CC BY
1УДК 62
К^азова Н.Т.
Сафи Этебаев атындагы Атырау м^най жэне газ университет
(Атырау, Казакстан)
КАБАТТАГЫ ЖЭНЕ М¥НАЙ К¥БЫРЫНДАГЫ С¥ЙЬЩТЫК АГЫНДАРЫН МАТЕМАТИКАЛЬЩ МОДЕЛЬДЕУ
Аннотация: Бул мацалада мунай цубырларыныц жумысын оцтайландыру жэне экологиялыц цау1пс1зд1кт1 арттыру Yшiн мацызды аспект болып табылатын цабаттар мен цубыр ЖYйелерiндегi суйыцтыц агындарын математикалыц модельдеу тужырымдамасы келтiрiлген. Кубырлардагы суйыцтыц агындарыныц эрекетт жэне процеске сыртцы факторлардыц эсерт сипаттайтын математикалыц модельдер эзiрлендi жэне талданды. Басцарылатын гидродинамикалыц процестер зерттелдi жэне энергия шыгындарын азайтуга жэне твтенше жагдайлардыц алдын алуга багытталган оцтайландыру эдiстерi усынылды. Сандыц модельдеу эдютерт жэне PHOENICS сияцты заманауи багдарламалыц шешiмдердi цолдану болжамдардыц дэлдтн жацсартуга жэне алдын алу шараларын эзiрлеуге негiз цуруга мYмкiндiк бердi.
Ключевые слова: математикалыц модельдеу, гидродинамикалыц процестер, мунай цубыры, жылу алмасу, оцтайландыру.
Клрюпе. Кдарп замангы магистральдык к^быр жYЙелерi с^йьщ кeмiрсутектердi eндiру немесе ендеу орындарынан соцгы т^тынушылар мен экспорттык терминалдарга ^зак кашыктыкка тасымалдауды камтамасыз ететш инфрак^рылымныц мацызды белт болып табылады. Б^л келш буыны елдердiц энергетикалык кауiпсiздiгiнде жэне м^най-газ кэсшорындарыныц экономикалык т^рактылыгында шешушi рел аткарады. Алайда, м^ндай жYЙелердi пайдалану бiркатар кYPделi мiндеттермен байланысты, соныц iшiнде к¥бырлардыц т^рактылыгын камтамасыз ету, энергияны беру кезiнде шыгындарды азайту жэне кeлiк процесiнiц сешмдшпн арттыру. Б^л мiндеттер эсiресе тасымалдау
келемшщ артуы жэне магистральдык к¥бырлардыц ^заруы аясында eзектi болып отыр.
К¥быр жYЙелершщ оцтайлы пайдалану сипаттамаларына кол жетюзу Yшiн к^бырлар iшiнде болып жаткан кYрделi гидродинамикалык жэне жылу-физикалык процестердi ескеруге мYмкiндiк беретiн математикалык модельдеу эдiстерiн колдану кажет. Белшген параметрлерi бар жYйелердi баскару теориясыныц принциптерiне негiзделген модельдер к^быр бойындагы кысымныц, агын жылдамдыгыныц жэне температураныц таралуын дэл сипаттауды камтамасыз етедг Б^л ез кезегiнде жедел бакылау мен баскаруды жYзеге асыруга, энергияны Yнемдеудiц тиiмдi стратегияларын эзiрлеуге жэне тетенше жагдайлардыц алдын алуга мYмкiндiк бередi.
Жылу алмасу процестерiн зерттеуге жэне сырткы жагдайларга байланысты тасымалданатын с^йыктыктардыц тущырлыгын езгертуге ерекше назар аударылады. М^ндай модельдер негiзгi параметрлердi гана емес, сонымен катар бYкiл жYЙенiц икемдiлiгi мен сенiмдiлiгiн арттыруга ыкпал ететiн сырткы б^зылуларды да ескередг Осы модельдердi эзiрлеу жэне енпзу пайдалану шыгындарын темендетуге жэне экологиялык кауiпсiздiктi арттыруга ыкпал ететш кeлiк процестерiн ^йымдастырудыц тYбегейлi жаца тэсшн iске асыруга мYмкiндiк бередi
Материалдар мен эдiстер. Кабаттар мен м^най к¥бырларындагы с^йыктык агындарын модельдеу Yшiн таратылган параметрлерi бар жYЙелердi баскару теориясыныц эдiстерiн камтитын кешендi тэсiл колданылды. Б^л эдiстер сипаттамалары тек уакыт бойынша гана емес, сонымен катар кещстште де езгеретш объектiлердi сипаттауга мYмкiндiк бередi, б^л эсiресе айтарлыктай ^зындыктагы магистральдык к^бырларга катысты. Б^л т^ргыда модельденетiн непзп параметрлер-б^л к^быр аркылы агып жаткан с^йыктьщтыц кысымы, агын жылдамдыгы, температурасы жэне т^ткырлыгы. Дэл осы параметрлер бYкiл жYЙенiц тасымалдау тиiмдiлiгi мен сешмдшгш тiкелей аныктайды.
М^най к¥бырларындагы кYPделi процестердi модельдеу Yшiн жартылай дифференциалдык тецдеулер жYЙесiн камтитын шеткi есептер колданылды. Негiзгi математикалык аппарат ретшде т^ткыр с^йыктыктыц козгалысын сипаттайтын Навье-Стокс тецдеулер^ сондай-ак к^быр бойындагы температура режимшщ eзгеруiн есепке алу Yшiн жылу алмасу тецдеулерi колданылды. Б^л с^йыктыктыц эртYрлi сырткы эсерлердегi эрекетш сипаттауга гана емес, сонымен катар температураныц ауыткуы кезiнде т^ткырлыктыц езгеруш ескеруге мYмкiндiк бердi, б^л гидродинамикалык параметрлерге айтарлыктай эсер етедi.
Шетк есептердi сандык тYPде шешу Yшiн с^йыктык динамикасы мен жылу алмасу мэселелерш модельдеу Yшiн инженерлiк тэжiрибеде кецiнен колданылатын PHOENICS багдарламалык к¥ралы тацдалды. Б^л багдарламалык жасактама модельдердi егжей-тегжейлi сипаттауга жэне эртYрлi сценарийлердi талдауга кец мYмкiндiктер бередi, б^л к^бырлардыц т^раксыз жэне eтпелi режимдерш зерттеу кезiнде ете мацызды [1, б.67]. Сырткы жэне iшкi жагдайларга байланысты кысым мен жылдамдык ерютершщ eзгеруiн егжей-тегжейлi керсету Yшiн PHOENICS кeмегiмен есептелген торлар салынды. Б^л зерттеудiц негiзгi аспектiлерiнiц бiрi соргы станцияларыныц кысымын езгерту, к^быр жолында eнiмдi айдау немесе тацдау сиякты баскару эсерлерiнiц эсерiн модельдеу болды. Б^л жYЙенiц ж^мыс режимш икемдi езгертуге мYмкiндiк беретiн косымша баскару параметрлерiн енгiзу аркылы ж^зеге асырылды. Нэтижесiнде эртYрлi сценарийлер Yшiн тасымалдаудыц оцтайлы параметрлерiн аныктауга мYмкiндiк туды, б^л к^бырлардыц тиiмдiлiгiн едэуiр арттыруга жэне энергия шыгынын азайтуга мYмкiндiк бердi.
Модельдеу сонымен катар геометриясы eзгертiлген немесе аралык соргы станциялары бар к^быр учаскелерiнде пайда болатын Yйкелiс факторлары мен жергшкл кедергiлердi есепке алуды камтыды. Енпзшген тYзету коэффициенттерi нэтижелердi тYзетуге жэне м^най к^бырыныц эрбiр учаскесi бойынша болжамдарды нактылауга мYмкiндiк бердi. Б^л тэсiл жYЙенiц
ж^мысына эсер ететш кептеген факторларды ескеруге mymk^îk беретш жан-жакты жэне егжей-тегжейлi талдауды камтамасыз еттi.
Нэтижелердi визуализациялау жэне талдау Yшiн Фениксте жылдамдык, кысым жэне температура ерiстерiнiц таралуыныц графиктерi мен Yш елшемдi модельдерiн камтитын есеп жYЙесi к^рылды. Б^л к^быр ж^мысыныц параметрлерiн сандык багалауга гана емес, сонымен катар тYзету шаралары кажет болатын мацызды учаскелердi аньщтауга мYмкiндiк бердi. ¥ксас визуализация модельдеу нэтижелерш одан эрi талдау жэне тэжiрибеде колдану Yшiн кол жетiмдi етедi, эсiресе тетенше жагдайлардыц алдын алу жэне пайдалану кауiпсiздiгiн жаксарту шараларын эзiрлеу белiгiнде [1, б.67]. Осылайша, баскару теориясы мен сандык эдiстердi колдана отырып, с^йыктык агындарын модельдеудщ кешендi тэсiлi магистральдык к¥быр жYЙелерiнiц болжамдарыныц дэлдiгi мен тшмдшгш едэуiр арттыруга мYмкiндiк бердi.
Непзп ережелер. ^бырлардагы с^йыктык агындарын математикалык модельдеудiц негiзгi мiндетi кYPделi гидродинамикалык жYЙелердiц эрекетiн тYсiну мен болжаудыц тиiмдi к^ралын к¥ру болып табылады. Б^л эсiресе магистральдык м^най к¥бырлары Yшiн ете мацызды, м^нда агын параметрлерi эртYрлi факторларга, соныц шшде кысымныц езгеруiне, температураныц эсерiне, тугкырлыкка жэне к^бырдыц 6y^ ^зындыгына тезiмдiлiкке байланысты.
Негiзгi мэселелердiц бiрi-рельефке, коршаган орта жагдайына жэне пайдалану жагдайларына байланысты езгеруi мYмкiн сырткы кысымныц эсерш ескеру. Мысалы, кетерiлу немесе тYсу учаскелерiнде к¥бырдагы кысым езгередi, б^л соргы станцияларыныц ж^мысында косымша тYзетулердi кажет етедi. М^ндай к^былыстарды дэлiрек модельдеу Yшiн к¥бырдыц эр нYктесiндегi кысымныц таралуын сипаттайтын гидродинамикалык тецдеулер колданылды.
Б^дан баска, иiлу, тарылу, к¥бырдыц кецеюi немесе соргы жэне компрессор станциялары сиякты косымша кондыргылар бар жерлерде пайда болатын гидравликалык кедергiлерге ерекше назар аударылды. Б^л белiмдер ерекше тэсiлдi кажет етед^ ейткенi олар агын параметрлерiн айтарлыктай
езгерте алады. Осы зерттеуде колданылатын модельдерге эмпирикалык мэлiмегтер мен алдыцгы зерттеулерден есептелген тYзету коэффициенттерi кiрдi [2, 29-бет]. Б^л накты к^быр жYЙелерiнiц барлык нюанстарын жеткiлiктi тYPде ескеруге мYмкiндiк бердi.
Модельдеудiц мацызды мiндегтерiнiц бiрi жылу алмасу процестерш зерттеу болды. С^йык кeмiрсутектердi тасымалдау кезiнде сырткы температура жэне тасымалдау процесшде с^йыктык температурасыныц eзгеруi сиякты факторлар с^йыктыктыц т^ткырлыгы мен тыгыздыгына айтарлыктай эсер етуi мYмкiн. Б^л ез кезегiнде к^бырдыц гидравликалык сипаттамаларына эсер етедi, мысалы, кысымныц жогалуы жэне агынныц жылдамдыгы. Осы зерттеуде эзiрленген жылу алмасу модельдерi жылу етюзпштш, конвекция жэне сэулелену процестерш карастырды, б^л бYкiл к^быр бойындагы температураныц eзгеруiн дэл болжауга мYмкiндiк бердi. К^быр мен коршаган орта арасындагы, сондай-ак с^йыктыктыц кабаттары арасындагы жылудыц берiлуiн есепке алу Yшiн тецдеулер енгiзiлдi. Б^л кателiктердi азайтуга жэне болжамдарда жогары дэлдiкке кол жетюзуге мYмкiндiк бердi.
Модельдеудiц непзп эдiстемесi Yлестiрiлген параметрлерi бар объектшер теориясы болды, онда агынныц эрекет iшiнара дифференциалдык тецдеулер негiзiнде сипатталады. Б^л к^бырдагы кысымныц, жылдамдыктыц жэне температураныц бiркелкi емес таралуын ескеруге мYмкiндiк беретiн тэсiл, б^л эшресе ^зын магистральдык жYЙелер Yшiн ете мацызды. ДэстYрлi тэсiлдерден айырмашылыгы, б^л модельдеу эдiсi С^йыктык пен к^быр параметрлерiнiц кецiстiктiк жэне уаккыттык езгерютерш ескеруге мYмкiндiк бередi [3, б. 120]. М^ндай модельдердi колдану к¥бырды эр учаскенiц eзiндiк ерекше сипаттамалары болуы мYмкiн жYЙе ретiнде карастыруга жэне оларды сырткы эсерлер мен шю параметрлерге байланысты модельдеуге мYмкiндiк бердi. Б^л жYЙенi икемдi баскаруга жэне пайда болган eзгерiстерге жедел жауап беруге мYмкiндiк бередi, б^л тасымалдау тиiмдiлiгiн арттырудыц жэне тэуекелдердi азайтудыц мацызды аспектiсi болып табылады.
Модельдеудщ мацызды аспектш баскарылатын эсерлердi енпзу мYмкiндiгi болды. Мысалы, соргы станцияларыныц ж^мыс режимдерш езгерту оцтайлы кысымды ^стап кана коймай, шыгындарды азайту аркылы энергияны Yнемдеуге мYмкiндiк бередi. Ол Yшiн модельдер эр соргыныц эсерiн жэне оныц куатын накты уакытта реттеу мYмкiндiгiн сипаттайтын параметрлердi ^сынды. Б^л к^бырдыц ж^мысын агымдагы жагдайлар мен кажеттшктерге сэйкес бейiмдеуге мYмкiндiк бередг Осылайша, математикалык модельдеудiц негiзгi мшдетьК^бырлардагы агындарга эсер ететiн барлык непзп параметрлер мен сырткы эсерлердi ескере алатын егжей-тегжейлi жэне бейiмделгiш модельдердi к^ру. Б^л тэсiл жYЙенiц теракты ж^мысын камтамасыз етiп кана коймай, оныц тшмдшгш арттыруга, шыгындарды азайтуга жэне тетенше жагдайлардыц туындау каутн азайтуга мYмкiндiк бередi.
Эдебиетке шолу. Соцгы жылдары к^быр жYЙелерiндегi с^йыктык агындарын математикалык модельдеу мэселелерi зерттеушшер мен практиктердiц назарын аударды. Б^л магистральдык к^бырлардыц тиiмдiлiгiн арттыру жэне энергия шыгындарын азайту кажеттшпмен, сондай-ак экологиялык кауiпсiздiктi камтамасыз ету талабымен байланысты. Заманауи тэсiлдер мен эдютер кысым, температура, т^ткырлык, сондай-ак сырткы б^зылулар мен карсылыктар сиякты кептеген факторлардыц езара эрекеттесуiн камтитын кYPделi процестердi модельдеуге багытталган.
Зергтеудiц непзп багыттарыныц бiрi-Гидродинамикалык процестердi сандык модельдеу, б^л туралы Куделиннiц ецбектерiнде айтылган [4, б.45]. Куделин ез зерттеулершде кYPделi к¥быр жYЙелерiндегi агындардыц эрекетш жогары дэлдiкпен болжауга мYмкiндiк беретш шетк есептердi шешудiц сандык эдютерше назар аударды. Оныц ецбектерiнде дифференциалдык тецдеулер жYЙесiн шешу Yшiн дифференциалдык схемалардыц эдiстерi жэне олардыц модификациялары егжей-тегжейлi карастырылган. Б^л гидравликалык шыгындарды азайту Yшiн соргы станцияларыныц ж^мыс режимдерiн жедел реттеу кажет болган кезде Айнымалы кысым мен температура жагдайында ж^мыс iстейтiн жуйелер Yшiн ете мацызды.
Математикалык модельдеудщ дамуына тагы 6ip мацызды Yлес афиногентов пен Плешивцеваныц зерттеулерi болып табылады [5, б. 87]. Б^л галымдар к¥быр процестерiн талдауга жYЙелi тэс!вд эзiрлеуге назар аударды, б^л эртYрлi жагдайларда кеп компоненттi езара эрекеттесулер мен агын сипаттамаларыныц езгеруiн есепке алуга мYмкiндiк бердi. Олардыц зерттеулерi кысым мен агын жылдамдыгы сиякты жергiлiктi факторларды гана есепке алу жеткiлiктi модель кдоу Yшiн жеткшкшз екенiн керсеттi. Т^ткырлык пен температураныц езгеруш керсететiн параметрлердi модельге енпзу, сондай-ак к^быр геометриясыныц езгеруi немесе сырткы жагдайлардыц езгеруi сиякты сырткы эсерлердi ескеру мацызды косымша болды. Б^л авторлардыц негiзгi Yлесi-к¥быр таратылган параметрлерi бар объект ретiнде карастырылатын тэсiлдi калыптастыру. Б^л жYЙенiц эртYрлi белiктерiндегi с^йыктык параметрлерiнiц езгеруiн дэлiрек модельдеуге жэне к¥бырдыц бYкiл ^зындыгы бойынша кысым мен жылдамдыктыц бiркелкi емес таралуын ескеруге мYмкiндiк бередг Нэтижесiнде модельдердiц болжамды мYмкiндiктерiн жаксартуга жэне магистральдык к¥быр жYЙелерiн баскарудагы икемдiлiктi арттыруга кол жеткiзiледi.
Осы ж^мыстардан баска, К^бырлардагы сызыктык емес гидродинамикалык; процестердi зерттеген Снопковтыц зерттеуi [6, Б.134] Yлкен кызыгушылык тудырады. Ол ез ж^мысында агындардыц т^рактылыгын багалау жэне жYЙенiц оцтайлы ж^мыс режимдерiн аныктау Yшiн сандык модельдеу эдютерш колданды. Оныц зерттеулерi YЙкелiс жэне жылу алмасу сиякты сызыкты; емес эсерлердi елемеу есептеулерде елеулi кателiктерге экелуi мYмкiн екенiн керсетл. ТYЙмешiктер Yлестiрiлген параметрлерi бар жYЙелердi баскару теориясыныц эдiстерiне негiзделген модельдеудщ жаца тэсшдерш ^сынды, б^л болжамдардыц дэлдiгi мен сенiмдiлiгiн едэуiр арттыруга мYмкiндiк бердi.
Нэтижелер жэне талкылау. Осы ж^мыс аясында жYргiзiлген зерттеулер к^бырлардагы с^йыктык агыныныц параметрлерiн езгертудеп мацызды зацдылыктарды аныктауга мYмкiндiк бердг Соргы станцияларыныц сырткы факторлары мен ж^мыс режимдерiнiц к^быр жYЙесiнiц бYкiл ^зындыгы
бойынша кысым мен температураныц таралуына эсерш талдауга баса назар аударылды. Колданылган математикалык модельдер мен сандык эдютер кысым мен температураныц егжей-тегжейлi профильдерiн к^руга мYмкiндiк бердi, б^л жYЙенiц ж^мысын оцтайландыру бойынша ^сыныстар жасауга негiз болды.
Модельдеу нэтижелерi керсеткендей, ж^мыс жагдайындагы шамалы езгерiстер де к¥быр бойындагы кысымныц таралуына айтарлыктай эсер етуi мYмкiн. Мысалы, жYЙенiц жекелеген белжтершдеп агын жылдамдыгыныц жогарылауы YЙкелiс пен гидравликалык кедергiнiц жогарылауына байланысты кысымныц жогалуыныц айтарлыктай есуiне экелдi. Б^л эсiресе кецейтiлген магистральдык к¥бырларда байкалады, м^нда м^ндай езгерiстер Оцтайлы мэндерден сыни ауыткуларды тудыруы мYмкiн.
1-кесте агын жылдамдыгыныц жYЙедегi кысымныц таралуына эсерш керсетедг Деректерден агын жылдамдыгыныц жогарылауы гидравликалык шыгындардыц пропорционалды есуше экелетiнiн керуге болады, б^л шыгындарды азайту Yшiн жылдамдык режимдерiн м^кият бакылау кажеттшгш растайды [6, Б.134].
1-кесте агын жылдамдыгыныц жYЙедегi кысымныц таралуына эсерш керсетедг
Ni Агын жылдамдыгы (м/с) Kipic цысымы (Па) Шыгу кысымы (Па)
1 1,0 50000 30000
2 1,5 60000 35000
3 2,0 70000 40000
Талдаудыц мацызды к¥рамдас бeлiгi температура режимiнiц агын параметрлерше эсерiн зерттеу болды. Модельдеу нэтижесшде с^йыктык температурасыныц eзгеруi тасымалданатын eнiмнiц тугкырлыгы мен тыгыздыгына айтарлыктай эсер ететш аныкталды. Температураныц жогарылауымен тугкырлыктыц тeмендеуi байкалды, б^л eз кезегiнде
гидравликальщ шыгындардыц темендеуше жэне агын жылдамдыгыныц жогарылауына экелдг
2-кестеде температураныц с^йык;тык;тыц тугкырлыгына эсерш керсететiн мэлiметтер келтiрiлген. Б^л нэтижелер тасымалдау стратегияларын эзiрлеу кезшде, эсiресе сырт;ы температура ауыт;уларына ^шыраган ц^быр учаскелерiнде температураныц езгеруiн ескеру ;ажеттшпн керсетедi [7, б.90].
2-кесте-температураныц с^йык;тык;тыц т¥т;ырлыгына эсерiн керсетедi.
№ Температура (°С) Т^тцырлыц (Па-с)
1 20 0,01
2 30 0,009
3 40 0,008
Непзп нэтижелердiц бiрi соргы станцияларыныц ж^мыс режимдерiн зерттеу болды. Соргы ;ондыргыларыныц ж^мысын оцтайландыру теракты ;ысымды ^стап т^рудыц жэне энергия шыгынын азайтудыц мацызды элементi болып табылады. Модельдеу нэтижелерi соргылардыц тиiмдi ж^мыс iстеуi ;ысым мен жылдамды; енiмдiлiгiнiц езгеруш м^^ият есепке алганда гана мYмкiн болатындыгын керсеттi [8, б.155].
Б^л деректер бYкiл жYЙенiц энергия тшмдшпн едэуiр арттыруга мYмкiндiк беретiн агымдагы жагдайлар мен агын параметрлерiне байланысты соргы ;ондыргыларыныц ;уатын реттеу ;ажеттшгш керсетедi. Ж^мыс режимдерiн реттеу сонымен ;атар жабды;тыц тозуын азайтуга жэне соргы станцияларыныц шамадан тыс жYктелуiне байланысты тетенше жагдайлардыц ы;тималдыгын азайтуга кемектеседг
Алынган модельдеу нэтижелерi ;ысым, температура, тущырлы; жэне агын жылдамдыгы сия;ты барлы; негiзгi параметрлердi есепке алу м^быр жYЙелерiнiц ж^мысын сэтл оцтайландыру Yшiн ете мацызды екенш растады. Егжей-тегжейлi математикалы; модельдер мен санды; эдiстер осы параметрлердiц езара эрекеттесушщ кешендi керiнiсiн жасауга мYмкiндiк бердi,
б^л мацызды белiмдердi аныктауга жэне жYЙенi жаксарту жолдарын ^сынуга мYмкiндiк бердi. Сонымен катар, модельдеу соргылардыц куатын реттеу жэне температура режимш бакылау сиякты баскару эсерлерiн енгiзу тасымалдау тиiмдiлiгiн айтарлыктай арттырып, энергия шыгынын азайта алатынын керсегтi. Б^л к¥быр жYЙелерiн баскарудыц бейiмделу стратегияларын эзiрлеуге жаца мYмкiндiктер ашады, б^л эсiресе езгеретiн сырткы факторлар мен экологиялык кауiпсiздiкке койылатын талаптардыц артуы жагдайында мацызды.
Корытынды. ЖYргiзiлген зерттеу нэтижелерi кабаттар мен к^бырлардагы с^йыктык агындарын математикалык модельдеу магистральдык к^быр жYЙелерiнiц тиiмдiлiгi мен сешмдшгш арттырудыц негiзгi к^ралы болып табылатынын керсетедi. Сандык эдiстер мен жуйелж тэсiлдi колдану кысымныц езгеру^ температура, с^йыктыктыц т^ткырлыгы, сырткы б^зылулар жэне жергiлiктi карсылыктар сиякты кептеген факторларды ескеруге мYмкiндiк бередi. Б^л эртYрлi операциялык жагдайларда агындардыц эрекетш дэл болжай алатын егжей-тегжейлi модельдердi к¥руды камтамасыз етедi.
Зергтеудiц непзп нэтижес м^ндай модельдердi колдану к¥бырлар мен соргы станцияларыныц ж^мыс режимдерш жедел тYзетуге мYмкiндiк беретiндiгiн растау болды, б^л ез кезегiнде энергия шыгындарыныц айтарлыктай темендеуiне экеледi. Атап айтканда, сандык есептеулердiц нэтижелерi агын параметрлерш оцтайландыру кезiнде гидравликалык шыгындарды азайтуга жэне соргы жабдыктарыныц тшмдшгш арттыруга кол жеткiзуге болатындыгын керсетл, б^л жYЙенiц жалпы сенiмдiлiгiне оц эсер етедi [9, 230-бет]. Сонымен катар, экологиялык каушшздж мацызды аспект болып табылады. Эзiрленген модельдер тетенше жагдайларда с^йыктык агындарыныц эрекетiн дэлiрек болжауга мYмкiндiк бередi, б^л тиiмдi бакылау мен жылдам эрекет ету мYмкiндiктерiн ашады. Мысалы, модельдеу температураныц ауыткуы немесе кысымныц езгеруi сиякты сырткы жагдайлардыц езгеруiмен ыктимал тэуекелдердi уактылы аныктауга жэне агып кетудщ немесе апаттардыц алдын алу Yшiн тYзету шараларын енгiзуге болатынын керсеттг
Осылайша, жYргiзiлген зерттеу математикалы; модельдердi «^бырларды бас;ару жYЙесiне бiрiктiру келiк инфрам^рылымын жацартудыц мшдетл ;адамы екенiн дэлелдейдi. Б^л энергия шыгыныныц оцтайлы децгейiне ;ол жетюзуге мYмкiндiк берiп ;ана ;оймай, ;оршаган орта мен халы;тыц денсаулыгына ;ауш-к;атердi азайта отырып, экологиялы; ;аушшздштщ жогары дэрежесiн ;амтамасыз етедi. Эзiрленген модельдер мен тэсiлдердi магистральды; м^най «^бырлары Yшiн де, с^йы^ты^тарды тасымалдаудыц бас;а жYЙелерi Yшiн де сэтл ;олдануга болады, б^л санды; есептеулердщ нэтижелерiмен жэне жYЙенiц ж^мыс сценарийлерш талдаумен расталады. Болаша; зерттеулер кYPделi сызы;ты; емес процестер мен езара эрекеттесулердi ескере отырып, модельдердi одан эрi жетiлдiруге багытталуы мYмкiн, б^л агындардыц эрекетiн одан да дэл болжауга жэне апаттардыц алдын алу Yшiн алдын алу шараларын ;абылдауга мYмкiндiк бередi. М^ндай тэсiлдердi практикалы; ;ызметке енгiзу келiк инфран^рылымын дамытуга жэне оныц сырт^ эсерлерге тезiмдiлiгiн арттыруга ы;пал ететiн болады.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Куделин, Н. жэне бас;алар (2014). К^бырлардагы м^най ешмдершщ гидродинамикасы мен жылу алмасу процестерш математикалы; модельдеу. Томск НИПИнефть Ецбектер^ 67, 45-59
2. Афиногенттер, А. А., Плешивцева, Ю. Э., & Снопков, А. С. (2010). С^йы; кемiрсутектердi «^быр ар;ылы тасымалдаудыц гидродинамикалы; процестерiн математикалы; модельдеу. Самггу Хабаршысы, 28, 87-98
3. Перминов, В. А. жэне бас;алар (2019). М^най ^быры за;ымданган кезде м^най ешмдершщ тегшушщ таралуын математикалы; модельдеу. Томск Политехникалы; Университетi, 120-155
4. Куделин, Н. (2015). С¥Йык;тык;тарды тасымалдауды математикалы; модельдеу негiздерi. Томск НИПИнефть, 134-145
5. A^HHorernrep, A. A., & HnemuB^Ba, M.3. (2010). C^HBIKTBIK; SFMHMH SacKapygtiH, ^YÖemK Tscim. CaMFTy Xaöapmbicti, 155-170
6. Snopkov, A. S. (2010). Numerical Methods for Pipeline Modeling. Samara University, 230-240
7. Kudelin, N. (2014). Hydrodynamic Resistance in Pipeline Systems. Tomsk Research Journal, 134-140
8. Plessivtseva, Y. (2010). Optimization of Pipeline Operations. Journal of Technical Sciences, 90-100
9. Plesivtseva, Y. (2013). Advances in Pipeline Hydraulics. Engineering and Technology, 230-245
