CC BY
67
Холаева Муат т ар Укт амовна,
аспирант и Донишгони давпат ии Хулащ ба ном и акад. Б.Fафyрoв
УНСУРКОИ АРАБ)' ДАР СОХТМОНИ ИБОРАНОИ ТОЛМКТ
Дар забоншиносии толик баробари иборанои озод ё синтаксист ба тадкики иборанои фразеопогТ низ анамияти лиддТ додаанд. Масъапанои назарияи иборанои фразеопогиро аввапин бор Н. МаъсумТ (5,144-171) ва Р. Г аффоров(2,67-87) дар асарнои ипмии хеш матранва то андозае наппу фасп намуданд. Дар пайомади ин тадкикотно дар ипми забоншиносии толик як сипсипа пажунмшнее нам ба вулуд омаданд, ки бевосита ба масъапанои иборанои фразеопогТ бахшида шудаанд. Ба ин зумра тадкикотно, пеш аз нама, асарнои С.В.Хушенова (12), НэМалидов (6) ва намчунин «Фразеопогияи забони нозираи толик»-и намин муаппиф (7) дохип мешаванд. Дар радифи ин асарно бояд аз асари муними устодони мактаби забоншиносии Хуланд Т.Максудов, Ф.Зикриёев ва НэЛапипов, ки сопи 1976 дар Душанбе чоп шуд, ёд кард (4, 4-12).
Дар асари эроншиноси машнури рус Ю.А.Рубинчик бошад, на факат масъапанои муними иборанои фразеопогии забони форсТ тадкик гарди-даанд, бапки намаи дастовард, муваффакиятнои эроншиносон дар масъа-паи омузиши ин пробпемаи муними забоншиносии эронТ навъе ламъбаст гардиданд (9).
Дар ин тадкикотно баробари муайян кардани мавкеи фразеопогия намчун сонаи лудогонаи забоншиносии толикТ, доир ба хелно), кисмнеи таркибТ ва робитанои онно бо фаспнои дигари ипми забоншиносТ низ маъпумот дода мешавад. Дар ин пажунишно масъапанои муними фразеопогияи толик, аз лумпа дар бораи монияти пингвистии вониднои фразео-погТ, линатнои маъноию успубТ, манбаънои пайдоиш ва фарнангсозии он сухан меравад.
Забоншиносон на факат бо масъапанои гуногуни фразеопогияи забо -ни адабии нозираи толик, бапки бо масъапанои фразеопогияи осори нависандагон ва шоирони кпассики мо низ машгуп шудаанд. Масапан, Р.Эгамбердиев рисопаи номзадии хешро ба фразеопогизмнои «Бадоеъ-уп-вакоеъ»-и Зайниддини ВосифТ' бахшидааст (13). Сипсипаи макопанои дигар, аз лумпа А.Сангинов дар бораи иборанои фразеопогТ дар «Банори
А лам» (10) ва Р.Набиева дар бораи вониднои фразеологї дар «Таърихи салотини мангития»-и Сомї (8) ва хусусиятнои онно банс мекунанд.
Ба танкики масъаланои гуногуни фразеологияи толик на факат мута-хассисони сонаи фразеология машгуланд. Ин мавзуъ таваллуни олимони сонанои дигари илми филологияро нам ба худ лалб кардааст. Ин аст, ки дар асару маколанои зиёди ба масоили гуногуни забону адабиёт бахши -даи мунаккикони толику рус дар хусуси вониднои лудогонаи фразеологї, сохт, маъно ва линатнои услубии онно маълумоти кутон, вале хеле муфид оварда шудаанд.
Бо вулуди намаи ин, чунин ба назар мерасад, ки дар Толикистон ва илми забоншиносии он таваглунм бештар ба фразеологияи синхронї ё худ тасвирї дода мешавад, зеро аглаби осори илмие, ки дар боло ба онно ишора рафт, бештар ба тасвири захираи фразеологияи забони муосири тошкї бахшида шудаанд. Аммо масъапанои марбут ба конуниятнои умумии инкишофи иборанои фразеологї дар забоннои гуногун, омузиши захираи фразеологии забоннои мухталиф, киёс ва мукобалаи иборанои фразеологии тошкї бо иборанои фразеологии забоннои арабї, туркї ва халкное, ки тули асрно дар намсоягї бо толикон зистаанд, конуниятнои умумї ва фарккунанда дар ташаккули чунин вониднои забонї ва таъсири мутакобилаи онно ва масоили дигари ба ин монанд нануз омухта нашу-даанд. Гузашта аз ин, фразеологияи таърих! хеле акиб мондааст. Ба истиснои чанд асару маколанои хурд ролеь ба шароити гуногуни таърихии ташаккули иборанои фразеологї, манбаънои пайдоиш, лараёни тагйироти таърихии онно нануз тадкикотнои алонида ва лиддї ба вулуд наомадаанд. Мавриди тазаккур аст, ки фразеологияи имрузаи толикї таърихи бой ва дуру дароз дорад.
Бисёр иборанову ифоданое, ки имруз дар забони мо роилнастанд, нануз дар осори Рудакї, Фирдавсї, Саъд!', Камол, Жофиз ва данно дигар дар намин шаклу маъно ба кор мерафтанд. Баробари ин, як микдор иборанои фразеологї аз линати шакл ва маъно тагйир ёфтаанд, кисми дигари онно аз истеъмол баромадаанд. Инро метавон аз корбурди мутааддиди иборанои озоду фразеологї эноос намуд: буй здан, хорї кардан, хирман ба бод додан, хок пошщан, хок бар сар кардан, хот ами Сулаймон, хотамипайгамбаронва гайра.
Масалан: буй задан:
«Гулпакар хурдам» намегуиву буй.
Мезанад аз сир, к и ёфа магуй.1
1 Балхии Румї, Мавлоно Лалолуддин Мунаммад. Маснавии маънав1'. - Тенрон: Нашри замон, 2001, с. 387. Минбаъд дар кавсайн ба намин китоб бо раками дафтар ва сашіфаи шониди байтї ишора мешавад.
Нариф кардан = дустТ кардан; муомипа кардан; намкор ва намкасб будан:
Нону нон бо у нариф' кам кунед.
Чунки гов орад, гирен манкам кунед (Д. 2, сан 136).
Хагг задан= манв кардан, ба нисоб нагирифтан:
Б уд шоне, буд уро бандае,
Мурдаакпе буду шанват зищае.
Г уф шонаншонлироаш кам кунед,
В-ар билангад, номаш аз хат барзанед (Д. 4, сан380).
Хун хурдан = гаму гусса хурдан, занмат кашидан:
Гуфг: Ман бо Нак дуъоно кардаам,
А ¡-дар ин года басе хун х (в) ардаам (Д.3, сан 274)
Даст шуст ан = 1) шустушу кардани даст;
2) ноумед шудан, тарк кардани касе:
Нар киро пурсщ коз.Т ноги у
Гуфг: «Мавпо, даст аз ин муфис бишу» (Д. 2, сан 135).
Намаи ин гуфтано ва андешано бори дигар зарурати анамияти омузи-ши ч! иборанои озод ва ч! иборанои фразеологиро аз нуктаи назари таърих! таъкид менамояд, Шубнае нест, ки тадкики захираи фразеологии осори адибони гузаштаи мо, алалхусус алломаное чун Рудак!, Фирдавс! , Мавлоно ва гайра, на факат барои илми забоншиносии толик!, балки барои муайян кардани масъаланои лудогонаи таърихи халк, урфу одат ва умуман фарнанги он анамияти калон дорад. Фразеология намчун илм дар нудуди як силсила илмно ва нафакат филолог!, яъне забоншиносию адабиётшинос!, балки дар батни илмнои дигар нам, мисли таърих, этнография, руншинос! ва амсоли инно ба вулуд омадааст. Набояд фаро-муш кард, ки дар иборанои фразеологии лудогона баробари линатнои маъноию обуранги махсус гоне таърих, урфу одат, психология ва нувияти (менталитети) халки толик инъикос ёфтааст ва манз бо намин дороии худ объекти тадкики чандин шоханои илм аст.
Хусусияти корбасти иборанои озод дар «Маснавии маънав! » дар он зонир мешавад, ки компонентнои араб! дар таркиби онно ба маротиб зи-ёд аст. Сабаби асосии аз над зиёд истеъмоли вожанои араб! дар алонида-г! ва нам дар сохтмони иборанои озоду фразеолог! дар мавзуи «Маснавии маънав! » ва иртиботи кавии он бо оятнои куръон! ва анодиси наба-в! аст. Ин аст, ки Мавлонои Балх! дар асар малбур мешавад, ки бештар ба калиманои иктибос! руй оварад ва тибки мавзуъ ва накли сужа, ки дар заминанои киссанои Куръон сурат мегирад, иборанои нав ба нав созад.
Мо дар он акида нестем, ки мавлудияти унсури араб! дар таркиби ч! иборанои озод ва ч! иборанои фразеолог! маънии тааллук доштани онно
ба иборанои араб! бюшад. Памаи ин ибюрано дар «M а^авии маънав!' » нам аз руи кюлабнои забони тDликï ва аз нама муним, бю назардюшти вюштанюи алюкамандшавии калимано дар забюни толикï (алюкаи пайваст ва тю6єь) cDxтa шудаанд.
Ба ин макала гaвaггГaзD^н1p кардани мю бар ин дaлeп нам наст, ки MaвлDHD як кагор иборанои юзюдєрю кюр мeфapмDяд, ки аз Куръюни шариф ë aнюдиcи набав)' гирифта шудаанд ë далюлат бар юнно мe<yнaнд. Бинюбар ин, мeтaвDн гуфт, ки ин ибюрано xoc уолуби M авлюню ва тю name xизмaти бeaндюзaи ÿ дар рушди забюни тюликии афи xyд ва бюй гардюнидани зaxиpaи лугавии ин забюн мeбюшaд. Aкcapи ин ибюранои юзюд танню дар матни «Macнaвии ма^ав! » бю намин ма^'! кюрбаст мeuaвaц ва ин маънии юннорю танно дар алюкамандии юнно бю кюигєкст дарк кардан мумкин аст.
Macaлaн, дар «Macнaвии ма^ав! » ибюраи юзюди «.гут фи г у»-рю дучюр шудєм, ки юн дар забюни адабии имpÿзaи тюлмкï нам биcëp маъмул аст ва дар маънии «марнамат, илтифюти кате бар кате» машнур аст. Дммю дар «M а^авии ма^ав! » Лалюлуддини Pyмï бю истифюда аз ин ибюра ишюра ба юяти 29 Cypaи ap-Paa/iDH мeкyнaд: «M eпypcaнд аз ÿ юн-к андар DciviDHHO ва заминанд, нар рузє ÿ андар кюрє».
Ба бю ин ишюра мєгуяд:
Mo набудему т акозомон набуд,
Лутфит уногуфгаимомешунуд(Д. 1 caa31).
Ибюранои фразетлюп чунин вюниднои забюнианд, ки ба кавли Л.Б.Кунин, «xonгDHepD дар низюми лeкcикии забюн пур мєкуизд, зфю ин низюм ба таври кюмил нaмeгaвDнaд намаи пан^нои вюкєияти аз люниби инcDн даркшударю таъмин намюяд ва дар aкcapи нол ибюраню вDcигaи ягюнаи ифюдаи прєдмєг, вижагиню, малрю, нолат, вазъият ва гайраню мeбDшaд» (3,6).
Ибюранои фpaзeDЛDгï аз ибюранои юзюд бю xycycиятнюи рвктам ва лудюнашавандагии xyд фарк, zei^Han^ Онно аз ду ва ë зиëдa калимано таркиб ëбaнд нам, дар байни лузънюяшюн гaнDcyби ма^ю! acocaH барнам xÿpдa, намчун вюниднюи тайери нугк, ба таври яклyxт вюкєь мeгapдaнд. Ин маънии юнрю дюрад, ки калимано дар таркиби ибюранои фразетлюп маънюи лyГaвï , шаклнюи гaГйиpëбï , кaгeгDpияи гpaммaгикï ва вазифаи cингaкcиcии xeupD гум мeкyнaд.
Ибюранои фразетлюп' аз нуктаи назари ифюдаи маъш ба калимаи алюнида наздик буда, ба Kиcмню гaKcим нaмeuaвaнд. Онно аз линаги cDxг ба ибюранои юзюд зюниран мюнанд нacтaнд, аммю аз линюзи маъню ва лудюипазирии лузъно аз юнно фарки кyллï дюранд. Ибюранои фразетлюп' дар лумла танно ба вазифаи як аъзюи юн метянд, вaлe лузънои ибюранои юзюд метавюнанд вазифанои гунюгунрю илрю намюянд. Забюншинюетн на
танно ба вазифанои мубтадо, хабар, муайянкунанда, пуркунанда, ноп ва
хелнои он омадани иборанои фразеологиро дакикан муайян кардаанд, балки таъкид аз он нам намудаанд, ки он метавонад ба вазифаи мухотаб нам ояд. Дар забони муосири толик!, натто калима ва иборанои туфайл! бо иборанои фразеолог! ифода карда мешавад (4,38-62).
Иборанои фразеолог! аз дигар вониднои забон, калима, иборанои озод ва лумла бо якчанд хусусиятнои муними худ фарк мекунанд. Ба ин хусусиятно, пеш аз нама, ифодаи маъно! яклухт ба ниссано лудона -шаванда, устувории таркиби лексик!, аз байн рафтани алоканои зиндаи синтаксисии лузънои таркиб! ва ё то андозае суст шудани ин алокано ва тамоюли умуминалкии онно дохил шуда метавонанд.
Ифодаи маънои яклухти ба ниссано лудонашаванда аз хусусиятнои муними иборанои фразеолог! аст. Академик В.В.Виноградов ба ин нукта ишора карда таъкид мекунад, ки аломати асосии иборанои рехта таксимнопазирии маъноии онно, мутлако иртибот надоштани маънои умумии ин иборано бо унсурнои таркиби онно мебошад. Ба акидаи у иборанои рехта вониднои маъноианд, ки ба калима шабонат доранд ва шакли дохилии худро аз даст додаанд. Онно муштак нестанд ва малмуи унсурнои маънодор нам намебошанд. Онно пайвастанои кимиёии кадоме аз махлутнои - аз нуктаи забоншиносии имруза низ - ниссанои бешакл ё худ аморфии лексик! мансуб мешаванд (1,124).
Вокеан нам ибораи фразеолог! бо маънои яклухт ва тобишу онангнои фардии худ хели махсуси маъноро ба вулуд меоварад. Ин хосияти муними онноро иборанои фразеологии дар «Маснавии маънав! »-и мавриди истифода карор гирифта нам тасдик мекунад:
Обинайвоназрух чашидан= аз ламоли касе (Юсуф) банраманд шудан. Намчу аъробТ, к и об аз чонкашид,
Оби найвон аз рухи Юсуф чашид (Д. 1 сан87).
Нуруфигашт а мот = нарфное чун васл ва ё афтодани нарфи нун дар калимаи арабии «миммо», ки дар асл «мин мо» будааст, вале нангоми васл шудан он назф шудааст:
Намчун лумла нуруфи гашта мот
Вактиназфинарфазбанрисилот (Д.6, сан615).
От аши ошик = от аши муъмин З-от аши ошик аз ин руй эй саф!
Мепавцц дузах заифу мунгт аф.
Гуядаш: «Бигзор сабук, эй мунгашам!
В-арна з-от ашнои т у мурд от ашам» (Д. в, санв75).
Ин ибора аз надиси Расули Акрам аст, ки мефармоянд: «Чун муъмин кадам бар Сирот нинад, оташи дузах гуяд: Сабук бигзар, эй порсо, чун нури ту нори моро хонад кушт»
Ба ин тарик, ифодаи маънои якпухту фардии иборанои фразеопогТ, ки дар заминаи таркиб, ибора, лумпанои гуногуни озод дар тупи асрно ташаккуп ёфтааст, аз хосиятнои муниму фарккунандаи он мансуб мешавад. Ибораи фразеопогТ манз тавассути намин маънои махсуси худ ба гуруни вониднои мустакипи забон дохип мешавад ва аз вониднои дигари он фарк мекунад.
Устувории таркиб, яъне дар аксари маврид ивазнашавандагТ ва дои -мТ будани лузънои дохипии иборанои фразеопогТ аз апоматнои дигари расмии он ба шумор меояд. Иборанои фразеопогии «Маснавии маъна-вТ », ки аз ду ё зиёда капиманои мустакипмаъно иборатанд, ба нам зони-ран аз руи конуннои нанвии замони М авпоно ва ё пештар апокаманд гар -дидаанд. Мавриди истифода карор гирифтани бархеаз онно дар забони адабии имруза ва натто камистеъмоп гаштани бархе дигар шанодат аз таърихи тупонии ташаккупи онно мединад. Аз лониби дигар, дапопат ба то кадом андоза устувор будани лузънои онно ва иваз шуда натавонис-тани ин лузъно бо капиманои наммаънои худ мекунанд. Дар сурати сунъТ иваз шудани лузънои дохипии фразеопогизм он намчун масопени тайёри забон анамияти худро гум мекард ё ба ягон вониди бемаъно табдип меёфт. Ин нукта дар шарни иборанои «Маснавии маънавТ » маънии хос мегирад, зеро аксари иборанои фразеопогии он дар назари аввап оддТ ва дар аксари ноп монанд ба иборанои озод менамояд. Аммо дар асп чунин нест, зеро дар агпаби ноп онно киноя бо маънии дигар мекунанд. М исоп: ихпосот и Иброним:
Каъбаро, ки нар даме иззе фузуд,
Он зи ихгосот и Иброним буд (Д. 4, сан371).
Ин ибора маънии «дустТ карданнои Иброым»-ро дорад ва ишора ба намозу тоату ибодат ва дуонои Иброним пайгамбар мекунад, ки аз он ояти 21 Сураи ап-Бакара нам никоят мекунад: Ва нангоме ки бапанд мекунанд Иброним ва Исмоип пойноро аз хона, Парвардигоро, бипазир аз мо, ба дурустТ ки туТ шунавой, доно» арвони Масен
Эй харе з-ист еза мода дар харТ,
Кай зи арвони Масене бу барТ ? (Д. 5 сан 519).
Ин ибора маънии «лоннои масхшуда»-ро дорад ва киноя аз дами исавТ аст, ки бо лоннои мурда лон мебахшанд ва намчунин ишора ба авпиё аст, ки дорои руни исавианд.
Хат мигарон = мунри сангин, мунри гарон. М авпоно мефармоянд: Маънии «нахт им апо афвониним»,
Ин шинос, ин аст ранравро му ним.
То зи рони хот ами пайгамбарон,
Бу, к и бархезад зи паб хатми гарон Д. в. сан563).
И н ибора маъхуз аст аз ояти 65, Сураи Ёсин, ки дар он Худо мегуяд:
«Имруз мунри гарон бар данонношон хонем гузошт ва дастношон бо мо сухан хонад гуфт ва поношон ба он ч! карданд, гувош хонанд дод». ОбиХизр = оби наёт
Оби Хизр аз луйи нут к и авгиё
Мехурем, эй ташнаи гофил! Биё (Д. 1 сан56).
Муфассирон ва муаррихон нангоми накл аз зиндаг! ва корнамоии Искандари Зулкарнайн, ки гоне уро иштибонан бо Искандари Макдун! омехта мекунанд, чунин ривоят мекунанд: Зулкарнайн бо амри Худои таоло бо лашкари анбуне ба сайри олам мебарояд. Назрати Хизр ва Илёс пайгомбар тибки ин ривоёт бо у дар ин сафар намрон мекардаанд. Зимни ин сафар назрати Хизр ва Илёс пайгомбар ба оби наёт расиданд ва он чашмае буд, ки дар зулумот лор! аст. Эшон аз он об нушиданд ва зиндаю ловид монданд. Ин хабар ба Зулкарнайн расид. Чун у аз сифати он об ва мулизаи он огон шуд, фармуд, ки ба у нам ломе аз он об оранд. Хизр ба мавзеи он об рафт, аммо чашмаро наёфт.
Ин ибора дар забони муосири толик! гунаи толикии худро нам дорад ва дар шакли «оби зиндаг! ё зиндагон! » ва ба маънии «чашмаи афсонав!, ки гуё дар мамлакати зулумот вокеъ будааст ва нушидани об аз он умри ловид мебахшидааст» (П,л2, 530-531) истифода мешавад. Лалолуддини Рум! нам ин шакли ибораро корбаст намудааст:
Бо кТ гуямдар нама(й) деъзища ку?
Суйи оби зищаг'Т пуяда ку?(Д. 5,с.473)
Иборанои «Маснавии маънав! » нам далели ин нукта аст, ки онно устуворанд, яъне лузънои дохилии онно тартиби муайян дар колаби он доранд. Нарчанд ки бо такозои конуннои аруз ва умуман назми толик! бархе аз лузъно метавонанд лои худро тагйир динанд:
«Л о игона илпо ну» ин аст, эй панон !
К и нам од монт уро дети сиён (Д.4, сан 364).
Ифодаи маънои яклухт ва устувории таркиби иборанои фразеолог! то андозае бо барнамхурии муносибатнои синтаксисии байни лузънои онно низ таъкид карда мешавад. Дар байни лузънои дохили иборанои фразеолог'! алоканои пайваст ва тобеъро намебинем. Дуруст аст, ки дар байни онно аломатнои грамматикии ифодакунандаи ин муносибатнои грамматик! мавлуданд, лекин онно аксар шах шуда мондаанд, дар муносибати грамматикии иборанои фразеолог! бо калима ё иборанои дигар ягон накше намебозанд.
Аз намин лост, ки иборанои фразеологии аз якчанд калима ва унсур-нои грамматик! ташаккулёфта дар маснав! ба вазифаи як аъзои он истеъмол мешаванд. Масалан, дар мисраи дуюми байти зерин ибораи
фразеологии «дар дида хору хок задан» ба маънии «душманТ кардан; хор кардан» ба вазифаи хабари лумла омадааст:
Дар лазои он ат ои нури пок,
Ту зад.т дар ддаи ман хору хок ? (Д. 6 сан. 679).
Дар байти зерин бошад, ибораи «мурГи бобилТ », ки тарлумаи тантул-лафзии ибораи арабии «тайрун абобил» аз ояти 3 Сураи ал-Фил мебо-шад, ба вазифаи мубтадои лумла омадааст:
Мурги бобил ду-се санг афганад,
Лашкари зафг и набашро бишканад (Д. 3 сан 279).
Намин тарик, лихати характерноки намаи иборанои фразеологии «М аснавии маънавТ » нам, ба мисли фразеологизмнои осори дигари карн-нои пешин ва имруз ифодаи маънои капиманои наздик, устувории таркиби лексикТ ва то андозае аз байн рафтани робитаи зиндаи грамматикии лузънои онност.
Маълум аст, ки фонди фразеологии забон низоми хеле мураккаб ме бошад, ки нар як унсурнои он хусусиятнои сохториву семантикии ашнмда дорад. Аз нуктаи назари найати лексикиву сохтории худ нар як ибораи фразеологТ аз ду ва зиеда калиманои мустакилмаъно иборат аст. Дар баробари ин, дар таркиби иборано калиманои ёридинанда низ дучор меша-ванд. Ба мисли пешояндно ва афикснои калимасозу шаклсоз ва гайра. М исол:
Хола гуфт ам: «Ф Т амонипгон, бирав
Мар маро акнун намуд)' рони нав» (Д. 1 сан62).
Ё худ дар байти зер аз калиманои арабТ ибораи «ло навл овардан» дар «М аснавии маънавТ » дучор мешавад, ки дар асар ба ду маънТ кор-баст шудааст: 1. Он, ки ло навла ва ло куввата илло би-л-Лони-л-апиййи-л-азим гуяд. 2.Фиребкор, дагал. Мавлоно мефармоянд:
Сад назор Ибгиси лэнавпор бин,
Одамо, Ибгисро дар мор бин (Д.2, сан 126).
Кал/щвожано: ибера, иборанои озод, вониднои (фразеологТ, иборанои рехта, забони араб/', «Маснавии маънав/'», маънии магоз'Т.
Пайнавишт:
1. Виноградов В. В. Избранные т руды. Лексикология и лексикография - М. ■ Наука, 1977..
2. Гаффоров Р. Забон ва успуби Раним Jim-Душанбе: Дониш, 1966.
3. Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка. - Дубна.: Феникс-, 2005. -488с.
4. Максудов Т, Зикриёев Ф, Наллов Н Дар бораи вониднои (фразеологТ ва
вазифанои синт аксисии онно - Душанбе, 1976.
5 Маъсум'Т Н. Очеркно оид ба инкишофи забони щдабии толк - Душанбе, 1959.
6. Мадж идов Х. Фразеологическая сисг ема современного т адж икского гиг ера-т урного языка - Душанбе: Девашг ич , 2006. - 409с.
7 Магидов Н Фразеологияи забони нозираи толк (дастури таъгимТ) -Душанбе: УДТ, 1982.
8 Набиева Р. Вониднои (фразеологТ дар «Таърихи салот ини мангит ия»- и СомТ.// Известия АН Тадж. ССР, отд. обществ, наук,- 1973,- №1.
9. Рубинчик Ю. А Основы фразеологии персидского языка- М: Наука, 1981.
10. Сангинов А. Иборанои фразеологТ дар фарнанги «Банори А лам» // Изв Тадж. ССР, отд. общ. наук,- 1973,- №1
11. Фарнангизабони т олкТ,-М.: Совет ская энциклопедия, 1969.
12. Хушенова С.В. Изафетные (фразеологические единицы таджикского языка-Душанбе. Дониш, 1971
13. Эгамбердиев Р. Художественно- сгигисгическая рогь фразеологизмов в «Бадаи алвакаи» Зайниддина Восифи- А КД, Душанбе, 1975.
М .У.Ходжаева,
аспирант ХГУ им. акад. Б. Гафурова
Арабские компонент ы в ст рукт уре т адж икских фразеологических единиц
Клочевые слова: словосочег ание, синт аксические словосочег ания, фразеологические единицы, фразеологические сращения, арабский язык, «Маснави маънави» , метафорическое значение
В сгат ье рассмат ривает ся вопрос определения фразеологических единиц, их мест о в сисг еме лексических единиц т адж икского языка, а т акж е рол арабского языка в образовании, изменении семанг ики в ходе ист орического развит ия таджикско-персидского языка. Автор в качестве доказатегьсгв приводит обширный мат ериал из «Маснави маънави» Дж алолуддина Руми и на основе болшого фактологическог материала доказывает огромную рол арабского языка, Корана и хадисов пророка в формировании семанг ически недегимых единиц языка и переосмисгении их семанг ики в т адж икско- персидском языке.
M. U. Khodjaeva
A rabic Components in the Structure of Tajik Phraseological Units
Key words word-combination, syntactical word-combinations, phraseological fusions; the Arabic language, “Masnav manavi”, metaphorical meaning
The article dwells on the issue of definition of phraseological units; concurrently the author considers such questions as the place of PhUs in the system of lexical units of the Tajik language, the role of the A rabic language, change of semantics in the course of the historic development of the Persian- Tajik language. To prove it the author adduces the abundant material from “Masnav Manavi” by Djaloliddin Rumi; designing on the premise of the voluminous factological material she elicits the great role of the Arabic language, the Koran and the prophet’s khadises in the formation of semantically indivisible language units and recomprehension of their semantics
