21Tashkent Medical Academy Volume 3 | TMA Conference | 2022
The significance of the scientific, cultural Abu Rayhon Beruniy ilmiy-madaniy
heritage of Abu Rayhon Beruni and its role in merosining ahamiyati va uning fan
ABU RAYHON BERUNIYNING ESTETIK G'OYALARI
F. A. Umarova
TTA Ijtimoiy fanlar kafedrasi katta o'qituvchisi, PHD.
D. T. Norkulov
TTA Ijtimoiy fanlar kafedrasi professori, falsafa fanlari doktori
S. D. Norkulov
TTA Ijtimoiy fanlar kafedrasi mudiri, falsafa fanlari doktori
Abu Rayhon Beruniy ilm-fan tarixiga entsiklopedik olim sifatida kirdi. Olim shaxsining shakllanishiga o'sha davrning mashhur mutafakkirlari Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy, Alfarobiy va boshqalarning ijodi ta'sir ko'rsatdi. U o'sha davrdagi deyarli barcha bilim sohalariga bag'ishlangan 150 dan ortiq asarlar yozdi. Uning "Yodgorliklar", "Geodeziya", "Hindiston", "Masuda kanoni" kabi asarlari va boshqalar nafaqat o'zbek va rus tillariga, balki dunyoning ko'plab tillariga ham tarjima qilingan. Beruniy o'zining mashhur "Hindiston", "Mineralogiya"asarlarida jamiyat hayoti, axloq, axloq haqidagi asosiy qarashlarni to'liq bayon yetgan. Olim sha'n va qadr-qimmat, yaxshilik va yomonlik, adolat va vijdon kabi axloqiy muammolarga katta ye'tibor bergan. Ularni axloqiy fazilatlarni hisobga olgan holda, u olijanoblik yaqin odamlar oldidagi majburiyatlarni bajarishiga ishongan. Insonni faqat bilim qamrab oladi va uning bilimlarini boshqalarga yetkazish haqiqiy baxt keltiradi, deb o'ylash muhimdir.
Beruniyning fikricha, insonning eng oliy baxti bilimdadir, chunki unga aql berilgan. Faqat baxtni bunday tushunish jamiyatga tinchlik va farovonlik olib keladi. "Haqiqiy zavq bag'ishlaydigan yagona narsa shundaki, unga bo'lgan istak inson unga yegalik qiladi. Va bu inson qalbining holati, u ilgari bilmagan narsalarini bilib oladi" [1]. Beruniy xalqlar o'rtasidagi tinchlik va do'stlikning buyuk chempioni bo'lgan. U xalqlar do'stligini inson baxti va ijtimoiy taraqqiyotning asosi deb bilgan. Beruniy urushlar davrida madaniyat va fanlarning yo'q qilinishini qoraladi. Uning "Hindiston "u achchiq" o'zaro kelishmovchilik va nizo barcha xalqlarni bartaraf', deydi [2].
Mutafakkir xalqlar o'rtasida to'g'ri munosabatlar o'rnatilishiga to'sqinlik qiladigan milliy cheklovlarga qarshi chiqdi. U "er ularning yerlari, odamlar faqat o'z xalqlarining vakillari, shohlar faqat ularning hukmdorlari, din faqat ularning ye'tiqodi, fan faqat ularda bor
https://tma.uz/
December 16 Republican Scientific and Practical Conference
81
Tashkent Medical Academy The significance of the scientific, cultural heritage of Abu Rayhon Beruni and its role in the development of science
Volume 3 | TMA Conference | 2022 Abu Rayhon Beruniy ilmiy-madaniy merosining ahamiyati va uning fan
taraqqiyotidagi o'rni
'qqtyonmg
narsa" deb ishonganlarni qoralaydi. U bunday e'tiqodlarni ahmoqlik deb atadi. Beruniy inson tabiatining barcha salbiy xususiyatlarini qoralab, insonda mehr-oqibat va olijanoblikni kuyladi:" Mehribonlik barcha odamlarga, xususan, qarindoshlarga yaxshilikka intilishdan iborat, iktidarsizlik bilan - yaxshi tilak bilan, iloji bo'lsa, ish bilan". Beruniyning fikricha, insonning ma'naviy qiyofasi, uning turmush tarzi insonning o'zi, uning tarbiyasi, "ruhiy shifo"bilan belgilanadi. Ko'ramizki, Beruniy axloq va axloqning fundamental masalalari bo'yicha juda qiziqarli va chuqur fikrlarni bildirgan, ularning aksariyati bugungi kunda juda zamonaviy va o'z vaqtida yangragan, chuqur insonparvarlikka yega. U yanada ta'kidladi: "axloq va turmush tarzi ma'noda jon paydo kelsak, uning yehtiroslarni ustidan hokimiyatni yega bo'lgan kishi, uning ruhini tarbiyalash kabi, maqtovga sazovor bo'lgan salbiy tomonini o'girib, uni o'zgartirish imkoniyatiga yega bo'ladi" [3]. Va yana:"... Baxt samimiy do'stda maqtovga sazovor xarakterga yega, munosib turmush tarzini olib boradi..."[4], yaxshilik toifasi uning talqinini beradi:"... Mehribonlik, umuman olganda, barcha odamlarga va xususan qarindoshlarga yaxshilik istashdan iborat, iktidarsizlik bilan - yaxshi tilak bilan, iloji bo'lsa - ish bilan" [5].
Olim ta'kidlashicha, atrofdagi odamlarga do'stona munosabatda bo'lishi, yaxshi yorug'lik berishi, hasad qilmasligi kerak, chunki hasad zarar keltiradi va foyda keltirmaydi. Yaxshi amal qilgan kishiga yaxshi amallari o'lchoviga ko'ra mukofot beriladi, lekin yomonlik qilganga uning yomonligi kifoya qiladi.
REFERENCES
1. Beruniy. Mineralogiya. - M., 1963.
2. Beruniy. Hindiston.// Tanlangan asarlar. - Toshkent, 1963.
3. Otamuratov S. Milliy rivojlanish falsafasi. (siyosiy-falsafiy qirralari). - Toshkent: Akademiya, 2005. - 367 b.
4. Sh.Qahhorova. Global ma'naviyat - globallashuvning g'oyaviy asosi. Toshkent: Akademiya, 2008. -67 b.
https://tma.uz/
Republican Scientific and Practical Conferenc«
December 16
