CC BY
23
УДК 891.550 ББК 83,3.
АНДЕШАХОИ МИЛЛИИ АДИБОНИ ТО ЦИК ДАР АВВАЛИ АСРИ ХХ
НАЦИОНАЛЬНОЕ СОЗНАНИЕ ТАДЖИКСКИХ ЛИТЕРАТОРОВ В НА ЧАЛЕ ХХ ВЕКА
NATIONAL CONSCIOUSNESS OF TAJIK MEN-OF-LETTERS IN THE BEGINNING OF THE XX-TH CENTURY
Олимова Хосият Хакимовна, н.и.ф., дотсент, докторанти Донишкадаи давлатии забощои Тоцикистон ба номи С.Улугзода (Тоцикистон, Душанбе )
Олимова Хосият Хакимовна, к.ф.н., доцент, докторант Таджикского государственного института языков им. С.Улугзода (Таджикистан, Душанбе)
Olimova Khosiyat Khakimovna, c.ph.s., Associate Professor, doctoral student of the Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda (Tajikistan, Dushanbe), E-mail: [email protected]
Вожщои калиди: маорифпарварон, рузномацои даври, ищилоби фикри, сарчашмацои исломи, навгарои, адабиёти тоцик
Дар мацола тасвири воцеияти зиндагии одамон дар адабиёти тоцики аввали асри ХХ, ки дар заминаи реализми дини тавсиф шудааст, мавриди омузиш царор гирифтааст. Цайд карда мешавад, дар адабиёти классикии форсу тоцик тасвири воцеияти зиндагии инсощо дар заминаи цацонбинии дини дида шудааст, яъне адибони гузашта ацкоми исломиро, ки аз адл ва адолат замина мегирад, тараннум намуда, цацони ицтимои инсощоро дар цомеа ба таври густурда матрац накардаанд. Гуфта мешавад, ки осори насрии адабиёти классики мавзуъцои тарбиявию ахлоциро дар бар гирифта, воцеияти бархурдцои мазцабиро цариб баён намекард ва он зери парда ницон мемонд. Тазаккур мегардад, ки мунозирацо байни уламо ва мубаллигини мактабцои усули цадид дар охири асри Х1Х аз он гувоци медицанд, ки аморати Бухоро аз тадриси тоторцо дар мактабцои усули цадид рози набуданд ва цамзамон ба навоварию мацсадцои маорифпарваронаи зиёиён бархурд менамуданд. Дар умум, дар Бухоро дар аввали асри ХХ маорифпарварон бо руцияи милли аз дигарон бартари надошта, голибан ба бархурди мазцабиву дини эътимод меварзиданд. Дар мацолаи мазкур муаллиф дар мавриди фаъолияти маорифпарварони тоцик дар аввали асри ХХ дар Бухоро ва атрофи он бацс менамояд. Ба андешаи муаллиф заминаи пайдоиши ин цабил нигоци цадид дар аввали асри ХХ пеш аз цама пайрави аз маорифпарварони охири асри Х1Х ба шумор меравад.
Ключевые слова: просветителы, средства массовой информации, революционное сознание, исламские источники, нововедение, таджиская литература
В статье рассматривается изображение в персидской и таджикской литературе реальной жизни людей, которая описана на основе религиозного реализма.Отмечается, что основной темой прозы в классической литературе являлась воспитательно-нравственная, в конце Х1Х века круг Бухарского эмирата не обращал внимания на основные ветви ислама, Ханафия. Указывается о спорах между учёными и миссионерами новых школ в конце Х1Х, которые свидетельствуют о том, что исполнительная власть эмирата Бухары не была довольна уроками татаров в новых школах, в городе Бухаре в начале ХХ века просветители, не имея национального самосознания, в основном полагались на религию и религиозные ветви. Автор высказывает мнение о таджикских просветителях начала ХХ века в Бухаре, сголасно которому в начале ХХ века под влиянием таджикских просветителей в конце Х1Х века появились политическое знание и революционное сознание в Бухаре.
Keywords: eenlighteners, thinkers, new and old, media, missionary, revolutionary consciousness, goal, imitation, political knowledge, Islamic sources, history, country, representative, political worldview, politics, revolution, work, prose, character
In Persian-Tajik literature the depiction of real life of people is described based on religious realism. The main content of prose in classical literature is expressed from educational-moral themes, as the clash of religious branches was not shown in the literature. Referring to the end of the XIX-th century, Bukhara
Emirate circle did not pay attention to the main branches of Islam - Hanafia and began to take care of other branches. Disputes between scientists and missionaries of the new tenets at the end of the XlX-th indicates that the Executive power of Bukhara Emirate were not satisfied with the lessons of Tatars in the new tenets and the novelty and purpose of the intelligentsia as well. In Bukhara-city referring to the beginning of the XX-th century, enlighteners had no national identity and mainly relied on religion and religious branches.In her article the author expresses the opinion of Tajik enlighteners in the relevant century in Bukhara. In conformity with the authofs opinion, at the beginning of the XX-th century under the influence of Tajik enlighteners at the end of the XIX-th century, political knowledge and revolutionary consciousness appeared in Bukhara.
Бухоро ба хайси маркази илму дини точикон дар аввали асри ХХ майдони афкори маорифпарварон ва андешамандони чадиду куханро васеъ намуда буд. Дар ин замон осори зиёди публисистй ва таърихй руйи чопро дида, рузномахои даврй аз кишвархои мухталифи Осиёи Марказй ворид мегардиданд. Яке аз ин асархои таърихй ва публисистй "Таърихи инкилоби фикрй дар Бухоро" -и устод Садриддин Айнй мебошад. Ин асар, аслан «Таърихи инкилоби фикрй ё таърихи усули савтия ва инкилоби фикрй дар Бухоро» ном дошта, устод онро мохи июни соли 1917 таълиф намуда, охирин сахифахои китобро 7 феврали соли 1918 навишта будааст(2,7-8). Устод Айнй дар китоби «Таърихи инкилоби фикрй дар Бухоро», пеш аз хама, ба мубрамтарин масъалаи инсонй — бедорй ва инкилоби фикрй чиддй ва муфассал таваччух мекунад.Муаллиф дар он аз дахолат варзидани намояндагони аксар кишвархои дуру наздик дар фазои иттилоотии Осиёи Марказй ёдовар шуда, бинобар авзои хамонвакта аз фаъолияти ашхоси мубаллиг изгори андеша намудааст: "^озй Мир Бадриддини козикалон хам яке аз хонандагони чаридаи "Тарчимон" гардид. Дар ин миён ба воситаи сайёхон ва пушта баъзе чаридахои Истамбул, Миср ва ^индустон низ меомад. "Хдблулматин"-и мунташира дар ^индустон ва "Парвариш" -и мунташира дар Миср ба Бухоро хеле шуюъ пайдо кард" (1,30). Айнй аз он тазаккур менамояд, ки дар охири асри Х1Х "фикрхои наву адабиёти чадид асаре набуд" (1,30). Боиси тазаккур аст, ки дар охири асри Х1Х дар адабиёт такя ва пайравй ба осори Абдулходири Бедил афзуда буд. Ба кавли С. Айнй " Ахмади Калла бо вучуди камолу ихлосу камолу акидааш дар бораи Бедил дар таклиди услуби Бедил мубориза эълон карда, худ осори манзумаву мансураашро дар камоли содагию равонй навиштанро илтизом кард. Мусохибони худро низ аз таклиди Бедил манъ мефармуд. Услуби Бедилро махсуси истеъдоду маслаки бедилй медонист. Ба амсоли Козй Абдулвохид Садри Сарир, Домулло Абулфазли Сират ва Исомахдуми Муфтй, ки муосиру мусохибони Ахмад-махдум буданд, ин талкинот беасар намонд. Эшон баъд аз он ки дар авоили хол дар назму наср Бедилро таклид карда буданд, дар овони охирй соданависиро машк менамуданд".(3, 201)
Агар Айнй аз таъсиси мактабхои усули савтия чун яке аз намояндагони нахзати чадидия харф зада, бехабар мондани худро аз хузури тоторхо дар Бухоро икрор карда бошад, пас Абдурауфи Фитрат дар "Мунозира", ки дувумин сарчашмаи таърихй дар тахкики мактабхои адабии ду дахсолаи аввали садаи бистуми солшумории масехй махсуб меёбад, ба хайси иблогкунандаи таълимоти чавонтуркон ягона илочи вокеаро барои рафъи чахолат дар ифтитохи макотиби усули чадид донистааст: " Илочи шумо ин аст, ки мактабхои чадид бикушоед, ивази ин музахрафот тахсил намоед"(4, 27).Ва аммо барангехтани тухми ихтилоф дар чомеаи Бухоро ба андешаи Фитрат аз авомили асосии дар гафлат карор доштани мардуми ин шахр махсуб ёфта, роххои тахмил гаштани ин гуна ихтилоф изхор нашудааст: "Хдмватанони азизам, миллати начибаи Бухороро пушида нахохад буд, ки муддатест ихтилофи чадид ва кадим, ки мабдааш ба чуз иштибохкорй ва фасодангезии баъзе хоинони миллат чизи дигар нест, Ватани мукаддаси моро фаро гирифта, чамоаи муттахидаи ахолиро ба унвони чадид ва кадим ду фирка ва хар кадомро нохушнуди они дигар намуда!" (4,7)
Фитрат низ чун намояндаи исломгаро харакати чадидия чахду кушиш дошт, ки Бухороро аз гафлату чахолат берун кашида, бо рохандозй намудани мактабхои усули чадид ва он навоварихое, ки дар Туркияи усмонй бо чашмони худ дида буд, дар зодгохаш инкилоби фикрй ба вучуд оварад, агарчи ин чунин тахаввулоти сиёсй аз рохи чонибдорй ва пайравии хадафхои геополитикии кишвархои нисбатан пешрафта сурат пазируфтааст. Ин омил сабаб гардидааст, ки Фитрат дигар ба кудрати ахли Бухоро итминон надорад ва умеди худро аз онхо кандааст. Аз хамин хотир, умеди у ба бегонагон аст, ки дар зодгохаш шахри Бухоро тухми ихтилофро барангехта, омили тараккй ва рушду тахаввули хамачониба мегарданд: " Уламое, ки дар овони тахсил рузхо куча ба куча дар акиби писарони мардум медавиданд, шабхоро ба кунчи хучра
масруфи шурби анвои мусаккарот медоштанд, баъд аз хатм шарафи инсонияти худро чидати андак муаххазе ба дари хонаи ;озй поймол карда, дамин ки ;озй ё раис шуданд, молу чони бечора раияти бадбахтро монанди ва;фи авлодии падарашон тасарруф менамоянд, агар мударриси бузурге ва муфтй гардиданд, хуни муллобачадои аз ватан овораи гарибро ба номи ифтитоду гавгое менушанд, аз ин чамоа чй гуна умеди кашфу каромат намоем?" (4, 28).
Дар баробари нуфуз доштани а;идадои чавонтуркон дар зедни Абдурауфи Фитрат дангоми тадсили улуми исломй варзиданаш дар Туркияи усмонй номбурда аз андешадои Адмад махдуми Носируддин мулла;аб ба Дониш бардоштдо намудааст ва бадси марди бухорой бо фарангй дар "Мунозира"-аш аз "Наводирулва;оеъ"- и Махдуми Бухорй аст. Дар ин мунозира, ки намояндагони ду тамаддуни бо дамдигар мухолиф ва аз лидози чадонбинии сиёсй фарсахдо аз якдигар дур бадс намудаанд, сатди донишдои сиёсии фарангиву бухорой мисли замину осмон буда, бархурд намудани муслимин дар рафтору кирдорашон бо Куръони карим ва адодиси набавй тазаккур гардидааст: " Шумо тоифаи муслимин аз маонии Куръон ва дадис зиёда дур шудед. Хдмин алфози Куръонро хонда, ба руди падарони худ мебахшед, дигар хаёл намекунед, ки ин мачмуи муборакро дазрати дакими азал тавассути малики бузургвор ба аввалин у;алои олам бекора набояд фиристода бошад. Албатта, инро асроре даст, ди;;ат кунем, авомири уро ба кор барем, аз наводии у пардез намоем. Мо, фарангон бо он ки, душмани дини мубини шумоем ва хусумати динии мо та;озо мекунад, ки Куръон ва адодиси шуморо бисузем, чидати чалби манофеи худ хусумати динии шуморо канор гузошта, ба Куръон ва адодиси шумо ди;;ат намудем, ба амраш кор бастем, ба ин тара;;иёти фав;улода расидем ва шумо ба воситаи гафлат аз адкоми саодатанчоми Куръон ва мазоммини дикматоини ахбор ба дазизи танозуллоти долия афтодед"(4, 10).
Аммо дар чунин як мудити танги чадолат Адмади Дониш тавонистааст, ки бидуни родбарй фа;ат бо тадвини тафаккури худ пешравие дар офариниши асар намояд. Адмади Дониш дар ;исмати «Дар дикояти дочй ва манофеи сафар ва хислати занон» сиёсати мулкдорй ва зиштию зинокории марду зани мусалмонро ба таври ами; ошкоро ба ;алам додаст. Махсусан, назари марди фарангй ба сиёсати кишвардории Бухоро ва шодидии сайёди бухорой дар ин маврид тадлили ами;и нависанда нисбат ба мудити номатлуб ва адволи будронии аморати Бухоро дида мешавад. Маълум аст, ки дадаф аз Хиндустон ин наздик ба Бадахшон омадани госибони англис мебошад ва ба ;авли фарангй «... Бадахшон мулкест, ки манзари назари офтобии рахшон аст (ва маъдани чавдари дурахшон)... ва дар он чадор маъдан аст аз (табдил ва таъсири аркон) тилло ва лочувард ва лаълу ё;ут... Ба гарази мо аз тасаллут дар замини Хиндустон ва ин дама ихрочот кардан, пое ба он замин бурдан аст ва дар он род кушодан. Ва моро ба давлати Росй бар сари ин кон гуфтугуст» "(5,149).
Агар ба нафари савум, яъне ба Мирзо Сирочи Хаким ру оварем, пас итминон пайдо ходем кард, ки дар аввали садаи бист навгароён ба гуруддои мухталиф шомил мешуданд. Баъзан навгароидо ба та;лид мубтало мегардад, ки омили таблиги фарданги бегонаро дорад. Масалан, Фитрат дар "Мунозира" дангоми исбот намудани ин ки курсинишинй ба ислом мухолифат надорад, чунин мегуяд: "Курсй нишастанро русдо ихтироъ накардаанд, балки аввалкасе, ки дар курсй нишаст, аз кибори садоба Муовия ибни Абусуфён буд"(4, 36). Кушиши Фитрат дар мубориза бо ашхосе, ки бо гузаштаи шадри Бухоро ифтихор намуда, дама навчуиро ба ачнабй итло; менамуданд, аз он мудтаво пазируфтааст, ки муслимини Бухоро ва дигар мулкдои аморат дар гузашта низ содибдевон ва курсинишин будаанд, агарчи имруз дар курсй нишастанро одати фарангй мадсуб медонанд ва дар ин чидат хато ходанд кард, зеро муслимин бо амри нодорй ва мудточиву бечорагй аз нишастан дар курсиро мамнуъ дониста, одати дар замин нишастану дар замин хобиданро эдё намуданд.
Дар «Мунозира» баъзан чунин ба назар мерасад, ки тадаввулоти Аврупо дар натичаи татби;и сарчашмахои исломй сурат пазируфтааст ва тандо адли Бухоро бояд ин сарчашмадоро дар шакли дуруст дар амал родандозй намояд, ба саодати ин чадонй мерасанд. Махсусан, ин дарфро ба и;оматкунандаи шадри Бухоро фарангй мезанад ва низ дастур дам медидад, ки сабаби хориву бечорагии муслимини Бухоро дар дин нест, балки дар татби; нагардидани он аст ва дар он аст, ки муслимини шадри Бухоро динро ба ;иссадои афсонамонанд мубаддал сохтаанд.
Айнй дар ;иёс бо Фитрат на тандо бехабарии адолй, балки аз фалач гардидани докимияти сиёсй бештар дарф зада, омили асосии дар чадлу торикй гутавар шудани киштии бухориёнро дар ноуддабароидои дукумати ва;т дидааст. Тиб;и маълумоти Садриддин Айнй, ки дар китоби
худ бо номи "Таърихи инкилоби фикрй дар Бухоро" овардааст, бо никоби маориф ва тадриси наву муосир афроди ба Бухоро бегонаи тотор ва ба низоми сиёсии импературии Русия мухолиф даст андар кор будаанд ва акидахои онхо голибан таблиги маорифи чавонтуркон махсуб меёфтааст: " Дар санаи 1325 хичрй дар Бухоро дар хонаи Низомуддин Собитии тотор ба изни козй Мир Бадриддини козикалон ба зери идораи муаллим Абдурахмон Саъидии тотор мактаби усули савтия ба забони тоторй кушода шуд. Хдмон сол дар ин мактаб махсусан талабахои тотор давомат карданд. Соли дигар махрум Исмоилбек Fаспаронй дар аснои сайёхати Туркистон ба Бухоро ворид шуда, дар сарои Ойим аз бухорой ва аз тотор чанд нафар сохибфикронро чамъ карда, дар боби кушодани як боб мактаби усули савтия таргибу тавсия намуд"(1,34 ).Гузашта аз ин, Айнй икрор намудааст, ки дар таъсис ва рохандозй намудани мактабхои усули савтия аз усулу дастурхои таълимй бохабар набудааст ва хатто намедонистааст, ки дар Бухоро мактабхои тоторй вучуд доштаанд, аммо дарк кардааст, ки инчунин усул дар таълим аз сарзамини Тотористон маншаъ мегирад: "Хдмин кадар медонистем, ки маншаъ равиши таълими Тотористон аст, аммо аз будани мактаби тоторон дар Бухоро хабаре надоштем"(1,40 ).
Айнй баъдан аз мактаби тоторхо вокиф гардида, бо онхо иртибот пайдо мекунад ва маълумотро аз тоторхо гирифта, сипас дар мактаби Мирзо Абдулвохид татбик менамояд, аммо ашхосе, ки ба интишори акидаи сиёсй ва таъсиси макотиби усули чадид дар Бухоро ва дигар минтакахои Осиёи Марказй машгул буданд, тибки маълумоти Айнй дар китоби " Таърихи инкилоби фикрй дар Бухоро" таблигкунандагони афкори дар Истанбул нашр гардида, махсуб меёфтанд. Ба ибораи дигар, ба василаи тоторхои Крим акоиди чавонтурконро таблиг менамуданд. Аз хамин хотир, пас аз Инкилоби соли 1905 дар Руссия онхоро бо ин ки "чаридахои туркй мехонанд ва бо ахли сиёсати Туркия робита доранд"(1,45) таъкиб менамуданд.Инчунин мушкилии таблигиву тахмилиро устод Айнй хеле мохирона инъикос намудааст: " Дар санаи мазкура мархум Исмоилбек Fаспаронии Киримй фикри лузуми ислохи макотиб ва мадорисро ба воситаи чаридаи "Тарчимон" дар байни муслимин интишор дода, вучуби ислохро ба далоили аклия ва наклия исбот намуда, пеши афкори омма арзу баён кардан гирифт ва низ аз як тараф билфеъл ба ислохи макотиби ибтидоия шуруъ намуда, дар Богчисарой як боб мактаби намуна ба усули савтия ба зери назорати худ гирифта, дар зарфи 45 руз атфолро хатшиносу хатнавис карда, ба мардум нишон дод"(1,29 ).
Чувонбухориён ва чонибдорони макотиби усули чадид (чадидия аз хамин вожа бармеояд) бо дарназардошти таблиг ва тахияи мактабхои усули савтия бо хукумати Аморати Бухоро бархурд дошта, хатто эхсос намекарданд, ки барои ахолии ин минтака андешахои гайрро тахмил менамоянд.Бархурдхои акидавии чавонбухориён бо хокимони мангит ва султаталабони ахд окибат мавриди махкум карор доштани фаъолтарин навоварони Бухоро дар дахсолахои аввали садаи бист гардид. Гузашта аз ин, дар дохили навоварон ихтилофи фикрй густариш ёфта, мучиби ба фиркахо чудошавии онон шуд ва нахзади чадидияро бо дарназардошти чангхои мафкуравии намояндагони сохибнуфузаш чун Айнй, Фитрат ва Мирзо Сироч ба се фиркаи асосй чудо намудан мувофикат менамояд. Хдр се фиркаи зикргардида ба марказе майл намуда, хангоми баёни андеша хадафхои марказхоро низ ба инобат гирифтаанд. Мирзо Сироч дар китоби худ бо номи "Тухафи ахли Бухоро", ки аз сафархои ба Аврупо намудаи муаллиф мухтаво пазируфтааст, боз Бухороро бо шахрхои китъаи Аврупо киёс намуда, омилхои дар чахлу нодонй карор доштани хаммеханони хешро кушидааст тахкик намояд ва хангоми васф намудани урупоиён аз холу ахволи механ ва хамватанони худ бетафоввут набуда, ин эхсосро чунин баён доштааст: 'Тарази банда сафарноманигорй аст, вале дар баъзе чой ихтиёр аз кафам хорич мешавад"(6,56 ).
Дар пайравии «Наводир-ул-вакоеъ» сафарномаи Возех «Савонех-ул-масолик», дар ибтидои садаи XX «Тухафи ахли Бухоро»-и Мирзо Сирочиддини Хдким, «Мунозира»-и Абдурауфи Фитрат хамчун асари бадеию публитсистй ва таърихию ёддоштй офарида шудааст. Возех хулосаи сафари худ ва пешрафти кишвархои Шарки мусулмонро дар асараш инъикос намуда, ба амал омадани низомияро дар давлат такозо мекунад. Мирзо Сироч дар «Тухафи ахли Бухоро» шароити зиндагонии кишвархои гуногунро баён сохта, афсус аз он мехурад, ки мардуми гофили Осиё неъматхои моддй ва маънавии кишвари худро ба бегона ройгон такдим менамоянд. Идомаи хамин мавзуъ дар «Мунозира»-и Фитрат дида мешавад. Фитрат асари мазкурро дар асоси бахси ачнабие бо мударриси бухорй иншо намудааст,ки гояи хамин асар дар боби «Дар хикояти хочй ва манофеи сафар ва хислати занон» дар «Наводир-ул-вакоеъ»
дучор омадан мумкин аст. Бешубда, Дониш мактаби нави эчодиро офарид, ки онро метавон идомаи анъанадои насрнависии адабиёти классикии форсу точик мадсуб намуд.
Ба дамин тари;, дар ибтидои асри ХХ дар байни адибони точик як навъ наздати миллй ва андешадои пеш;адами миллй ба зудур омад,ки ба он пеш аз дама таъсири даракати маорифпарварии точик хеле калон буд.Дар ибтидои асри ХХ фаъолияти баъзе адибони пеш;адами точик басо вусъат ёфт. Хдйрат, Садбо, Асирй, Айнй ва баъзе дигарон аз чумлаи он адибон буданд. Агар ин суханварон дар осори манзум афкори пеш;адами хешро ба ;алам оранд, Айнй ва Фитрат барин нависандагон дар насри хеш ин гуна андешадои миллиро ироа менамуданд. Дар осори ин адибон одангдои ичтимой равшан ба назар мерасанд ва ондо хал;ро ба маърифат даъват намуда, дар роди бедбудии мардум чадд карданро сифати олии инсон мешуморанд. Айнй ва дамсафони у дар эчодиёти худ хусусиятдои мусбати маорифпарварии Адмади Донишро мадфуз дошта, бо роди маърифат ба хал; хизмат мекарданд, аморатро зери тан;ид мегирифтанд ва бо Россия ало;аву робита карданро ташви; менамуданд. Вале бояд ;айд кунем, ки ондо фаъолияти маорифпарварии худро бо вазифаю талаботи ин;илоб, ки руз аз руз вусъат меёфт, мутоби; карда натавонистанд, ба дамин сабаб, а;идаи ондо ва, умуман, фаъолияти ондо ба андозае маддуд ва либералй буд. Зиёда аз ин баъзе аз ин адибон пайрави идеологияи чадидизм шуданд. Тадричан, адибони равшанфикр ва дилсофу поквичдон ба андозаи ривочи ин;илоб боварй досил карданд, ки ба кучаи чадидй даромада хато рафтаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, С.Таърихи ин;илоби фикрй дар Бухоро/С.Айнй.-Душанбе:Матбуот, 2005.-260 с.-Ч,.14
2. Айнй, С.Таърихи ин;илоби фикрй дар Бухоро/С.Айнй.-Тедрон, 1381.-212 с.
3. Айнй, С.Намунаи адабиёти точик/С.Айнй.—Душанбе: Адиб,2010.-448 с.
4. Фитрат, А.Мунозира/А.Фитрат.-Душанбе,1992.-56 с.
5. Дониш, Адмад.Наводирулва;оеъ. Китоби 1/А.Дониш.-Душанбе: Дониш,1988.- 288 с.
6. Хаким, Мирзо Сирочиддин.Тудафи адли БухороДМирзо.—Душанбе: Адиб, 1992.-272 с.
7. Сафарзода, Э. Восток и национальное самосознание в публицистике С. Айнй /Э.Сафарзода //Ученые записки Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова.Серия гуманитарно-общественных наук. - 2018. -№ 4 (57).- С. 143-146.
8. https://allinweb.ru/tarikhi-tojikon/12342/
REFERENCES:
1. Aini, S. The History of Ideological Revolution in Bukhara / S. Aini. — Dushanbe: Press, 2005. -260- p. V. 14.
2. Aini, S. The History of Ideological Revolution in Bukhara / S. Aini. — Tehran, 1381hijra. — 212 p.
3. Аут, S. Patterns of Tajik Literature/ SAyni.— Dushanbe: Man-of-Letters, 2010. - 448 р.
4. Abduraufi, Fitrat.Discussion)./F.Abduraufi.—Dushanbe, 1992. - 56 р.
5. Ahmad, Donish. Navodirulvakoe. The first book/D.Ahmad.—Dushanbe:Knowledge,1988.-288 p.
6. Mirzo Sirojiddin Hakim. A Gift for Bukhara Elite. — Dushanbe: Man-of-Letters, 1992.- 272 p.
7. Safarzoda, E. The East and National Identity in S. Aini's Publiscistics / E.Safarzoda // Scientific Notes of Khujand State University named after academician B. Gafurov. Series of Humanities and Social Sciences. - 2018. -No 4 (57).- P. 143 - 146.
8. https://allinweb.ru/tarikhi-tojikon/12342/
