CC BY
11УДК: 618.3-06
УЗБЕКИСТОНДА КАШКАДАРЁ ВИЛОЯТИ АЁЛЛАРИНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИ
НОДИРОВ ТУЛКИН САТДОВИЧ
тиббиёт факултети ассистенти, 1^арши Давлат Университети, 1^арши ш, Узбекистон Республикаси. ОНОЮ Ю 0009-0009-1226-4162 АННОТАЦИЯ
Ушбу мацолада ^ашцадарё вилояти аёлларининг репродуктив саломатлиги тугрисида маълумотлар келтирилган. Текширувлар шуни курсатадики, ушбу худуд аёлларида менархе кеч кузатилиши, жинсий хаётни кеч бошлаш, бироц абортлар сонининг камлиги аницланди. Текширилган аёлларнинг 60,0±5,6%тида экстрагени-тал касалликлар аницланиб, бу ушбу худудда репродуктив ёшдаги аёлларнинг соматик саломатлиги цоницарли эмаслигини курсатади.
Калит сузлар: репродуктив саломатлик, абортлар, менархе, экстрагенитал касалликлар.
РЕПРОДУКТИВНОЕ ЗДОРОВЬЕ ЖЕНЩИН КАШКАДАРЬИНСКОЙ
ОБЛАСТИ УЗБЕКИСТАНА
НОДИРОВ ТУЛКИН САТДОВИЧ
ассистент медицинского факультета Каршинского государственного университета. Республика Узбекистан.
Город Карши. ОИОЮ Ю 0009-0009-1226-4162 АННОТАЦИЯ
Информация о репродуктивном здоровье женщин в Кашкадарьинской области изложена в данной статье. Результаты исследований показывают, что у женщин этого региона менархе начинается поздно, сексуальная жизнь
начинается поздно, но наблюдается низкое количество аборта. У 60,0 ± 5,6% обследованных женщин выявили дополнительные генитальные заболевания, это свидетельствует о том, что соматическое здоровье женщин в репродуктивном возрасте в этом регионе не является удовлетворительным.
Ключевые слова: репродуктивное здоровье, аборты, менархе, экстрагенитальные заболевания.
REPRODUCTIVE HEALTH OF WOMEN OF KASHKADARYA
REGION OF UZBEKISTAN
NODIROV TULKIN SATDOVICH
Assistant of the Medical Faculty of Karshi State University.
Republic of Uzbekistan. City of Karshi. ORCID ID 0009-0009-1226-4162
ABSTRACT
The information on women^s reproductive health in Kashkadarya region is expounded in this article. The results of researches show that, in women^s of this region menarche begins late, sexual life begins late, but low quantite of aborton. In 60,0±5,6% of examined women determined extra genital diseases, this displays somatic health of women at reproductive age in this region is not inadequate.
Keywords: reproductive health, abortion, menarche, extragenital diseases.
Aholining reproduktiv salomatligini muhofaza qilish muammosi bugungi kunda ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lib, mamlakatimizda eng dolzarb tibbiy-ijtimoiy muammolardan biri bo'lib qolmoqda [1]. Reproduktiv salomatlik - bu reproduktiv tizim, uning funktsiyalari va jarayonlari bilan bog'liq barcha masalalarda to'liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik holati, shu jumladan sog'lom naslni dunyoga keltirish [2]. Ayollarning reproduktiv salomatligini yomonlashuvi belgilaridan biri homiladorlik va tug'ish
asoratlari chastotasining oshishi, bu birinchi navbatda ayollarning umumiy somatik salomatligining past darajasidir. Insonning va birinchi navbatda ayollarning reproduktiv funktsiyasiga somatik, yuqumli ijtimoiy ahamiyatga ega kasalliklar, mehnat sharoitlari, ovqatlanish, umuman turmush darajasi va boshqa omillarning aloqasi va ta'siri yaxshi ma'lum [3].
Fertil yoshdagi ayollarning reproduktiv salohiyatining mintaqaviy tibbiy-ijtimoiy jihatlarini baholamasdan turib, ularning somatik va reproduktiv salomatligini yaxshilash mumkin emas. Reproduktiv potentsialning holatini tahlil qilish ma'lum bir hududdagi demografik vaziyatni, kelajakda homilador ayollar, tug'ruqdagi ayollar, tug'ruqdan keyingi ayollar va ulardan tug'ilgan bolalarning salomatligi holatini bashorat qilish imkonini beradi va tibbiy yordamni rivojlantirishni muddatli rejalashtirish shuningdek uzoq muddatli rivojlanish uchun asos bo'lishi kerak. Qashqadaryo viloyatida tug'ish yoshidagi ayollar o'rtasida reproduktiv salomatlikni saqlashning asosiy qonuniyatlarini aniqlash va tahlil qilish dolzarb vazifa hisoblanadi [4, 5, 6].
Tadqiqotning maqsadi. Reproduktiv yoshdagi ayollar salomatligi holati ko'rsatkichlarini aniqlash, uning shakllanishiga ta'sir etuvchi omillarni aniqlash, profilaktika va sog'lomlashtirish ishlarini tashkil etish bo'yicha umumiy va tabaqalashtirilgan tavsiyalar ishlab chiqish.
Materiallar va usullar. Ayollarning reproduktiv salomatligini shakllantirishda ijtimoiy omillarning ahamiyatini aniqlash uchun biz selektiv sotsiologik tadqiqot o'tkazdik. Bunda oila, mehnat sharoiti, turmush tarzi, bilim darajasi va ayollar salomatligiga oid bir necha bloklarga bo'lingan savollardan iborat anketa so'rovnoma ishlab chiqdik. Anketadan foydalanib, tug'ruqxona muassasalarida tug'ruqdan keyingi 75 nafar ayol bilan suhbat o'tkazildi. Biz bunga tibbiy va biologik omillarni, birinchi navbatda batafsil tahlil qilingan tibbiy omillarni kiritdik, bundan tashqari, bu guruhga yosh, homiladorlik soni, tug'ruqlar soni, bola tashlash, kasalliklar va boshqa xususiyatlarni kiritdik. Ijtimoiy va gigienik omillarga ma'lumoti,
oilaviy ahvoli, oila tarkibi, oiladagi bolalar soni, antenatal klinikalarga, ayollar maslahatxonasiga tashrif buyurishi va sog'liq muammolaridan xabardorlik kiritildi (4).
Tadqiqot natijalari va muhokama. Ma'lumki, homilador ayollarning sog'lig'i holati aniq ijtimoiy holatga ega va ko'p jihatdan sharoit va turmush tarzi bilan belgilanadi. Tadqiqot sub'ektlari tug'ruqdan keyingi 75 nafar ayol edi. Tuqqan ayollarning umumiy xususiyatlarini o'rganishda quyidagi ma'lumotlar olingan. Ayollarning yoshi 21 yoshdan 41 yoshgacha bo'lgan, asosiy guruhda o'rtacha yosh 27,3. OYganilganlarning barchasini moddiy-maishiy sharoitlari nisbatan qoniqarli bo'lgan.
Reproduktiv hayotning boshlanishini va ular sodir bo'lgan yoshni belgilovchi hodisalar tug'ilish va reproduktiv salomatlikni belgilovchi muhim omillar bo'lib, insonning kelajakdagi hayotiga sezilarli ta'sir qiladi[5]. So'rov natijalariga ko'ra, so'rovda qatnashgan barcha ayollar ro'yxatga olingan nikohda yashagan. Viloyat aholisiga erta turmush qurish istagi xos emas. Tekshirilayotgan ayollarning jinsiy hayoti tahlili shuni ko'rsatdiki, ular kech jinsiy hayot bilan ajralib turadi. Biz o'tkazgan so'rov ma'lumotlariga ko'ra, jinsiy faollikning o'rtacha yoshi 20,8 (17 dan 25 gacha) yoshni tashkil qiladi. Nikohlar asosan 20 yoshgacha (50,7±5,8%) amalga oshirilgan. Respondentlarning 20,0±4,6 foizi erning qarindoshi ekanligini, shulardan 12,0±3,7 foizi yaqin qarindosh ekanligi qayd etiladi.
O'rganilgan ayollarning balog'atga etishini baholash uchun hayz ko'rish ma'lumotlari tahlil qilindi. Muntazam hayz ko'rish boshlanishi haqidagi ma'lumotlarni tahlil qilganda, 12 yoshda 5,3±2,6%, 13 yoshda 9,3±3,3%, 14 yoshda 18,7±4,5% va 15 yoshda 28,0±5,2% hayz ko'rishi aniqlandi. Hayz ko'rishning kechikishi (15 yoshdan yuqori) 38,7±5,6% da kuzatilgan, qolganlarida (61,3±5,6%) hayz ko'rishning boshlanishi yosh normasiga (12-14 yosh) to'g'ri kelgan. Shunday qilib, Qashqadaryo viloyatida tug'ilgan va yashovchi qizlarda hayz ko'rish yoshining
sekinlashishi aniqlangan. Kelajakda bu buzilishlar reproduktiv tizimning yanada jiddiy asoratlariga olib kelishi mumkinligini taxmin qilish kerak.
Homiladorlik soni, tug'ilish va abortlar soni reproduktiv hatti-harakatlarning sifat tomonini tavsiflaydi. Homilador bo'lgan ayollarning bolalar soni (bir, ikki va undan ortiq bolasi bor ayollarning mos ravishda 28,0±б,2%, 32,0±б,4%, 40,0±5,6%)ga nisbatan (bir, ikki, uch va undan ko'p homilador bo'lgan ayollarda mos ravishda 2б,3±б,0%, 24,0±4,9% va б0,7±б,8%) biroz o'ngga siljigan, ya'ni homiladorlikning ko'p qismi bola tug'ilishi bilan yakunlanganligi tasdiqlanadi, homiladorlik natijalari tuzilishi tahlil qilisnganda: tug'ilish, 4,9±1,б% - o'z-o'zidan bola tushishi va homiladorlikning 4,9±1,б% - sun'iy abort qilingan. Umuman olganda, homilador bo'lgan 93,3±2,9% ayollar guruhida abort uchramagan.
Ayollarning tuqqan bolalar soni bo'yicha taqsimlanishi ularning mavjud bolalar sonining taqsimlanishi bilan deyarli bir xil bo'lib, ayollarning ko'pchiligi faqat bitta tug'ruq bo'lgan (28±б,2%), bu ehtimol, yosh ayollar sonining ko'pligi bilan bog'liqdir. tadqiqotda qatnashgan (74,7±б,0 nafar ayollar 30 yoshdan kam yoshda bo'lgan). Ko'pchilik ayollarda birinchi homiladorlik (61,3±5,60/o) 21-2б yoshda sodir bo'ladi. Birinchi homiladorlikning o'rtacha yoshi 21 yil. Birinchi homiladorlik boshlanganda ayollar quyidagicha taqsimlandi: 17 yosh - 2,7 ± 1,9%, 18 yosh - б,3 ± 2,б%, 19 yosh - 10,7 ± 3,б%, 20 yosh - 20, 0±4,б%, 21 yosh va undan kattalar - б1,3±б,б%.
Ayolning reproduktiv xulq-atvorining mavjud stereotipini aks ettiruvchi muhim ko'rsatkich homiladorlik va tug'ilish sonining nisbati hisoblanadi. Homiladorliklar soni bo'yicha: tug'ruqdan keyingi ayollarning 2б,3±б,0% uchun bu homiladorlik birinchi bo'lib, bir marta - 2б,3±б,0%, ikki marta -24,0±4,9%, 3 marta -2б,3±б,0% 4 marta -10,7±3,б%, б yoki undan ortiq marta -14,7±4,1%.
Bolalar soni bo'yicha: ayollarning 28,0±б,2 foizi 1 nafar, 32,0±б,4 foizi 2 nafar, 18,7±4,б foizi 3 nafar va 21,3±3, 7 foizi 4 va undan ortiq bolasi bor.
Sotsiologik so'rov natijalariga ko'ra, so'rovda qatnashgan ayollarning 17,3±4,4 foizi o'z anamnezlarida tug'ilish paytida yoki bola tug'ilgandan keyin bir yil ichida bolalarning o'limi holatlarini qayd etgan. Mahalliy ayollar uchun bola tug'ish erta boshlanadi, lekin amalda 3б yoshda tugaydi. Ayollarning mavjud reproduktiv imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishning natijaviy ifodasi barcha qayd etilgan homiladorliklar sonidan sog'lom tug'ilgan chaqaloqlarning tug'ilishiga olib kelgan homiladorlik nisbati (hosil bo'lgan homiladorlikning samaradorligi ko'rsatkichi) deb hisoblanishi mumkin. So'rovda qatnashgan ayollar uchun bu ko'rsatkich 91,2±3,3% ni tashkil etdi.
Birinchi homiladorlikning taqdiriga ko'ra: homiladorlikning turli davrlarida o'z-o'zidan bola tushishlari 6,7±2,9% hollarda, o'lik tug'ilganlar 4,0±2,4%da, 9,3±3,3%da tug'ma anomaliyali bola tug'ilishi qayd etilgan, atigi 80,0±4,6 nafarida sog'lom bola tug'ilgan. Kesarcha kesish usuli bilan tug'ishga yordam berish ulushi yuqoriligicha qolmoqda va respondentlar sonining 12,0±3,7%ni tashkil qiladi. Muhim ko'rsatkichlardan biri bu ayollarda abort qilingan yoki qilinmaganligidir. So'rov shuni ko'rsatdiki, ayollarning 6,7±2,9 foizi tibbiy sabablarga ko'ra abort qilgan. O'z-o'zidan bola tushishlar ham muhim hisoblanadi. Homilador ayollar o'rtasida homiladorlikning turli davrlarida to'satdan bola tushishlar 6,7±2,9% hollarda kuzatilganligini aniqladik.
Tug'ilishlar o'rtasidagi eng qulay intergenetik interval kamida 2-2,б yil bo'lib, homiladorlik va tug'ishning eng muvaffaqiyatli kechishi, tug'ruqdan keyingi davr uchun muhim shart bo'lib, bolaning hayotiyligini yaxshilashga va onaning sog'lig'ini saqlashga yordam beradi. 2 va undan ortiq bola tuqqan ayollar o'rtasidagi intergenetik interval tug'ruqdan keyingi
ayollarning 26,7±5,1 foizida 1 yil, 34,7±3,5 foizida 2 yil, 21,3±4,7%-3 yoshida 2 yil 4,0±2,3% 4 yillarni tashkil qilgan.
Ayollarning reproduktiv salomatlik masalalaridan xabardorlik darajasini tahlil qilish natijalari ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.
Tadqiqot guruhidagi tuqqan ayollarning reproduktiv bilim darajasini ob'ektiv baholash uchun kontratseptsiyaning zamonaviy usullari haqida xabardorlik darajasi o'rganildi. Tekshiruvdan o'tgan ayollar guruhlari o'rtasida kontratseptsiya faolligi pastligi aniqlandi. So'ralgan ayollar guruhida tug'ilganlarning har uchdan biri (28,0±5,2%) tug'ilishni nazorat qilishning turli usullaridan foydalanishni bilishi haqidagi savolga salbiy javob berdi, bu qisman respondentlarning oilani rejalashtirish va reproduktiv salomatlik sohasidagi bilimsizligini ko'rsatadi.
Tadqiqot guruhidagi respondentlar orasida kontratseptsiyaning eng mashhur usullari bachadon ichi kontratseptiv vositalar va gormonal kontratseptiv tabletkalar bo'lgan. Umuman olganda, ko'proq keng tarqalgan usul intrauterin vositalardan foydalanish (51,9±6,8%) bo'lib, ularning ulushi 35 va undan katta yoshdagi ayollarda 87,5±10,4% ni tashkil qiladi. Keyingi eng mashhur bo'lgani gormonal tabletkalar (22,2 ± 5,6%) yosh ayollar tomonidan qo'llaniladi (25-29 yoshdagi ayollarning 26,1 ± 8,1%, 28,6 ± 15,0% - -30-34 yosh). Bunday holat tibbiy-ijtimoiy xizmatlarning viloyat aholisi o'rtasida kontratseptsiya xulq-atvorini shakllantirish, reproduktiv salomatlikning barcha masalalaridan xotin-qizlarning xabardorligini oshirish bo'yicha mashaqqatli mehnatini taqozo etadi. Zamonaviy kontratseptsiya usullaridan foydalanishning to'g'riligi va muntazamligini kuzatish muhimdir. Fertil yoshdagi ayollar uchun kontratseptsiyaning uzoq muddatli usullaridan foydalanishni kengaytirish va targ'ib qilishni kuchaytirish kerak, chunki hozirgi ayollar tug'ishning erta tugatish istagi bilan ajralib turadi.
Ayollarning reproduktiv salomatligini baholashning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bu ekstragenital kasalliklarning mavjudligi.
Reproduktiv yoshdagi ayollarning sog'lig'ini qoniqarli deb bo'lmaydi, so'rovda qatnashganlar orasida 60,0±5,6 ma'lum ekstragenital kasalliklar mavjudligini ko'rsatadi. Surunkali kursga ega bo'lgan yoki keyinchalik surunkali holatga o'tish xavfi yuqori bo'lgan patologiyaning ulushi yuqori, respondentlar boshqalarga qaraganda ko'proq siydik tizimi (21,3±4,7%), ovqat hazm qilish tizimi (17,4±4,4%) va anemiyaning mavjudligini ko'rsatdilar. (20,0±4,6%), 1,3% gipertoniya bilan kasallangan,
Ma'lumki, ekstragenital patologiyaning mavjudligi ko'pincha ginekologik kasalliklarning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. Patologik o'zgarishlarning surunkali bo'lishiga ayollarning sog'lig'iga nisbatan past tibbiy faolligi sabab bo'ladi, uning ko'rinishlaridan biri profilaktika maqsadida tibbiy muassasalarga kamdan-kam hollarda tashrif buyurishdir. Tibbiyot muassasalarida ayollarning muntazam tekshiruvlari turli xil asoratlardan saqlaydi va birlamchi hamda ikkilamchi profilaktika tizimining eng muhim elementi hisoblanadi.
Bemorlarning salomatlik masalalari bo'yicha xabardorlik darajasini aniqlash, viloyatdagi ambulatoriya-poliklinikalarda maslahat va profilaktik maslahat yordami olish imkoniyatlarini aniqlash maqsadida o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra, respondentlarning 52,0±5,8 foizi tibbiyot xodimlari tomonidan ko'rsatilayotgan tibbiy yordam sifatidan qoniqish hosil qilmaydi. Tibbiy faollik past (o'z vaqtida shifokorga borish, shifokor tavsiyasiga ko'ra dori-darmonlarni qabul qilish), respondentlarning atigi 70,7±5,2 foizi shifokorga, 5,3±2,6 foizi hamshiraga, 2,7±1,9 foizi akusherkaga murojaat qiladi. Bemorlarning 21,3±4,7 foizi tibbiyot muassasalariga bormaslikka harakat qiladi. Respondentlarning 49,3±5,8 foizi shifokor tavsiyasiga ko'ra dori-darmonlarni qabul qiladi, 24,0±4,9 foizi o'z xohishiga ko'ra, 26,7±5,1 foizi umuman qabul qilmaydi. Olingan ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, ayollarning 52,0±5,8% dan ortig'i ularga malakali tibbiy va ixtisoslashtirilgan ginekologik yordam ko'rsatishning mavjud tuzilmasidan qoniqmaydi va shifokorlar malakasiga, tibbiy parvarish qilishda qulaylik,
davolash-profilaktika muassasalarining jihozianishiga va darajasiga nisbatan yuqori talablar qo'yadi.
Xulosa:
1 .Qashqadaryo viloyatida reproduktiv yoshdagi ayollar o'rtasida o'tkazilgan sotsiologik tadqiqot shuni ko'rsatdiki, o'rganilayotgan ayollar guruhlari hayz ko'rishning kechikishi, jinsiy hayotning kech boshlanishi, ammo abortlar ulushining pastligi bilan ajralib turadi.
2.Ushbu hududdagi ayollarning somatik salomatligini qoniqarli deb bo'lmaydi, tekshirilganlar o'rtasida ayollarning 60,0±5,6 foizida ayrim ekstragenital kasalliklar mavjudligi aniqlangan.
3.Xotin-qizlarning reproduktiv ta'lim darajasi hozirgi zamon talablariga javob bermaydi, bu esa Qashqadaryo viloyatidagi litsey va kollej o'quvchilari, oliy o'quv yurtlari uchun reproduktiv salomatlik bo'yicha ta'lim dasturlarini kuchaytirishni taqozo etadi.
Adabiyotlar royxati:
1. Азимова М.К. Воздействие загрязнения атмосферного воздуха на репродуктивное здоровье женщин //Биология и интегративная медицина 2016, 1(1), 64-69.
2. Гулзода К., Халимова Ф.Т., Шукуров Ф.А. Этнос и репродуктивное здоровье - кластерно-популяционный подход к оценке репродуктивного здоровья женщин фертильного возраста LAP LAMBERT, Mauritius, 2019, 305
3. Гулин А.В., Шукуров Ф.А., Халимова Ф.Т. Репродуктивное здоровье женщин разных этнических групп //Биология и интегративная медицина 2019, 9(37), 4-67.
4. Усманова Д.Т. Состояние здоровья женщин фертильного возраста после операции на органах репродукции //Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины.-2002.-№5.-С.11-14.
5. Халимова Ф.Т., Шукуров Ф.А., Нурматов А.А. Оценка и прогнозирование репродуктивного здоровья женщин фертильного возраста //Вестник Академии медицинских наук Таджикистана. 2019. Т. 9. № 2 (30). С. 199-208.
6. Шукуров Ф.А., Халимова Ф.Т. Маркеры нарушений репродуктивного здоровья среди показателей гормонального статуса
и диапазоны информативных значений этих маркеров в популяциях российских и таджикских женщин //Биология и интегративная медицина 2022, 5(58), 5-65.
