпан

Кулёзма фондларида сакланаётган минг-минглаб китоблардан соха

мутахассислари орасида баркарорлашган, илмий йулга куйилган, махсус ишлаб чикилган катъий тартиб коидаларсиз фойдаланиш нихоятда огир булган булур эди. Сон саноксиз китоблар орасидан зарур булган бирор асарни топиш ёки бу хазиналарда нималар борлигидан вокиф булишни манбашуносларнинг машаккатли мехнатисиз тасаввур килиб булмайди.

Умуман олганда, манбашунослик илмда тарих фанининг бир сохаси сифатида кабул килинган. Собик шуролар даврида купгина фанлар катори

г г 1 Г

манбашуносликка хам фаннинг Октябрь инкилобигача тараккий этмаган бир сохаси деб караш хукмрон эди. Бирок хар бир даврни уз мезонлари билан олиб карасак, манбашунослик маданиятимиз тарихида узининг чукур илдизларига эга эканига амин буламиз. У узининг муайян мезон ва меъёрлари билан ривожланиб тараккий этиб келган. Тугри, ХХ асргача манбашуносликка фаннинг алохида тормоги сифатида караш дунё микёсида йук эди. Аммо бу сохадаги амалий ишлар тинимсиз ривожланишда булгани кузатилади[1].

Тарихий манбаларнинг гувохлик беришича, Марказий Осиё халклари орасида китоб йигиш, уларни маълум сохалар буйича туркумлаш, китоб хазиналарини тарихнинг суронли вокеаларидан омон саклаб колиш ишларига

»

кадимдан катта эътибор бериб келишган. Бу ишда албатта, йирик маданий марказлардаги китоб хазинадорлари, йирик олим ва ижодкорлар жонбозлик курсатишган.

Айнан, Узбекистонда манбашунослик ва библиография сохаларининг

ривожланишида Борис Владимирович Луниннинг урни ва олим томонидан __

олиб борилган илмий изланишлар мухим ахамият касб этади.

г,™™™™ тт,™ юпа ю -ш*™™™ 13____

Борис Владимирович Лунин 1906 йил 18 июлда Женевада Россиядан келган сиёсий мухожирлар оиласида тугилган. 1941 йил Улуг Ватан уруши даврида Б.В.Лунин Жанубий фронтдаги фаол армия таркибида булган. 19421953 йилларда Б.В.Лунин Туркистон харбий округида хизмат килган (охирги харбий унвони подполковник), тумандаги харбий таълим муассасаларида катта укитувчи, ижтимоий-иктисодий сикл бошлиги булган[2].

1953 йилда нафакага чикканидан сунг Узбекистон Фанлар академияси

_

Тарих ва археология институтида илмий котиб, сунгра катта илмий ходим,

сунгра Фанлар академияси Ижтимоий фанлар булими илмий котиби булди.

1968 йилдан Б.В.Лунин Узбекистон ССР Тарих институти тарихшунослик сектори мудири лавозимида ишлай бошлади ва шу йили шу институтнинг бош

! К*

илмий ходими булди[3].

Профессор Б.В.Лунин мактаби тарих фани учун жуда куп илмий ишланмалар ва манбаларни берди. Борис Владимирович Лунин библиография,

__________„ „ ¿Г „ ____„ " >' „ ____________„ „

тарихшунослик ва манбашуносликда янги йуналишларнинг яратувчиси эди.

* Г •!»

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

»

Miiiif-iwuuif juiiian

Б.В.Лунун хизматлари билан унутилган Марказий Осиё тадкикотчиларининг

#

илмий ишланмалари урганилиши асосида уларнинг номлари кайтарилди.

Борис Владимирович Лунин узбек олими-тарихшунос, манба тадкикотчиси, библиограф, тарих фанлари доктори, профессор, Узбекистонда хизмат курсатган фан арбоби хисобланади.

1941 йил Улуг Ватан уруши даврида Б.В.Лунин Жанубий фронтдаги фаол армия таркибида булган. 1942-1953 йилларда Б.В.Лунин Туркистон харбий округида хизмат килган, тумандаги хдрбий таълим муассасаларида катта

г-./ - J г

укитувчи, ижтимоий-иктисодий цикл бошлиги булган. 1953 йилда нафакага чикканидан сунг Узбекистон Фанлар академияси Тарих ва археология институтида илмий котиб, сунгра катта илмий ходим, сунгра Фанлар академияси Ижтимоий фанлар булими илмий котиби булди. 1968 йилдан Б.В.Лунин Узбекистон ССР Тарих институти тарихшунослик сектори мудири лавозимида ишлай бошлади ва шу йили шу институтнинг бош илмий ходими булди[4].

Б.В. Лунин "Тарих саволлари", "Ватанпарварлик тарихи", "Кддимги тарих хабарномаси", "Россия археологияси", "Фан ва хаёт", "Фан ва технология", "Осиё ва Африка халклари" каби журналларда нашр етилган. ва бошкалар. Б.В.

Лунин 25 монография, 50 рисола ва 600 дан ортик илмий ишлар муаллифи. Кирк йил давомида "Узбекистонда ижтимоий фанлар" журнали тахрир хайъати аъзоси, 14 жилдлик Узбек энциклопедияси бош тахририяти аъзоси булган[5].

Луниннинг Урта Осиёга оид илк нашрлари 1943 йилдан чика бошлади. Урта Осиё тарихшуносликка оид биринчи илмий ишлари: "Рус шаркшунослиги ва Туркистон археологияси тарихидан", "Туркистон археология ихлосмандлари тугараги", "Туркистон илмий жамиятлари ва уларнинг прогрессив фаолияти. XIIX аср охири - ХХ аср бошларида", "Марказий Осиё ва махаллий шаркшуносликнинг илмий мероси", "Академик Бартолд хаёти ва фаолияти", "Шарк факултети" ва бошкалар. Манбашунослик сохасида уч жилдлик "Узбекистон тарихи манбаларда" асарларидир. Б.В.Лунин илмий ва улкашунослик хусусиятларига багишланган Туркистон археология ихлосмандлари тугараги фаолияти, унинг фаолияти Урта Осиё халклари моддий маданияти тарихининг энг кимматли ёдгорликларини топиш билан бирга булган. Бу кашфиётлар энг кузга куринган шаркшунос олимларнинг эътиборини тортди ва улар орасида самарали фаолият курсатишига сабаб булди.

Борис Владимирович библиография сохадаги фаолияти билан хам танилган. У даврий нашр этиладиган "Археология, тарих, этнография, фалсафа ва хукукка оид адабиётлар буйича Узбекистон библиографик курсаткичлари", Форобий, Ибн Сино, Беруний, Кушонлар тарихи, Амир Темур, Темурийлар

* Г j*

"-wisr" I

¿Штаюгоуа 1

\-#ТА001(?ОТЬАР №4 2022

Ит1у-ю1иЫу 1итаН

Т> <4- -Ш- м>

хаёти ва ижодига оид адабиётларнинг библиографик курсаткичларини тузиб

чиккан[6]

Б.В. Лунинга шон-шухрат ва эътирофни олиб келган илмий ишланмаларидан бири бу Узбекистон ва кисман, Марказий Осиё гуманитар фанлари олимлари хакидаги биобиблиографик очерклар - яъни "Узбекистонда ижтимоий фанлар тарихнавислиги", (1-11 булимлар) китоблари барча тарих, этнография, фалсафа, филология ва хукук йуналиши олимлари учун асосий манбага айланди десак муболага булмайди.

Шарк халклари кадим замонлардан буён жахон маданиятининг улкан хазинасига узининг мумтоз асарлари билан хисса кушган купгина буюк ижодкорларни етиштириб берди. Уларнинг меросини кенг халк оммасига етказиб бериш маданиятимизнинг тукислиги учун нихоятда зарурдир.

Б.В. Луниннинг тарих, тарихшунослик, археология, этнография ва тарихий библиография буйича ёзган асарлари унинг узбек тарихшунослик мактабининг асосчиси сифатидаги роли бекиёслигини курсатади.

} |> ;>| И >

Фойдаланилган адабиётлар:

1.А.Х,абибуллаев - Адабий матншунослик ва манбашунослик. ^искача

курс.Тош.ДШИ. 2000 йил. 7 б.

2.Алимова Д.А., Германов В.А. Научная, педагогическая и общественная

деятельность академика Б.В. Лунина// Тарихшунослик укишлари. -Т.: Фан; 2010 -С 9-21.

3.Алимова Д, Германов В. Борис Владимирович Лунин - патриарх среднеазиатской школы историографии//История и историки Узбекистана в ХХ веке. -Т.: Шуго^; 2014. -С. 353.

4.Алимова Д., Зияева Д., Германов В. К 95-летию со дня рождения Б.В. Лунина//O'zbekiston 1311x1. 2001. №3. С.58-61.

5.Арифханова З. Б.В. Лунин и этнографические исследование// Тарихшунослик укишлари. -Т.: Фан; 2010. - С. 25-32.

6.Рахматуллаева О. Б.В. Луниннинг илмий меросида Амир Темур хаёти ва фаолиятининг ёритилиши// Тарихшунослик укишлари-2010. -Т.: Yangi nashr; 2011. -С.174-178.

*

т.

! Я* С Й >

1 >' >: > I >

щу-- Ы >

• > ^й >

1М ] - > >

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.