CC BY
0
УДК 621.372.512
5G ТЕХНОЛОГИЯСЫНА НЕГ1ЗДЕЛГЕН C-V2X
ИМАНКУЛ МАНАТ НАСИРКЫЗЫ
«Радиотехника, электроника жэне телекоммуникациялар» кафедрасыныц, доцент, т.г.к., Л. Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университетi. Астана каласы, ^азакстан
МАНБЕТОВА ЖАНАТ ДУСЕНБАЕВНА
«Радиотехника, электроника жэне телекоммуникациялар» кафедрасыныц, PhD, кауымдастырылган профессордыц мшдетш аткарушы «Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалы; зерттеу университет!» КеА^ Астана каласы, ^азакстан
Аннотация. C-V2X 5,9 ГГц диапазонында жумыс icmeudi жэне трафик туралы ацпаратты белс жэне тарату ушш уялы байланысты пайдаланады. Эр тYрлi нацты мэсeлeлeрдi тиiмдi шешу Yшiн автомобиль желшертде багдарламалыц жасацтамамен аныцталган SDN (Software-Defined Networking) эдш усынылган. Крутаздж мeханизмi реттде V2X желыертде блокчейн технологиясыныц элeуeтi керсетшген жэне V2X интеграцияланган желшертщ кeйбiр шешшмеген мэсeлeлeрi керсетшген.
Трек свздер: автомобиль жeлiлeрi, 5G, V2X, C-V2X, DSRC, IoV, SDN, МЕС, желШ кесу, блокчейн, LoRa.
Abstract: C-V2X operates in the 5.9 GHz band and uses cellular communications to exchange and distribute traffic information. In order to effectively solve various specific problems in automotive networks, the method of software-defined SDN (Software-Defined Networking) is proposed. The potential of blockchain technology in V2X networks as a security mechanism is shown, and some unresolved problems of integrated V2X networks are noted.
Key words: automotive networks, 5G, V2, C-V2, DSRC, IoV, SDN, MEC, network slicing, blockchain, LoRa.
C-V2X (Cellular V2X (Vehicle-to-Everything)) автомобиль байланыс технологиясы -келш куралдары мен коршаган ортаньщ арасында уялы байланысты камтамасыз ететш жуйе - жол козгалысы каушаздшн арттыруда, жолдардагы жуктемеш азайтуда жэне келш куралдарыныц тшмдшгш арттыруда мацызды рел аткарады.
C-V2X 10 км-ге дешн кец радиожабын мен 100 Мбит/с-ка дешнп деректердi беру жылдамдыгын 20 мс квдрюпен (пкелей байланыс режимшде (PC5)) камтамасыз етед^ бул накты уакыттагы жол козгалысын баскару мен автономды келiктердi Yйлестiруге жарамды.
C-V2X 4G жэне 5G желшерш пайдаланады, келш куралдарыныц бiр-бiрiмен, сондай-ак жол инфракурылымымен тiкелей байланысуына мYмкiндiк бередi. Будан белек, ол жаяу жYрriншiлермен (V2P, vehicle-to-pedestrian) тiкелей байланысты камтамасыз ететш косымша функцияларды усынады, бул айтарлыктай DSRC (Dedicated short-range communications, белшген жакын байланыс) технологиясымен (ягни IEEE 802.11p стандартымен) салыстырганда алга жылжу болып табылады. C-V2X к^рп бар уялы желiлермен интеграциялану мYмкiндiгi мен 5G негiзiндегi жаца косымшаларды колдау аркасында кещнен танымал.
Автомобиль желiсi келiк косымшалары Yшiн байланыс децгей ретiнде кызмет етед^ оныц iшiнде: жол жагдайын бакылау (мониторингтеу); келiк куралдарыныц енiмдiлiгi; жYрriзушшщ мiнез-кулкы; маршруттарды оцтайландыру; акылды багдаршамдар; жол козгалысын бакылау; бiрлескен жYргiзу жэне апаттарды аныктау. Бул шешiмдер жол козгалысы туралы акпаратты камтамасыз етуде кец аукымды мYмкiндiктердi усынады жэне автомобиль желiсiн бiрiктiрудi талап ететш QoS (quality of service, сапа кепшдЫ) бойынша минималды талаптарды камтиды [1].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
5G желшерш енпзудщ непзп максаттарыныц 6ipi - автомобильдерге багытталган вертикалды индустрияны дамыту. Кeлiк куралы (К^) - бул каушаздш пен мо6ильдiлiк туралы мацызды акпаратты баска К^-га жi6ерiп, кабылдай алатын торабы бар жуйе. Инфракурылыммен эрекеттесетiн К^ багдаршамдарды, жолак белгшерш жэне турак орындарын аныктауга кемектеседь C-V2X уялы байланысыныц пайда болуы интеллектуалды кeлiк жYЙелерiнде (ITS, intelligent transport systems) айтарлыктай жетiстiктерге экелд^ соныц iшiнде: жол козгалысы каушаздш мен тиiмдiлiгiн арттыру, коршаган ортага эсердi азайту.
3GPP (3rd Generation Partnership Project) C-V2X технологиясын стандарттау жумыстарын 14-нускадан бастап бастады (2014 ж.). 2016 жылы усынылган кел^ерге арналган LTE (LTE-V, LTE for vehicles) V2X косымшалары Yшiн кажет ете темен кiдiрiс, жогары сешмдшк жэне eткiзу ка6iлеттiлiгi талаптарын камтамасыз ете алмайды, мысалы, шугыл хабарламалар мен YЙлестiрiлген баскару Yшiн. C-V2X технологиясы тiкелей байланысты (V2V (vehicle-to-vehicle), V2I (vehicle-to-infrastructure)) колдаудан баска, уялы желi аркылы кец жолакты байланыс (V2N, vehicle-to-network) мYмкiндiгiн усынады. Бул косымша байланыс эдiсi жэне 5G-re кешуге арналган 6iртутас жол - 802.11p негiзiндегi V2X жYЙесiне караганда екi негiзгi артыкшылык болып табылады.
Автономды жYргiзудегi желiлiк жэне байланыс технологиялары кем дегенде екi непзп аспекпш камтиды: кeлiк куралыныц шшдеп жэне кeлiк куралдары арасындагы байланыс. Келш iшiндегi желi автономды жYргiзудi жYзеге асырудыц негiзi болып табылады жэне борттык электрондык компоненттердi бiрiктiредi. Кeлiк куралыныц iшiндегi сенсорлар мен баска баскару блоктары Ethernet (CAN, Controller Area Network шинасы) немесе Bluetooth сиякты технологияларды пайдалана отырып езара эрекеттесе алады. Кeлiк куралдары арасындагы желi кeлiк куралдары мен сырткы акпарат арасындагы езара эрекеттесудi камтамасыз етедi [1]. 5G C-V2X технологиясыныц 4G C-V2X жэне DSRC алдындагы артыкшылыктарына кец eткiзу кабшеттшп, кецейтiлген камту аймагы жэне желш сегменттеу (слайсинг) колдауы жатады.
Алдыцгы байланыс технологиялары косылган автомобильдер мен автономды келш жYЙелерi (AV, Autonomous Vehicles) сиякты колданбалардыц жогары жылдамдык пен сенiмдiлiк талаптарын канагаттандыра алмады.
5G жеке кeлiк куралдарын 6iрiктiрiп, C-ITS (сooperative-ITS, 6iрлескен интеллектуалды келш жYЙелерiн) дамытуга умтылады. 5G колдайтын C-ITS автоматтандырылган кeлiк жYЙелерiн казiргi кeлiк желiлерiне караганда кауiпсiз жэне тиiмдi етедi, сондай-ак iрi калалардагы негiзгi кeлiк мэселелерiн (жол кептелютер^ коршаган ортаныц ластануы, жол-кeлiк окигалары жэне т.б.) шешуге кeмектеседi. Сымсыз ортаныц тураксыздыгына байланысты кeлiк желiлерi эртYрлi мэселелерге тап болады, эаресе эртYрлi талаптары бар колданбаларды колдау кажет болган жагдайда. Бул мэселелердi шешу Yшiн колданылатын эдiстердiц шшде программалык аныкталатын желi (SDN) ерекшеленедь SDN деректер жазыктыгын баскару жазьщтыгынан 6eледi, желiнi бакылау жэне баскарудыц дэстYрлi тапсырмаларын логикалык тYPде орталыктандырылган контроллердiц кeмегiмен орындауга мYмкiндiк береди 5G архитектурасы шец6ерiнде SDN кемепмен икемдiлiк, багдарламалылык, эртYрлi сымсыз технологиялардыц 6iрлесiп жумыс iстеуi жэне ресурстарды баскару камтамасыз етiлуi мYмкiн.
DSRC технологиясы келш куралдары арасындагы (V2V), келш пен инфракурылым арасындагы (V2I), сондай-ак келш пен жаяу жYргiншiлер арасындагы (V2P) байланысты камтамасыз етед^ радиус аймагы 1 км-ге дешн жетедi. Алайда, кeлiк куралдары арасындагы (V2V) таза байланыс кептеген мэселелерге тап болады: желщен ажырау, кец хабар тарату кезшде артык жYктеме, MAC (Media Access Control) протоколдарыныц кактыгыстары жэне баска да киындыктар. Таза IEEE 802.11p стандартына непзделген байланысты енгiзу киындыктармен катар жYредi, ал уялы желi барлык байланыс тYрлерiн колдауда киындыктарга тап болуы мYмкiн. Мысалы, калалык желiлерде келш тыгыздыгыныц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
артуымен уялы байланыстьщ спектрдi пайдалану тиiмдiлiгi айтарлыктай тeмендейдi. IEEE 802.11p стандартындагы шектеулердi жецу Yшiн (мысалы, темен радио камту аймагы, жогары тыгыздыктагы келш желiлерiн колдау мYмкшдiriшц болмауы, сигналдык жYктемелер, тураксыз кец хабар тарату кызметтерi мен косылым Yзiлiстерi), C-V2X уялы байланыс технологиясын пайдалану кажет.
5G технологиясы, деректердi беру жылдамдыгы 10 Гбит/с дейiн жэне квдрю 1 мс болатын кeрсеткiштерiмен, автономды келш жYЙелерiнiц (AV) iске асуын мYмкiн еттi. Интеллектуалды кeлiк жYЙелерi (ITS) - бул 5G технологиясыныц кемепмен жYзеге асырылатын кептеген «акылды кала» косымшаларыныц бiрi.
5G желiлерi автомобиль колданушыларыныц катац талаптарын канагаттандыруга мYмкiндiк бередi, алдыцгы технологиялар колдай алмаган кажеттiлiктердi шешедi. Олар деректердi кeлiктен инновациялык косымшалар мен булттык кызметтерге беруге мYмкiндiк бередi, бул темен квдрю пен жогары етюзу кабiлеттiлiгiн камтамасыз етедi. 3GPP TS 28.530 стандартына сэйкес, жалпы инфракурылым аясында бiрнеше логикалык желiлiк сегменттердi (слайстарды) куруга болады. Бул слайстар окшауланган, олар бeлiнген ресурстар мен белгш бiр колдану жагдайларына оцтайландырылган топологияга ие. 5G кeлiктер мен жол бойындагы курылгылардан (RSU, Road Side Unit) деректер жинауда мацызды рел аткарады. Бул курылгылар сырткы немесе Yшiншi тарап косымшалары мен кызметтерi Yшiн кажеттi деректердi eндiрушiлер ретiнде кызмет етедi.
5G NR (New Radio) технологиясы C-V2X косымшаларыныц мYмкiндiктерiн кецейтедi. NR V2X технологиясыныц максаты - V2X косымшаларыныц барлыгын косымша колдау аркылы функционалдыгын арттыру. Жаца кeлiк куралдары C-V2X жэне NR V2X функцияларын бiрiктiрген аймактарда бул екi технологияныц бiрлесiп жумыс iстеуi кYтiлуде. 5G технологиясы C-V2X-^ колдау кeрсетiп, кауiпсiздiктi одан эрi арттырады. 5G желiлерi бар уялы байланыс желшершен айырмашылыгы, орталыктандырылмаган жэне барлык жерде эрдайым колжетiмдi болады, каушаздш пен купиялылык талаптарына ерекше назар аударады.
5G автомобиль желiсiндегi накты сценарийде соцгы пайдаланушы келш iшiнде болады жэне 5G аркылы интернетке косылады. 5G NR радиоинтерфейс eткiзу кабiлеттiлiгi, кiдiрiс, сенiмдiлiк, косылу мYмкiндiгi жэне мобильдiлiк тургысынан жогары ешмдшкп камтамасыз етедi. 5G желiлерi тYрлi колжетiмдiлiк технологияларын бiрiктiру аркылы жаксырак камту аймагына жетуге жэне сагатына 500 км жылдамдыкпен козгалатын кeлiктердi колдауга мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, 5G кауiпсiздiкке аса мацызды кызметтер Yшiн 105 пакет жогалту коэффициентiмен желi сенiмдiлiгiн арттырады.
MEC (Multi-Access Edge Computing) технологиясы автомобиль желшершде квдрют азайтады жэне фондык жYктеменi жецiлдетедi. Бул есептеулердi шетю серверлерге жYктеу жэне таратылган контент кэшш пайдалану аркылы жYзеге асады. MEC орталыктандырылмаган жYЙесi автомобиль желшершде кещнен байланыс, масштабталгыштыкты арттыру жэне желш баскару операцияларыныц кYPделiлiгiн темендету сиякты артыкшылыктар усынады, сондай-ак 5G V2X кызметтерiн дамытуга ыкпал етедь Алайда, MEC серверлерi жогары динамикалык жэне колжетiмдi V2X желiлерiнде шабуылга ушырауы мYмкiн, бул олардыц сешмдшп мен кауiпсiздiгiн камтамасыз етудi талап етедь Сонымен катар, мэлiметтердiц купиялылыгы мен тутастыгын коргау мацызды мшдет болып табылады. 5G V2X желшершде жогары тыгыздыктагы келштердш тудыратын деректер келемшш кYрт eсуi желiлiк жYЙелерге кауiпсiздiк талаптарын арттырды.
Бул мэселеш шешу Yшiн блокчейн технологиясы колданылуда. Блокчейн есептеу жэне баскару процестерш орталыксыздандырады жэне автомобиль желiлерiндегi каушСздш мэселелерiн шешуде, эсiресе акпараттык каушСздшт камтамасыз етуде тиiмдi. Блокчейнге непзделген тэсшдер деректердi бeлiсу жэне ецдеу Yшiн орталыктандырылмаган жэне колдан жасау мYмкiн емес ортаны камтамасыз етедь Ол транзакциялардыц кауiпсiздiгiн жэне пайдаланушы косылымдарын растауды камтамасыз етедi [2]. Блокчейндi 5G негiзiндегi MEC
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
шетю (шекаралык) есептеу жYЙелерiмен интеграциялау Yшiн жол бойындагы курылгылар (RSU) немесе 5G RAN (Radio Access Network) радио колжетсмдшк желiлерi MEC сактау серверлерiмен жабдыкталуы mymkïh. Бул MEC пен 5G технологияларыньщ 6ipiryiH камтамасыз етедi жэне каyiпсiз 9pi тиiмдi V2X кызметтерiн дамытуга ыкпал етедi [3].
Уакыт бойынша eзгеретiн V2X арналарынан, болжамсыз желiлiк трафиктен, жогары eнiмдi протоколдардан жэне жаца технологиялар (шеткерi есептеулер, блокчейн, 5G желшер^ Yшiн катац талаптардан туындагандыктан, бул технологиялар eздерi максаттарына жете алмайды. Сондыктан барлык осы технологиялар бiрiктiрiлiп, езара байланыстырыла отырып, келесi урпак автомобиль желiлерiнiц негiзгi талаптары мен функционалдык критерийлерiне сай болуы кажет. Блокчейндi 5G негiзiндегi интеграцияланган шеткерi есептеулерге енгiзy белгiлi бiр артыкшылыктар бередi, бiрак бул жерде масштабталушылык, сактау eнiмдiлiгi, eткiзy кабiлетi, ынталандырулар мен желi ресурстары сиякты мэселелер бар. Бул мэселелердi 5G желшерш жэне шеткерi есептеyлердi накты автомобиль желшершде енгiзбес бурын мукият карастыру кажет [2].
5G технологиясы 10 Гбит/с жылдамдыкты жэне 1 мс дешнп тeмен кiдiрiстi камтамасыз ете отырып, автономды кeлiктердi (AV) юке асыруды мYмкiн еттi. V2X жэне 5G байланыстары AV кeлiктерiне бурылыстар мен олардыц сыртындагы объектiлер мен кедергiлердi визуализациялауга кeмектеседi. V2I байланысы кeлiк куралдарына алдагы уакытта болатын жагдайлар туралы хабардар болуга мYмкiндiк бередi, мысалы, баяу жYретiн аймактарда жылдамдыкты автоматты тYPде тeмендетy AV жYЙесiнде жYргiзyшi жолга Yнемi назар аударуы кажет емес. ^аушаздш пен энергия тшмдшпшц артуы нэтижесiнде AV коршаган ортага эсерiн тeмендетедi [5].
5G C-V2X 6 ГГц-тен жогары жишктеп диапазонды, мысалы, миллиметрлiк толкындарды пайдаланып, жогары кeлемдi деректердi тасымалдауды жэне кeмекшi жYргiзyге арналган тeмен кiдiрiстi жаhандык желiнi колдауга мYмкiндiк бередi. 5G кiдiрiсiнiц тeмендiгi автономды ^л^ер Yшiн мацызды, себебi эрбiр миллисекунда мацызды, ал шешiмдер микроекундтар шшде кабылданады, бул апаттарды болдырмауга кeмектеседi.
SDN (Software-Defined Networking) — бул кадрды ж1беру функциясын желшк курылгыларды баскару функциясынан ажырататын желшк жYЙе, ол SDN бакылаушысы (контроллер) аркылы желiлiк коммутаторларга орталыктандырылган колжетсмдшкп камтамасыз етедi. SDN негiзiндегi автомобиль желiлерi косымшаныц тYрi, кeлiк куралыныц орналасуы жэне радиоинтерфейстегi трафик тыгыздыгы сиякты кeрсеткiштердi ескере отырып, бiр радиоколжетiмдiлiктен екiншi радиоколжетiмдiлiкке ауысуды камтамасыз етедь SDN сонымен катар каушаздш хабарламалары бiр жерде мацызды жэне кец аукымда тарату Yшiн бiрнеше рет жiберiлсе, оны кецiрек таратуды колдауга мYмкiндiк бередi [6]. Бiрак SDN жYЙесiн iске асыру Yшiн Yлкен есептеу ресурстары кажет, ал ^лш куралдары жагдайында бул ресурстар шектеул [7].
IoV (Internet of Vehicles) - бул ^лш саласындагы Заттар интернетiнiц негiзгi колданылуы. IoV курамына сымсыз кабылдагыш-тараткыштар жэне инфракурылыммен жабдыкталган кeлiк куралдары кiредi. IoV - бул ^лш куралдары желiсi, олар сенсорлармен, багдарламалык камтамасыз етумен жэне технологиялармен жабдыкталган, олар бiр-бiрiмен байланысып, интернет аркылы деректердi алмасуды уйымдастыру Yшiн аралык кызмет аткарады, бул белгш бiр стандарттармен Yйлесiмдi жYзеге асырылады [8].
IoV архитектурасы автомобиль байланысыныц стандартты архитектурасын жетiлдiрyге багытталган, бул SDN, NFV (Network Functions Virtualization), MEC жэне жасанды интеллект сиякты эртYрлi технологияларды интеграциялау аркылы жYзеге асырылады. Осы технологиялардыц бiрiгiп жумыс iстеyi QoS, жеделдш, эмбебаптык жэне автоматтандыру децгейiн жогарылатуга экелyi мYмкiн. ^аушаздш пен пайдаланушы косымшаларынан бeлек, IoV сонымен катар ^лш куралдарыныц бултпен eзара эрекеттесуше арналган платформаны усынады.
Есептеу жэне байланыс технологияларыныц жылдам дамуы дэстYрлi кeлiк желiлерiн VANET (Vehicular Ad Hoc Networks)-тен IoV-ке ауыстырды [9]. Дамудыц жеделдеуiмен жYргiзушi кемек жYЙелерi кателердi жэне жYргiзушiге тYсетiн жYктеменi азайтады [10]. Осы жаца экожYЙенi iске асыру Yшiн келш куралдарына, пайдаланушылардыц мобильдi курылгыларына жэне акылды калалык жэне жол инфракурылымына кептеген модульдер орнату кажет. Бул жагдайлардыц эркайсысына модульдерге эртYрлi талаптар койылады жэне косылу мYмкiндiктерiндегi аймактык ерекшелiктердi ескеру кажет.
LoRa технологиясы 2,4 ГГц жишшнде - деректердi Yлкен кашыктыктарга тасымалдауды талап ететш автомобиль байланысы Yшiн шешiм (бул оны кала мен ауыл жагдайларында «К^-инфракурылым» (V2I) жэне «К^-К^» (V2V) байланысы Yшiн ете колайлы етед^ бiрак темен деректер беру жылдамдыгымен. Бул технология инфракурылымныц кYЙiн мониторингтеу жэне накты уакыттагы деректер жинау косымшалары Yшiн ерекше пайдалы. DSRC, C-V2X жэне LoRa 2,4 ГГц-т бiрiктiретiн гибридтi байланыс тэсiлi ITS шешiмдерiн туракты жэне бейiмделгiш етш жасау Yшiн мацызды болып табылады [11].
5G технологиясын эртYрлi байланыс жYЙелерiнде, мысалы, V2V, V2I жэне V2X, колдану мiндеттi болып табылады. БYгiнде 5G технологиясымен байланысты YPдiстер мен концепциялар кeлiк саласында мойындалган. 5G желiлерiнiц дамуы барысында 5G V2X технологиясы юке косылады, ол казiргi LTE-V2X мYмкiндiктерiн толыктырады. Бул кYPделi колдану жагдайларын жYзеге асыруга мYмкiндiк бередi, мысалы, сенсорларды бiрлесiп пайдалану. Муныц бiр мысалы ретшде жYргiзушiлердiц баска кeлiк куралдарындагы камералардан жогары сапалы бейне алуын кел^руге болады, бул олардыц керу аймагын жаксартады, ол кезге кeрiнбейтiн аймактар немесе кедергшермен шектелуi мYмкiн. Программалык баскарылатын желi (SDN) автомобиль желiсiн iске асыру Yшiн баскару багдарламасы мен деректердi беру децгейiн белу аркылы пайдаланылуы мYмкiн.
C-V2X эволюциясы 5G NR V2X технологиясына карай дамып, казiргi жэне болашак интеллектуалды жэне автономды жYргiзу салаларыныц кажеттшктерш жэне жаца мYмкiндiктерiн камтамасыз ете отырып, керi YЙлесiмдiлiктi сактайды. 5G жэне баска B5G (Beyond Fifth-generation) желшершщ NS (Network Slicing) концепциясы аркасында бiр физикалык желi шшде кeлiк куралдарыныц жаца колдану жагдайлары колдау табады. NS жалпы желшк инфракурылынды жэне ресурстарды бiрiктiрiп, трафиктщ катац окшаулануын камтамасыз ете отырып, эрбiр NS Yшiн кажеттi желшк ресурстарды усынады. 5G негiзiндегi шеттеп (шекаралык) бултты есептеулер V2X кызметтерш усына отырып, эртYрлi деректердiц Yлкен кeлемiн жинап, сактап жэне баскаруга мYмкiндiк бередi. Блокчейн 5G V2X жэне шеттеп есептеулер Yшiн каушСздш кызметтерiн усынады деп кYтiлуде, ол болашак V2X желшершщ жалпы ешмдшгш арттыру Yшiн кYштi кауiпсiздiк касиеттерше ие болады. Алайда жаца технологиялар интеграцияланган 5G жэне шекаралык V2X жYЙелерiнде кауiпсiздiк пен купиялыкка катысты косымша мэселелер тудыруы мYмкiн. Автономды келш куралдары тек 5G технологияларын колдану аркылы шындыкка айналады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Raissi, Fatma; Ouedraogo, Clovis Anicet et al. Paving the Way for Autonomous Cars in the City of Tomorrow: A Prototype for Mobile Devices Support at the Edges of 5G Network // ICSOC 2018. International Conference on Service-Oriented Computing. 2019. pp. 481-485.
2. Rakesh Shrestha et al. Evolution of V2X Communication and Integration of Blockchain for Security Enhancements. // Electronics 2020. 9. 1338. D01:10.3390/electronics9091338. www.mdpi .com/journal/electronics.
3. Xie, L.; Ding, Y.; Yang, H.; Wang, X. Blockchain-Based Secure and Trustworthy Internet of Things in SDN-Enabled 5G-VANETs. IEEE Access 2019, 7, 56656-56666.
4. C. Ravi, A. Tigga, G. T. Reddy, S. Hakak, M. Alazab, Driver identification using optimized deep learning model in smart transportation, ACM Transactions on Internet Technology (2020).
5. K. Jadaan, S. Zeater, Y. Abukhalil. Connected vehicles: an innovative transport technology, Procedia Engineering 187 (2017) 641-648.
6. Heejung Yu, Howon Lee, Hongbeom Jeon. What is 5G? Emerging 5G Mobile Services and Network Requirements. Sustainability 2017, 9, 1848; doi:10.3390/su9101848 www.mdpi.com/journal/sustainability.
7. Juan Leon, Abdullah Aydeger, Suat Mercan, Kemal Akkaya, SDN-enabled vehicular networks: Theory and practice within platooning applications, Vehicular Communications, Volume 39, 2023, 100545, ISSN 2214-2096, https://doi.org/10.1016/j.vehcom.2022.100545.
8. Yamasaki Y, Ogata K, Goto H, Yamamoto Y, Izumi T, Tanaka H, Kikuchi Y, Kure D, Urayama H. Implementation evaluation of software defined networking for in-vehicle ethernet Trans. Soc. Automot. Eng. Jpn. 2022; 53(1): 196-201.
9. Khelifi, Adel; Abu Talib, Manar et al. Toward an Efficient Deployment of Open Source Software in the Internet of Vehicles Field. Arabian Journal for Science and Engineering. 44 (2019): 89398961. doi:10.1007/s 13369-019-03870-2.
10. Zahid Khan et al. Two-Level Cluster Based Routing Scheme for 5G V2X Communication. Received December 8, 2018, accepted December 28, 2018, date of publication February 1, 2019, date of current version February 12, 2019.
11. Повышение масштабируемости протоколов автомобильной связи C-V2X и DSRC с LoRa 2,4 ГГц в сценариях городских транспортных систем. https://www.mdpi.com/2079-9292/13/14/2845.
