Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИДА ЗАМОНАВИЙ ЛИДЕР АЁЛ (АМАЛИЙ ТАҲЛИЛАР АСОСИДА)'

ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИДА ЗАМОНАВИЙ ЛИДЕР АЁЛ (АМАЛИЙ ТАҲЛИЛАР АСОСИДА) Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

149
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
замонавий лидер аѐл / дунѐ / ҳаѐт / бошқарув / ташкилотчилик / ишчанлик / ижтимоий-сиѐсий фаоллик. / modern woman leader / world / life / management / organization / business / social and political activity

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Нодирахон Райимжоновна Нишонова

Мақолада турли ѐндашувлар, замонавий лидер аѐлларнинг ижтимоий тараққиѐтдаги фаолиятининг социологик таҳлили, хотин-қизларнинг ижтимоий-сиѐсий фаоллиги ва сиѐсий лидерлик хислатларини ошириш масалалари ҳақида фикр билдирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article discusses various approaches, a sociological analysis of the activities of modern women leaders in social development, their social and political activity, as well as issues of the development of political leadership.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИДА ЗАМОНАВИЙ ЛИДЕР АЁЛ (АМАЛИЙ ТАҲЛИЛАР АСОСИДА)»

УЗБЕКИСТОН ТАРАВДИЁТИДА ЗАМОНАВИЙ ЛИДЕР АЁЛ (АМАЛИЙ ТАХЛИЛАР АСОСИДА)

Нодирахон Райимжоновна Нишонова

Тошкент Давлат техника университети «Фалсафа ва миллий гоя» кафедраеси мудири, фалсафа фанлари доктори, профессор в.б., Турон ФА академиги

АННОТАЦИЯ

Маколада турли ёндашувлар, замонавий лидер аёлларнинг ижтимоий тараккиётдаги фаолиятининг социологик тахлили, хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги ва сиёсий лидерлик хислатларини ошириш масалалари хакида фикр билдирилади.

Калит сузлар: замонавий лидер аёл, дунё, хаёт, бошкарув, ташкилотчилик, ишчанлик, ижтимоий-сиёсий фаоллик.

ABSTRACT

The article discusses various approaches, a sociological analysis of the activities of modern women leaders in social development, their social and political activity, as well as issues of the development of political leadership.

Keywords: modern woman leader, world, life, management, organization, business, social and political activity.

Жамиятда гохо эркак лидерда мухитдаги стереотипларни узгартиришга ("кайта курувчи лидер" ёки "яратувчи лидер") интилиш кузга ташланади. Шунинг учун хам жамиятдаги туб ислохотларни амалга оширган, халк, миллат тарихий-маданий парадигмасини, дунё, хаёт, жамият хакидаги тасаввурларни, стереотипларни узгартирган лидерлар, асосан, эркаклар булиб келади. Аёл лидерларда ижтимоий мухитга кулок тутиш, анъаналарга риоя этиш, кишилар хаётини кескин узгартирмасдан бошкариш хислатлари кузга ташланади. Бу шаркона ахлок-одоб, бошкариш таъсиридир.

Гарб фалсафаси ва социологиясида М.Вебернинг тарафдори лидери", "харизматик лидер", "рационал-легал борувчи лидер" классификацияси кенг таркалган [1;515-516-б.] булса-да, у хар бир жамиятда, хатто у ёки бу муаммони хал этишда, ижтимоий мухит шакллантирган стреотиплар

анъанавиилик фаолият олиб

April, 2022

844

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-844-850

таъсирида узига хос тарзда намоён булади. Унда консерватив карашли лидердан тортиб революцион узгаришлар тарафдори булган лидерларгача учрайди [1;517-521-б.]. Шунинг учун сиёсий лидернинг портретини у яшаётган, ишлаётган, ижтимоий-сиёсий фаолият олиб бораётган мухдтнинг фикридан келиб чикиб яратиш лозим.

Эксперт-респондентларимиз "Замонавий лидер (етакчи) аёлларда кандай хислатларни куришни истайсиз?" деган саволимизга куйидаги жавобларни беришган (Респондентлар бир неча жавоб тагига чизишган, шунинг учун улар 100% дан ошик): узига ишонч (88 %); кишиларни уюштира билиш (82 %); адолатли карорлар кабул килиш (80 %); ишчанлик (71 %); фидойилик (61 %); халк, Ватан манфаатларига хизмат килиш (59 %); муомалали булиш (52 %); конунларга, тартибга буйсуниш (51 %); жамоага таяниш (50 %); ноодатий карор кабул килиш, услуб куллаш (31 %); тинмай янгиликка интилиш (20 %); ходимларни рагбатлантириб бориш (18 %).

Агар юкорида куллаган ёндашувимиздан, яъни жавобларнинг 50% дан юкорисини лидерлик сифатларига киритишдан келиб чиксак, эксперт-респондентлар, сиёсий лидер аёлда энг аввало: узига ишонч; кишиларни уюштира билиш; адолатли карорлар кабул килиш; ишчанлик; фидойилик; халк, Ватан манфаатларига хизмат килиш; муомалали булиш; конунларга, тартибга буйсуниш; жамоага таяниш хислатлари булиши керак, деб хдсоблашини курамиз.

Мазкур хислатлар илмий адабиётларда у ёки бу тарзда эътироф этилади. Масалан, Дж.Адаир лидернинг шубхдсиз хислатларига ташаббус (бизда ишчанлик), софдиллик (бизда адолат тамойилларига амал килиш), кузланган максадга етишга бор кучини, кувватини сарфлаш (бизда фидойилик, халк, Ватан манфаатларига хизмат килиш), катъиятлилик (узига ишонч, конунларга ва тартибларга буйсуниш) хислатларини киритади [2;25-б.]. Эксперт-респондентларнинг колган жавоблари, курсатган хислатлари ижтимоий мухит курсатган таъсир ва уз тажрибаларининг махсулидир.

Оддий респондентларнинг жавоблари эса куйидагича таксимланди: адолатли карорлар кабул килиш (92 %); жамоага таяниш (89 %); муомалали булиш (86 %); узига ишонч (81 %); кишиларни уюштира билиш (73 %); ишчанлик (71 %); халк, Ватан манфаатларига хизмат килиш (62 %); фидойилик (60 %); ходимларни рагбатлантириб бориш (54 %); конунларга, тартибларга буйсуниш (50 %); тинмай янгиликка

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-844-850

HHranHffl (41 %); Hoogarafi Kapopnap Kaöyn Kunum, ycnyö Ky^nam (21 %).

KypuHuö TypuöguKu, экcпepт-pecпoнgeffraap öunaH oggufi pecnoHgeHraap ^aBoönapu (50 % gaH MKopu ^aBoönapu) yMyMaH, akuh öynca-ga, ynap onraH ^oronapu Ba эгaмaгaн ypHura HucöaTaH xap xungup. KefiuHru rypyx pecnoHgeHTnapn aen-nugepga KynpoK agonarau Kapopnap Kaöyn Kunum, ^aMoara TaaHHÖ Hm onuö öopum, MyoMananu öynum Kaöu xucnaraapHu KypumHu ucTafigunap, экcпepт-pecпoнgeнтпap эca guKKaraHu acocaH öomKapyBra, TamKHnoTHHHHKKa, umnaHnuKKa Kaparagunap. Ynap nugepnuK ^aonuaraHu öupnamTHpumra, yromrapumra Ba öomKapumra KaparanraH ^aonuaT Typu экaнннн Tyrpu aHraafigunap.

XoTHH-KH3napHHHr н:muмoнfi-cнecнfi ^aonnuruHu Ba cuecufi nugepnuK xucnaraapuHu omupum Macananapu öyfiuna HuManap Kunum 3apypnuruHu aHuK^am MaKcaguga xaM pecnoHgeHraapra Maxcyc caBonnap öunaH Mypo^aaT этgнк. Ymöy caBonnap yTKa3raH тagкнкoтнмнз Harn^anapuHu aHaga aHuK^amTupumu no3uM эgн.

"XoTuH-Kronapga nugepnuK xucnaraapuHu omupum ynyH HuManap Kunum 3apyp, geö xucoönaficu3?" geraH caBonuMrora экcпepт-pecпoнgeнтпapнннг ^aBoönapu Kyfiugaruna TaKcuMnaHgu: ounaga cuecufi TapöuaHu fiynra Kyfium (79%); xoTuH-Ku3napra öynraH CTepeoTunnapHu y3rapTupum (76 %); aen-nugep TafiepnafiguraH Kypcnap, MaKTaönap, yKyB ropraapu onum (71 %); umuMoufi-cuecufi xaeTra xoraH-KronapHu KeHrpoK ®:anö этнm (63 %); cuecufi napraanapga xoTuH-Ku3nap umTupoKuHu, ponuHu omupum (61%); xoraH-Kronap KyMuTanapura genyTarauKKa HoM3ognap Kypcaram xyKyKuHu öepum (59 %); xoraH-Kronap HogaBnaT TamKunoTnapuHu puBo^naffrapumra oug KoHyHnap, Metepufi xy^^aTnap, gacTypnap Kaöyn Kunum (57 %); onufi yKyB ropraapuga Tanaöanap coHuHuHr KaMuga 50 ^orouHu xoraH-Kronap TamKun этнmнгa эpнmнm (52 %); gaBnaT öomKapyB opraHnapura paxöapnuK KunaeTraH aennapHu 30 $ou3ra eTumuHu TatMuHnam (51%); Onufi öomKapyB opraHugaru genyTaraap cohuhu 30 $orora eTKa3um (50 %); npe3ugeHT cafinoBuga xoraH-KronapgaH HoM3ognap KypcaTumHu aHtaHara afinaffrapum (41 %); XanKapo xoraH-Kronap xapaKara öunaH anoKanapHu Ba Ta^puöa anMamumHu KeHrafiTupum (13 %).

3KcnepT-pecnoHgeHTnap ounaga cuecufi Tapöuara anoxuga эtтнöop öepum gapKop, geö öunagunap. Ynap maxcgaru acocufi xucnaraap ounaga, emnuruga maKnnaHumugaH axmu xaöapgopnap. MuHr a^cycKu, öy öopagaru öupop эtтнöopпн Ta^puöa ypraHunMaraH, unMufi

agaöueTnapga эca xen KaHgafi $uKp ynpaMafigu. RmuMoufi-

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-844-850

сиёсий маданиятни шакллантириш хакида куплаб китоблар, рисолалар чоп этилган, аммо уларда оиланинг урни масаласи четлаб утилади. Оилаларда сен юкори лавозимни эгаллайсан, "сен президент буласан", "сен вазир буласан" деган гап-сузлар асосан угил болага нисбатан айтилади. Кизларга эса уй-рузгор ишлари топширилади, бировни уйига борасан, эринг, кайнотанг ва кайнонангни айтганларини кил, деб панд-насихат килинади. Бундай ёндашув, тарбия ёшларда стереотипларни шакллантирадики, улар то умрининг охиригача улардан халос булолмай, узгараётган давр, замон талабларига мувофик келадиган хислатларни узида шакллантиролмай юрадилар.

Эксперт-респондентлар мамлакатимизда хотин-кизларни курилаётган чора-тадбирлардан яхши хабардор эканликларини курсатадилар. Шу билан улар хотин-кизларни ижтимоий-сиёсий хаётга жалб этиш (63 %)ни кенгайтириш, айникса сиёсий партиялар имкониятидан самарали фойдаланиш (61 %) зарур, деб биладилар. Улар хотин-кизлар кумиталарига халк депутатларига номзодлар курсатиш хукукини бериш даркор (59 %), деган гояни куллаб-кувватлайдилар.

Хотин-кизларнинг ННТ ижтимоий-сиёсий хаётда мухим роль уйнаётганини (эксперт-респондентлар ичида уларни бошкараётган ёки масъул вазифаларини бажараётган аёллар 17 % ни ташкил этади) эксперт-респондентлар яхши биладилар. Шу билан бирга улар мазкур ташкилотлар сони хали куп эмаслигини, бу борада махсус конунлар, дастурлар кабул килиш лозимлигини курсатадилар. Хдкикатан хам ННТ хотин-кизларда лидерлик хислатларини ривожлантиришга ёрдам берадиган институтлардир. Айникса, улар фаолиятининг мустакиллиги, очиклиги, кенг аёллар катламига, жамоатчиликка таяниши хотин-кизларга манзурдир. Махаллий давлат бошкарув органлари куллаб-кувватлаётган худудларда уларнинг обруси юкори, фаоллиги ранг-барангдир.

Хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги, давлат бошкарув органида самарали фаолият курсатиши, лидерлик хислатларини шакллантириши улардаги билимга, маълумотга бевосита богликдир. Ижтимоий-сиёсий фаол аёлларнинг 90 фоиздан зиёди олий маълумотлидир. Ушбу омил уларнинг жавобларида акс этиши табиий хол эди, албатта. Шунинг учун хам улар аёл-лидерга олий маълумот зарур, деб биладилар, олий укув юртларида хотин-кизлар сони 50 фоиздан кам булмаслиги тарафдорлари (52 %)дир.

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-844-850

Давлат бошкарув органлари рахбариятида ва Олий Мажлисда хотин-кизлар сонини 30 фоизга етказиш мухим ижтимоий-сиёсий ахамиятга эга вокеликдир. Халкаро ташкилотлар миллий парламентларга курсатиладиган номзодларнинг 30 фоизи хотин-кизлардан иборат булишини тавсия этадилар. Кейинги йилларда Республикамизда утказилган сайловларда бу курсаткичга эришилди, хатто фукаролар йигини раиси (оксоколи) сайлови (2013 йил декабрь) да хотин-кизлар номзоди 39 фоизга етди. Аммо рахбарият органида, вакиллик органлари фаолиятида хотин-кизлар иштирокини янада ошириш эхтиёжи мавжуд.

Сиёсий лидерлик ижтимоий-сиёсий тажрибани талаб этадиган фаолият туридир, уни факат китобларни укиб, маърузалар тинглаб шакллантириш кийин. Тажриба курсатадики, лидерлик кишиларни билмайдиган ёки килишни истайдиган ишни килишга кундириш, ундаш, эришиш санъатидир. Профессионал рахбарда кишиларни мажбурлаш имкони мавжуд, ижтимоий-сиёсий фаоллик курсатаётган аёл лидерда бундай имконият йук, у кишиларни ундаши, кундириши оркали кузланган максадига эришади. У том маънодаги демократик бошкариш вакилидир, уз фаолияти билан давлат вакиллик органига демократик кадриятларни олиб киради, уларнинг карор топишга хизмат килади.

Утказган тадцицот натижаларидан келиб чициб амалиётга куйидаги таклиф ва тавсиялар этилади:

1. Хотин-кизларни давлат вакиллик органи фаолиятига жалб этиш буйича чет элларда, айникса ривожланган давлатларда эътиборли тажрибалар тупланган, уларни урганиш зарур. Бу бизга миллий тажрибаларимизни чет эллардаги тажрибалар билан киёслашга, ютук ва камчиликларимизни аниклаб олишга ёрдам беради.

2. Сиёсий партиялар томонидан депутатликка курсатиладиган хотин-кизларнинг номзодлари 50 фоиздан кам булмаслигига эришиш учун изланишлар керак.

3. Президент сайловида хотин-кизлардан номзодлар курсатишни анъанага айлантириш, Халкаро хотин-кизлар харакати билан алокаларни ва тажриба алмашишни янада кенгайтириш зарурдир.

4. Махаллий хокимиятлар зиммасига хотин-кизлар ННТларининг сонини ошириш, хотин-кизлар уюшмаларини тузишга кумаклашиш, турар жойларда хотин-кизлар клубларини ташкил этиш вазифасини юклаш

лозим.

April, 2022

5. Хотин-кизлар кумиталари, Тадбиркор Аёл Ассоциацияси, Касаба уюшмалари Федерациясига хотин-кизлардан махаллий Кенгашларга депутатликка номзодлар курсатиш хукукини бериш айни муддаодир.

6. Оилавий бизнес, хотин-кизларнинг тадбиркорлиги махаллий хокимиятлар ва Вазирлар Махкамаси томонидан урганилиб, мониторинг утказилиб, "Оила ва жамият" каби газеталарда хар йили эълон килиб борилиши даркор.

7. Узбекистон мустакиллигини мустахкамлашда, баркамол авлодни тарбиялашда, демократик кадриятларни карор топтиришда юксак махорат, жасорат ва матонат курсатган аёлларнинг протретларидан галереялар ташкил этиш мумкин. Уларнинг номини кучалар, мактаблар, кутубхоналар ва майдонларга куйиш бурчимиздир.

8. "Аёллар - замонамиз кахрамонлари" туркумида рисолалар, китоблар нашр этиш даркор. Нафакат бугунги, шунингдек, келгуси авлод хам Ватанимиз равнакига хисса кушган буюк хотин-кизлар фаолиятини билиши лозим.

9. Хотин-кизларни гузаллик, латофат ва ишк-севги тимсоли сифатида улугловчи асарлар, кушиклар етарлича топилади, энди ижтимоий-сиёсий фаол аёлларимиз хам бадиий ижод объекти булиши зарур.

10. Давлат вакиллик органларида, айникса махаллий хокимият идораларида рахбар аёлларни хозир камида 10 фоизга, келгусида эса 20-30 фоизга етказиш режасини ишлаб чикиш, "Аёл - сиёсий лидер" мавзусида телекурсатувлар уюштириш ва уларга хотин-кизларни таклиф этиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Блондель Ж. Политическое лидерство // Психология и психоанализ власти. Т.1. Самара, Изд. Дом "Бахрах", 1999. -595 с.

2. Адаир Дж. Психология власти // Концепция непререкаемого лидерства. -Москва: ЭКСМО, 2004. -С.29.

3. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

4. Мухамеджанова Лалихон Ашуралиевна, Асадуллина Гузелия Рауфовна, Ермоченко Константин Павлович, Шкуран Оксана Владимировна, Ивентьев Сергей Иванович.

April, 2022

849

(2021) "Социальная истина и духовно-нравственная сфера человека" С.111-118

5. Муминов, А. Г. (1999). Национальная политика независимого Узбекистана и пути ее реализации в духовно-культурной сфере (теория и практика).

6. Lalikhon Mukhamedzhanova, THE EMERGENCE OF THE JADID MOVEMENT IN THE LATE XIX TH - EARLY XX TH CENTURIES AND THEIR SIGNIFICANCE AS A NATIONAL AWAKENING. Look to the past. 2021, Special issue 3, pp.32-46

® о

April, 20221 International Scientific Conference1

©

О

850

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.