CC BY
36
ББК 74 . 03 УДК 371.01
К. Ч,УРАЕВ М.К.ЧУРАЕВ
УСУЛ^ОИ ФАЪОЛГАРДОНИИ ДОНИШЧУЁН ДАР ДАРС^ОИ НАКШАКАШЙ
Тачрибахо собит мекунанд, ки дар рафти таълим факат бо истифодаи аёният ва воситахои техникй (муаррифии фан) то як дарача дониш, майорат ва малакаи графикии донишчуёнро баланд бардоштан мумкин аст. Чунки муносибати омузгор ба донишчу (баён ва намоиш) дар асоси усули таълими интихобкарда дар дарс ин хама таъсиррасонй ба узвхои миссии донишчу мебошад.
Дар илми педагогика муайян шудааст, ки чй кадар узвхои хисси донишчу дар рафти таълим зиёдтар иштирок намоянд, у хамон кадар маълумотро мустахкам аз худ менамояд, ки он хднгоми шунидан - 10%, дидан - 12%, шунидан ва дидан - 50% ва мустакилона дар амал ичро кардан - 90% - ро ташкил мекунад.
Яъне омузгор дар дарс мавзуи навро бо истифодаи аёният(1, 105) баён намуда, баъд аз мустахкамкунии он аз донишчуён дар амал истифодаи донишхои азхудкардашударо талаб мекунад.
Аксари омузгорон кори худро бо истифодаи чунин усул ба рох монданд. Мазмун ва мундаричаи аксарияти фанхо, аз он чумла таълими накшакашй ба истифодаи самараноки ин усул самарабахш сурат мегирад. Аммо ба 90 фисади азхудкунии донишчуён на хама ноил мегарданд. Тачрибахо собит мекунад ки дар хамаи фанхо хисоби миёнаи мустахкам азхудкунии дониш аз тарафи донишчуён 50-80% - ро ташкил мекунаду халос. Омузгорон сабаби онро аз хавасманд набудани донишчуён дар омузиши фан ва набудани максади таълим (мотив) мебинанд.
Усулхои таълиме, ки дар педагогика пешниход шудаанд ва аксари омузгорон истифода мебаранд, дарачаи инкишофи фикрии донишчуёнро аз ин зиёд таъмин карда наметавонанд. Яке аз сабабхои он дар донишчуён то дарачаи муайян инкишоф наёфтани кобилияти фикрронй ва инкишофи нутки онхо мебошад.
Бинобар ин санаду ракамхои дар адабиёти педагогй овардашуда ба амал пурра мувофикат мекунанд.
Мо бояд донишчуёнро на танхо бо донишхои нав шинос ва ичрои супоришхоро талаб намоем, балки кобилияти фикрии онхоро низ ривоч дихем. Барои ин нутки донишчу накши асосиро мебозад. Чи хеле ки аз равоншиносй маълум аст, азхудкунии донишхои нав ва инкишофи нутк ба тафаккур такя мекунад.
Яъне, агар аз як тараф нутки донишчу ба азхудкунии дониш ёрй расонад, аз тарафи дигар баёни фикр ба инкишофи нутк кумак менамояд, дар давоми он супоришхои графикиро ичро кунанд, донишхои азхудкардаи онхо такрор ва мустахкам мегардад.
Хулоса, ташаккули дониш, махорат ва малакаи донишчуён нисбатан ба фаъолияти худи донишчуён вобаста аст, барои фаъолсозии донишчуён бошад, махорати омузгор ва усули таълими интихобкардаи у низ накши асосиро мебозад.
Омузгор пеш аз усули таълим бояд инкишофи нобаробарии нутк ва амалиёти фикрии донишчуёнро низ ба назар гирад.
Дар асоси кобилият донишчуёнро ба чунин гуруххо таксим кардан мумкин аст;
1. Донишчуёне, ки дониши комил дошта, фикри худро пурра баён карда, дониши азхуднамударо дар амал истифода бурда, хангоми ичрои супоришхои графикй ё хаттй эчодкорона амал намуда, хулосаи шахсии худро бароварда метавонад.
2. Донишчуёне, ки хамаи он кобилиятхои номбаршударо доранду эчодкорона амал намуда, хулоса бароварда наметавонанд.
3. Донишчуёне, ки донишхоро пурра аз худ намуда, баён карда метавонанду онро дар амал татбик карда наметавонанд.
4. Донишчуёне, ки дарачаи дониши миёна дошта, фикри худро баён карда наметавонанд, лекин онро дар амал тадбик карда метавонанд /ин холат хангоми ичрои супоришхои графикй дар дарсхои накшакашй ва корхои амалй санчида шудааст/.
5. Донишчуёне, ки кобилияти фикрии онхо тараккй накардааст, мазмуни таълимро аз худ карда наметавонанд. Ин гуна донишчуён дар назария ва амалия низ суст буда, ба худ боварй хам надоранд. Чунки паст будани дарачаи хониш ва аз худ карда натавонистани он ба интизоми онхо таъсир мерасонад ва ё баръакс.
Бинобар ин омузгор бояд кобилият, мизоч, сират /ирода/, шавкмандй ва дигар хислатхои донишчуёнро ба назар гирад ва дар асоси он ба донишчуён муносибат кунад.
Албатта, ба гуруххо таксим кардани донишчуён такозо менамояд, ки ба онхо дар алохидагй низ таълим дихем, ки ин дар амал ичрошаванда аст. Максади ба зергурух чудо намудан сабабхои нобаробариро муайян намуда, ин нохамгуниро кам бошад хам, бартараф карда тавонистан аст. Чунки дар гурухи панчуми кайдшуда низ донишчуёни табиатан кобилиятнок хастанд, ки омузгор бояд барои ба худ боварй хосил кардани онхо ёрй расонад.
Fайр аз ин донистани ин кобилияти донишчуён дар фаъолкунонии амалиёти онхо дар дарс ба омузгор ёрй мерасонад, чунки фаъолияти хамчояи омузгор бо донишчу ва донишчу бо омузгор яке аз усулхои муосир ва мусоиди таълим аст.
Барои халли ин масъала мо бояд бо якчанд усули таълими алохида, ки ба фаъолсозии донишчуён дар дарс ёрй мерасонад шинос шавем.
1. Усули такрор. Барои нишон додани афзалияти ин усул намунае аз лахзаи пурсиши дарси гузаштаро ба тарики мисол овардан мумкин аст.
Дар ин лахзаи дарс аксари омузгорон асосан он донишчуёнеро мепурсанд, ки фаъол буда, ба саволхо чавоб дода метавонанд, донишчуёни нисбатан сустро бошад /гурухд 4-5/, ки ба дарс тайёр нестанд сарзаниш мекунанд, ки ин, албатта, ба онхо таъсири манфй мерасонад. Агар ба чои он баъд аз чавоби хар як донишчуи фаъол омузгор аз ду-се нафар донишчуёни сустхон (гурухи 45) такрори он чавобхоро (агар зарур бошад баъди пурра намудани чавоби донишчу аз тарафи омузгор) талаб кунад, дар давоми соли хониш ин гурух донишчуён низ дар дарсхо фаъол иштирок мекардагй мешаванд. Чунки торафт кобилияти баён (нутк) такмил меёбад. Бояд кайд кунем, ки дар зинахои аввали истифода ин усул нисбатан вакти зиёдро талаб мекунад ва он торафт кам мешавад (1).
2. Усули шархдихй аз тарафи донишчу.
Мавзуъ: "Кашидани ангора ва накшаи корй" Максади дарс: Баланд бардоштани махорат ва малакаи донишчуён доир ба кашидани накша.
Донишчуён то шинос шудан бо ин мавзуъ гарчанде бо проексиясозй дар хамвори шинос шуда бошанд хам, хангоми ичрои кори графикй дар алокаи проексионии чузъиёт баъзе камбудихо содир мекарданд. Бинобар ин нишон додани пайдархамии накшакашй аз тарафи омузгор ба максад мувофик аст.
Ин раванди таълимро чунин ташкил мекунем:
Омузгор дар як кунчи тахтаи синф тасвири аёнии чузъро гузошта, тартиби кашидани накшаи онро нишон медихад.
Тартиби кашидани онро бошад донишчуён пешниход мекунанд, омузгор факат бо саволхо ба онхо ёрй мерасонад.
Омузгор: - Накшаи ин ашёро дар чанд намуд кашидан кифоя аст?
Донишчу: - Дар се намуд.
Омузгор: - Кашидани накшаи ин ашёро аз чй огоз кунем?
Донишчу: - Аввал, шакли умумии хандасавии ашёро, ки ба параллелепипед монанд аст, сар мекунем. Омузгор ба кашидани он машгул мешаваду дар як вакт аз дигар донишчуён такрор кардани ин чавобро талаб мекунад /ин тартиби корро баъди чавоби хар як савол такрор мекунем.
Омузгор: - Дар се хамвории проексия, яъне намуд аз пеш, боло ва чап чй хосил мешавад? г
Донишчу: - Росткунчахо.
Омузгор. -Андозахои онхо кадомхоянд?
Донишчу: -доир ба баландй, дарозй ва бари он, дар хар як намуд аз руи тасвири айёнй, ки дар он андозахо гузошта шудааст маълумот медихад.
Омузгор дар тахтаи синф ба кашидани накша машгул шуда, такрор кардани ин саволро аз дигар донишчуён талаб мекунад(Такрори чавобхо асосан ба гурухи донишчуёни 3 - 5 дахл дорад).
Омузгор: - Ман дар тахтаи синф накшаи чанд ашёро тасвир карда истодаам?
Донишчу: - Як ашёро, ки тасвири аёнии онро мебинем.
Омузгор бо хамин тартиб накшаро ба охир мерасонад, ки дар ин муддат хамаи донишчуён рафти кори мустакилонаро шарх медиханд ё такрор мекунанд. Х,ангоми мустахкамкунии мавзуъ ва чамбаст низ бо чунин тарз амал мекунад, ки донишчуён накши маслихатгарро ичро мекунанд. Дар давоми дарс агар донишчуе да чавоб мушкилй кашад, дигар донишчуён бо он ёрй мерасонанд. (Дар тачриба давоми амалиётро бе ёрии саволи омузгор донишчуён мустакилона шарх доданд).
Максади асосии интихоби ин усули таълим фаъолкунии фаъолияти донишчуёни алохида набуда, балки куллиахли донишчуён мебошад.
Баъд донишчуён ба ичрои супориши графикй машгул мешаванд, ки ашёи кашидашуда нисбатан ба он монанд аст.
Мисоли дигар, дар рафти ичрои корхои амалй кашидани накша ё супоришхое, ки аз донишчу эчодкориро талаб мекунад, мушкилй мекашанд ё камбудихо содир мекунанд одатан дар ин холат омузгор ба онхо ёрй мерасонад. Лекин агар дар чунин холат худи донишчуён бо пешниходи омузгор рафти ичрои хар як зинаи кори худро баён намуда, роххои ислохи камбудиро пешниход кунанд, ин кисми дарс низ шавковар мегузарад.
3. Усули пешакй тайёр будани донишчуён ба мавзуи нав, ки онро мо шартан "Усули мухокима" номидем.
Ба донишчуён хамчун вазифаи хонагй хондан ва мутолиаи кисми назариявии мавзуе, ки дарси оянда мегузарем, супориш дода мешавад.
Дар дарси оянда мавзуи навро омузгор бо усули сухбат гузаронда ,байни донишчуён мухокима мекунад. Барои донишчу мавзуи нав такрор шуда, дубора мутоила мегардад ва хангоми ичрои корхои амалй, яъне истифодаи дониш дар амал онхо мушкилй пеш намеорад. Дар гуруххои болой накши омузгорро донишчуи пешкадам ичро карда метавонад. Лекин дар як доираи фан истифодаи чунин усул барои дар донишчуён хосил намудани малакаи тартиби кор мушкил аст. Аз ин ру агар он дар як ё якчанд гуруххо бо дасгирии омузгорони фаннй (Методикаи таълими фан, накшакашй, геометрияи тасвирй ва диг. ) ба амал чорй карда шавад, ба максад мувофик аст.
Агар машгулиятхоро аз чихати равоншиносй тахлил намоем чунин тасаввур кардан мумкин аст:
А) Дарси тафаккури фаъол. Азхудкунии донишхои нав дар асоси хиссиёт, идрок, тасаввурот ва фаъолияти фикрй.
Б) Дарси тафаккури эчодй. Дар холате, ки донишчу мустакилона хангоми ичрои корхои графикй микдори кофии тасвир, андозахо, буриш ва буришгохро ичро мекунад.
Самаранокии истифодаи ин усулхо дар як дарс дар он аст, ки донишчуён дониш ва махорати худро пурра истифода бурда, чамъбаст ва хулоса бароварда метавонанд. Чунки асоси таълим ин факат ба хотир нигохдории маълумот бо ёрии омузгор набуда, балки иштироки фаъоли худи донишчуён дар азхудкунии дониш, махорат ва малака аст (2).
Хулоса, фаъолкунонии донишчуён дар дарс ба ташаккули фаъолияти фикрй /таффаккур/, инкишофи нутк ва истифодаи эчодии донишхо дар амал /ичрои супоришхо/ мусоидат мекунад.
Гайрифаъол
Фаъолтарин
Донишчу Омузгор * Донишчу
Фаъол
Донишчу
sf X
Омузгор
^Д
Донишчу
онишчу
Донишчу
онишчу
Омузгор
Донишчу
Донишчу
Расми № 1. Намудх,ои усули таълим
ПАЙНАВИШТ:
1.Вербицкий, А.А. Активное обучение в вышей школе контекстный подгод/А.А.Вербицский. -М., 1991. - 207 с.
2.Воробьев, А.И. Педагогические основы трудового воспитания школьников / А.И. Воробьев.-Ташкент, 1978. - 252 с.
3.Ч,ураев, К. Усули таълими нак;шакашй. Китоби дарсй барои мактабхои олй /К.Чураев.-Хучанд. 2010.- 176 с.
4.Ч,ураев, К.Усули таълими на^шакашй. Тавсияи методй /К.Чураев.-Хучанд, 2010. -21 с. 5. Чураев, К. Усули таълими касбу хунар. Китоби дарсй барои мактабхои олй /К.Чураев, М.Чураев.- Хучанд, 2014.- 124 с.
REFERENCES:
1. Verbitsky, A.A. Active Tuition at Higher School/A.A.Verbitsky. - M., 1991. - 207 p.
2. Vorobyov,A.I.Pedagogical Grounds of Labour Upbringing of Schoolchildren/A.I.Vorobeyv.-Tashkent, 1978. - 252 p.
3. Juraev,K.Methods of Teaching Drawing: manual for higher school/K.Juraev.-Khujand,2010 -176 p.
4. Juraev, K. Methods of Teaching Drawing: manual/K.Juraev. - Khujand, 2010. - 21 p.
5. Juraev, K. Method of Teaching Vocation: manual for higher school/K.Juraev. - Khujand, 2014. -124 p.
Усущои фаъолгардони дар дарс^ои нацшакаши
Вожа^ои калиди: цобилият, цобилияти фикри, майорат, малака, усули такрор, усули шарцдщй
Дар мацола усулцои фаъолгардонии донишцуён дар дарсуои нацшакаши мавриди баррасии илми царор ёфтаанд.Цайд мешавад, ки на щма усулцое, ки дар педагогика пешнщод шудаанд, дарацаи инкишофи фикрии донишцуёнро таъмин карда метавонанд.Гуфта мешавад, ки фаъолияти щмцояи устод ва донишцу ва донишцу ва устод яке аз усулцои муосир ва мусоиди таълим аст.Муаллифон якчанд методи таълими алохида, ки барои фаъолкунии донишцуён ёри мерасонад пешнщод намуданд. Усулхои пешнщоднамудаи муаллифон, аз цабили такрор ва шарцдщй, дар амалия санцида шуда, воцеъан барои пешрафти тафаккури графикии донишцуён муассиранд.
Натицагири мешавад, ки фаъолсозии донишцуён дар дарс ба ташаккули фаъолияти фикри, инкишофи нутц ва истифодаи эцодии донишцо дар амал муосидат мекунанд.
Методы активизации на уроках черчения Ключевые слова: способности, умственные способности, мастерство, навыки, метод повтора, метод комментирования
В статье объектом научного рассмотрения являются методы активизации студентов на уроках черчения. Отмечается, что не все методы, предложенные в педагогике, могут обеспечить желаемый уровень развития умственных способностей студентов. На основе анализа рассматриваемых методов, внимание акцентируется на том, что совместная деятельность преподавателя и студента, и наоборот, студента и преподавателя, является одним из наиболее современных и эффективных методов обучения. Авторами статьи предложены несколько методов, способствующих активизации студентов. К таковым, в частности, относятся методы повтора и комментирования, которые проверены на практике и действительно эффективны для развития графического мышления студентов.
Авторы статьи приходят к выводу, что активизация студентов на уроках способствует усилению их умственной деятельности, развитию речи и творческому применению знаний на практике.
Methods Aimed at Activization of Students at Drawing Lessons
Key words: ability, process of thinking, habits and abilities, methods of repetition, method of commentaries
The article under consideration dwells on the problem associated with the activization of students at the drawing lessons. The author offers the issue dealing with whole of variety of the methods of teaching which provide proper perception and imbibition of the material studied by students, he reveals that a teacher used a leading method as activization of thoughtful and practical activities of students, their striving to perform
graphic tasks were presented. Certain methods of tuition and searching for their essence and importance are considered in the article by the author.
Application and solution of problematic-searching graphic tasks are of great importance in the educational process. Firstly, it will relieve the mastering with the methods aimed at a solution of graphic and design problems. This is because one and the same task if given in two variants - verbal and practical ones may turn out to be more difficult for students in the second variant (namely a practical one). It is accounted for the fact that all essential provisions have been already culled and pointed and but non-essential ones have been discarded alleviating a solution. By practical variant of a task a student himself//herself analyze the complex provisions selecting essential ones out of the row ofparts.
To psychological-pedagogical problems dealing with activization of education there pertains studenfs being imbued skills of general and special theoretical knowledge by solution of graphic problems as well. In the number of psychological studies it is established that it is necessary to form studenfs disposition to mental activity, providing a possibility of transferring the gained knowledge from one field in to another one and resorting to them by solution of various sorts of the referred problems.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Цураев Каримцон, номзади илмуои педагоги, профессори кафедраи нацшакашй, геометрияи тасвири ва усули таълими Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров (Цумуурии Тоцикистон ш. Хуцанд), E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
Цураев Музаффарцон Каримцонович, номзади илмуои педагоги, сармуаллими факултети телекоммуникасия ва технологияи иттилоотии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров (Цум^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
Сведения об авторе:
Джураев Каримджон, кандидат педагогических наук, профессор кафедры черчения, начертателной геометрии и методики преподавания Худжандского государственного унверситета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан г.Худжанд), E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
Джураев Музаффарджон Каримджонович, кандидат педагогических наук, старший преподаватель факултета телекаммуникации и информационной технологии Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд),
E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
Information about the author:
Dzhuraev Karimdzhon, candidate of the pedagogical sciences, professor of the pulpit drawing, начертателной to geometries and methodses of the teaching Hudzhandskogo state унверситета name of the academician B.Gafurova(Republic Tadzhikistan,Khujand), E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
Dzhuraev Muzzaffarjon Karimdzhonovich, candidate of the pedagogical sciences, Senior teacher Faculty of Telecommunications and information Technology Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: dzhuraev.karim2@mail.ru
