CC BY
0ЗНАЧЕНИЕ ИЗБЫТОЧНОГО ВЕСА В РАЗВИТИИ СЕРДЕЧНО-СОСУДИСТЫХ
ЗАБОЛЕВАНИЙ У ПАЦИЕНТОВ С САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ 2 ТИПА И
ОСОБЕННОСТИ ЛЕЧЕНИЯ
Юсупова Шахноза Кодиржановна Абдураззакова Камола Абдуллажоновна
Андижанский государственный медицинский институт
Сахарный диабет 2 типа является заболеванием, связанным с ожирением. Среди пациентов с диабетом избыточный вес и ожирение очень распространены. У пациентов с сахарным диабетом 2 типа, страдающих ожирением и избыточным весом, чаще встречаются высокое артериальное давление, нарушения липидного обмена и микроальбуминурия. Эти факторы являются хорошо известными факторами риска сердечно-сосудистых заболеваний. У пациентов с диабетом риск сердечно-сосудистых заболеваний (ССЗ) высок, и контроль факторов риска имеет важное значение для снижения этого риска.
Ключевые слова: сахарный диабет, ожирение, избыточный вес, сердечнососудистые заболевания.
QANDLIDIABET 2 TUR BEMORLARDA YURAK QON TOMIR KASALLIKLARINI RIVOJLANISHDA ORTIQCHA VAZNNIGAXAMIYATI VA DAVOLASHNING OZIGA
XOSLIGI
2 tur diabet semizlik bilan bog'liq kasallikdir. Diabet kasalligiga chalingan bemorlar orasida ortiqcha vazn va semizlik juda keng tarqalgan. Qandli diabet 2 tur bilan og'rigan semiz va ortiqcha vaznli bemorlarda yuqori qon bosimi, lipidlar almashinuvi buzilishi va mikroalbuminuriyaning koproq uchraydi. Bular esa yaxshi ma'lum bo'lgan yurak-qon tomir kasalliklari xavf omillari hisoblanadi. Diabet kasalligiga chalingan bemorlarda yurak-qon tomir kasalliklari (YuQT) xavfi yuqori bo'lib, bu xavfni kamaytirishda xavf omillarini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega.
Kalit so'zlar: qandli diabet, semizlik,ortiqcha vazn,yurak qon tomir kasalliklari.
THE IMPORTANCE OF OVERWEIGHT IN THE DEVELOPMENT OF CARDIOVASCULAR DISEASES IN PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES AND THE PECULIARITIES OF
TREATMENT
Type 2 diabetes is a disease associated with obesity. Overweight and obesity are very common among diabetic patients. Patients with type 2 diabetes who are overweight or obese are more likely to experience high blood pressure, lipid metabolism disorders, and microalbuminuria. These are well-known risk factors for cardiovascular diseases (CVD). The risk of cardiovascular diseases is high in diabetic patients, and controlling these factors is important in reducing this risk.
Keywords: diabetes mellitus, obesity, excess weight, cardiovascular diseases.
2-tur qandli diabet (QD) dunyo bo'ylab keng tarqalgan kasallik bo'lib, uning asosiy sabablari orasida keksayib borayotgan aholi sonining ko'payishi, yashash darajasining oshishi va ortiqcha vazn hamda semizlikning keng tarqalishini ko'rsatish mumkin. Diabet kasalligiga chalingan bemorlarda yurak-qon tomir kasalliklari (YuQT) xavfi yuqori bo'lib, bu xavfni kamaytirishda xavf omillarini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega.[1] 2 tur qandli diabet semizlik bilan bog'liq kasallikdir. Jahon miqyosida 2-tur qandli diabetning tarqalishidagi yaqinda kuzatilgan o'sish asosan semizlikning o'sishiga mos keladi. Diabetga olib keladigan aniq yo'llar to'liq ochilmagan bo'lsa ham, uning patofiziologiyasiga oid hozirgi tushuncha insulin qarshiligini va asta-
sekin beta-hujayralarining etishmovchiligini keltirib chiqaradigan yog' to'qimalarining ko'payishi va ektopik yog'ning to'planishi bilan bog'laydi. Tashxis qo'yilgan qandli diabet shaxslarda semizlik darajasi asoratlar rivojlanishiga hissa qo'shishi mumkin [2].
2022 yilda 18 yosh va undan katta yoshdagi 2,5 milliard inson ortiqcha vaznga ega edi, shu jumladan 890 milliondan ortiq katta yoshdagi kishilar semizlik bilan yashayotganligi aniqlangan. Bu 18 yosh va undan katta yoshdagi kishilarning 43% (erkaklarning 43% va ayollarning 44%) ortiqcha vaznga ega ekanligini anglatadi; 1990 yilda esa bu ko'rsatkich 25% bo'lgan. Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkilotining ma'lumotiga ko'ra ortiqcha vaznning keng tarqalishi mintaqa bo'yicha turlicha bo'lib, Janubiy-Sharqiy Osiyo mintaqasida va Afrika mintaqasida 31% dan Amerika mintaqasida 67% gacha yetgan.
2022 yilda dunyo bo'ylab 18 yosh va undan katta yoshdagi kishilarning taxminan 16% da semizlik aniqlangan. Bu 1990-2022 yillar oralig'ida dunyo bo'yicha semizlikning keng tarqalishi ikki baravardan ortiqqa oshganligini ko'rsatadi. [3]
Diabet kasalligiga chalingan bemorlar orasida ortiqcha vazn va semizlik juda keng tarqalgan. Shvetsiyadagi Milliy Diabet Reestri (NDR) dan olingan avvalgi hisobotlarda 2-toifa qandli diabeti bo'lgan bemorlarda tana vazn indeksi (TVI) ning oshishidan tashqari vaqt o'tishi bilan xavf omillarini nazorat qilishda yaxshilanish, 2-toifa qandli diabeti bo'lgan semiz va ortiqcha vaznli bemorlarda yuqori qon bosimi, lipidlar almashinuvi buzilishi va mikroalbuminuriyaning ko'proq uchrashini ko'rsatdi. Bular esa yaxshi ma'lum bo'lgan yurak-qon tomir kasalliklari xavf omillari hisoblanadi.[4]
Dunyo bo'ylab o'tkazilgan ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki TVI yuqori qandli diabet 2-tur bemorlarda vazn kamayishi kardiovaskulyar asoratlar rivojlanishini oldini olishda katta axamiyatga ega. Diabetda Sog'liqni Saqlash uchun Harakat (AHEAD) sinovlarida (5145 nafar 2-toifa qandli diabetga chalingan bemor, 59% ayol, o'rtacha yoshi 58 yil, o'rtacha TVI 36 kg/m2) oziq-ovqat maslahati, ovqat almashtirish va mashqlar hamda turmush tarzini o'zgartirish orqali 8,6% o'rtacha vazn yo'qotish bilan birgalikda bemorlarda HbA1c va qon bosimining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi. Tadqiqot boshlanganidan 16,7 yil o'tgach (9,6 yil davolash va keyin kuzatish) o'tkazilgan qo'shimcha tahlillar shuni ko'rsatdiki, davolanishning 1 yilligida vazni 10% dan kam bo'lmagan miqdorda kamaygan ishtirokchilarda o'lim xavfi 21% ga kamaygan [5]. Dastlabki vaznning 5-10% ga kamayishi davolanishning dastlabki maqsadi sifatida tavsiya etiladi va bu miqdorda vazn yo'qotish HbA1c ning 0,6-1,0% ga kamayishi va boshqa ko'plab sog'liqni yaxshilash bilan bog'liqdir.
Bundan tashqari, vaznning atigi 2-5% ga kamayishi naxorgi glikemiyani klinik jihatdan sezilarli darajada pasayishiga (20 mg/dl) olib keladi. Amerika Diabet Assotsiatsiyasi (ADA) diabet kasalligini rivojlanishini oldini olish uchun prediabet kasalligiga chalingan bemorlar dastlabki vaznining 7% ga kamayishini tavsiya etadi. Doimiy 7% vazn yo'qotish diabet va ortiqcha vazn/semizlik kasalligiga chalingan bemorlarda boshqa ko'plab natijalarni, jumladan, jismoniy tayyorgarlik, bel aylanasi, qon bosimi, jinsiy faoliyat va periferik neyropatiya simptomlarini yaxshilaydi.[6] 2-tur qandli diabetga chalingan katta yoshdagi bemorlarda kognitiv tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 9-13 kg vazn yo'qotgan shaxslarda vazn o'zgarmagan bemorlarga nisbatan barcha sabablardan kelib chiqqan o'lim holatlari 25% ga kamaygan [7].
Semizlik va 2 tur qandli diabeti bo'lgan bemorlarda vaznni kamaytirish davolashning asosiy tamoyillaridan biridir. 5% dan ortiq vazn yo'qotish 2-toifa qandli diabeti bo'lgan ortiqcha vaznli va semiz katta yoshdagi kishilarda glikemik nazoratni, lipidlar darajasini va qon bosimini yaxshilaydi. Bu ta'sirlar energiya balansini yaxshilash va semizlikka qarshi dori-darmonlarni kiritish orqali erishish mumkin.[8] Xozirgi kunda vazn yo'qotish maqsadlarini avvalgidan ancha aniq va yaxshi tushuniladi. Tavsiya etiladigan vazn yo'qotish maqsadi odatda keng tarqalgan qarashlarga nisbatan ancha oddiy bo'ladi. Kaloriyani cheklash va jismoniy faollikni oshirish kabi turmush tarzi o'zgarishlari vazn yo'qotishda ozgina ta'sir ko'rsatadi [9]. Farmakoterapiya samarali bo'lsa-da, uning kamchiliklari ham bor. Vaqt o'tishi bilan semizlikni davolash uchun ko'plab dori-darmonlar
tasdiqlangan va ularning ko'pi nojo'ya ta'sirlari tufayli ulardan voz kechilgan . Masalan, sibutraminning vazn yo'qotishda samaradorligi aniqlangan edi, lekin yaqinda yurak-qon tomir tizimi bilan bog'liq yomon natijalar tufayli bekor qilindi.
Niderlandiyadagi PHARMO ma'lumotlar bazasidan olingan ma'lumotlar tahlili shuni ko'rsatdiki, vazn yo'qotish uchun orlistat buyurilgan odamlarda semizlik bilan bog'liq hamroh kasalliklar uchun retsept bo'yicha dori-darmonlardan foydalanish kamaygan. Turli tadqiqotlar semizlikni orlistat bilan davolash qandli diabet va qon bosimini nazorat qilishni yaxshilashini hamda PZLP darajasini pasaytirishini ko'rsatgan [10].
Qand miqdorini pasaytiruvchi terapiyani tanlash ko'pincha vazn o'zgarishiga ta'sir qiladi, chunki vazn yo'qotish yoki vazn olishdan saqlanish muhim ahamiyatga ega:
- Insulin, sulfonilureya va pioglitazon dorilar vazn oshishiga olib keladi;
- metformin, akarboz va DPP-4 ingbitorlari esa vaznga neytral ta'sir ko'rsatadi yoki ozgina vazn yo'qotishga olib kelishi mumkin;
- SGLT2 ingibitorlari va GLP-1 RA-lar esa klinik jihatdan sezilarli vazn yo'qotish bilan bog'liq bo'lib, GLP-1 RA-larning vazn o'zgarishiga ta'siri SGLT2 ingibitorlariga qaraganda ancha kuchliroqdir. SGLT-2 ingibitorlaridan 2 tur qandli diabet (QD 2) va yurak yetishmovchiligi (ayniqsa, chiqarish fraksiyasi pasaygan yurak yetishmovchiligi) bo'lganlar yoki yurak yetishmovchiligi, surunkali buyrak kasalligi, aniqlangan aterosklerotik yurak-qon tomir kasalligi yoki ushbu kasalliklarning har qanday kombinatsiyasi rivojlanish xavfi yuqori bo'lganlar uchun, kardioprotektiv foydasi isbotlangan [11]. So'nggi yillarda qondagi glyukoza darajasini tushiruvchi dori vositalarining, ayniqsa SGLT-2 ingibitorlari va GLP-1 retseptor agonistlarining yurak-qon tomir xavfsizligi muhim mavzuga aylandi va bir qancha yurak-qon tomir natijalariga oid tadqiqotlar o'tkazildi. SGLT-2 ingibitorlari 2 tur qandli diabeti bo'lgan va bo'lmagan [12] bemorlarda yurak yetishmovchiligi bilan kasallanganlarning shifoxonaga yotqizilishi sonini aniq kamaytirgan foydasini ko'rsatdi.
GLP-1 RA (liraglutid) ga jismoniy mashqlar qo'shilishi vaznni kamaytirish va saqlab qolishda yanada kuchli ta'sir ko'rsatadi. GLP-1 RA va SGLT2 ingibitorlarining QD da KV natijalariga qo'shimcha foydali ta'sirlari hisobga olinsa, bu vositalar semiz va semizlik bilan og'rigan, KV va 2-tur qandli diabet bo'lgan bemorlarda afzal ko'riladigan glyukozani pasaytiruvchi dori vositasi bo'lishi kerak. Natijada, shaxslar diabetning remissiyasini boshdan kechirishi mumkin, bu vazn yo'qotish saqlanib qolsa uzoq vaqt davom etishi mumkin [6]. 2 tur diabetli odamlarga foyda keltirish uchun kerak bo'lgan vazn yo'qotish miqdori taxminan 3%, ammo qo'shimcha foyda kamida 15% gacha, ehtimol undan ham ko'proq kuzatiladi.[13] Ushbu dalillarga qaramay, 2 tur diabetli odamlarning aksariyati vaznlarini boshqarishga yordam beradigan minimal yordam oladi va ba'zi glyukoza tushiruvchi dori-darmonlarni qo'llash natijasida vaznning yana ham ortishi kuzatilishi mumkin. Shuning uchun diabetli odamlarga vaznlarini boshqarishga imkon berish uchun ularni qanday qilib eng yaxshi qo'llab-quvvatlash kerakligi haqida savol tug'iladi.
Xulosa qilib aytganda, 2 tur qandli diabetiga chalingan bemorlarda vazn yo'qotish sog'liqning yaxshilanishiga, o'lim va YuQT kasalliklari xavfining pasayishiga olib keladi. Vazn yo'qotishning foydali ta'siri vaznning minimal darajada kamayishi bilan ham kuzatiladi va 7% dan ortiq vazn yo'qotish har tomonlama yaxshi natijalarni ta'minlaydi. Diabet kasalligiga chalingan bemorlarning vazn yo'qotish uchun aniq maqsadlarni belgilab, ularni davolashda turmush tarzini o'zgartirish va to'g'ri dori vositasini tanlash muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
ADABIYOTLAR
1. K. Eeg-Olofsson & J. Cederholm & P. M. Nilsson Risk of cardiovascular disease and mortality in overweight and obese patients with type 2 diabetes: an observational study in 13,087 patients . Diabetologia (2009) 52:65-73
2. Skyler JS, Bakris GL, Bonifacio E et al (2017) Differentiation of diabetes by pathophysiology, natural history, and prognosis. Diabetes 66:241-255
3. World Health Organisation
4. 17. Ridderstrale M, Gudbjornsdottir S, Eliasson B, Nilsson PM, Cederholm J (2006) Obesity and cardiovascular risk factors in type 2 diabetes: results from the Swedish National Diabetes Register. J Intern Med 259:314-322
5. 2023 ESC Guidelines for the management of cardiovascular disease in patients with diabetes; European Heart Journal (2023)
6. Carolyn T Bramante,Clare J Lee,Kimberly A Gudzune treatment of obesity in patient with diabetes Pub Med 2017
7. Jensen MD, Ryan DH, Apovian CM, et al.. 2013 AHA/ACC/TOS guideline for the management of overweight and obesity in adults: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and The Obesity Society. J Am Coll Cardiol 2014;63:2985-3023 [PubMed] [Google Scholar!
8. Cefalu WT, Bray GA, Home PD et al (2015) Advances in the science, treatment, and prevention of the disease of obesity: reflections from a diabetes care editors' expert forum. Diabetes Care 38:1567-1582
9. . Jindal A, Stephen B, Sowers JR. Obesity and the cardiorenal metabolic syndrome: Therapeutic modalities and their efficay in improving the cardiovascular and renal risk factors. Journal of Cardiorenal medicine. . 2012 [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
10. Czernichow S, Knol MJ, Fezeu L, Grobbee DE. Impact of orlistat initiation on cardiovascular treatment use: A 6-year population-based cohort study. Eur J Prev Cardiol. 2012;19(3):484-489. [PubMed] [Google Scholar]
11.Luis M Perez-Belmonte,Jaime Sanz-Canovas,Michele Ricci et.all Efficacy and Safety of Semaglutide for the Management of Obese Patients With Type 2 Diabetes and Chronic Heart Failure in Real-World Clinical Practice Front. Endocrinol., 24 June 2022
12. Bhatt DL, Szarek M, Steg PG, Cannon CP, Leiter LA, McGuire DK, et al. Sotagliflozin in Patients With Diabetes and Recent Worsening Heart Failure. N Engl J Med (2021) 384(2):117-28. doi: 10.1056/NEJMoa2030183
13.Wing RR, Espeland MA, Clark JM et al (2016) Association of weight loss maintenance and weight regain on 4-year changes in CVD risk factors: the Action for Health in Diabetes (Look AHEAD) Clinical Trial. Diabetes Care 39:2318-2318
