Научная статья на тему 'АГРОСАНОАТ СЕКТОРИДА РАҚАМЛАШТИРИШНИ АМАЛГА ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

АГРОСАНОАТ СЕКТОРИДА РАҚАМЛАШТИРИШНИ АМАЛГА ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
7
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АГРОСАНОАТ СЕКТОРИДА РАҚАМЛАШТИРИШНИ АМАЛГА ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Received: 16 December 2021 Accepted: 21 September 2022

Published: 30 September 2022 УЛГ: 631.6

Агротехнология

АГРОСАНОАТ СЕКТОРИДА РАКДМЛАШТИРИШНИ АМАЛГА ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

А. Мадалиев,

Тошкент давлат аграр университети, "Агроик;тисодиёт" кафедраси профессори, ик;тисодиёт фанлари доктори.

(Охири. Боши утган сонларда.)

Агротехникавий ишлар так;симоти ва уларни амалга ошириш буйича график-режа ишлаб чик;ишнинг ах,амияти

Агротехникавий ишларнинг рационал так;симотини режалаштириш ва уларни уз вак;тида бекаму куст амалга ошириш х,амкор ташкилотларнинг энг асосий мак;сад ва вазифаларидан ^исобланади. Ушбу масаланинг оптималлик мезони шундан иборатки, энг кам

вак;т ва харажат билан хизматларни мавжуд талаблар даражасида тула бажаришга хизмат ^илади.Хизматкурсатувчикорхоналаруртасида хизмат турларининг оптимал та^симланиши ма^садга эришишга асос булади. Узаро узвий ало^адаги агротизимда иштирок этиш х,ар бир субъект учун фойдали ва самарали булади.

Ишлар аввалдан режалаштирилиб, вегетация даври буйича кунларга так;симланади х,амда график-режа тузиб чик;илади (3-жадвал].

3-жадвал.

Цишлоцхужалик ишларини амалга ошириш буйича корхоналараро та^вим график-режанинг намунавий шакли

. № Ойлар Январь

Кунлар 1 2 3 4 15 16 17 28 29 30 31

1 Ерларни текислаш

2 Арик-зовурларни тозалаш

3 Ер ^айдаш

4 Экин экиш

5 Экинни угитлаш

Иш бажарувчи корхона

1 Хужалик уз кучи билан

МТП ва уз кучи билан

3 МТП

4 МТП

5 МТП

Иш ^ажми

1 Гектар • •

2 Кубометр • - • •

Agro Inform N4 [6] 2022

3 Гектар • • - • -

4 Гектар

5 Гектар

Зарурий ресурслар

X. Трактор, дона • • - •

2. Экскаватор, дона . - • •

3. Хайдов тракторлари, дона • • - • -

4. Экиш агрегатлари, дона

5. Угит/угитлаш мосламалари, т/дона

Ушбу график асосида ишлар режали ва бир маромда, хеч ^андай узилишларсиз ташкил этилади. Вак;т, имконият, моддий ва инсон ресурларидан унумли х,амда уз урнида фойдаланилади. Ушбу та^симот асосида бошца хизмат курсатувчи инфратузилмалар билан оптимал муддатлар ва иш х,ажми буйича асосланган контрактация шартномалари имзоланади.

График-жадвал ёрдамида зарурий ишчилар сони, мутахассислиги, малакаси,уларга зарур буладиган моддий ва техник ресурлар ^ак;идаги маълумотларга эга булинади. Бу маълумотлар туман Фермерлар кенгашида ало^ида фермер хужаликлари (корхоналари) буйича ва туман буйича жамланади. Х,амкор корхоналарнинг узаро алок;алари такомиллашувида ва макрои^тисодий вазиятни вужудга келтириш учун кщорида келтирилган график-режа асосий дастак вазифасини утайди. Барча хизмат курсатувчи ёки х,амкор ташкилотлар ана шу дастакка таяниб, уз фаолиятини ташкил этади. Яъни фаолиятнинг марказида цишлок; хужалик субъектида амалга ошириладиган вазифалар кунма-кун белгилаб олинади. Унинг атрофида эса хизмат курсатувчи, яъни фаолияти бевосита к;ишлок; хужалик ишлаб чи^ариши билан богли^ булган корхоналар х,ам уз график-режалари билан

урин эгаллайди. Улар шу даврга кадар бир-бири билан богланмай, яъни х,амкорликдаги фикрлар асосида эмас, уз манфаати ва юк;ори органларнинг тавсия х,амда йурик^ари асосида фаолият юритиб келди. Бу эса х,ак;ик;ий ах,волга холис бах,о бериш имконини бермайди. Натижада, х,ар бир корхона уз х,олича, бир-бирига суянмай ва мавжуд х,олатни х^собга олмаган х,олда турли даражада фаолият юритди ва куп имкониятлар бой берилди.

Манфаатлар хилма-хил, лекин имконият ягона - аграр секторга мансуб корхоналарнинг ягона имконияти ердан ундириб олинадиган >фсил эвазига юзага келади. Бунинг учун ва^т, инсон, моддий-техника ресурсларидан Хамкорликда самарали ва тежамли фойдаланиш зарур булади. Юзага келган самарадорлик )^ар бир иштирокчи кузлаган манфаатдорликка эришишига гаров булади.

К^ишлок хужалик ишлаб чи^аришидаги фаолиятни та^симлашдан ма^сад ишларни уз ва^тида, тез ва соз, барча агротехник муддат ва цоидаларга мое равишда тугатишдир. Бизнингча, агротизимда хизмат курсатувчи инфратузилмаларнинг хизмат так;симоти моделидан фойдаланиш турли камчиликларни х,амкорликдабартарафэтишда кул келади. Аграр ишлаб чи^аришида х,амкор корхоналарнинг узвийлик, яхлитлик ва уйгунликда мех,нат

цилиши учун ягона тизим ва услуб ишлаб чик;илмаган. Шу сабабдан экинларга уз ва^тида агротехник ишлов бериш ва бошк;аларда доимий равишда катта муаммоларга дуч келинади.

N4 [6] 2022 Agro Inform

Кишлок; хужалиги ишлаб чик;аришида турли экинлар экилиб, уларга мое агротехник юмушларни амалга ошириш керак. Уларни турли хилдаги ташкилотлар бажаради. График-режада к,ишлок; хужалик ишлари барча ижрочи корхоналар томонидан муайян вацт, мивдор ва ^ажмда бажарилади х,амда ресурслар, уруг ва бошк;алар таъминотининг технологик жараёни белгилаб олинади.

Маромли ок;имда ишлар х,амма хужалик ва булимларда бир хил тарзда кечади.

Турли маромли окимда бир хил турдаги ишлар барча иш к;исмларида бир хил, турли хил ишларда эса турлича булади.

Ишнинг уйгунлигини таъминлаш учун уни режалаштираётганда куйидаги богликушкларга эътибор ^аратиш зарур:

1. Ресурс богли!ушги - бунда икки турдаги ишни бажаришда зарур буладиган ресурслар (техника ва мех,нат ресурслари] оптимал ва^тларда та^симланиши керак. Ресурслардан узлуксиз фойдаланиш унумдорликни оширади. Уларни бир ишдан иккинчи ишга олиб утиш орасидаги узилиш фарк;ини нолга як;инлаштириш ресурслардан тухтовсиз фойдаланишни юзага келтиради.

2. Фронтал боглик;лик - бу бир фронтда икки турдаги ишни амалга ошириш демакдир. Асосий мацеад фронтдаги иш давомийлигининг узлуксизлигини таъминлашдан иборат. Бунда узилиш ва^ти ишдаги тухтовни билдиради.

3. Ишдаги узилиш вак;ти 0 (ноль}ни ташкил этиши ишнинг узлуксиз ташкил этилганидан далолат беради.

4. Даражавий богли^ликдаги бир хил кушма иш фронтларида бир ишдан иккинчисига ЗП'ишда унинг бошланиши ва тугатилиши ^исобга олиниши, яъни ишларнинг кетма-кетлик занжири тузилиб, унга риоя этилиши зарур.

5. Махсус боглик;ликда экинларга ишлов бериш талабларига алох,ида эътибор ^аратиш, барча агротехник, технологик ва ташкилий ишлар талабларга жавоб бериши керак.

Бу усуллар ёрдамида ресурсларнинг тухтаб колишига йул куймаслик, иш фронтида ишларнинг давомийлиги ва кетма-кетлигини таъминлаш, агротехник ва технологик тадбирларни уз вак;тида амалга ошириб, самараларга эришиш ма^сад кдлинади.

О^им усулидан омухта усулини вужудга келтириш ишни эгилувчан, кулай ва шароитга

мое равишда ташкил этиш имконини беради.

Экинларни парваришлаш ва уларга ишлов беришни алгоритмлаб, кетма-кетликда, конвейер усулида комплекс амалга ошириш них,оятда зарур. Бунда трактор бирор фермернинг экин майдонини хдйдаса, ундан кейин шу фермер хужалигига энг як;ин жойлашган фермернинг экин майдонига утиши ва шу тарзда барча фермер хужаликларининг экин майдонларини кетма-кетликдашудгорлаб чициши лозим. Бунинг учун худуддаги фермерларга кетма-кетликда ишлов бериш руйхати тузиб чи^илиши ва иш руйхат асосида тизимли олиб борилиши зарур. Унинг кетидан бароналаш, уруг экиш, агротехник ишловлар, угитлаш, кимёвий ишлов бериш, йигиб-териб олиш каби ишлар кетма-кетликда давом этиши вак;тдан ютиш, техника воситаларининг турли масофаларда жойлашган фермер х)Ькаликлари орасида бориб-келиши натижасида

амортизация нархининг усиши ва мото-соатларни бехуда йук;отиш, ёнилги-мойлаш материаллари, эх,тиёт к;исмларини ортицча сарфлаш ва шу каби пала-партиш ишларнинг олди олинади.

Масалан, трактор турли худудларда жойлашган фермер хужаликларига бориб келиши учун 30-40 км масофа босиб )ггиладиган булса, шу вак;т ичида як;ин масофадаги фермернинг экин майдонидаги ишловни тугатиши х,ам мумкин. Ишни шундай ташкил этишэвазигагинакаттаисрофгарчиликларнинг олди олинади, и^тисодий самарадорликка эришилади.

Об-х,аво х,арорати, ёгингарчилик буйича маълумотлар х,ам базадан урин олиши экинларнинг вегетация даврида ^андай об-х,аво шароитларига дуч келганини тах^ил к;илиш, тугри ечим ва ^арорлар цабул ^илишда кул келади. Яъни, экинларнинг сувга булган талаби к;ондирилганлиги, ернинг ма^бул хдрорати таъминлангани, иссицлик даражасининг меъёрини билиш ва уларнинг экинга таъсири хусусидаги маълумотлар вужудга келади.

Шунингдек, так;вим-режада ер ^айдаш, экиш, сугориш, угитлаш ва бошка агротехник тадбирларнинг к;андай усуллари бор, кайси экинга ёки кандай ^олатда кайси усулдан фойдаланиш зарур ва боцща саволларга жавоб булиши керак.

Х,ар ^андай ишнинг х,ам узига хос илмий жихдтлари мавжуд булади. Фермер

Agro 1п1()ГШ N4 [6] 2022

хужаликларидаги экин майдонларигаа агротехник ишлов бериш жараёни куйидаги жадвалдаги изчилликда давом этади (4-жадвал). 4-жадвал

Тизимдаги фермер хужаликларига хизмат курсатувчи корхоналарнинг изчил кетма-кетликда агротехник хизматлари курсатиш график-жадвали.

1-сонли фермер хужалиги 2-сонли фермер хужалиги 3-сонли фермер хужалиги

№ Иш тури Майдони Ишлов муддати № Иш тури Майдони Ишлов Мудцати № Иш тури Майдони Ишлов муддати

1. Ер х,айдаш 1. Ер ^айдаш 1. Ер х,айдаш

2. Бароналаш 2. Бароналаш 2. Бароналаш

3. Уруг экиш 3. Уруг экиш 3. Уруг экиш

4. Агротех. ишлов бер. 4. Агротех. ишлов бер. 4. Агротех. ишлов бер.

5. Угитлаш 5. Угитлаш 5. Угитлаш

6. Сугориш 6. Сугориш 6. Сугориш

7. Кимёвий ишлов бер. 7. Кимёвий ишлов бер. 7. Кимёвий ишлов бер.

8. Йигиб-териб олиш 8. Йигиб-териб олиш 8. Йигиб-териб олиш

N4 [6] 2022 Agro Inform

Бу билан барча фермер хужаликлари зарурий агротехник ишловлардан бирдай бахраманд булади. Шунингдек, техникалар Кувватига яраша бир пайтнинг узида катта майдонларда ишлаш имкони тугилади ва техникалардан фойдаланиш самарадорлиги ошади, хизмат таннархи пасаяди.

Дуне мицёсида кичик майдонларда

фаолият юритаётган аксарият фермер хужаликлари фаолиятининг самарасизлиги шундаки, уларда техникалар сотиб олиш имконияти кам, техникаларни тацщаридан жалб этиш кимматга тушади. Тавсия этилаётган агротизимда бундай муаммоларнинг ечими бор.

Фойдаланилган манбалар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 3 июлдаги "Узбекистан Республикасида ра^амли и^тисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ГЩ-3832-сонли ^арори.

2. Василенко Ю.В. Производственный потенциал сельскохозяйственных предприятий. - М.: Агропромиздат, 1989.

3. Мадалиев A.A. Теоретические и практические основы активизации человеческого фактора. Монография. - Т.: Узбекистан миллий энциклопедия™" нашриёти, 2010 г.

4. httpfingramota.org/teoriya-finansov/item/2198-chto-takoe-tsifrovya-ekonomika.

5. httpfingramota.org/teoriva-finansov/item/2198-chto-takoe-tsifrovya-ekonomika.

6.

7. https://iot.ru/wiki/umnoe-zhivotnovodstvo.

Agro Inform N4 [6] 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.