ЖОҒАРЫ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ БІЛІМБЕРУ ҚЫЗМЕТТЕРІН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫНА АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОЖ 347.02

ЖОГАРЫ КЭС1ПТ1К Б1Л1М БЕРУ САЛАСЫНДАГЫ Б1Л1МБЕРУ КЫЗМЕТТЕР1Н Т¥ТЫНУШЫЛАРДЫЦ К^КЬЩТАРЫНА АЗАМАТТЫК-К^КЫ^ТЫК РЕТТЕУ

Бурашов Шокан Уэлихан^лы1

Цожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-mYpiK университеттщ докторанты, Цазацстан Республикасы, TYpKicmaH ц., e-mail: [email protected]

Азретбергенова Индира Жарылкасынкызы

Анкара Хаджы Вели университеттщ докторанты, Туркия, Анкара ц., e-mail:, [email protected]

Бейсенбаева Маншук Токтарбеккызы

Цазац улттыц аграрлыц зерттеу университеттщ цауымдастырылган профессоры, Цазацстан Республикасы, Алматы ц., e-mail: [email protected]

Аннотация. Пэн аралыц тэсы негiзiнде зерттеуде жогары кэсттт бтм беру сала-сындагы бтм беру цызметтерт тутынушылардыц цуцыцтарын азаматтыц-цуцыцтыц реттеу мэcелелеpiне талдау жасалды, бтм беру цызметтерт корсету жэне тутыну бойынша цогамдыц цатынастардыц ерекшелт аныцталды. Бтм беру цуцыцтыц цаты-настарыныц мэш туралы гылыми птрталасты талдау зацгер галымдардыц эр mуpлi позицияларымен усынылган, бтм беру цуцыцтыц цатынастарын жобалаудагы цогамдыц жэне жеке принциптердщ арацатынасы мэcелелеpiне ерекше мэн берыген. Зерт-^ теу удершнде «бтм беру цызмеmmеpi» цуцыцтыц санатыныц ерекшелт айцындалды: ° цызметтщ бул турт бтм беру уйымдары лицензия негiзiнде коpcеmедi; мацсаттылыц;

0 материалдандырылмаган нэтиже; цызмет сапасын реттеу; сацталмаушылыц, сезшмеу, ^ курделтк, тутыну узацтыгы, келеЫ пайдаланудыц узацтыгы мен копреттыт, бтм беру

1 цызметт алу процестде тутынушыныц белcендi цызметтщ цажетттт, тутастыгы, сапа децгеш, mwcmi нэтиже кепiлдiкmеpiнiц болмауы жэне тагы басцалары. Ацылы бтм

s беру цызметтерт усыну туралы шарттыц азаматтыц-цуцыцтыц сипатын талдау бтм

^ беру цызметтерт усыну жэне тутыну бойынша цуцыцтыц цатынастар субъектыертщ

о коп санатты бтм беру жэне цуцыцтыцмэртебест аныцтауга мумктдт беpдi. Зерттеу-

^ де тутынушылыц цуцыцтыц цатынастардыц элЫз жагыреттде бтм беру цызметтерт

'g тутынушылардыц цуцыцтарын цоргау мэселес озекmендipiледi; олцылыцтарды жою

о болтнде тутынушылардыц цуцыцтарын цоргау туралы зацнаманы жэне цуцыц цолдану

•§: практикасын жацгырту цажеттыш негiзделедi. Зерттеудщ гылыми гипотезаларымен

^ тужырымдамалары цaзipгi азаматтыц ойлау парадигмасында бтм беру цызметтерт тутынушылардыц цуцыцтарын цоргауды цуцыцтыц реттеу институтыныц ерекшелт-

^ терт зерттеу мен талдаудыц орындылыгын негiздейдi.

ш Тушн свздер: бтм, цуцыц, цуцыцтыц реттеу, цызмет, бтм беру цызмеmi, азамат-

4 тыц-цуцыцтыцреттеу, шарт, ацылы, озтдтерекшелт, тутынушылардыц цуцыцтар.

х

о <

СП

5

ь

X S ы S X

ь

ш m

1 Хат-хабарларга арналзан автор 80

ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ПРАВ ПОТРЕБИТЕЛЕЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛУГ В СФЕРЕ ВЫСШЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Бурашов Шокан Уэлихан^лы

Докторант Международного казахско-турецкого университета имени К.А.Яссави,

Республика Казахстан,г.Туркестан, e-mail: [email protected]

Азретбергенова Индира Жарылкасыновна

докторант докторской программы по специальности Право университета Анкары Хаджы Байрам Вели, Турция, г. Анкара, е-mail: [email protected]

Бейсенбаева Маншук Токтарбековна

кандидат юридических наук, ассоциированный профессор Высшей школы бизнеса и права Казахского аграрного исследовательского университета,

Казахстан, г.Алматы, е-mail: [email protected]

Аннотация. В исследовании на основе междисциплинарного подхода осуществлен анализ проблемы гражданско-правового регулирования прав потребителей образовательных услугв сфере высшего профессионального образования, выявлена специфика общественных отношений по оказанию и потреблению образовательных услуг. Анализ научной дискуссии о сущности образовательных правоотношений представлен разновекторными позициями ученых-правоведов, особое значение придано вопросам соотношениия публичных и частных начал в конструкции образовательных правоотношений. В процессе исследований выделена специфика правовой категории «образовательные услуги»: данный вид услуг оказывают организации образования на основе лицензии; целенаправленность; неовещест-вленный результат; регламентация качества услуги; несохраняемость, неосязаемость, сложность, длительность потребления, длительность и многократность последующего Н использования, необходимость активной деятельности потребителя в процессе получения образовательной услуги, целостность, уровень качества, отсутствие гарантий должного результата и другие. Анализ гражданско-правовой природы договора на оказание возмезд- И ных образовательных услуг позволил выявить многослойность образовательно-правового q статуса субъектов правоотношений по оказанию и потреблению образовательных услуг. В исследовании актуализируется проблема защиты прав потребителей образовательных услуг как слабой стороны потребительских правоотношений; обосновывается необходимость модернизации законодательства о защите прав потребителей и правоприменительной практики в части устранения пробелов. Научные гипотезы исследования обосновывают целесообразность изучения и анализа особенностей института правового q регулирования защиты прав потребителей образовательных услуг в парадигме современ- > ного цивилистического мышления. П

Ключевые слова: образование, право, правовое регулирование, услуга, образовательная В услуга, гражданско-правовое регулирование, договор, права потребителей, защита прав В потребителей. >

X

X

е о

"U 2 А JZ

"и

CIVIL LAW REGULATION OF CONSUMER RIGHTS EDUCATIONAL SERVICES IN THE FIELD OF HIGHER PROFESSIONAL EDUCATION

Burashov Shokan Ualikhanovych

Doctoral student of the International Kazakh-Turkish

University named after K.A.Yassavi,

Republic of Kazakhstan, Turkestan; e-mail: [email protected]

Azretbergenova Indira Zharylkasynovna

Doctoral student of the doctoral program in Law of the

University of Ankara HadjiBayramVeli,

Turkey, Ankara, e-mail: [email protected]

Beisenbayeva Manshuk Toktarbekovna

PhD in Law, Associate Professor of the Kazakh

Agrarian Research University,

Kazakhstan, Almaty, e-mail: [email protected]

Abstract. Based on an interdisciplinary approach, the study analyzes the problem of civil law regulation of the rights of consumers of educational services in the field of higher professional education, reveals the specifics of public relations in the provision and consumption of educational services. The analysis of the scientific discussion about the essence of educational legal relations is presented by the multi-vector positions of legal scholars, special importance is attached to the issues of the relationship between public and private principles in the construction of educational legal relations. In the process of research, the specifics of the legal category "educational services" are highlighted: this type of service is provided by educational organizations on the basis of a license; purposefulness; unrealized result; service quality regulation; perishability, intangibility, complexity, duration of consumption, duration and repeated use, the needfor active g consumer activity in the process of obtaining an educational service, integrity, quality level, lack of ™ guarantees of a proper result, and others. An analysis of the civil law nature of the contract for the cL provision of paid educational services made it possible to identify the multi-layered educational " and legal status of the subjects of legal relations for the provision and consumption of educational ^ services. The study actualizes the problem of protecting the rights of consumers of educational s services as a weak side of consumer legal relations; substantiates the need to modernize consumer 5 protection legislation and law enforcement practice in terms of eliminating gaps. The scientific E hypotheses of the study substantiate the expediency of studying and analyzing the features of the g institution of legal regulation of the protection of the rights of consumers of educational services ¿E in the paradigm of modern civil thinking.

° Keywords: legal regulation, legislation, educational services, the concept of consumerism, § consumer relations, consumer rights, consumer rights protection, conceptualization, c modernization.

<

Ь DOI: 10.52026/2788-5291 2022 70 3 80

-О ш

^ Юр1спе жуйесш усынады; бшм беру кызметтерш

о ^азакстан Республикасыньщ бшм беру тутынушылар- кебешп артып келе жаткан

§ жуйесш дамытудыц казiрri кезещ бшм беру азаматтардыц шецберш курайды. Мемле-

^ кызметтерi нарыгыныц дамуымен сипатта- кетпк саясат экономика мен адам капиталы-

Ь лады: бшм беру кызметтерш жузеге асы- ныц туракты есушщ барлы; факторы ушш

Ее рушылар- эр тYрлi меншш нысандары мен сапалы бшм берудi камтамасыз етудi кез-

^ уйымдык-кукыктык курылымы бар бшм дей отырып, бшм беру сапасын арттыруды

^ беру жэне оку-тэрбие мекемелершщ тутас жогары басымдыктар дэрежесше кетердР. ^

х

ь

2 Цазацстан Республикасын элеуметтж дамытудыц 2030 жътга deüHi тужырымдамасын жэне Элеуметтж жацгыр-тудыц 2016 жытга deüiH2i кезецге арналган жоспарын бекту туралы Цсзсцстсн Республикссы Уюметтщ 2014 жылгы 24 сэуiрдегi № 396 каулысы // https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1400000396

^азакстандык зац гылымында бiлiм беру кызметтерш тутынушылардыц кукыктарын азаматтык-кукыктык реттеу мэселесi фраг-менттiк зерттелдi, осы такырыпта арнайы iргелi зерттеулер жYргiзiлген жок. Сонымен катар, бiлiм беру кызметтерi казакстандык когамда ете танымал жэне бшм беру ка-тынастары жYЙесiнде орталык орынга ие. Экiмшiлiк кукыктык катынастардыц пай-да болуымен бiрге жYретiн жэне де жария келюмшарттыц белгiлерi бар шарттыц езiне тэн ерекшелшсипатын ескере отырып,бiлiм беру кызметтерш керсету туралы шарттыц азаматтык-кукыктык сипатын зерттеу мэсе-лелерi езектi болып табылады.

Зерттеудщ максаты жогары кэсiптiк бшм беру саласындагы бiлiм беру кызметтерш тутынушылардыц кукыктарын азаматтык-кукыктык реттеу мэселелершалга тарту жэне талдау болып табылады. Зерттеу кон-текстiнде шешшетш мшдеттердш мацыз-дылыгы бiлiм беру кукыктык катынастарын реттеудi жобалаудагы когамдык жэне жеке аспектшердш аракатынасы туралы гылыми пiкiрталаста консенсус аныкталмаганымен расталады.

Шетелдiк кукыктык эдебиеттерде тутынушылардыц кукыктарын коргау мэселе-лерi кещнен зерттелген. Дамыган елдердегi консьюмеризмнш гылыми тужырымдамасы жэне кукык колдану практикасы,дамушы экономикасы бар демократиясытолык жетiлмеген мемлекеттерге тутынушылардыц кукыктарын коргаудыц езшдш жYЙ-есiн куру кезiнде модельдердш ец жаксы сыналган Yлгiлерiн пайдалануга мYмкiндiк бере отырыпалга карай кадам баскан. ^а-закстанда шетелдiк юрисдикцияларга караганда бул мэселе аз зерттелген жэне жYЙ-еленбеген. Зерттеуiмiздегi бул мэселесiнiц толык зерттелмегендiгiнен, такырыпты те-ориялык тургыдан тYсiнудi де, кукык колдану тэжiрибесiнiц мэселелерш де кешендi талдауды кажет етедь

Зерттеу эд1стер1

Доктриналык кайнар кездер, тутынушы-лардыц кукыктарын коргау женшдеп ха-лыкаралык жэне улттык кукыктыц нор-малары мен ережелерi, элемнщ эртYрлi елдерiнiц улттык зацнамаларымен импле-ментацияланган тутынушылардыц кукыктарын коргау тусшш мен iске асырылуына катысты эмбебап жэне аймактык халыка-

ралык уйымдардыц жаhандык стандарт-тары осы зерттеудш эдiснамалык негiзi болды. Зерттеу пэншщ ерекшелiгiне жэне зерттелетiн объект курамыныц ^рделшгь не байланысты пэнаралык тэсiл колданы-лады. Зерттеу YДерiсiнде талдау эдiстерi, ретроспективтi, курылымдык-функцио-налдык, жYЙелiк-курылымдык, формаль-ды-кукыктык, салыстырмалы-кукыктык жэне баскалар кещнен колданылды.

Нэтижелер жэне талкылаулар

Зац гылымында азаматтык-кукыктык сала мацызды болып табылатын жYЙелiлiк аспектiсiн зерттеу жэне непздеу мэселесi езектi болып табылады. Бул мэселе кептеген факторларга байланысты, оныц iшiнде аза-маттык - кукыктык куралдарды камтитын кешендi, салааралык кукыктык реттеудiц серпiндi дамуы [1; 2]. Бшм беру катынастарын кукыктык реттеу такырыбына катысты: бул кукыктык катынастар ХХ1 гасырдыц басынан бастап бiлiм беру кукыгы деп ата-латын кукыктыц кешендi саласымен ретте-ледi. Бiлiм беру кукыгыныц жан-жакты си-паты бiлiм беру саласындагы катынастарды реттейтiн нормалар мен ережелер эр тYрлi салага жататындыгына байланысты. Эртур-лi салалык тшстшктеп кукыктык нормалар бiлiм беру кызметш жYзеге асыратын уйым, педагог кызметкерлер, бiлiм алушы-лар, кэмелетке толмаган бiлiм алушылардыц ата-аналары (зацды екiлдерi) арасындагы бiлiм беру процес шецберiнде туындайтын педагогикалык катынастарды негурлым толык тиiмдi реттеу максатында функционал-дык езара iс-кимыл жасайды [2].

Бiлiм беру саласындагы когамдык ка-тынастарга эсер етудiц кукыктык тэсiлдерi мацызды. "Бшм туралы" ^азакстан Ре-спубликасыныц 2007 жылгы 27 шшдедеп №319-Ш Зацы Бiлiм беру кызметш- бшм беру субъектшершщ максатты, педагогикалык негiзделген, дэйектi езара ю-кимыл процесi ретiнде регламенттейдi, оныц бары-сында тулганы окыту, дамыту жэне тэрбие-леу мiндеттерi шешшедР. Бiлiм беру iс - эре-кетiнiц осы аныктамасына CYЙене отырып, бiлiм беру кукыктык катынастарына жагдай-га байланысты императивтi, диспозитивтi, усыныс жэне ынталандыру эдiстерiмен рет-телетш екi жакты жэне кеп жакты байла-ныстар тэн, кажет болган жагдайда - жаксы нэтиже алу Yшiн-реттеудiц эртYрлi эдiстерiн

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

3 «Бiлiм туралы» 2007жылгы 27 шiлдедегi№ 319-ШЦазацстан Республикасътыц Зацы (2022.01.01. бермген взгерiстер мен толыцтыруларытен) //https://online.zakon.kz/Document/?docid=30119920

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

бiрiктiрген де жен.

^азiрri зац эдебиеттерiнде бiлiм беру кукыктык катынастарыныц мэнiн зерттеу-дщ эртYрлi, кейде диаметрлi карама-карсы нэтижелерi усынылган. Ец алдымен, бiлiм беру кукыктык катынастарын жобалаудагы когамдык жэне жеке кагидалардыц арака-тынасы туралы гылыми пшрталас назар аударады. В.М.Сырых бiлiм беру катынаста-ры бул сезсiз когамдык-кукыктык катына-стардыц бiр тYрi болып табылады деген ез тужырымдарында аздаган ескертпелермен Yзiлдi-кесiлдi тужырым жасайды.Ескерт-пес тутынушыныц бастамасы бойынша косымша бшм беру кызметтерiне каты-сты (репетиторлык, Yйiрмелердегi сабактар жэне жеке багдарлама бойынша) жэне олар-ды азаматтык-кукыктык реттеу саласына жаткызуымен байланысты [3]. Г. И. Петров ез заманыныц YPДiстерiне сэйкес бiлiм беру саласындагы катынастарды эюмшшк-кукыктык деп бiржакты сипаттады [4]. Бул кезкарастыц апологиттерше карама-карсы жэне баска позицияларды устанып дэлел-дейтiн зерттеушшердщ Yлкен тобы карсы турады: кукык нормалары ез магынасын-да экiмшiлiк жэне кукыктык емес [5, с.33]; бiлiм беру катынасы - бiлiм беру кызметш керсетуге арналган шартпен ресiмделетiн азаматтык-кукыктык катынастыц бiр тYрi [6, с.273]; бiлiм беру-кукыктык норма бул катынастарды кандай кукык саласы реттейтшше карамастан (азаматтык кукык, экiмшiлiк кукык, каржы кукыгы, ецбек кукыгы жэне т.б.) эркашан бiлiм беру катынастарды рет-теуге багытталган, сондыктан да езшдш ерекше мазмунга ие[7, с. 23]. Жогарыда ай-тылгандарга байланысты "жеке жэне когамдык кукык арасындагы шекара ете мобиль-дь Ец алдымен, ол мемлекеттщ кукыктык саясатымен аныкталады. Дэл осындай катынастарды белгш бiр кезецдерде зацныц екi iшкi жYЙесi колданатын кукыктык курал-дар мен эдiстер аркылы реттеуге болады. кукыктык реттеудiц тшмдшгш (а) калып-таскан кукык колдану, эсiресе оны жинактау нэтижелерi, (Б) кукыктык мониторинг, (в) когамдык дамудыц езге де индикаторлары (мысалы, статистикалык деректер немесе рейтингтердiц керсеткiштерi) куэланды-руы мYмкiн [8,с.8]. Пэнаралык эдю бiлiм беру кызметтерiн керсету туралы шарттыц ерекшелiгiн, ец алдымен, когамдык кукык элементтерiмен азаматтык-кукыктык шарт

ретшде аныктайды - бул жагдайда бшм категориясы жеке кукык категориясымен байланысты болады. Нарыктык катынастар жагдайында бшм беру кызметтершщ ко-сарлы сипаты жариялы-кукыктык жэне же-кеше-кукыктык нормаларды уштастыру ка-жеттiлiгiнен туратын зерттелетiн угымныц кукыктык реттеу ерекшелшн негiздейдi4.

"Бшм беру кызметтерГ' кукыктык категориясы кызу пiкiрталас парадигмасын-да басты орын алады. Ец алдымен, кызмет санатыныц жумыстан ерекшелiгi ескерiлуi керек: жеке сипаты, материалдандырылган нэтиженiц болмауы жэне айырбастау куны. Жогары кэсштш бiлiм беру саласына каты-сты осы кызмет санатыныц сипаттамасы мынадай ерекшелiктерге ие: а) кызметтiц осы тYрiн жеткiзушi/ЖОО лицензия непзш-де жYзеге асырады; б) максаттылык-тапсы-рыс берушiнiц кэсiби кузыреттiц кажеттi децгешнде кажеттiлiгiн канагаттандыру; в) катыспаган нэтиже - тутынушыныц бшм, кузыреттерi тутынушыныц кэаби кыз-метшде узак (шектеуаз) уакыт аралыгында колданылады; г) керсетшетш кызмет сапа-сыныц ЖОО-ныц оны усыну децгейiне де, керсетiлетiн кызметп алу процесiнде тутынушыныц карсы ю-кимылдарыныц нэти-желiлiгiне де тэуелдшп.

Бiлiм беру кызметтерi мемлекеттiк жэне жеке мYДделердi канагаттандыру критерий бойынша жогары (ерекше) элеуметтiк мацызы бар кызметтер тобына жатады - бул тшелей тутынушыныц жеке басына байланысты кызметтер. Энциклопедиялык дерек-кездер бiлiм беру кызметтерiн «белгш бiр бiлiм мен дагдыларды игеру, белгш бiр ка-жеттiлiктердi канагаттандыру Yшiн халыкка максатты тYPде курылган жэне усынылатын мYмкiндiктер кешеш»деп аныктайды [9, с.152]. Жогарыда келтiрiлген аныктаманы мiндеттi элементпен толыктыру кажет деп санаймыз-тутынушыныц аталган бiлiм мен дагдыларды барабар игеру^ практикада колдану Yшiн кэсiби кузыреттердi игеруi. Бул ретте бiлiм беру кызметтерiнiц тек осы кызмет турше гана тэн белгiлерi бар: сакталма-ушылык, сезiлмеушiлiк, кYрделiлiк, тутыну узактыгы, кешннен пайдаланудыц узактыгы мен кеп реттшп, бiлiм беру кызметiн алу процесшде тутынушыныц белсендi ю-эре-кетiнiц кажеттшп, тутастыгы, сапа децгейi, тиiстi нэтиже кепшдштершщ болмауы жэне баскалары. Сонымен катар, бiлiм беру кыз-

4 Международная стандартная классификация образования ЮНЕСКО, принятая на 36-й сессии Генеральной конференции ЮНЕСКО 2011 г. //uis.unesco.org/sites/default/files/documents/isced-2011-ru.pdf

метшш ерекшелш ж1ктеу негiздерiне байла-нысты оныц нысандарында айкын керiнедi (тда, окыту технологиялары жэне т.б.).

«Бшм беру кызметтерш угымы мемле-кеттердщ улттык зацнамалык актiлерiнде де, халыкаралык кукык кужаттарында да накты бектлмеген терминдер санатына жатады. 2011 жылгы карашада ЮНЕСКО Бас конференциясыныц 36-сессиясында ка-былданган ЮНЕСКО-ныц бiлiм берудш ха-лыкаралык стандартты жiктемесiнде бшм беру кызмет окытуга багытталган коммуни-кацияныц кандай да бiр нысанын камтитын максатты кызмет ретiнде аныкталды. Осы кужат тургысынан «бiлiм беру кызметтерЬ» аныктамасы бiлiм беру кызметтерш усы-ну негiзгi немесе шеспе максат болып та-былатын бшм беру кызметтерш усынуды камтамасыз ететш уйым угымыныц непзш-де тужырымдалуы мYмкiн: бул мемлекеттiк оку орны, сондай-ак жеке кэсiпорын, мем-лекетпк емес уйым немесе бiлiм бермей-тшмемлекетпкуйым болуы мYмкiн5. Адам кукыктарын коргау туралы Еуропалык кон-венцияга № 1 Хаттаманыц 2-бабына сэйкес бшм беру кызметтерш керсетудш жэне жалпы бiлiм беру кукыгын юке асырудыц мацызды аспектiлерi, мысалы: А) жалпыга бiрдей (ешкiмге бул кукыктан бас тартуга болмайды); б) мемлекеттш бiлiм беру сала-сындагы мiндеттерi в) ата-аналардыц бала-ларына осы нанымдарга сэйкес бiлiм беру кезшде олардыц дiни жэне философиялык сешмдерш курметтеу мiндеттерi туралы аспектiлерi [10].

Эдетте, енiм берушi/орындаушы мен бшм беру кызметтерше тапсырыс берушi арасындагы бiлiм беру катынастары шарт непзшде туындайды, езгередi жэне токта-тылады. ^азакстан Республикасы Азамат-тык кодексшш 384-бабына сэйкес тарап ез мшдеттерш орындаганы Yшiн акы немесе езге де карсы усыну алуы тшс шарт етеулi болып табылады; егер зацдардан, шарттыц мазмунынан немесе мэншен езгеше туын-дамаса, шарт етеуш болып болжанады. Зерт-теулер жогары бiлiм беру саласында акылы бшм беру кызметтерш усыну шарты азамат-тык-кукыктык жэне когамдык элементтердi бiрiктiретiн шарттар санатына жататынын растайды: «жогары бшм алу саласындагы

шарттык катынастарды реттеу мемлекеттiк жэне жеке кагидалардыц Yйлесуiне негiз-делген, бул когамдык келiсiм белгiлерiнiц бiрi болып табылады. Акылы бiлiм беру кызметтерiн керсету шартын кызметi жа-рия сипатта болатын субъектiлер керсетедi; шарттыц орындаушылары коммерциялык, сондай-ак коммерциялык емес уйымдар, ал тутынушылар- саныныц кеп болуымен сипатталатын жеке тулгалар болуы мYм-кiн; шарттыц багасы бiлiм алушылар Yшiн олардыц белгш бiр санаттарына жецiлдiк-тер бере отырып бiрдей белгiленедi; шарт ЖОО эзiрлеген офертага косылу тэсшмен жасалады; Yлгiлiк шарт бекiтiлдi; ЖОО жа-рия офертаны усынады» [11, с.51]. Шарт бiлiм беру уйымыныц кэсiпкерлiк кызметтi жузеге асырумен байланысты емес езiнiц жеке муктаждыктарын канагаттандыруга багытталган жеке тулгага бiлiм беру кыз-метiн керсету мiндетiн кездейдь Бул жагдай «тутынушылардыц кукыктарын коргау туралы» ^азакстан Республикасыныц 2010 жылгы 4 мамырдагы № 274-ГУ Зацыныц 2020 жылы жацартылган нормаларын бiлiм беру кызметтерiн тутыну женшдеп катына-старга таратуга мYмкiндiк беред^.

Бiлiм беру кызметтерiн керсету туралы шарттыц азаматтык-кукыктык сипаты (а) зацды тецдiкке, (Б) мYлiктiк окшаулыкка, (в) дербес ерш-ж^ерге ие шарт субъек-тiлерiнiц кукыктык мэртебесiнiц ерекшелi-гше негiзделген. Эдебиеттерде бiлiм беру кызметш акылы керсету шарты экiмшiлiк кукыктык катынастардыц туындауымен катар журетшдшне байланысты атиптi азаматтык-кукыктык шарттарга жататындыгы не-гiзделедi, алайда оны азаматтык-кукыктык шартка жаткызу шарт бойынша мiндетте-мелердi бiлiм алушылар ерш^ тYPде жэне шектеулi мерзiмге кабылдайтындыгына байланысты [12, с.261]. В. В. Кванина бшм беру кызметтерш керсету кезшде «бшм алушылардыц алган бшм^ iскерлiгi, даг-дылары бойынша карым-катынас азамат-тык кукык пэнiн молайтады», ейткенi осы уакытка дейiн дэстYрлi тYPде мYлiктiк ка-тынастарга зияткерлiк кызмет нэтижелерiн куру жэне пайдалану женшдеп катына-стар гана жаткызылатындыгын атап еттi [6, с.312].Бшм беру кызметтерiн усыну кезш-

Н

X

ТТ

ы А

о х о

Д

А

сг

ВВ

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

"О

2 А

С

"О

5 Европейская Конвенция о защите прав человека и основных свобод 1950 г. // http://online.zakon.kz/Document/?doc_ id=1007545

' Тутынушылардыц к^цыцтарын цоргау туралы Цазацстан Республикасыныц 2010 жылгы 4 мамырдагы № 274-IVЗацы /https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z100000274_

деп когамдык жэне жеке кагидаларды бiрiк-тiрудiц пiкiрталас такырыбынан алшактап, бшм беру кызметтерiн акылы керсету шар-тыныц азаматтык-кукыктык сипатына назар аудара отырып, бiз оныц: консенсуалдык, екi жакты, синаллагматикалык, етеульакылы-сипаттамалык белгiлерiн атап етемiз

КР «Бшм туралы» зацыныц нормала-рына сэйкес етеулi бiлiм беру кызметтерiн керсету шарты тараптар арасында: орын-даушы-ЖОО жэне тапсырыс берушi - сту-денттер курамына кабылданатын кэмелет-ке толган тулга (не кэмелетке толмаганныц зацды екiлдерi, не оку акысын телеуге мш-деттенетiн зацды тулганыц екiлi) арасын-да карапайым жазбаша нысанда жасалады. Шарттыц жазбаша нысаны ыктимал даулы жагдайда бшм беру кызметш тутынушы-ныц кукыктарын негурлым тиiмдi коргауды камтамасыз ету Yшiн негiз болып табылады. Шарттыц мазмунында керсетiлетiн кызмет-тердiц мэнш ашатын бiлiм беру кызметтерiн керсету шарттарын жеткiлiктi дэрежеде толык жэне накты сипаттау керек. Шартта керсетшетш кызметтердiц толык тiзбесi, багасы, бшм берудш негiзгi сипаттамала-ры (бшм беру багдарламасын мецгеру тYрi, децгеш, багыты мен мерзiмi, окыту нысаны мен технологиясы, тараптардыц кукыктары ™ мен мiндеттерi, жауапкершiлiгi, бузу не-8 гiздерi, ерекше шарттар, дауларды реттеу с? тэртiбi) камтылуга тшс. Шарттыц мэнiн т шешу мацызды, ол тYпкiлiктi нэтиже емес, 1 ал окыту бул бшм беру кызметтерш керсету процесiнiц езi болып табылады. Шарт бой-^ ынша орындаушы бiлiм беру кызметтерiн | усынады, ал тапсырыс берушi окуга шарт о талаптарына сэйкес акы телейдi. Шарттыц х субъектiлерi (тараптары) дараланган, накты-ланган, кукыктык катынастардыц екi тара-§ пы да белсендi iс-кимыл жасауга, белгiлi бiр < зияткерлiк ^ш-ж^р жумсауга мiндеттi.

Егер тапсырыс берушi шарт талапта-<1 рыныц тшсшше орындалмау не толык ¡5 орындалмау факпсш аныктаган жагдайда, с? ол езшщ талаптарын, мысалы, (а) толык ^ алынбаган кызметтердi етеусiз керсету; (б) о алынбаган сабак тYрлерiне мелшерлес окы-ту кунын азайту; (в) керсет1лген бiлiм беру т кызметтерiнiц кемшiлiктерiн жою процесш-де накты шыгыстарды етеу жэне баскалар ЁЕ туралы баяндауга кукылы. Ортак келiсiмге кол жетюзшмеген жагдайда жэне егер орын-даушы шартта белгiленген мерзiмде бiлiм беру кызметтерiнiц кемшшктерш жой-маса, тапсырыс берушшщ залалды толык т етеу талабын коюга кукыгы бар. Егер ете-

улi бiлiм беру кызметтерiн керсету шарты бойынша керсетiлген кызметтердiц елеулi жетiспеушiлiгi не шарт талаптарынан баска да елеулi ауыткулары аныкталса, тапсырыс берушшщ шартты орындаудан бас тартуы негiздi болып табылады. Бiз келiсiм-шарт бойынша керсетiлетiн кызметтердiц айтар-лыктай жетiспеушiлiгi туралы айтып отыр-мыз, ол жойылмайтын кемшiлiктi бiлдiредi (пропорционалды емес шыгындарсыз, уакыт шыгындарынсыз жою мYмкiн емес, бiрнеше рет кайталанады, тiптi оны жойган-нан кешн кайтадан керiнедi).

Баяндалганныц мэн-мэтiнiнде шарт бойынша мiндеттемелердi орындамаганы неме-се тиiсiнше орындамаганы Yшiн тараптардыц жауапкершшп жэне тиiсiнше бшм беру кызметтерш тутынушылардыц кукыктарын коргау мэселелерi езектендiрiледi. Бiлiм беру туралы арнайы зацнамада бiлiм беру кызметтерш керсету жэне тутыну женiнде-п азаматтык-кукыктык шарт тараптарыныц жауапкершiлiгi егжей-тегжейш регламент-телмеген, бiлiм алушыларга жалпы тYрдегi тэртiптiк жазаларды колдану ерекшелiктерi (сегiстен бастап окудан шыгаруга дешн) жаргыларда, Академиялык адалдык кодек-стершде жэне бiлiм беру мекемесiнiц езге де жергшкп актiлерiнде кезделедi[13].

Бшм беру уйымыныц бiлiм беру кызметтерш орындаушы ретшдеп жауапкершiлiгi-не келетш болсак, Азаматтык кодекске жэне «Тутынушылардыц кукыктарын коргау туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы-на сэйкес тапсырыс берушi сапасыз бiлiм беру кызметтерш керсету факпсше байла-нысты талаптар коюга кукылы. Кызметтiц каралып отырган тYрi Yшiн бiлiм беру кы-зметтерiнiц сапасы критерийлерiнiц накты келем^ сондай-ак оны айкындау тетiктерi мен жауапкершiлiк мелшерi айкындалмага-ны тэн, бул «бiлiм беру мекемелерш сапасыз бiлiм беру кызметтерiн усыну Yшiн азаматтык-кукыктык жауапкершiлiкке тартудыц iс жузiнде мYмкiн еместiгi» туралы корытын-дыга экеледi [14, с. 7]. Сонымен бiрге, тео-риялык зерттеулерде де, зацнамада да бшм беру кызметш тутынушы дурыс тацдау жасауга мYмкiндiк беретiн кажетт1 жэне сенiмдi акпарат алуы керек деген ереже не-гiзделген [15, с.131].

Тутынушылардыц кукыктарын коргау-дыц жалпы элемдш жэне ецiрлiк практикасы мен шет мемлекеттердш тэжiрибесi еткен гасырдыц ортасынан бастап тутынушылардыц кукыктарын коргауга жэне олардыц тутынушылардыц кукыктарын коргау сала-

сындагы саясатты эзiрлеуге жэне iске асы-руга катысуына байланысты мэселелердi кукыктык реттеудщ тиiмдi модельдерiнiц алуан тYрлiлiгiн керсетш отырганына ка-рамастан, ^азакстанда тутынушылардыц кукыктарын коргаудыц кукыктык базасын куру процес негiзсiз созылып кеттi. Бул фактор белгш бiр дэрежеде тутынушыны коргаудыц дамымаган тэжiрибесiнiц себебь не байланысты, ол бYгiнгi кYнге дешн туты-ну нарыгындагы ец коргалмаган субъект болып кала бередi. Бул мэселе бшм беру кызметтерiн тутынушылардыц кукыктарын коргауды зерттеу контексiнде ерекше езект болып табылады-бул бiлiм беру кызметтерш акылы керсету туралы шарт жасалган сэт-тен бастап бшм беру кукыктык катынаста-рыныц элаз жактары ретiнде тутынушыныц (студенттiц/окушыныц) мYДделерiне нук-сан келтiру тенденциясын болдырмау кон-текстiнде тутынушы мен орындаушыныц мYДделерiнiц тепе-тецдiгiн камтамасыз ету туралы болады. 1с жYзiнде стандартты шарт-ты колдану эдеттегiдей, бул тутынушыны ю жYзiнде шарттыц талаптарын талкылауга жэне езгертуге катысу мYмкiндiгiнен айы-рады. Осылайша, бiлiм беру уйымы тацдау еркiндiгiн жэне езi Yшiн бiржакты колай-лы преференцияларды камтитын шарттыц осындай талаптарын тужырымдауды ка-лайды, ал тутынушы априори бшм беру уйымыныц талаптарын кабылдауга мэжбYP болган шарттыц элаз жагына айналады. Осы тургыда шарт бостандыгы угымыныц шектелуi кауiпке ушырайды [16, с.721].

Бiлiм беру кызметшщ сапасын камтамасыз етуге эсер ететш мацызды фактор мем-лекеттщ бакылау тетiктерi болып табылады. Зацда бшм берудщ мемлекеттiк стандарты-ныц сакталуы мен бiлiм беру сапасын мем-лекеттiк бакылау бiлiм берудеп еркiндiк, плюрализм жэне бiлiм беру мекемелершщ дербестiгi кагидаларымен Yйлесiмдi турде Yйлесетiнi аныкталган. Осы тургыда барлык тYPдегi кукыктык катынастардыц Yшiншi тарабы болып табылатын мемлекеттiц бiлiм беру кукыктык катынастарындагы релдiц мацыздылыгын аныктау орынды, ол тарап-тардыц - бшм беру кызметтерш жеткiзушi мен тутынушыныц кукыктары мен мшдет-тершщ орындалуын кукыктык реттеу мен бакылаудыц тиiстi децгейiн камтамасыз етуге мшдетп.

Корытынды

Бiлiм беру кызметтерш усыну женшде-гi когамдык катынастар: бiлiм алуга адам

кукыгыныц жалпы ережелерiн бекiтуден бастап жеке сипаттагы бiлiм беру кызмет-терiн керсету туралы осы кукыкты накты-лайтын шарттарга дейiнбарлык децгей-дегi халыкаралык жэне мемлекетiшiлiк нормативтiк кукыктык актшердщ кукыктык нормаларымен реттеледi. Бул кукыктык катынастар, жалпы ереже бойынша, ын-тымактастык пен бакылау негiзiнде субъ-ектiлер арасындагы езара iс-кимылды бш-дiредi. Бiлiм беру кызметтерiн усыну жэне тутыну бойынша кукыктык катынастардыц мазмуны ерiктi сипатка ие, карастырыып отырган кукыктык катынастардыц езшдш ерекшелiгi- субъектiлерi дараланган, накты-ланган, кукыктык катынастардыц екi жагы да белсендi эрекеттер жасауга, белгiлi бiр зияткерлiк кYш салуга мiндеттi. Бшм беру кызметшщ мацызды белпськорытынды материалдандырылган нэтиженiц болмауы. Тутынушылардыц кукыктарын коргаудыц эдюнамалык негiздерiн аныктаудагы жэне тужырымдамалаудагы ец мацызды мэселе тутынушылардыц кукыктарын коргаудыц жалпы жYЙесiндегi бiлiм беру кызметтерш тутынушылардыц кукыктык мэртебесшщ ерекшелшн негiздеу болып табылады. Бул ретте бiлiм беру кызметтерiн керсету жэне тутыну женiндегi кукыктык катынастар субъектшершщ бiлiм беру-кукыктык мэрте- Е бесшщ кепксанатталыгын атап еткен жен.

Мемлекетпк жэне жеке кагидалардыц К аракатынасыныц езiндiк ерекшелiгiне бай- ^ ланысты акылы бiлiм беру кызметiн керсету р туралы келiсiм эдетте азаматтык-кукыктык У шарттарга тэн емес шарттардыц катары- ^ на жатады: шарттардыц осы турш гылыми А зерттеу азаматтык кукык пэнiнiц кецеюiн/ар- о туын керсетедi. Тутынушылардыц кукыкта- Д рын коргау туралы зацнамамен реттелетш Е бiлiм беру катынастарын шектеу елшемдерi Ь (А) керсетiлетiн кызметтердщ етеулi сипа- В ты, (б) субъектшк курамныц ерекшелiктерi, (в) тутынушы максаттарыныц ерекшелiгi (кэсшкерлш кызметпен байланысты емес) В болып табылады. О

Кешендi талдауымыз керсеткендей, ре- ИИ спубликаныц бiлiм беру туралы арнайы ф зацнамасында олкылыктар кеп, жалпы бiлiм ° беру катынастарын да, атап айтканда бшм Ц беру кызметтерiн керсету мен тутынуды да и егжей-тегжейлi реттейтш нормалар толык к емес, бул кукыктык катынастардыц зертте-летш тYрiнiц ерекшелiгiн ескере отырып, ( колданыстагы зацнаманы модернизацияла-уга негiз болады. 0

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Челышев М.Ю. Система межотраслевых связей гражданского права: цивилистиче-ское исследование: дисс.д.ю.н. - Казань, 2009. - 41 с.

2. Сырых В.М. Введение в теорию образовательного права. - Москва: Изд-во «Готика», 2002. - 340 с.

3. Сырых В.М. Образовательные услуги и образовательные правоотношения: дискуссионные взгляды и действительное содержание //Журнал российского права. - 2010. -№4. - С.69-79.

4. Петров Г.И. Административнаяправосубъектность граждан СССР // Правоведение. - 1975. - № 1. - С. 24-31.

5. Правовое положение граждан в советском государственном управлении / Новоселов В.И. - Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 1976. - 217 с.

6. Кванина В.В. Гражданско-правовое регулирование отношений в сфере высшего профессионального образования: Монография. — Москва: Изд-во «Готика», 2005. - 432 с.

7. Ягофаров Д.А. Образовательное нормотворчество и образовательные правоотношения в механизме правового регулирования отношений в сфере образования (теоретико-правовой аспект) //Журнал «Право и образование». - 2006. - №4. - С.13-21.

8. Некоторые вопросы развития гражданского законодательства в свете реализации правовой политики Республики Казахстан. Научное издание / Под общей ред. Р. К. Сарпе-кова. - Астана: ГУ «Институт законодательства Республики Казахстан», 2019. - 207 с.

9. Энциклопедия профессионального образования. / Под ред. С.Я.Батышева. В 3-х т. Т.2. -М, АПО, 1998. — 1784 с.

10. Асочаков Д. В. Гражданско-правовое регулирование оказания образовательных услуг //Актуальные исследования. - 2021. - №26(53). - С. 53-56.

11. Идрышева С.К. Публичный договор в гражданском праве Республики Казахстан: проблемы теории и практики: автореф. дисс. ... доктора юридических наук. -М., 2012. -60 с.

12. Малеина М. Н. Правовая природа и основания правоотношений «вуз — студент» // гм Правоведение. 2002. - № 3. - С. 261-262.

S 13. Кочерга С.А., Чепурнова Н.М. Правовое регулирование конституционного права

0 граждан как потребителей образовательных услуг в сфере высшего профессионального ii образования //Право и образование. - 2008. - №9. - С.4-16.

1 14. Бланков А.С., ТопорковаМ.А. О некоторых проблемах нормативно-правового регулирования организации и функционирования сферы высшего образования //Административ-

1 ное право и процесс. - 2020 - №2. -С.68-71.

< 15. Жусупбекова М.А. Права потребителей на получение необходимой и достоверной о информации //Вестник Института законодательства и правовой информации РК. - 2019. | - №1(55). -С.128-134.

16. Кузьмина А.В. Формирование доктрины защиты слабой стороны в договорном пра-g ве // Вестник Пермского университета. Юридические науки. - 2019. - №4. - С.698-727. 3 DOI: 10.17072/1995-4190-2019- 46-698-727.

а. п

S <1

§ REFERENCES

1. Chelyshev M.Ju. Sistema mezhotraslevyh svjazej grazhdanskogo prava: civilisticheskoe issledovanie: diss.d.ju.n. - Kazan', 2009. - 41 s.

2. Syryh V.M. Vvedenie v teoriju obrazovatel'nogo prava. - Moskva: Izd-vo «Gotika», 2002. -340 s.

3. Syryh V.M. Obrazovatel'nye uslugi i obrazovatel'nye pravootnoshenija: diskussionnye vzgl-g jady i dejstvitel'noe soderzhanie //Zhurnal rossijskogoprava. - 2010. -№4. - S.69-79.

i 4. Petrov G.I. Administrativnaja pravosub#ektnost' grazhdan SSSR // Pravovedenie. - 1975. * - № 1. - S. 24-31.

E 5. Pravovoe polozhenie grazhdan v sovetskom gosudarstvennom upravlenii / Novoselov VI. -w Saratov: Izd-vo Sarat. un-ta, 1976. - 217 c.

6. Kvanina V.V. Grazhdansko-pravovoe regulirovanie otnoshenij v sfere vysshegoprofession-

al'nogo obrazovanija: Monografija. — Moskva: Izd-vo «Gotika», 2005. - 432 s.

7. Jagofarov D.A. Obrazovatel'noe normotvorchestvo i obrazovatel'nye pravootnoshenija v mehanizme pravovogo regulirovanija otnoshenij v sfere obrazovanija (teoretiko-pravovoj aspekt) //Zhurnal "Pravo i obrazovanie". - 2006. - №4. - S.13-21.

8. Nekotorye voprosy razvitija grazhdanskogo zakonodatel 'stva v svete realizacii pravovoj politiki Respubliki Kazahstan. Nauchnoe izdanie / Pod obshhej red. R.K. Sarpekova. - Astana: GU «Institut zakonodatel'stva Respubliki Kazahstan», 2019. - 207 s.

9. Jenciklopedija professional'nogo obrazovanija. /Pod red. S.Ya. Batisheva. V 3-h t. T.2.- M., APO. 1998. — 1784 s.

10. Asochakov D. V. Grazhdansko-pravovoe regulirovanie okazanija obrazovatel'nyh uslug // Aktual'nye issledovanija. - 2021. - №26(53). - S. 53-56.

11. Idrysheva S.K. Publichnyj dogovor v grazhdanskomprave Respubliki Kazahstan: problemy teorii ipraktiki: avtoref. diss. ... doktorajuridicheskih nauk. -M., 2012. - 60 s.

12. Maleina M. N. Pravovaja priroda i osnovanija pravootnoshenij «vuz — student» //Pravo-vedenie. 2002. - № 3. - S. 261-262.

13. Kocherga S.A., Chepurnova N.M. Pravovoe regulirovanie konstitucionnogo prava grazh-dan kakpotrebitelej obrazovatel'nyh uslug v sfere vysshego professional'nogo obrazovanija // Pravo i obrazovanie. - 2008. - №9. - S.4-16.

14. Blankov A.S., Toporkova M.A. O nekotoryh problemah normativno-pravovogo regulirovanija organizacii i funkcionirovanija sfery vysshego obrazovanija // Administrativnoe pravo i process. - 2020 -№2. -S.68-71.

15. Zhusupbekova M.A. Prava potrebitelej na poluchenie neobhodimoj i dostovernoj infor-macii // Vestnik Instituta zakonodatel 'stva i pravovoj informacii RK. - 2019. - №1(55). -S.128-134.

16. Kuz'mina A.V. Formirovanie doktriny zashhity slaboj storony v dogovornom prave // Vestnik Permskogo universiteta. Juridicheskie nauki. - 2019. -№4. - S.698-727.DOI: 10.17072/19954190-2019- 46-698-727.

ZQAI

X

И

s

> JZ

"O