CC BY
0Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784
educational, natural and social sciences 4 (5), May, 2024
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7 www.oriens.uz
ANTIFERROMAGNETIKLAR VA ULARNING QO'LLANILISHI
S.Zaynolobidinova
FDU, zaj sapura@gmail .com
ANNOTATSIYA
Maqolada antiferromagnitlar va ularning qo'llanilishi keltirilgan bo 'lib, moddalarning diamagnit, paramagnit va ferromagnit magnit xossalari, kristallga xos bo'lgan Neel temperaturasidan past temperaturada antiferromagnetiklarda ionlar magnit momentlarining o 'zaro teskari tartiblashuvi amalga oshishi o 'rganilgan.
Kalit so'zlar: Kristall, magnit, ion, magnit momenti, energiy, zaryad, gisterezis, paramagnet, diyamagnetik, temperatura, antiferromagnetik, anizatropiya, rezonans chastota, magnit maydoni, magnit maydon kuchlanganligi.
ABSTRACT
Antiferromagnets and their application are presented in the article, the diamagnetic, paramagnetic and ferromagnetic magnetic properties of substances, the mutual reverse ordering of the magnetic moments of ions in antiferromagnets at a temperature lower than the Neel temperature characteristic of a crystal are studied.
Key words: Crystall, magnet, ion, magnetic moment, energy, charge, hysteresis, paramagnet, diamagnetic, temperature, antiferromagnetic, anisotropy, resonant frequency, magnetic field, magnetic field strength.
KIRISH
Har bir jism ma'lum miqdorda magnit xususiyatiga ega. Shuning uchun jismlarning magnit xususiyatlarini o'rganishda magnetiklar degan tushuncha kiritiladi. Er, Quyosh va yulduzlar ham magnit xususiyatiga ega. Magnit maydon kosmik fazoda ham mavjudligini kosmik zaryadli zarralarning harakatida ko'rish mumki n. Magnit hodisalarining kosmik fazodan mikrozarralargacha taaluqli bo'lishi ularning fan va texnikada ahamiyatining nihoyatda kattaligini bildiradi.
Gaz, suyuqlik va qattiq jismlarning magnit xususiyatlarini chuqurroq o'rganish kimyoviy reksiya jarayonlarida bo 'layotgan hodisalarni mukammal yoritish imkonini beradi
TAHLIL VA NATIJALAR
Moddalarda diamagnit, paramagnit va ferromagnit magnit xossalar keng tarqalgan. Lekin boshqa magnit xossalar ham uchraydi. Ularni ochilishida magnit qabul qiluvchanlik % ni temperaturaga bog'lanishini o'rganish ahamiyatli bo'lgan.
_ j rj-1
Kyuri qonuniga ko'ra paramagnetiklar uchun % ~ ga teng,
ferromagnetiklar uchun esa, Kyuri 1(C temperaturasidan yuqori haroratlarda
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
X C /(T Tc ). Keyinchalik antiferromagnetik deb atalgan moddalarda magnit qabul qiluvchanlik X = C /(T + Tc) ko'rinishga ega ekan [1-4]. 1-rasmda absissa o'qida T, ordinata o'qida 1/X miqdorlar joylashtirilgan. Yuqoridagi uch turli magnit xossalar
uchun bunday bog'lanishlar chiziqli xarakterga ega. Paramagnitlar uchun 1/ X = T / c -(1-chiziq) koordinata boshidan o'tuvchi to'g'ri chiziqdan iborat. Ferromagnitlar
uchun 1/X = T/c - (2-chiziq) quyidan o'tuvchi, antiferromagnetiklar uchun
1/X = T/c +&2 - (3-chiziq) yuqorida joylashgan o'suvchi to'g'ri chiziqdan iborat.
1-rasm. Magnit qabul qiluvchanlik X ni temperaturaga bog'lanishi Magnit qabul qiluvchanlikni temperaturaga bog'lanishidagi bunday keskin farq antiferromagnetiklarni yangi magnit xossalarga ega bo'lgan moddalar guruhi
ekanligini ko'rsatadi. Past temperaturalarda, kristallga xos bo'lgan ±N kritik temperaturadan pastda, o'rganilayotgan bog'lanishda yana yangi xossani ko'ramiz, X qabul qiluvchanlikni kristalldagi yo'nalishga bog'liqligi namoyon bo'ladi va bog'lanish xarakteri o'zgaradi. Magnit maydonning kristalldagi yo'nalishga bog'liq ravishda chegaraviy chiziqlar hosil qilinadi, boshqa yo'nalishlardagi magnit maydon
uchun 1/ X bog'lanish bu ikki chiziqni orasida yotadi. Shunday qilib kritik temperaturadan pastda 1/ X ni temperaturaga bog'lanishida kristall anizatropiyasi sezilar ekan.
Antiferromagnitning xossalari, tuzilishi 1930 yillarda rus olimi L.D. Landau va fransuz olimi L.Neel tomonidan tushuntirildi. Yuqori temperaturada ionlarning magnit momentlari oddiy paramagnetiklardagi kabi betartib bo'ladi, magnit maydon
bo'lmaganda magnitlashuv nolga teng bo'ladi. Temperatura chegaraviy ±N - Neel temperaturasidan pasaysa, ionlar orasida almashinuv kuchlari ustun kelib, ferromagnetiklardagi kabi ionlar magnit momentlarini tartiblashuvi kuzatiladi [5-8].
Shunday qilib, kristallga xos bo'lgan Neel temperaturasidan past temperaturada antiferromagnetiklarda ionlar magnit momentlarining o'zaro teskari tartiblashuvi amalga oshadi. Tashqi magnit maydon bo'lmaganda magnitlashuv nolga teng bo'ladi. Magnit maydonda paramagnetiklardagi kabi kuchsiz magnitlashuv
X- 10 -4 -10 6
(
bog'liq bo'ladi.
) kuzatiladi va u magnit maydonni kristalldagi yo'nalishiga kuchli
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
XULOSA
Antiferromagnitizm mingdan ortiq moddalarda aniqlangan. Ularning ayrimlarida temperatura pasayishi bilan, ikkinchi turdagi faza o'tishi kuzatilib, moddani ferromagnetik holatga o'tishi aniqlangan. Masalan, Er kristallari uchun magnitlashuv nolga aylanadigan temperaturalar 85K va 20K ga teng. Temperatura 20K dan pasayganda kristall ferromagnetikka aylanaadi. Modda paramagnetik holatdan antiferromagnetik holatga o'tganda ham, undan ferromagnit holatga o'tganda ham magnit xossalardan tashqari moddaning issiqlik sig'imi va o'tkazuvchanligi, moddadagi tovush tezligi va sochilishi, elektromagnit to'lqinlar uchun sindirish ko'rsatkichi va tarqalish tezligi kabi bir-necha xossalarda anomal (odatdan tashqari) o'zgarishlar sezilgan.
Antiferromagnetiklarning xossalaridan va o'rganish imkoniyatlardan biri ularda elektromagnit nurlarni yutilishi o'rganilganda, yutilishning rezonans chastotalari aniqlangan, bu hodisa antiferromagnit rezonans deb nomlangan. Bu rezonans chastotalar magnit maydon kuchlanganligiga va yo'nalishiga bog'liq bo'lib yutilish ionlarning magnit momentlari bilan bog'liqligini tasdiqlaydi. Elektromagnit to'lqin ionlarning magnit momentlarini tebratib, bunda rezonans amalga oshganda yutilish keskin kuchayadi. Rezonans chastotani o'lchanishi esa ionlararo almashinuv energiyasini va uni magnit maydonga bog'liqligini aniqlash imkonini beradi.
ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. Zaynolobidinova, S. M., & Raxmatullayeva, F. U. (2023, November). MAGNIT MATERIALLAR ULARNING QO 'LLANILISHI. In Fergana state university conference (pp. 159-159).
2. Атакулов, Ш. Б., Зайнолобидинова, С. М., Набиев, Г. А., Набиев, М. Б., & Юлдашев, А. А. (2013). Теория явлений переноса в поликристаллических пленках халькогенидов свинца. Подвижность. Невырожденная статистика. Физика и техника полупроводников, 47(7), 869-873.
3. Онаркулов, К. Э., & Зайнолобидинова, С. М. (2023, October). ИССЛЕДОВАНИЕ ЗАВИСИМОСТИ ПРОЗРАЧНОСТИ ПОТЕНЦИАЛЬНОГО БАРЬЕРА ОТ ТЕМПЕРАТУРЫ. In Fergana state university conference (pp. 219222).
4. Атакулов, Ш. Б., Зайнолобидинова, С. М., Отажонов, С. М., & Тухтаматов, О. А. (2010). Особенности рассеяния носителей тока межкристаллитными потенциальными барьерами, образованными электроными поверхностными состояниями в поликристаллических полупроводниках. Фiзична iнженерiя поверхш, (8,№ 4), 365-370.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
5. Zaynolobidinova, S. M. (2023). POLIKRISTALL YUPQA PARDALAR XUSUSIYATLARIGA CHET KIRISHMALARINING TA'SIRI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(3), 283-288.
6. Onarqulov, K. E., Rahmanqulov, M. K., Zaynolobidinova, S. M., & Omonov, B. U. ON THE KINETICS OF THE ELECTRICAL CONDUCTIVITY OF POLYCRYSTALLINE FILM STRUCTURES. Annotation, 293, 2.
7. Atakulov, S. B., Zainolobidinova, S. M., Nabiev, G. A., & Tukhtamatov, O. A. (2012). Effect of the structural features of polycrystalline semiconductor films on the formation of anomalous photovoltage: I. Phenomenon mechanism. Semiconductors, 46(6), 708-713.
8. Atakulov, S. B., Zainolobidinova, S. M., Nabiev, G. A., & Tukhtamatov, O. A. (2012). Effect of the structural features of polycrystalline semiconductor films on the formation of anomalous photovoltage: II. Comparison with experiment. Semiconductors, 46(6), 714-718.
