Научная статья на тему 'ҚАДИМГИ ДАВР ШАҲАРЛАРИНИНГ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ'

ҚАДИМГИ ДАВР ШАҲАРЛАРИНИНГ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

705
67
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
генезис / эволюция / шаҳарсозлик / қадимги давр шаҳарлари / урбанизация. / genesis / evolution / urban planning / cities of antiquity / urbanization.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Тоҳир Шайдулович Маматмусаев

Ушбу мақолада қадимги давр шаҳарларининг генезиси ва эволюцияси масалалари кўриб чиқилган. Қадимги ва антик давр шаҳарсозлик тарихи тарихшунослиги тадқиқотларининг қиёсий таҳлиллари келтирилган. Антик давр бутун Ўзбекистоннинг маданий ҳаётида бўлгани каби шаҳарлар ҳаётининг ўзига хос томонлари маҳаллий ва эллинистик, айрим ҳолларда Ҳинд (Бақтрия шаҳарлари мисолида) шаҳарсозлик анъаналарининг ўзаро уйғунлашуви ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GENESIS AND EVOLUTION OF ANCIENT CITIES

This article discusses the genesis and evolution of cities of the ancient period. A comparative analysis is presented of studies of the historiography of the history of urban planning of antiquity. As in the cultural life of antiquity the whole of Uzbekistan, specific aspects of urban life are highlighted by a combination of local and Hellenistic, and in some cases Indian (using the example of Bactrian cities) urban planning traditions.

Текст научной работы на тему «ҚАДИМГИ ДАВР ШАҲАРЛАРИНИНГ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ»

КАДИМГИ ДАВР ШАХДРЛАРИНИНГ ГЕНЕЗИСИ ВА

ЭВОЛЮЦИЯСИ

Тохир Шайдулович Маматмусаев

Тошкент архитектура-курилиш институти "Архитектура тарихи ва назарияси" кафедраси профессори в.б., архитектура буйича фан доктори (DSc), доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кадимги давр шахарларининг генезиси ва эволюцияси масалалари куриб чикилган. Кадимги ва антик давр шахарсозлик тарихи тарихшунослиги тадкикотларининг киёсий тахлиллари келтирилган. Антик давр бутун Узбекистоннинг маданий хаётида булгани каби шахарлар хаётининг узига хос томонлари махаллий ва эллинистик, айрим холларда Х,инд (Бактрия шахарлари мисолида) шахарсозлик анъаналарининг узаро уйгунлашуви ёритиб берилган.

Калит сузлар: генезис, эволюция, шахарсозлик, кадимги давр шахарлари, урбанизация.

GENESIS AND EVOLUTION OF ANCIENT CITIES

ABSTRACT

This article discusses the genesis and evolution of cities of the ancient period. A comparative analysis is presented of studies of the historiography of the history of urban planning of antiquity. As in the cultural life of antiquity the whole of Uzbekistan, specific aspects of urban life are highlighted by a combination of local and Hellenistic, and in some cases Indian (using the example of Bactrian cities) urban planning traditions.

Keywords: genesis, evolution, urban planning, cities of antiquity, urbanization.

КИРИШ

Бугунги кунда дунё микёсида шахарларни кайта куриш ва модернизациялашда тарихий жойлар структурасини саклаб колиш ва меъморий-бадиий кийматларга эга булган ёдгорликлардан самарали фойдаланиш нихоятда долзарб хисобланади. Х,озирда жахон шахарсозлигида кадимдан шаклланиб

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

774

келган худудлар, жумладан Мемфис, Бобил, Рим, Афина, Париж, Лондон, Вена, Ереван, Истамбул, Искандария, Балх, Боку, Дехли, Исфахон ва бошка шахарларни мухофаза килиш ва уларнинг режавий ечимига эътибор бериш эхтиёжи тугилмокда. Бу борада тарихий шахарларда мухим ахамиятга эга булган марказлар, мажмуалар, мукаддас кадамжолар, архитектура ёдгорликларини таъмирлаш, археологик казилма ишларида аникланган бино ва иншоотларни кайта тиклаш зарурати намоён булмокда.

Маълумки Узбекистондаги урбанизация жараёнлари бронза даврида бошланиб илк давлатчилик тарихининг мухим ва ажралмас белгиси хисобланади. Ушбу иккала жараён бир-бири билан узвий боглик холда кечганлиги хозирги кунда олимлар томонидан тула эътироф этилган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

XX асрда минтака худудларидаги бронза ва илк темир асрига мансуб илк шахарлари тарихига оид археологик ишлари амалга оширилиб, илмий маълумотлар доираси кенгайди. Шахарлар тарихига багишланган илмий тупламлар, монографиялар ва куп сонли маколалар чоп этилди. XXI аср бошларида хам кадимги шахарларнинг урганилиши буйича самарали ишлар амалга оширилди. Аммо, хозирги кунга кадар мавзунинг тарихшунослиги махсус урганилмаган. Бактрия, Сугд, Хоразм, Тошкент вохаси ва Фаргонада шахарларнинг шаклланиш хусусиятлари ва ривожланишининг тарихий конуниятлари муаммосига тегишли мавжуд илмий карашлар, ёндашувлар ва хулосалар, Узбекистон кадимги урбанизацияси масаласи урганилишининг асосий натижалари етарли даражада тахлил килинмаган ва мавжуд маълумотлар умумлаштирилмаган.

Собик тузум даврида Урта Осиё шахарларининг келиб чикишини Европа маданиятининг кириб келиш даври - Искандар Зулкарнайн билан боглашар эди ва антик давр деганда грек-рим маданиятининг таъсиридаги ривожланиш тушуниларди. Энг кадимий шахар сифатида 2500 йиллиги 1970 йилда нишонланган Самарканд шахри эътироф этилган эди. Мустакиллик йилларида Самарканд шахрининг ёши 2750 йил, Карши ва Шахрисабзнинг келиб чикиши 2700 йилга тенг эканлиги аникланди. Сунгги изланишлар Узбекистон худудида энг кадимги шахар кечки бронза даврида вужудга келган Жаркутон кургони эканлигини курсатмокда ва унинг келиб чикиши Сополлитепа сингари мил.ав. II мингинчи йилга бориб такаладиган шахаролди

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

775

(протошахар) маданияти билан богликлиги аникланган. Бинобарин Узбекистон антик даври шахарсозлиги тарихини куйидаги уч боскичга ажратиш таклиф килинади:

1. Илк антик (Авесто даври) - мил.ав. IX - мил.ав. VI асрлар;

бурилишлардан бири булган давр хисобланади. Айнан мана шу даврларда ушбу худудларда шахар маданияти шакллана бошлаган.

Кадимги шахарларнинг урганилиши тарихини даврлаштириш масаласи хам етарлича тахлил килинмаган. Бу борада мавжуд маълумотлар турли йилларда олиб борилган тадкикотлар натижаларининг ёритилиши билан богланган.

Сунгги йилларда Б.Ж.Эшов Урта Осиё, жумладан, Узбекистон илк шахарларининг урганилиши тарихини куйидаги даврларга ажратган:

1. XIX асрнинг иккинчи ярми - XX аср 20-йилларига кадар.

2. XX асрнинг 30-80-йиллари

3. XX асрнинг 90 йиллари - XXI аср бошлари.

Фикримизча, ушбу даврлаштириш холатига айрим узгартиришлар киритиш мумкин, жумладан, биринчи давр тадкикотларини XIX аср сунгги чораги - XX асрнинг 30-йиллари мобайнида куриб чикиб, уни икки боскичга -XIX аср сунгги чораги - XX бошлари (ёзма манбалар асосида шахарлар тарихини урганилиши, хаваскорлик археологиясининг пайдо булиши) ва XX асрнинг 20-30-йилларига ажратиш мумкин (мазкур йилларда Узбекистон археологияси илмий-услубий жихатдан шаклланиб, дастлабки йирик археологик экспедициялар ташкил этилган эди).

Иккинчи давр - ХХ аср 40-йилларининг 2-ярми - 60-йилларини уз ичига олиб шу йиллар мобайнида бронза асри ва илк темир даврига оид ёдгорликлар кенг микёсда топиб текширилган.

Учинчи давр - ХХ асрнинг 70-80-йиллари. Бу даврда Бактрия, Хоразм, Сугд, Тошкент вохаси ва Фаргона водийсидаги купдан-куп кадимги шахарлар археологик казилмалар асосида урганилган.

Туртинчи давр - Мустакиллик йиллари. Мазкур даврда бронза асри ва илк темир даврига оид шахарларнинг тарихи янги асосларда ёритилиши натижасида, урбанизация жараёнлари ва илк

2. Урта антик (Бактрия-Сугдиёна шахарсозлиги) - мил.ав. IV-II асрлар;

3. Кечки антик (Кушонлар даври) - мил.ав. I - мил. IV асрлар. Сунгги бронза ва илк темир даври Урта Осиё халклари тарихида мухим

February, 2022

давлатчилик тарихига багишланган махсус илмий тадкикотлар амалга оширилган.

олиб борган Туркистон археология хаваскорлари тугараги аъзолари томонидан эълон килинган ишлар орасида В.А.Жуковский, М.Ростиславов, Н.И.Веселевский, Н.Ф.Ситняковский, Б.Н.Кастальский, Л.И.Зимин томони-дан нашр этилган маколалар ва хисоботлар мухим урин тутади.

Туркистондаги кадимги шахарлар тугрисидаги рус шаркшуносларининг асарлари руйхатида В.В.Бартольднинг айрим асарлари мавзу доирасида мухим ахамият касб этади.

Иккинчи гурух асарлари жумласига собик советлар хукмронлиги даврида олиб борилган тадкикотлар ва чоп этилган адабиётлар мансубдир. ХХ асрнинг 30-40-йилларидан эътиборан минтака худудида тизимли археологик тадкикотлар махсус экспедициялар томонидан амалга оширила бошланган. Булар 1934 ва 1939 йиллардаги А.Ю.Якубовский бошчилигида Зарафшон экспедицияси, Термиз археологик-комплекс экспедицияси, В.А.Шишкин рахбарлигида Варахша кухна шахридаги 1937-1939 йилларда олиб борилган ишлардир. 1938 йилдан эса С.П. Толстов рахбарлигида Хоразм археологик экспедициясининг кенг куламдаги ишлари бошланган. Ушбу казишмалар натижасида шахарлар тарихига оид бир катор тадкикот натижалари ва монографиялар нашр этилди.

ХХ асрнинг 50-йилларида Хоразм вохаси, Марв, Самарканд, Термиз, Фаргона водийси худудларида олиб борилган фундаментал тадкикотларни алохида таъкидлаш лозимдир. Бу борада В.М.Массон, С.П.Толстов, Ю.А.Заднепровскийларнинг тадкикотлари мухим ахамиятга эга булди.

ХХ асрнинг 70-йилларидан бошлаб Узбекистондаги дехкончилик маданияти, дастлабки шахарларнинг пайдо булиш омиллари ва асослари, уларнинг тараккиёт боскичлари масалаларига багишланган куплаб илмий тупламлар ва монографиялар пайдо булди. В.А.Лавров, М.М.Дьяконов, В.М.Массон, Ю.Ф. Буряков, А.А.Аскаров, Э.В.Сайко, Э.В.Ртвеладзе, И.В.Пьянков, Р.Х.Сулаймонов, А.С.Сагдуллаев, Т.Ш.Ширинов, Ш.Р.Пидаев, З.И.Усмонова, М.И. Филанович, М.Х.Исамиддинов, Ш.Б.Шайдуллаев, Б.Х.Матбобоев, А.Анорбоев, М.Мамбетуллаев каби куплаб тадкикотчилар Урта Осиё худудларида бронза давридан бошлаб антик давргача булган шахарсозлик маданияти масалаларини куриб чикиб,

Урта Осиё худудидаги археологик ёдгорликларда дастлабки казишмалар

February, 2022

Урта Осиё ва жахон цивилизацияларини киёсий урганишга харакат килганлар.

Учинчи гурух адабиётларига мустакиллик йилларида олиб борилаётган тадкикотлар ва нашр этилган адабиётлар киради. Мустакиллик йилларида хакконий, холис тарих яратиш долзарб вазифага айланиб, урбанизация тарихи масалаларини чукур урганиш бошланди. Бу даврда мавзу буйича купгина илмий-тадкикот ишлари амалга оширилди.

ХХ асрнинг 40-50-йилларида дастлаб С.П.Толстов, М.М.Дьяконов ва В.М.Массон Хоразм, Бактрия ва Маргиёна мисолида танланган мавзунинг урганилиш даражасига тухталиб утган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тадкикотчилар мавжуд ёзма манбалар ва археологик маълумотларни солиштириб, Узбекистонда илк шахарларнинг шаклланишини бронза ва илк темир даври билан боглаганлар.

ХХ асрнинг 60-йилларига келиб Узбекистон кадимги шахарларини урганиш масалалари В.М.Массоннинг умумлашма тадкикотларида кисман ёритилган булса, 60-йилларнинг бошларида С.П.Толстов кадимги Хоразм мисолида давлатчилик ва илк шахарлар тадкикотлари натижаларини тадкик этди. Юкоридаги тадкикотлар, мавзунинг тарихшунослик тахлили, турли маълумотлар нашрлари ва асосли масалаларни урганишдаги дастлабки кадам эди.

Утган асрнинг 70-йилларида А.А.Аскаров Жанубий Узбекистонда урбанизация жараёнининг пайдо булиши ва ривожланиши, мавзунинг урганилиши тарихи буйича тадкикот ишлари олиб борди. Узбекистон кадимги шахарларнинг пайдо булиш ва ривожланиш боскичларини урганишда олимнинг Сополлитепа, Жаркутон, Бустон каби ёдгорликларда олиб борган казишма ишлари мухим ахамиятга эга булиб, кадимги Бактрия шахарлари тарихига оид янги маълумотлар илмий муомалага тадбик этилди.

М.Ж. Журакулов ва Н.А. Аванесоваларнинг ишида хам Урта Осиё бронза даври тарихшунослиги масалалари куриб чикилган булиб, муаллифлар асосий эътиборни ушбу даврнинг археологик жихатдан урганилиши натижаларига каратганлар.

Кадимги шахарлар тарихини урганишда Ю.Ф. Буряковнинг хам хиссаси катта. Олимнинг тадкикот ишлари кенг камровли булиб, шахарсозлик масалаларида Тошкент вохаси ва унинг атрофлари унинг асосий тадкикот объекти хисобланади.

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

778

Ю.Ф. Буряков асосан антик ва урта асрлар шахарларига эътибор каратган.

Бактрия худудларидаги илк темир хамда антик давр ижтимоий-иктисодий хаёт, давлатчилик масалалари ва шахарсозлик тарихи буйича Э.В.Ртвеладзе самарали ишлар олиб борди. Бу олимнинг илмий ишларидан кадимги ва урта асрлар шахарлари тарихи ва айрим тарихшунослик муаммолари хам кенг урин олган.

Р.Х,.Сулаймонов ХХ асрнинг 70-80-йилларида Жанубий Сугдда тадкикотлар олиб бориб, бу худудда руй берган тарихий-маданий жараёнлар, шахарларнинг пайдо булиши, уларнинг типологияси ва урганиш услублари, шахарларнинг давлатчилик тарихидаги ахамияти масаларини куриб чикди.

А.С. Сагдуллаев Урта Осиёнинг жанубий вилоятларидаги (Маргиёна, Бактрия, Сугд) урбанизация масалалари, хусусан утрок ахоли масканлари пайдо булиши ва жойлашуви, тарихий географияси ва хронологияси, меъморчилиги ва мудофаа иншоотлари, кишлокларнинг шахарларга айланиш жараёни, давлатчилик хамда илк шахарларнинг давлатчилик тараккиётидаги муаммоларига каратилган. Олим уз тадкикотларида археологик ва ёзма манбалар маълумотларини киёсий тахлил этган.

Узбекистоннинг жанубидаги урбанизация тарихи масалаларига оид Т.Ш.Шириновнинг тадкикотларини алохида таъкидлаш лозим. Олим Жаркутон кухна шахри мисолида илк шахар цивилизацияси, "шахар" тушунчаси, кадимги шахарлар пайдо булишининг асосий омиллари хамда кисман урбанизация тарихшунослиги масалаларига хам тухталиб утади.

Кадимги Фаргона водийсида дехкончилик маданиятининг пайдо булиши, дастлабки шахарсозлик маданияти, илк давлатчилик масалалари буйича Ю.А. Заднепровский томонидан самарали ишлар олиб борилган булиб, кейинги йилларда ушбу масалалар буйича тадкикот ишлари Б.Матбобоев ва А.Анарбоевлар томонидан давом эттирилди. Бу тадкикотларда урбанизация тарихшунослиги масалаларига хам тухталиб утилган.

Узбекистонда кадимги урбанизация жараёнлари тарихшунослигининг айрим мухим масалалари А.А.Аскаров, Ю.А. Заднепровский, Э.В. Ртвеладзе, Т.Ш. Ширинов, Р.Х,.Сулаймонов, И.Т.Йулдошевларнинг диссертацияларида хамда илмий конференциялар, симпозиумлар тупламларида уз аксини топган. Натижада минтаканинг турли тарихий - маданий вилоятларида шахарларнинг ривожланиш омиллари ва хусусиятлари, иктисодий, сиёсий ва маданий функциялари киёсий тахлили килинади.

February, 2022

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, мустакиллик йилларида амалга оширилган тадкикотлар кадимги урбанизация жараёнлари масаласини урганиш тарихида янги боскич юзага келишига, шунингдек, куп йиллик тадкикотлар натижаларининг янги концептуал-услубий асосларда кайта куриб чикилишига асос булди.

А.А.Аскаров ва Т.Ш.Шириновларнинг монографиясида шахарларнинг вужудга келиши бронза даври билан богланиб, ушбу масала буйича мавжуд ёндашувлар тахлил килинган.

Э.В.Ртвеладзе, А.Х.Саидов, Е.В.Абдуллаевларнинг монографиясида Узбекистонда давлатчиликнинг келиб чикиши илк шахарлар тарихи билан богланган холда куриб чикилган.

Т.Ш.Ширинов ва Ш.Б.Шайдуллаевларнинг маколаларида Кадимги Бактрия шахарларнинг ривожланиши хусусиятлари очиб берилган.

ХХ асрнинг 90-йилларида Б.Х.Матбобоев кадимги Фаргона шахарлари буйича самарали тадкикотлар олиб борган. Тадкикотчи уз ишларида илк шахарсозлик маданиятини тадкик этиш билан бирга, шахарларнинг урганилиши масалаларига хам эътибор каратган.

Сугд кадимги шахарлари тарихшунослигининг айрим масалалари Р.Х.Сулаймонов ва М.Х. Исомиддиновларнинг монографияларида куриб чикилган.

Б.Ж.Эшовнинг сунгги йиллардаги ишлари Урта Осиёдаги кадимги шахарлар тарихи билан боглик булиб, олим уз тадкикотларида илк шахарларнинг пайдо булиши ва ривожланиши асослари хамда конуниятлари, узига хос хусусиятлари, илк шахарлар ва давлатчилик уртасидаги диалектик богликлик, шахарлар урганилиши масалаларига хам эътибор каратган.

Сунгги йилларда чоп этилган адабиётларда Хоразмда илк шахарлар масалаларига янгича ёндашувлар кузатилмокда. Бундай ёндашувлар ЛТ.Яблонский, Ю.А.Рапопорт, Б.И. Вайнберг, С.Б.Болелов, С. Матрасулов, С.Р. Баратов, Г.Ходжаниязов, М.Мамбетуллаев, М.Мадаминов ва В.Н. Ягодинларнинг тадкикотларида уз аксини топган.

Хоразм шахар харобаларида амалга оширилган янги археологик тадкикотлар натижасида Куйи Амударё худудларида илк шахарсозлик маданиятидан далолат берувчи янги маълумотлар топиб текширилди.

Юкорида келтирилган тадкикотлар минтакадаги кадимги шахарлар тарихини урганилишида янги боскичнинг юзага келишига, куп йиллик тадкикотлар натижаларини

February, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

кайта куриб чикилишига асос булди. Умуман, бу давр мавзуга оид билимларнинг боскичли кенгайиши ва маълумотларнинг кайта урганилиши даври сифатида намоён булди. Тарихшунослик масалалари йирик умумлашма ишларда мухим урин топди.

Мустакиллик йилларида кадимги шахарлар тарихига оид симпозиумлар анжуманлар материалллари чоп этилди, айрим шахарлар ёши кайта куриб чикилди.

Мавзунинг урганилганлик даражасини куриб чикиш шуни курсатадики, ХХ асрнинг 30-йиллари охирларига кадар Урта Осиё кадимги шахарлари тарихи асосан ёзма манбаларга таянган холда урганилган эди, 50-60 йилларидан бошлаб 70-80-йилларгача ва XXI аср бошлари мобайнида минтака худудларида кенг археологик тадкикотлар амалга оширилиб, бронза асри ва илк темир даври шахарлари тарихига оид янги маълумотлар фанга жорий этилган.

Мавзуга тегишли илмий ахборот доирасининг кенгайиши асосида, кадимги урбанизация жараёнлари урганилиши тарихининг айрим масалалари ва ёндашувлар тахлил килинган. Собик советлар хукмронлиги даврида ижтимоий-иктисодий ва сиёсий масалалар марксча услубий ёндашув ва назария доирасида урганилди. Мустакиллик йиллари тарихшунослигида янгича концептуал ёндашувларни ишлаб чикиш долзарб вазифага айланди.

Бронза ва илк темир асри шахарсозлик тарихини тадкик этган айрим тадкикотчилар (Ртвеладзе, Сулаймонов, Буряков, Мамбетуллаев, Анарбаев, Эшов ва бошк.) антик давр шахарсозлиги масалаларига хам эътибор каратганлар. Куплаб тадкикотлар натижасида Узбекистоннинг жанубий худудларидан антик даврга оид эллинизм маданияти билан боглик булган шахар харобалари, турар-жойлар, моддий маданият буюмлари, танга пулларнинг топилиши бу худудлардаги махаллий маданиятга эллин анъаналари (шахарсозлик, хайкалтарошлик, бадиий-амалий санъат, алифбо ва бошк.) таъсир этганлигидан далолат беради.

Сунгги йиллар тадкикотларидан хулоса чикарган Б.Эшовнинг фикрича, антик давр шахарсозлик тарихини куйидаги даврларга ажратиб урганиш таклиф этилган: 1. Александр Македонский асос солган шахарлар; 2. Салавкийлар даври шахарлари; 3. Грек-Бактрия подшолиги шахарлари; 4. Кушон даври шахарсозлик анъаналари. Ушбу даврлаштириш антик давр шахарсозлик анъаналари улкамиз худудларига четдан кириб келган, деган фикрни бермайди. Аксинча, Гарб ва Шарк маданиятларининг узаро уйгунлашуви асосида узига хос махаллий шахарсозлик

February, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

анъаналарининг ривож топганлигидан далолат беради. Шунингдек, антик даврни мил.ав.ги IV асрга боглаш бизнингча тугри эмас. Ундан олдин хам Урта Осиё худудида урбанизация жараёнлари булган.

Александр Македонский асос солган шахарлар масаласи фанда анча мунозарали хисобланади. Антик давр муаллифлари хабарларида Александр асос солган шахарлар сони 10 тадан 70 тагача берилади. Бу борада Г.А.Кошеленко шундай фикрни билдиради: "... умуман олганда, грек-македон истилосининг куламига нисбатан антик анъанани кабул килиш мумкин. У анча катта булган ва бу ерда асос солинган шахарлар сони бир неча унтага етган".

Э.В.Ртвеладзенинг тадкикотларига кура, Узбекистонда антик давр урбанизацияси узининг ривожланиш боскичида иккита катта даврни босиб утди. Булар мил. ав. IV-! асрлар ва мил. асрлардир. Ушбу даврлар

ижтимоий муносабатлар ва махаллий куринишдаги шахарлар ривожланиши билан боглик булиб, уларга хос сиёсий хамда мафкуравий томонлари билан ажралиб туради. М.К.Ахмедов бу даврни мил.ав. VIII асрдан бошлаш кераклиги масаласини кутарган.

Ю.Ф.Буряковнинг фикрича, антик давр бутун Узбекистоннинг маданий хаётида булгани каби шахарлар хаётининг узига хос томонлари махаллий ва эллинистик, айрим холларда Х,инд (Бактрия шахарлари мисолида) шахарсозлик анъаналарининг узаро уйгунлашуви билан изохланади. Бу холат маълум маънода сиёсий вокеалар билан хам боглик эди.

ХУЛОСА

Хуллас, кадимги ва антик давр шахарсозлик тарихи тарихшунослиги тадкикотларининг киёсий тахлиллари шуни курсатадики, бу даврлар шахарлари маълум вазифаларни бажарувчи мустахкамланган манзилгохгина эмас, балки жамоа узини-узи бошкариш органлари, жамоавий мулкдорларнинг алохида шаклини узида жамлаган, эркин фукароларнинг тенг хукуклилигини назарда тутувчи ижтимоий тузилманинг мухим бугини булиб, турли хил меъморий тузилмалардан ташкил топган.

REFERENCES

1. Аскаров А.А. Сапаллитепа - Ташкент: Фан, 1973. - С. 172. Уша муаллиф. Древнеземледельческая культура эпохи бронзы юга Узбекистана - Ташкент, Фан, 1977; Аскаров А.А., Абдуллаев

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

782

Б. Джаркутан (к вопросу о протогородской цивилизации юга Узбекистана) -Ташкент: Фан, 1983. -С. 120.

2. Бернар П. Проблемы греческой колониальной истории и урбанизма эллинистического города Центральной Азии. Проблемы античной культуры. М., Наука. 1996. - С. 244-253.

3. Кошеленко Г.А. К оценке достоверности античной традиции об эллинистическим градостроительстве на Востоке // КСИА. М., 1973. Вып. 136. -

4. Ртвеладзе Э.В. Легенды об основании среднеазиатских городов и археологическая действительность // Культура юга Узбекистана в древности и средневековье. Т., 1987. - С. 52-58.

С. 17.

February, 2022

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.