CC BY
127
H. Fa<p<popoB
A3 ТАЪРИХИ ПАЙДОИШИ МАКТАБХ.ОИ УСУЛИ ЧДДИД ДАР МУЗОФОТИ ХУЧДНД
Вожатой калидй: ибтидои асри XX, музофоти Хуцанд, цадидия, мактаби усули цадид, мактаби Саидбобохон А^рорй
Дар огози садаи бист дар шах,рх,ои калонтарини сарзамини Осиёи Миёна, аз он чумла Самарканд, Бухоро, Тошканд, Ху^анд, К,уцанд ва гайра х,аракати пеищадами '(ядидия ба амал омад, ки намояндагони он бо тамоми х,астй дар рох,и пешрафту бех,будии Чомеа, рушду нумуи кишвар, риво^и илму фарх,анг, равняли мяктябу мяориф, тянвиру бедории фикрии мярдум вя кямолоти мяънявии хал к,у миллат корномах,ои ибратбахш ан^ом доданд. Дар цаламрави То^икистони х,озира чунбиши '(ядидия пеш аз х,ама к, и с vi и шимолии он, яъне музофоти Хучандро фаро гирифт, ки ходимону чонибдорони намоёни он Тошхо^а Асирй, Абдулло Файёзи Хучандй, х,о^й хусайни Р04Й, Саидбобохон Ах,рорй, Х,асанхон Мирзоэшонов ва дигарон буданд. Онх,о дар байни мардум афкори нави замонавиро талцин намуда, чомеаи мусулмониро ба тачдиди дину маориф, баланд бардоштани сатх,и маърифат, ободии Ватан ва тарацции мамлакат даъват менамуданд.
Аввалин мактаби усули чядид дар музофоти Хучянд ва уму-ман дар х,удуди имрузаи Точикистон дар волости К.истякуз (Хистеварз)-и уезди Хучанди вилояти Сямярцянди кишвари Туркистон ба вучуд омада буд (9, 5; 12,25). Мактаби мазкур соли 1910 бо чиДЛУ чаЗДи маорифпарвари хистеварзй Саидбобохон Ах,рорй (1890-1973), ки аз пайвандони орифи мяшхури яхди Темуриён - Убайдуллох,и Дх,рор ё худ Х04Я Дх,рори Валй (асри XV) буд, дар мах,аллаи К.ялъяи дех,ааш ташкил меёбад.
Таърихи пайдоиши мактаби Ах,рорй аз руи и а к; л и со Г) и к, мух,ассил ва омузгори ояидаи он Охунбобо Собитзода чунин аст: С олх,ои 1908-1909 С. Ах,рорй дар яке аз мактабх,ои усули нави К,у1у1пл гях,сил намуда, худ дар орзуи таъсиси х,ами и гуна мактаб дар зодгох,аш, яъне дех,аи 1<,ис1яку ! мешавад. Охирх,ои соли 1909 С. Ах,рорй аз шах,ри K,yiyin, ( як дона парта харида, ба Костяку! меорад ва ба Усто Юлдоши Мах,рамй ва Усто Тошмух,аммад сохтанн 16 адад аз х,я\шп гуна партах,о ва тахтаи хатнависй, яъне доскаро мефармояд. Хуллас, бо пули худ як мактаби ибтидоии усули нав ташкил карда, онро бо ашёи хониш мудах,х,аз мегардонад. Аз он сабаб, ки барон таълим додан муаллими мувофиц дар дсх,я набуд, Ахрорй ба нашриях,ои чядиди и Осиёи Миёна ва Россия мактуб фиристода, барои мактабаш муаллим мепурсад ва ин кушиши у барабас намеравад. Аз руи эълони матбуот бо мадади яке аз ходимони машхури х,аракати чядидия Мунаввар К,орй (1878-1931) ба ин мактаб ба сифати муаллим Муъминдон Ax,iyipñ ном хатмкунандаи дорулмуаллимини Уфа аз шахри Тошканд бо маоши 50 сум фиристода мешавад ва яз ибтидои соли 1910 у ба дарсгуй шуруь мекунад (2, 22-23; 3, 382-383).
Мактаби Ах,рорй х,амеша дар вазъи таъ^ибот ва муцобилиятни111ондих,ии амалдорону рух,ониёни иртидой царор дошт. Ах,рорй барои бехавф давом додани мактабаш х,иллаеро ба кор мебарад, ки х,амаро дар х,айрат моноида буд. Ах,рорй дар болои дари мактаб лавх,аеро овехта мемоиад, ки дар он «Мух,аммадия» навишта шуда, он мязмуни номи бобои Ах,рориро ифода мекард ва шаклан номи Мух,аммад-иайгамбарро нишон мед од. Рух,ониён ва дигар амалдорони волости К,нсгакуз ^уръаг намекарданд, ки ба мактаби номи муцаддасдошта осебе расонанд.
Мутаассифона, бо супориши сардорн уезди Худанд, полковники рус В.К. Артсишевский мактаби Ах,рорй бинобар бе и^озач и у кушода шуданаш ва дар он муаллимй кардани миллати гайримах,аллй баъди х,ашт мох,п фаъолияташ мувацца1ан баста мешавад. Ин до бояд ёдрас кард, ки дар бораи асли миллати Муъшшчон Ах,царй фарзиях,ои гуногун мавдуданд. Чунончп, аз пякди Охунбобо Собитзода iyi ioK,, ба аидешаи А. Бобоев ва К. Атой узбек ва ба яцидяи абераи С. Ахрорй - Тугралхои Х,акимов боцщи рд ё тотор будаии ин муаллими туркзабон тахмин карда мешавад. х,амзамон, нозири х,амонва!^гаи мактабх,ои музофоти Худанд, олнми
бардастаи рус Михаил Степанович Андреев (1873-1948) огох,онида шуда, худи Саидбобохон Ахрориро ба давобгарй кашиданй мешаванд. Ёру наздикони Ахрорй бо рох,барии К,утбиддин Надмиддииов бахшиши гупох,и уро аз хукуматдорони подшох,й талабида, аз мах,бас озод менамоянд. Баъд аз ин х,одиса М.С. Андреев бо та^х,изоту раванди таълими мактаби Ахрорй аз наздик шииос шуда, ба давом до дани мактаб рухсат меди х,ад ва ба Ахрорй тавсия медих,ад, ки аз ах,олии мах,аллй муаллим тайёр намояд.
Акиун ба Муъминдон Дх,к,арй барои дарсг^й дар мактаби тодикй рухсат до да намешавад ва тамоми раванди таълим ба; [уши Ахрорй меафтад. Саидбобохон Ахрорй бо мацсади дарёфти муаллими то дик ба Самарканд ба назди ходими машхури дунбиши дадидия Мах,мудхода Бех,будй (1875-1919) меравад ва воцеаро батафсил баён мекунад. Бех,будй ташаббуси Ахрории давоиро, ки аз маблага шахсиаш мактаб буиёд карда буд, табрику офаринх,о хонд ва уро бо ташкилкунандаи нахустин мактаби усули дадиди Самарканд Абдукодир Шакурй (1875-1943) шииосо кард, то ин ки ба Ахрорй дар ин кори хайраш х,амадониба мадад намояд. С. Ахрорй чанд муддат бо равиши таълими мактаби Шакурй, тарной мактабдорй ва бо китобх,ои дарсй аз наздик ошно гашт. Дар ин бобат ишораи Вадуд Мах,мудй, ки дастпарвари мактаби Шакурй буд, дар ёддоштнома ва циссаи худдатии «Муаллим Абдукодир Шакурй» (1967) гувох,й меднх,ад: «Барои дидани таълим аз Худанд иддае х,ам омада, чанд мох,е мехдюп шуда рафта буданд, ки аз оих,о яке дар К,ис гакуз мактаби нав таъсис кард. Аз руи шуиидам ин марди богайрат (Саидбобохон Ах,рорй - 11.1.) х,ануз дар он до машгули кор аст» (4, 34).
Дар аввалх,ои соли 1912 Саидбобохон Ах,рорй бо мацсади барои мактабаш тайёр намудани омузгори мах,аллй яке аз шогирдони лаёцатманди худ Охунбобо Собитзодаро х,амрох,аш ба Самарканд ба назди Абдукодир Шакурй мебарад, то ин ки усули нави таълиму тарбияро азбар намояд. Охунбобои давои тули ду сол дар мактаби Шакурй тах,сил намуда, худ низ аз нозуких,ои касби омузгорй ва усулх,ои навини тадрис ошно гашт.
Бо тавсияи Шакурй барои давом додаии кори таълим дар мактаби Ахрорй аз шахри Самарканд ба К,истакуз Юнус К,улдошй ном муаллими миллаташ тодик ба маоши 45 сум оварда мешавад. Лекин дере нагузашта, ин шахсро х,ам бо бах,онаи
— 108 ~ НОМАИ донишгох >
«забонаш ^збекй» ва «муаллим аз хал к, и мах,аллй шавад» аз дарсг^й мах,рум мекунанд ва мактаб х,амагй шаш мох, давом карда, фаъолияти он кдгь меёбад. Яъне ин мактаби Дх,рорй, ки дар он беш аз 30 нафар хонанда тах,сил мекарданд, дар арафаи соли 1913 аз тарафи хукуматдорони рус баста мешавад.
С. Ах,рорй боз ба матбуоти даврй муро^иат намуда, ин дафъа аз рун дастури инспексия (бозрасй)-и маорифи уезди Ху^аид аз паи дарёфти омузгори мувофиц мешавад. Чуиончи, 10 августа соли 1914 дар шумораи 42-юми ма^аллаи «Оина» эълоие дарч гардид, ки дар он омадааст: «Дар уезди Хучанд дар дех,аи Хистеваз (Хистеварз, З^истак^з - H.F.) дар мактабе, ки бо усули чаДиД бо исми «Мух,аммадия» боз мегардад, барои таълими чах,ор синфи аввал муаллими ба усули таълимтавоно зарур аст. Шахсе, ки муаллимиро цабул карданист, аз вилояти Самарканд будаиаш шарт аст. Оид ба вазифа тарной мактуб гуфтугу кардан мумкин аст. Муаллиме, ки бар ин ирода мекунад, хохршмандем, то 25 август ба нишонии зер муро^иат намояд: Исч ох,и рох,и ох,ани Хучанд, вилояти Самарканд, дех,аи Хистеваз, ба Сайд Бобохон Тураев» (8).
Соли 1914 Саидбобохон Ах,рорй дар мах,аллаи Сангчамазори Костяку ! боз як мактаби навусул мекушояд ва дар он акнун омузгори мах,аллй Охунбобо Собитзода ба дарсгуй шуруъ мекунад. Бо маслих,ат, мадад ва дастгирии мудири шуъбаи маорифи музофоти Хучанд М.С. Андреев дар заминаи ин мактаби усули Чад ид аввали мох,и сентябри соли 1914 мактаби русй-мах,аллй кушода мешавад, ки он то соли 1918 фаъолият дошт (3, 383).
Ч,их,ати пепщадами мактаби Лх,рорй дар он буд, ки толибил-мон дар баробари хондани «К.уръон» ва заруриёти динй риёзиёт, ЧУЕ рофия, таърих, табиатшиносй ва дигар фанх,ои дунявиро ба тарной васеъ ва х,атмй меомухтанд. Ин мактаб дорой синфхона, мизу курсй ва тахтаи деворй буда, талабагон бепул тах,сил мекарданд ва муаллимон бо маоши муайян ва хуроку 4011 хоби бепул таъмин мешуданд, ки х,амаи ин харо^от аз х,исоби худи С. Ах,рорй буд.
Хонаидагони мактаби Ах,рорй аз китобх,ои таълимию к, и роатй, ки махсус барои мактабх,ои усули чад ид тах,ияву тавсия шуда буданд, аз цабили «Тах,зиб-ус-сибён»-и Садриддии Айнй, «Ч,омеъ-ул-х,икоёт»-и Абдукодири Шакурй, «Ганчинаи х,икматё худ адабиёти чадида»-и Си дли к, и и А43Й ва гайра илму дониш
мегирифтанд. х,амчунин, барои муаллимони ин мактаб дастурх,ои таълимй-маърифатии «Китоб-ул-атфол»-и Мах,мудхода Бех,будй, «Рах,иамои савод»-и х,о^й Муин Шукрулло, «Рах,бари мактаб ё алифбои тоза ба тарзи усули савтия»-и Исматулло Рах,матуллозода, «Муаллими аввал» ва «Муаллими сонй ё ки алифбои арабй»-и Ах,мад Ходи и Мацсудй чун рах,иамои кори омузгорй хидмат менамуданд.
Нахустин толибилмони мактаби Ахрорй - Охунбобо Собитзода, Амирхон Авлиёев, Акбархон х,орисй, АбдугаффорХ,асанов, Х,айдар Умаров, Абдуцах,х,ор Неъматуллоев, Низомиддин Шамсиддинов, Исобой Исх,окбоев, Муллоисмат Зох,иров, Олло-куллихоп Урунов, Абдудаббор К,айюмов, Ч,алолхон Рустамов ва дигарон, '(я\[|) ей нафар буданд, ки <шх,о дар радифи ходимони намоёни маорифи хал к, ва маданияти давраи худ ба воя расида, барои тамоми мардуми диёри хеш корх,ои шоистае андом доданд. Бояд тазаккур дод, ки Мут>мннч«н Дх,к,арии Тошкандй ва Юнус К,улдошии Самарцаидй дар рох,и таълиму тарбияи фарзандони дех,аи З^истакуз саъю кушиши зиёде ба харч дод а буданд.
Тибци маълумоти кишваршиносон Абдусаттор Бобоев ва Кимиёхон Атой дар К.истакуз дар ибтидои соли 1911 дар назди масдиди К,озй Узбек ба чои мактаби кух,па аз тарафи муаллим Абдунабй Махсум, ки падараш Мулло Абдурах,мони циссахони худандй дусти деринаи К,озй Узбек буд, боз як мактаби усули нав кушода мешавад. Барномаи таълимии ин мактаб аз мактаби Ахрорй фарк; намекард. Ма1шулиятх,о аз фанх,ои х,исоб, забои, адабиёт ва К,уръон иборат буданд. Дар рузи думъа истирох,ат мекарданд. Муаллим дар мех,монхонаи Абдусамад Махсум истикомат мекард. Мактаб парта ва тахтаи хатнавией надошт, аз х,ар хонаида як сумй таълимпулй мегирифтанд, ки маоши муаллим х,исоб мешуд. Дар ин мактаб Абдуганй Шарифов, Абдудалил Мах,камов, Абдуцах,х,ор Абдуллозода, Абдукодир Комилов, Абдувох,ид Рокиев, Исматулло Т^рахучаев, Лах,ат-мах-сум Узбеков ва дигарон, дамъ 38 нафар талабагон таълим мегирифтанд. Амалдорони волосту музофот ба таълим дар мактаб муцобил буданд. Онх,о борх,о ба муаллим Абдунабй Махсум таъкид мекарданд, ки мактабро бандад (2, 23-24).
Дар шахри Худанд аввалин мактаби усули дадид соли 1912 аз тарафи муаллими тошкандй Юсуф Муллохон Мухаммедов
ташкил меёбад. Соли 1914 хатмкунандаи ин мактаб Х,асанхон Мирзоэшонов дар хонаи худ дар мах,аллаи Маддох,он мактаби усули нав таъсис медих,ад. Дар мах,аллаи Намозгох, мактаби усули Чадиди Х,очй Хусайни Р04Й ифтитох, меёбад. Ба андешаи муаррихи тавоио Абдулло Мирбобоев, дар байни мактабх,ои усули чадиди шах,р мах,! мактаби Р04Й бехдарии х,исобида мешуд (6). Х^мчунин дар шах,ри Хучанд савдогар Мирзо Искаидарбой ва оцсакол Мирзо Бах,одур мактабх,ои усули нав ташкил карда буданд. Перомуни таъсисёбй ва бо лавозимоти хониш таъмии иамудаии опх,о А.Мирбобоев дар такя ба нашрияи ^адидии «Самарканд», ки сармух,аррири он Мах,мудхоча Бех,будй буд, маълумотх,ои чолибе овардааст. Тавре ки мух.ак^ик, дар асари хеш «Мероси таърихии Хучанд» менигорад, рузиомаи «Самарканд» дар ду шуморааш (1913.-№ 32, № 36) хабаре дарч намудааст, ки точире аз Хучанд Мирзо Искаидарбой аз х,исоби маблага хеш дар шах,р мактаби сесиифаро ташкил намудааст ва онро пурра бо ашёи таълимй мучах,х,аз гардонидааст. Каме дертар, х,амон р^знома дар № 36 аз 16 апрели соли 1913 маълумот медих,ад, ки дар Хучанд тахди сарварии оцсаколи шах,р Мирзо Бах,одур чал аса дойр гардид, ки дар он шах,рвандоии баруманди ин диёр, аз чумла Х,очихон Тура, Хакимхон Тура, Эшон Бобохон, Мирзо (аидкодир, Мулло Алибой, Мирх,ошимбой, Солех,-корй, Мулло Аюб ва Мирзо Сиддик; ширкат доштаид. Ма^лис rçapop намудааст, ки дар Хучанд боз як мактаби усули чаДиД ифтитох, ёбад. Оцсаколи шах,р Мирзо Бах,одур ваъда кард, ки дар бунёди ин мактаб ба маблага 300 сум сах,мгузорй менамояд (5, 145).
Бино ба гуфти адабнётшиноси номвар Носирчон Салимов, бобояттт Муллосалим-домло (1895-1971) усули чадиди тадрисро дар Самарканду Бухоро шоеъ гардида, аз чоиибдороии фаъоли Чадидия будааст. Эшон дартакмили хуиари мактабдории шах,ри Хучанд зах,матх,о кашида, дар мах,аллаи хеш як мактаби усули навро кушода будааст ва ин мактаб дар солх,ои аввали хукумати Ш^равй низ фаъолияти густурдае доштааст (7).
Мактабх,ои усули чадид, ки дар музофоти Хучанд ташкил ёфта буданд, таълими саводро бо усули савтию овозй ва хониши эзох,ию хатнависй ба рох, моида буданд. Дар барномаи ин мактабхр омузиши алифбо аз рун китобх,ои дарсии «Муаллнми аввал» ва <Аднби аввал» ба рох, моида шуда, фанх,ои дак,ик, низ омузонда мешуд. Хонандагон
С УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ 111 ~
дар дарси х,исоб асосан чор амал (дамъ, тарх,, зарб, тацсим)-ро меом^хтанд. Инчунин дар ин мактабх,о таълими фаих,ои табий низ Ч«рй буд, ки дар рафти ovif iiiiiiii оих,о шогирдон бо дойгиршавии мавзеи худ ва минтацах,о, мавцеи дугрофии бах,ру ук,ёпусх,о, цитъах,о ва давлатх,ои олам шинос мешуданд. Дар мактабх,ои усули дадид х,амчунин фанх,ои динй низ дои намоёнро игпюл мекарданд, ки дар ин гуна дарсх,о асосан китобх,ои «К,уръон», «Чор китоб» ва «Хадисх,ои Мух,аммад иайгамбар»-ро истифода менамуданд. Мактабх,ои навусули уезди Худанд асосан чорсола буда, ба опх,о хонандагон бидуни назардошти тафовути синну сол цабул мешуданд. Дар ин мактабх,о чазох,ои дисмонй манъ шуда буд. Ба вайронкорони коидах,ои мактаб танбехр зерни вудуд дошт: номашро ба дафтари даримавй навиштан, дар кунди синф рост нигох, доштан, бах,ои 2 гузоштан, ба падару модар маълум кардан ва гайра.
Таъсиси мактабх,ои навусули дадидон ба афкори ах,л и илму адаби Худанд таъсири амик; расонид ва акнун адибону суханварон пайдоиши ин мактабх,оро бо камоли хушнудй иазируфта, дар эдодиёти худ ба таблига онх,о пардохтанд. Чунончи, мактаби усули ^адид мавриди гяня^дух,!! хосаи шоири маорифиарвар Тошхода Асирй (1864-1916) к,арор шрифта буд. Яке аз ходимони намоёни дунбиши дадидия дар Бухоро Садриддин Айнй (1878-1954) ба фаъолияти маорифиарварию дадидии Тошхода Асирй бах,ои баланд дода, дар китоби хеш «Намунаи адабиёти го^ик» навишта буд: «Асирй ба адабиёти '(адида моил ва ба хубих,ои усули '(адида коил буд. Дар бораи макотиби '(адида ба илтимоси фа^ир шеъре навишта буд, ки дар кисми севуми ин мадмуа ба катори адабиёти '(адида пак,л \ох,ад шуд» (1, 152-153). Ин до С. Айнй цасидаеро дар назар дорад, ки Асирй онро соли 1912 дар х,иф ш мактаби усули дадид бо хох,иши у навишта буд. Чунончи, худи шоир мегуяд: «Ба Садриддинхода мутахаллис ба Айнии Бухорй дойр ба ду i ypyx, муонидин, ки мухолифи тарной усули ^адиданд ва дар садади 1ардех,и коидаи к,ади vi бар чад ид к, ас ид ас эрод намуда, дар зайли гах,ри ри он, аввалан ба васфи усули чадид пардохта, сониян ба к,адх,и макотиб ва тарифу таълими он куси inyx,pai навохта, чи манъи усули '(ад и да навъест, ки аз ракобати маънавй, ки уламо чих,ати риводи худ ба сурати масоили динй ¡ох,и р сохтаанд ва ин игтишошро дар миёни уммати х,озираи исломияи Бухоро андохта» (11, 171).
— ,12~С НОМАИ донишгох >
Аз ин навиштан Асирй авзои чонибдорони мактаби усули чадида ва ракобаги сахти мухолифоии он баръало возех, мегардад.
К,асидаи ба Айнй ирсолкардаи Асирй дар бобати мактаби к'адим ва чадид, ки аз 29 байт иборат буда, бо номи «Мудофиа» мяшхур аст, бо чунин байт огоз меёбад:
Зщн, тарщп муцаддас ращ усули цаднд, Пани вусули мацоспд чу саънп рощ щщд (11, 70).
Тошхо^а Асирй х,ямчуи мунодии мактабу маорифи нав муыацид бар он буд, ки тяих,о тавассути илму дониши замонавй мардумро аз чах,лу чах,олат ва таассубу гафлат на^от бахшидан имконпазир аст. Ин шоири тозафикр бо тамоми х,астияш мактаби усули чадидро таргабу ташвиц иамуда, дар маснавии «Тимсол», ки дар чавоби «Миръоти ибрат»-и Си дли к, и и Ачзй (1864-1927) соли 1914 э^од шудааст, аз чумла навишта буд: Макотиб^ои нав эцод кардан, Ращ дарен цадпд нршод кардан... Сару кори дигар бояд гирифтан, Ба рощ тоза бояд нет рафтан (11, 24).
Дар хусуси таъсири х,аракати чадидия ба Хучанд ва гирду атрофи он адабиётшиноси шинохта Атахон Сайфуллоев соли 1988 навишта буд: «Дар Хучанд «Мактаби Бехбудй» наели наврасро бо усули нав таълим медод, ки аз нуфузи Махмудхочаи Бех,будии Самаркандй шах,одат медих,ад. Дар ин шах,р то х,ол кучае бо номи Ч,онбухориён х,аст, ки шакли к^тох,и чавоибухориёи буда, ялок;я\[япдии Хучандро бо озодфикроии Бухоро нишон медих,ад. Ч,авонони ок)х,и Хучанд, К.истакуз, Конибодом ва Исфара бо Х,амза Х,акимзода Ниёзй х,ам риштах,ои иайваиди дустй доштаид. С ух,пату мулок(Ггх,ои оих,о асосан дар атрофи мактабу маорифи нав ва маданияти замонавй сурат мегирифтааст, ки дар программаи чадидх,о 4011 мух,имро ишгол мекарданд» (10).
Х,амин тарик„ Хучанд ва музофоти он ба донраи чугрофни Чунбишн чадидия дохил мегашт ва чадидои - маорифпарварони ин сарзамии дар рох,и босаводу бомаърифат кардани мардум, таъсиси макотиби усули чадид ва таргаби буиёди чомеаи нав дар нбтидон асри XX накопи муайяи бозиданд.
ПАЙНАВИШТ
1. Айнй С. Намунаи адабиёти точик, 1926,- Душанбе: Адиб, 2010
2. Бобоев А., Атой К. Дурдонах,ои диёр,- Худанд, 1999
3. Раффоров У., Раффоров Н. Хистеварз,- Худанд, 2009
4. Мах,мудй В. Муаллим Абдукодир Шакурй, 1967 / Тах,ияи С. Улугзода // С ад он Шарк;.- 1990,- № 8
5. Мирбабаев А.К. Историческое наследие Худжанда,-Душанбе: Ирфон, 1995
6. Мирбабаев А. Мактаби усули джадид // Худжанд: энциклопедия,-Душанбе, 1999
7. Мероси мех,р (Мусох,ибаи Анвар Олимов бо Носнрдон Салимов) // х,як,и1уп и Ленннобод.- 2001,- 19 май.
8. Муаллим лозим аст (эълон) // Оина,- 1014,- № 42
9. I [улодов Т. Гузашта ва ояндан маорифн хал к, дар Тодикистон,-Сталннобод,1960
10. Сайфуллоев А. Ч,адидизм: мох,ияти таърихии он чист? // Адабиёт ва санъат,- 1988,- № 49,- 8 декабр
11. Тошхоча Асирии Худандй. Ашъори мунтахаб / Тах,ияи С. Асадуллоев,-Душанбе: Адиб, 1987
12. Шерматов А.Э. Инкишофи мактабх,ои усули нав дар Осиёи Мнёна баъд аз революцияи солхои 1905-1907 // Мактаби советй,-1967.-№3
13. Х,ошимов А., Юсуфов А. Сари таъзим ба маорифпарварои // Ч,авононн Тодикнстон,- 1990,- 23 май.
Из истории возникновения новометодных школ в Худжандском уезде
Н. Гаффоров
Ключевые слова: начало XXвека, Худжалдский уезд, джадидиш, новометодная школа, школа Саидбабахана Ахрорй
В статье рассматривается история создания школ типа «усули джадид» в Худжандском уезде Туркестанского генерал-губернаторства в начале XX века. Автор акцентирует внимание на школьно-просветительскую деятельность Саидбабахана Ахрорй,
— ,14~( НОМАИ ДОНИШГОХ
основателя первой новометодной школы на территории современного Таджикистана. В работе раскрыта специфика преподавания в новометодных школах Худжанда и его окрестностей.
From the History of Occurrence of New-Method Schools in Khujand Uyezd
N. Gafforov
Key words: the beginning of the XX century, Khujand uyezd, jadidism, new-method schools, Saidbabakhan Ahrori's school
In the article the history of creation of schools such as "usulijadid" in Khujand uyezd of Turkestan general-governorhip at the beginning of the XX of century is considered. The author focuses attention on school-educational activity of Saidbabakhan Ahrori, founder of the first new method school on the territory of modern Tajjikistan. In the work specificity of teaching in new-method schools of Khujand and its vicinities is disclosed.
