CC BY
0
Karshiev F. U.
Termiz davlat universiteti professor v.b., texnika fanlari doktori (DSc)
https://orcid.org/0009-0003-3067-7418
Abduqahorov N.
Termiz muxandislik-texnologiya instituti magistri
ABC BILAN JIHOZLAHGAN M1 TOIFALI AVTOMOBILLAR TORMOZ TIZIMLARINING USTIVORLIGI
Annotatsiya. Mazkur tadqiqot ishida yo 'l transport hodisalariga sabab bo'lgan transport vositalarining noto'g'ri ishlashining asosiy turlari tormoz tizimi va yoritish moslamalari qisimlarining ishdan chiqishi va ishlamey qolishi edi. Nosozlik sabablaridan biri bo 'lgan transport vositalari ishtrokidagi YTH larning yarimidan ko'pi yengil avtomobillarida sodir bo'lishi holatlari keltirilgan. Bu avtomobillarning tormoz samaradorligini oshirishda yangicha va zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqish, ushbu faoliyat yo'nalishlari bo'yicha ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish, va muammolarni tahlil qilish va bartaraf etish bo 'yicha takliflar berildi.
Kalit so'zlar: avtomobil, transport, faoliyat, yo'l-transport, hodisasi, tormozlash, tizimi, tormoz, pedal, sekinlashuv, hisoblash.
Karshiev F. U., doctor of technical sciences (DSc)
professor v.b.
Termez State University https://orcid.org/0009-0003-3067-7418
Abdukaharov N.
master
Termez Institute of Engineering and Technology
PRIORITY OF BRAKING SYSTEMS OF M1 VEHICLES EQUIPPED
WITH ABC
Abstract. In this study, the main types of vehicle malfunctions that caused road traffic accidents were failure and failure of parts of the brake system and lighting devices. More than half of accidents involving vehicles, which are one of the causes of breakdowns, occur in passenger cars. Proposals were made for the development ofnew and modern technologies for improving the braking efficiency of these cars, for carrying out scientific research in these areas of activity, and for analyzing and solving problems.
Key words: car, transport, activity, road transport, event, braking, system, brake, pedal, deceleration, calculation.
Kirish. Avtomobil transporti -inson faoliyatining barcha sohalariga va butun jamiyat taraqiyotiga ta'sir qiluvchi ijtimoiy ishlab chiqarishning yirik tarmoqlaridan biri.Yo'lovchi tashishda harakatlanuvchi tarkib sonining ko'payishi bilan ko'plab transport vositalari va o'n millionlab odamlar ishtrok etadigan yo'llarda harakatlanish intensivligi oshadi. Shu bois yo'l transport hodisalarning oldini olish eng jiddiy ijtimoiy iqtsodiy muammolaridan biriga aylanib bormoqda.Uning muvofaqiyatli hal etilishiga nafaqat insonlar hayoti va salomatligi, balki mamlakat iqtsodiyotining rivojlanishiga xam bog'liq [1].
Tadqiqot metodologiyasi. Yo'l transport hodisalariga sabab bo'lgan transport vositalarining noto'g'ri ishlashining asosiy turlari tormoz tizimi va yoritish moslamalari qisimlarining ishdan chiqishi va ishlamey qolishi edi.Nosozlik sabablaridan biri bo'lgan transport vositalari ishtrokidagi YTH larning yarimidan ko'pi yengil avtomobillarida sodir bo'lgan. Avtomobil transportida YTH darajasini kamaytrish ijtimoiy iqtsodiy vazifa va ilmiy texnikaviy muammo bo'lganligi sababli uni hal qilish birinchi navbatda tegishli avtotransport tizimlarning ish xolatini kuzatish va tiklash orqali ekspulatatsiya xavfsizligini oshirish talab etiladi. Avtotrnsport vositalariga o'z vaqtida va sifatli texnik xizmat ko'rsatish va tamirlash ularning texnik xolatini doimiy va sinchkovlik bilan kuzatib borish ularni insturumental diagnostika qilishning eng yangi usullari va zamonaviy vositalaridan foydalanish ishlab chiqarishning ko'rsatmalariga yo'l xarakati qoidalariga va transport vositalari xavfsizligi talablarini tartibga soluvchi boshqa meyoriy xujjatlarga rioya qilish, avtomobil portidagi nosozliklar natijasida sodir bo'lgan baxtsiz xodisalarni kamaytrishning asosiy vazifasidir [1].
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Avtotransport vositalarning energiya sarfini oshishi va avtomobillar sonining ko'payishi tufayli yo'llarda favqulodda tormozlash soni nafaqat tormoz tizimlarini loyihalashda matematik taraqiyotning rivojlanishiga xam olib keldi ayniqsa ishqalanish materiallari -gidravlik tormoz tizmida ishlatiladigan mexanizimlardir.shu bilan birga,samaradorlikni ham unutmasligimiz kerak.tormozning ishlashi yo'lda shinalarning ilashishiga ham bog'liq quruq sirtlarda judda yaxshi,lekin ho'l yoki muzli sirtlarda etarli emas.shuning uchun blokirovkaga qarshi (ABS) tormoz sistemasini rivojlanishi miya tizimlari judda muhim edi.ABS maksimal samaradorligni ta'minlaydi quruq yo'llarda qulay,lekin har qanday haydovchiga maksimal darajada foydalanish imkonini beradi [1,2,3].
Tahlil va natijalar. ABS tizimining xususiyati shundaki, u hatto eng yangi avtomobillarning ham tormoz tizimiga ulanishi mumkin. Ko'pincha, ular shunchaki tormoz chizig'i va mashinaning elektr tizimiga ulangan to'plamdir.
Tizimning afzalliklari va kamchiliklari
Qulfga qarshi tormoz tizimining afzalliklari haqida ko'p gapirishning hojati yo'q, chunki uning asosiy ustunligi tormozlash paytida g'ildirak siljishi holatida avtomobilni barqarorlashtirishdir. Bunday tizimga ega avtoulovning afzalliklari:
• Yomg'ir paytida yoki muzda (silliq asfalt) mashina yanada barqarorlik va boshqaruvchanlikni namoyish etadi;
• Manevrni amalga oshirayotganda boshqarishni yaxshiroq boshqarish uchun tormoz tizimidan faol foydalanish mumkin;
• To'g'ri sirtlarda tormozlanish masofasi ABSsiz mashinadan qisqa.
Tizimning kamchiliklaridan biri shundaki, u yumshoq yo'l qoplamalari
bilan yaxshi kurasha olmaydi. Bunday holda, g'ildiraklar bloklangan bo'lsa, tormozlanish masofasi qisqaroq bo'ladi. ABS-ning so'nggi modifikatsiyalari allaqachon tuproqning xususiyatlarini hisobga olgan bo'lsa-da (transmissiya selektorida tegishli rejim tanlanadi) va ushbu yo'l holatiga moslashadi.
An'anaviy ravishda qulflashga qarshi tormoz tizimining ishi 3 bosqichga bo'linadi:
1. G'ildirak blokirovkasi - ECU tizimni faollashtirish uchun signal yuboradi;
2. Aktuatorni ishga tushirish - gidravlik blok tizimdagi bosimni o'zgartiradi, bu esa g'ildiraklarning ochilishiga olib keladi;
3. G'ildirakning aylanishi tiklanganda tizimni o'chirish.
Shunisi e'tiborga loyiqki, butun jarayon boshqaruv blokining dasturiy ta'minotiga kiritilgan algoritmlar tomonidan boshqariladi. Tizimning ishonchliligi shundaki, u g'ildiraklar tortish kuchini yo'qotmasdan oldin ham ishga tushiriladi. Faqat g'ildirakning aylanishi to'g'risidagi ma'lumotlar asosida ishlaydigan analog sodda tuzilishga va ishlash printsipiga ega bo'lar edi. Biroq, bunday tizim Gabriel Voisinning dastlabki dizaynlaridan yaxshiroq ishlamaydi.
Shu sababli, ABS g'ildirak tezligining o'zgarishiga emas, balki tormoz pedalini bosish kuchiga ta'sir qiladi. Boshqacha qilib aytganda, tizim g'ildiraklarning aylanish tezligini va pedalni bosish kuchini belgilab, mumkin bo'lgan skidni ogohlantirgandek, oldindan ishga tushiriladi. Boshqarish bloki mumkin bo'lgan sirpanishni hisoblab chiqadi va aktuatorni faollashtiradi [6-10].
Xulosa. Shunday qilib, ABS tizimi favqulodda tormozlashni xavfsizroq bajarishga imkon beradi, shuningdek, tormoz pedali to'liq bosilgan holda manevrlarni amalga oshirishga imkon beradi. Ushbu ikkita muhim parametr bu tizimni rivojlangan faol xavfsizlik tizimi bilan jihozlangan avtomobilning ajralmas qismiga aylantiradi. Avtomobil loy, ko'lmak, qum yoki ho'l qor orqali harakatlansa, sensor juda iflos bo'lib qoladi va tezda ishlamay qolishi yoki noto'g'ri qiymatlarni berishi mumkin, bu esa tizimning beqarorligiga olib keladi. Agar batareya quvvati past bo'lsa yoki avtomobilning bort tizimidagi kuchlanish past bo'lsa, boshqaruv bloki juda past kuchlanish tufayli tizimni o'chiradi.
Tizim ishlamay qolsa, mashina tormozlarini yo'qotmaydi. Faqat bu holatda, haydovchi klassik tormoz tizimi yordamida beqaror yo'lda tezlikni pasaytirishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. https://www.norma.uz
2. https://sg.docworkspace.com/d/sIIzbqsi3Aa_q64G
3. Портнягин Ye.M. Метод контрольная тормозной эффективности и устойчивости автомобилей с ABS при их диагностировании на роликовых стендах. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук. Оренбург. -2009. -20 стр.
4. ABS tizimining tuzilishi va ishlash printsipi. https://uz.avtotachki.com/chto-takoe-antiblokirovochnaya-sistema-i-princzip-raboty/
5. F.M. Mamatov, F.U. Karshiev, A.N. Borotov, A.D. Rasulov, Y.J. Shamayev.IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 1231(1) 012008 (2023)
6. A. Borotov, S. Bekzhanov, D. Nurjan, J. Tursunov, Sh. Tursunov, U. Boykulov, K. Ernazarov, F. Karshiev, IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 1284 012013 (2023)
7. Astanakulov K.D, Karshiev F.U, Gapparov Sh.Ch, Khudaynazarov D.Sh. Azizov, E3S Web of Conferences 264, 04038 (2021)
8. K. Astanakulov, P. Vitliemov, S. Akhanov, F. Kаrshiеv, A. Bоrоtоv, P. Berdimuratov, J. Ulаshеv and A. Abdurakhmanov.E3S Web of Conferences 443, 00001 (2023)
9. F. Маmatov, F. Karshiev, A. Umirov, Sh. Gapparov, Y. Shamayev, D. Axmedova and Y. Khodiboev, BIO Web of Conferences 105, 05008 (2024)
10. F.U. Karshiev, F. Маmato, Sh. Gapparov, IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 1076 012024 (2022)
11.Ю.Баженов, М.Ю. Повышение активной безопасности автотранспортных средств на основе углубленного диагностирования тормозных систем с гидровлическим приводом. Автореф. дис. канд. техн. наук. - Владимир, 2000. - 19 с.
12. F.U. Karshiev, Sh.Ch. Tursunov, A.D. Rasulov, D. Khudaynazarov, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 1112 012054 (2022)
13. F.U. Karshiev, M.K. Shomirzaev, S.C. Tursunov, Y.J. Shamaev, E3S Web of Conferences 390 03030 (2023)
