96AVTOTRANSPORT VOSITALARINING EKSPLUATATSION XUSUSIYATLARINI KUZATISHBO'YICHA VAZIFALARNI
SHAKLLANTIRISH
Sardor Umidjon o'g'li Xujamqulov
Farg'ona politexnika instituti YUTT va E kafedrasi assistenti
s.xujamqulov@ferpi.uz
Qahramon Xusanboy o'g'li Masodiqov
Farg'ona politexnika instituti YUTT va E kafedrasi assistenti
q .masodiqov@ferpi .uz
Ushbu maqolada avtotransport vositalarining ekspluatatsion xususiyatlarini kuzatish bo'yicha vazifalar shakillantirilagn.
Kalit sozlar: avtotransport, ekspluatatsiya,avtomobil, transport, konstruksiya, texnika, avtobus
Har qanday mahsulotning texnik tayyorligini boshqa shunga o'xshash narsaning texnik tayyorgarligi bilan taqqoslagan holda baholash mumkin. Xuddi shu tarzda, har bir transport vositasining ishlashga tayyorligi faqat bir xil o'lchamdagi va bir xil turdagi boshqa transport vositalari bilan o'zaro taqqoslash mumkin. Siz konstruktsiyalarning ishlash ko'rsatkichlari jihatidan taqqoslay olmaysiz, masalan, yengil yuklarni ko'tarishga mo'ljallangan furgonli mashina va og'ir yuk ko'taruvchi o'zi-ag'dargich yuk mashinasi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Transport vositalarining mustaqil ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan turli xil ekspluatatsion ko'rsatkichlarining soni juda ko'p. E.A.Chudakov Transport vositalari ekspluatatsion ko'rsatkichlarining quyidagi 13 tasini tavsiya qilgan: transport vositalarining dinamikasi, tejamkorligi, ishonchliligi, o'tag'onlik qobiliyati, turg'unligi, oson boshqariluvchanligi, ravon harakatlanishi, texnik xizmat ko'rsatishning soddaligi, sig'imi, yurish zahirasi, massadan foydalanishliligi, gabarit o'lchamlardan
ANNOTATSIYA
KIRISH
foydalanishliligi va manevrchanlik qobiliyati. Bulardan tashqari
April, 2022
ham, masalan, avtoulovning uzoq ishlashliligi, yukni ortish va tushirish uchun mosligi, yo'lovchilarni chiqarish va tushirish uchun qulayligi, xavfsizlik darajasi, transport vositasining TXK yoki ta'mirlashgacha bo'lgan oraliqdagi yurish zaxirasi, ushbu ishlarning murakkabligi, yo'lovchilar uchun o'rindiqlarning qulayligi, kuzovni yoki kabinani yomg'irdan va changdan himoya qilish, isitish va shamollatish samaradorligi, shovqin kiritmaslik va boshqa shu kabi ko'rsatkichlarni ham ko'rib chiqish mumkin.
Ekspluatatsiya davomida mahsulot (avtomobil, agregat, qism) yoki material (yoqilg'i, moy va boshqa shu kabilar) ning xususiy o'zgarishi hamda uni tashkil etuvchi tarkibiy elementlarining o'zgarishi natijasida mahsulotning yoki materialning texnik tayyorligi o'zgaradi. Masalan, tashish paytida yoqilg'i sarfi nafaqat ish sharoitiga yoki avtomobilning konstruktsiyasiga, balki avtomobilning o't oldirish va yoqilg'i bilan ta'minlash tizimining joriy holatiga, silindr-porshen guruhining yeyilganlik darajasiga, oldingi g'ildiraklarni o'rnatish burchaklarining o'zgarishiga va boshqalarga bog'liq.
Shu sababli avtotransport maqsadlarini amalga oshirish va uni texnik ekspluatatsiyalashda transport vositalarining texnik holati, ishonchliligining yuqoridagi texnik ekspluatatsiya tushunchalari bilan o'zaro bog'liqligini ya'ni:
-texnik holat - ekspluatatsiya - ishonchlilik - texnik tayyorgarlik - maqsadll sxemasi bo'yicha har tomonlama baholash uchun ko'rib chiqish juda muhim. Texnik tayyorgarlik - bu avtomobil, texnologik uskunalar, agregat, qism, materialdan ma'lum maqsadlarda foydalanishda, ularning ishlashi davomida o'zi uchun belgilangan vazifalarni qanchalik darajada bajarishga yaroqliligini belgilaydigan xususiyatlar to'plamidir.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Texnik tayyorgarlik bir qancha xususiyatlardan iborat (1 - rasm). Har bir xususiyat ko'rsatkichlar deb nomlangan hamda ekspluatatsiya davrida turlimiqdoriy qiymatlarni qabul qilishi mumkin bo'lgan bir yoki bir nechta parametrlar bilan tavsiflanadi.
Sifatni tahlil qilish yoki baholashda quyidagi zanjirlar ketma-ket ko'rib chiqiladi:
• mahsulotlarni baholash va sinovdan o'tkazishda: ko'rsatkichlar - parametrlar
• xususiyatlar - texnik tayyorgarlik;
• mahsulotlarga talablar taqdim etilgandan so'ng: texnik
tayyorgarlik -xususiyatlar - parametrlar - ko'rsatkichlari.
April, 2022
1-rasm. Texnik tayyorgarlik tushunchasining mantiqiy tuzilmasi
1 -rasmda to'rtta sifat xususiyatlari ko'rsatkichlarini uchun misollar keltirilgan. Shunday qilib, avtoulovning yoqilg'i samaradorligi (xususiyat) ning parametrlaridan biri bu ma'lum model uchun miqdoriy qiymati 7 l /100 km (ko'rsatkich) bo'lgan yonilg'i sarfini nazorat qilishdir.
Odatda avtoulovlarning quyidagi asosiy texnik va ekspluatatsion xususiyatlarini (TEX) ko'rib chiqiladi:
— yuk ko'taruvchanlik;
— dinamiklik (tortish-tezlik xususiyati);
— sig'dira olish xususiyati;
— manevrchanlik;
— mahsuldorlik;
— xavfsizlik;
— ishonchlilik.
Texnik-ekspluatatsion xususiyatlar loyihalash va ishlab chiqarish jarayonida belgilanadi; ishlab chiqarish va ekspluatatsiya jarayoniningda turli bosqichlarida amalga oshiriladi
April, 2022
505
Ushbu tadqiqot ishida biz quyidagi: yoqilg'i samaradorligi, dinamiklik (o'rtacha maksimal tezlik), mahsuldorlik va buzilmasik kabi xususiyatlarni o'rganamiz. Ushbu xususiyatlarni monitoring qilish asosida transport vositalaribilan ekspluatatsion va texnik tadbirlarni o'zaro amalga oshirish maqsadga muvofiqligini baholash tizimini ishlab chiqiladi.
Avtoulovning ayrim agregatlari va tarkibiy qismlariga texnik xizmat ko'rsatish (TXK) davriyligini rejalashtirishning hozirgi barcha ma'lum usullarini 3 guruhga bo'lish mumkin
1) oddiy - obyektning tashqi ko'rinishini o'zgartirish orqali (analoglik va taqqoslash usuli);
2) statistik - buzilmay ishlash ehtimolligi ruxsat etilgan darajasiga ko'ra (texnik-iqtisodiy, iqtisodiy va ehtimollik va statistik sinov usuli);
3) obyektning texnik parametrlari o'zgarishlarining ruxsat etilgan qiymati bo'yicha.
TXK davriyligini aniqlashning mavjud usullarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ularning barchasi ish vaqtiga ko'ra ya'ni o'rtacha-hisobiy texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uslubini amalga oshirish uchun mo'ljallangan.
XULOSA
Tahlillar natijasiga ko'ra, kelajakda rivojlanishni talab qiladigan eng istiqbolli usul bu statistik-sinov usulidir. Ushbu usul yordamida kompyuterda har bir transport vositasi uchun TXK ning optimal davriyligini alohida rejalashtirish mumkin.
Bundan tashqari, statistik-sinov usuli, shuningdek, avtotransport vositalarining samarasiz ishlashini oldini olish uchun transport vositasining ayrim elementlari texnik holatini tashxislashning texnik xizmat ko'rsatish va joriy ta'mirlashning (TXK va JT) maqbul davriyligini aniqlashga imkon beradi.
REFERENCES
1. Мелиев, X,. O., Исмадиёров, А. A., Шермухамедов, А. А., & Эргашев, н. т. (2021). универсал шассили трактор тиркамаси кузов платформасининг легирланган ва оддий углеродланган пулат материаллардан фойдаланган холда кучланганлик-деформатсияланиш холатини сонли тахлили. academic research in educational sciences, 2(11), 1107-1113.
2. Khusanjonov, A. S. O., & Nosirjonov, S. I. O. (2021). Theoretical foundations of the acceleration slip regulation system.
April, 2022
506
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 618623.
3. Fayzullayev, E. Z., Raxmonov, I. S. O., & Nosirjonov, S. I. O. G. L. (2021). TOG'IQLIM SHAROITINING TRANSPORT XARAKATI XAVFSIZLIGIGA TA'SIRINI O'RGANISH. Academic research in educational sciences, 2(12), 53-56.
4. O'G, T. X. S. S., & O'G'Li, N. S. I. (2021). AVTOMOBILLAR BO 'YLAMA ORALIG 'IDA XAVFSIZ MASOFANI MEYORLASH USLUBI. Academic research in educational sciences, 2(11), 1179-1183.
5. Ergashev, M. I., Nosirjonov, S. I., & Mamasoliyev, J. J. (2022). EFFECTIVE USE OF EXISTING TIRE PRESSURE MONITORING AND CONTROL SYSTEMS AT ROAD TRANSPORT ENTERPRISES IN UZBEKISTAN. Innovative Technologica: Methodical Research Journal, 3(03), 39-49.
6. Шермухамедов, А. А., Эргашев, Н. Т., Мелиев, X,. O., & Исмадиёров, А. (2021). УНИВЕРСАЛ ШАССИЛИ ТРАКТОР ТИРКАМАСИ КУЗОВ ПЛАТФОРМАСИНИНГ ЛЕГИРЛАНГАН ВА ОДДИЙ УГЛЕРОДЛАНГАН ПУЛАТ МАТЕРИАЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНГАН ХОЛДА КУЧЛАНГАНЛИК-ДЕФОРМАТСИЯЛАНИШ ХОЛАТИНИ СОНЛИ ТАХЛИЛИ. Academic research in educational sciences, 2(11), 1099-1106.
7. Ismadiyorov, A. A., & Sotvoldiyev, O. U. (2021). MODEL OF ASSESSMENT OF FUEL CONSUMPTION IN CAR OPERATION IN CITY CONDITIONS. Academic research in educational sciences, 2(11), 1013-1019.
8. Сотволдиев, У., Абдубаннопов, А., & Жалилова, Г. (2021). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ СИСТЕМЫ РЕГУЛИРОВАНИЯ АКСЕЛЕРАЦИОННОГО СКОЛЬЖЕНИЯ. Scientific progress, 2(1), 1461-1466
9. Ismadiyorov, A. A., & Sotvoldiyev, O. U. (2021). MODEL OF ASSESSMENT OF FUEL CONSUMPTION IN CAR OPERATION IN CITY CONDITIONS. Academic research in educational sciences, 2(11), 1013-1019.
10. Xusanjonov, A., Qobulov, M., & Ismadiyorov, A. (2021). AVTOMOBIL SHOVQINIGA SABAB BO'LUVCHI MANBALARNI TADQIQ ETISH. Academic research in educational sciences, 2(3).
11. Xujamqulov, S. U., Masodiqov, Q. X., & Abdunazarov, R. X. (2022, March). PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE AUTOMOTIVE INDUSTRY IN UZBEKISTAN. In E Conference Zone (pp. 98-100).
12. Xujamkulov, S., Abdubannopov, A., & Botirov, B. (2021). ZAMONAVIY AVTOMOBILLARDA QO'LLANILADIGAN ACCELERATION SLIP REGULATION TIZIMI TAHLILI. Scientific progress, 2(1), 1467-1472.
13. Meliboyev, A., Khujamqulov, S., & Masodiqov, J. (2021). UNIVER CALCULATION-EXPERIMENTAL METHOD OF RESEARCHING THE INDICATORS OF ITS TOXICITY IN ITS MANAGEMENT BY CHANGING THE WORKING CAPACITY OF THE ENGINE USING THE CHARACTERISTICS. Экономика и социум, (4-1), 207-210.
April, 2022
507
14. Qobulov, M., Jaloldinov, G., & Masodiqov, Q. (2021). Existing systems of exploitation of motor vehicles. Экономика и социум, (4-1), 303-308.
15. Masodiqov, Q. X., Xujamqulov, S. ., & Masodiqov, J. X. (2022). AVTOMOBIL SHINALARINI ISHLAB CHIQARISH VA ESKIRGAN AVTOMOBIL SHINALARINI UTILIZATSIYA QILISH BO'YICHA EKSPERIMENT O'TKAZISH USULI. Academic Research in Educational Sciences, 3(4), 254-259.
16. Ismadiyorov, A. A., & Sotvoldiyev, O. U. (2021). MODEL OF ASSESSMENT OF FUEL CONSUMPTION IN CAR OPERATION IN CITY CONDITIONS. Academic research in educational sciences, 2(11), 1013-1019.
17. Абдурахмонов, А. Г., Одилов, О. З., & Сотволдиев, У. У. (2021). АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ ПУТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СЖИЖЕННОГО НЕФТЯНОГО ГАЗА С ДОБАВКОЙ ДЕМЕТИЛОВОГО ЭФИРА В КАЧЕСТВЕ ТОПЛИВА ЛЕГКОВОГО АВТОМОБИЛЯ С ДВИГАТЕЛЕМ ИСКРОВОГО ЗАЖИГАНИЯ. Academic research in educational sciences, 2(12), 393-400.
18. Abduraxmonov, A., & Tojiboyev, F. (2021). KORXONADA SHINALAR VA HARAKATLANUVCHI TARKIBNI TAHLIL QILISH VA TEKSHIRILAYOTGAN HARAKAT TARKIBINING XUSUSIYATLARI. Academic research in educational sciences, 2(11), 1357-1363.
19. Сотволдиев, У., Абдубаннопов, А., & Жалилова, Г. (2021). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ СИСТЕМЫ РЕГУЛИРОВАНИЯ АКСЕЛЕРАЦИОННОГО СКОЛЬЖЕНИЯ. Scientific progress, 2(1), 1461-1466
20. Файзиев, П. Р., Исмадиёров, А., Жалолдинов, Г., & Ганиев, Л. (2021). Солнечный инновационный бытовой водонагреватель. Science and Education, 2(6), 320-324.
21. Imamovich, B. B., Nematjonovich, A. R., Khaydarali, F., Zokirjonovich, O. O., & Ibragimovich, O. N. (2021). Performance Indicators of a Passenger Car with a Spark Ignition Engine Functioning With Different Engine Fuels. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 6254-6262.
22. Базаров, Б. И., Магдиев, К. И., Сидиков, Ф. Ш., Одилов, О. З., & Джаманкулов, А. К. (2019). Современные тенденции в использовании альтернативных моторных топлив. Journal of Advanced Research in Technical Science, 2(14), 186-189.
23. Обидов, Н., Рузибаев, А., Асадова, М., & Ашуров, Ш. (2019). Выбор зубьев ковшей одноковшовых экскаваторов зависимости от условий эксплуатации. In WORLD SCIENCE: PROBLEMS AND INNOVATIONS (pp. 89-92).
® о
April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal
©
О
508
