Научная статья на тему 'Ўзбекистон Республикаси ҳудудига чет эл инвестицияларини маҳсулот тақсимотига оид битимлар асосида жалб қилиш'

Ўзбекистон Республикаси ҳудудига чет эл инвестицияларини маҳсулот тақсимотига оид битимлар асосида жалб қилиш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
178
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чет эл инвестициялари / маҳсулот тақсимотига оид битим / инвестор / инвестиция лойиҳаси / ваколатли давлат органи / операторкомпания / foreign investment / production sharing agreement / the investor / the investment project / state authorized body / operator-company

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ханова Нодира Фазлитдиновна

Мақолада Ўзбекистон Республикасининг нефть-газ соҳасига маҳсулот тақсимотига оид битимлар асосида жалб этилган чет эл инвестицияларининг мазмун-моҳияти, таркиби ва улар учун яратилган шарт-шароитларнинг ҳуқуқий-меъёрий асослари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ATTRACTING FOREIGN INVESTMENTS IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN ON THE BASIS OF PRODUCTION SHARING AGREEMENTS

This article examines the nature, content and legal framework for foreign investment attracted on the basis of production sharing agreements in the oil and gas sector of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон Республикаси ҳудудига чет эл инвестицияларини маҳсулот тақсимотига оид битимлар асосида жалб қилиш»

Ханова Н.Ф.,

Тошкент Молия институти катта укитувчиси

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ^УДУДИГА ЧЕТ ЭЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ МАЩЛОТ ТАКСИМОТИГА ОИД БИТИМЛАР АСОСИДА ЖАЛБКИЛИШ

Миллий ицтисодиётимизнинг ривожланишида ва унинг барцарорлигида инвестицияларнинг роли бециёс, чунки «Сармоясиз тарацциёт йуц, ишлаб чицаришни ва умуман, мамлакатимизни модернизация цилиш, техник ва технологик янгилашни инвес-тицияларсиз тасаввур этиб булмайди»1.

2014 йилнинг биринчи ярмида Узбекистон Республикасини ижти-моий-иктисодий ривожлантириш якунларига кура, юкори технологияли ва замонавий мух,им саноат объект-лари ва кувватларини ишга тушириш, ишлаб чикаришни модернизация килиш, инвестиция мух,итини янада такомиллаштириш буйича олиб бо-рилган чора-тадбирлар асосида инве-стицияларни узлаштириш суръатлари

1 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд им-кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислох,отлар стра^тегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

утган йилнинг шу даврига нисба-тан 110,8 фоизни ташкил этди. Унинг микдори 15 триллион сум ёки 6,7 миллиард долларни ташкил этди2.

2013 йилда асосий капиталга йунал-тирилган инвестициялар микдори 27557,3 миллиард сумни ташкил этди (1-диаграмма).

Узлаштирилаётган инвестициялар таркибида чет эл инвестицияларининг улуши 20 фоиз даражасида сакланиб турибди (1-жадвал). 2013 йилда Узбекистон иктисодиётига жалб этил-ган чет эл инвестициялари ва кре-дитлари х,ажми 3 млрд АК.Ш долла-ридан ортикни ташкил этди, шундан

2 «Банк ахборотномаси» х,афталик газетаси, 2014 йил 30 июль, 30-сон.

1-диаграмма. Узбекистон Республикасида асосий капиталга йуналтирилган инвестициялар

х,ажми, (трлн. сумда)1

1- жадвал. Асосий капиталга йуналтирилган инвестицияларнинг молиялаштириш манбалари

буйича таркиби (умумий х,ажмга нисбатан фоизда)2

Манбалар 2000 й 2005 й 2010 й 2012 й 2013 й

Давлат бюджети маблаFлари 29,2 12,2 5,6 5,1 5,5

Бюджетдан ташкари фонд маблаFлари 1,3 4,8 7,4 11,0 10,1

Чет эл инвестициялари ва кредитлари 23,2 21,7 28,3 21,7 20,3

Корхоналар ва ах,оли маблаFлари 39,1 57,5 49,0 50,8 53,1

Банк кредитлари ва бошка карз маблаFлари 7,2 3,8 9,7 11,4 11,0

72 фоиздан ортиFи ёки 2,2 млрд АК.Ш доллари т^ридан-т^ри чет эл инвес-тициялари х,исобига тyFри келади3.

1 http://stat. uz веб-сайти маълумотлари асоси-да тузилди.

2 «Банк ахборотномаси» х,афталик газетаси, 2014 йил 2 апрель, 14-сон.

3 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислох,отлар стра^тегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

Узбекистон Республикасининг «Чет эл инвестициялари тyFрисида»ги ко-нунига асосан чет эллик инвесторлар Узбекистон Республикаси х,удудида инвестицияларни куйидаги йуллар билан амалга оширишлари мумкин:

• Узбекистон Республикасида таш-кил этилган хужалик жамиятлари ва ширкатлари, банклар, суFурта таш-килотлари ва бошка корхоналарнинг устав жамFармаларида ва бошка мол-мулкида улуш кушиб катнашиш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 9

• чет эллик инвесторларга тулик карашли корхоналарни барпо этиш ва ривожлантириш;

• мол-мулк, акциялар ва бошка кимматли коFOЗларни сотиб олиш;

• интеллектуал мулкка, шу жумла-дан муаллифлик хукуклари, патентлар, товар белгилари, фойдали моделлар, саноат намуналари, фирма номлари ва ноу-хауга, шунингдек, ишчанлик нуфузига (гудвиллга) хукуклар кири-тиш;

• концессиялар, шу жумладан, та-биий ресурсларни кидириш, иш-лаб чикиш, казиб олиш ёки улардан фойдаланишга булган концессиялар олиш;

• савдо ва хизмат курсатиш соха-лари объектларига, турар жой бино-ларига улар жойлашган ер майдонла-ри билан биргаликда мулк хукукини, шунингдек, ерга эгалик килиш ва ун-дан фойдаланиш (шу жумладан, ижа-ра асосида фойдаланиш) хамда та-биий ресурсларга эгалик килиш ва улардан фойдаланиш хукукларини сотиб олиш;

• махсулот таксимотига оид битим-ларга мувофик ер каъри участкалари-да конларни аниклаш, кидириш хамда фойдали казилмаларни кавлаб олиш хукукини олиш оркали.

Узбекистон Республикасининг

нефть-газ тармоFини ривожлантириш, нефть ва газга бой истикболли минтакаларда кидирув ва разведка ишларини жадал олиб боришда бе-восита хорижий сармояларни кенг куламда жалб этиш FOят мухим усту-вор йуналиш булиб хисобланади.

2012 йилда жалб этилган чет эл ин-вестицияларининг 30,2 фоизи ёкилFи-энергетика сохасига йуналтирилган. 2013 йилга келиб, бу курсаткич 35,0 фоизни ташкил этди (2- диаграмма).

Жахон буйича нефть-газ сохасига чет эл инвестицияларини махсулот таксимотига оид битимлар (МТБ) асосида жалб килиш буйича дастлабки кадамларни 1960 йилда Индонезия давлати бошлаб берган.

Хозирда дунёнинг 60 дан ортик давлатларида МТБлар амал килади1. Шулар жумласида Узбекистон Респуб-ликаси хам 2000 йиллардан бошлаб нефть-газ сохасига хорижий инвести-цияларни МТБлар асосида жалб эта бошлади.

Узбекистон Республикасининг

«Махсулот таксимотига оид битимлар тyFрисида»ги конунига асосан МТБ шартнома хисобланиб, унга мувофик Узбекистон Республикаси хак олиш асосида ва муайян муддатга чет эллик инвесторга битимда курсатилган ер каъри участкасида конларни аниклаш, кидириш ва фойдали казилмаларни кавлаб олиш хамда шулар билан боFлик булган ишларни олиб бориш учун мутлак хукуклар беради. Инвестор эса уз маблаFлари хисобига ва таваккал килиб мазкур ишларни амалга ошириш мажбуриятини олади. Узбекистон Республикаси номидан ва-колатли орган, хамда уз маблаFлари, карз маблаFлари эвазига инвестиция киритаётган чет эллик инвестор МТБ иштирокчилари хисобланади.

1 http://www.sakhalinenergy.ru/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 9

2-диаграмма. Чет эл инвестицияларининг иктисодиёт тармоклари буйича таксимланиши,

умумий х,ажмга нисбатан фоизда1

2012 йил

2013 йил

1 «Банк ахборотномаси» х,афталик газетаси, 2014 йил 2 апрель, 14-сон.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 9

Хорижий инвесторларга МТБ шарт-лари асосида фойдаланишга куйидаги талабларга жавоб берадиган ер май-донлари берилади:

• х,али исботланган фойдали казил-ма зах,иралари йук булган;

• геологик-кидирув ишлари утказиш учун катта молиявий ресурслар талаб этадиган;

• илFор технологиялар ва техника жалб этилишини талаб киладиган ер каърининг истикболли участкалари.

Узбекистон Республикаси томо-нидан МТБ доирасидаги вазифалар ваколатли давлат органи зиммасига юклатилади. Ваколатли давлат органи вазифаларининг бир кисми эса хусу-сийлаштирилиши мумкин булмаган давлат корхонаси ёки давлат улуши эллик бир фоиздан камайиши мумкин булмаган корхона - вакил килинган компания зиммасига юклатилиши мумкин. Чет эллик инвестор томони-дан эса МТБ шартларини бажариш вазифаси инвестор томонидан тайин-ланган оператор-компанияга юклатилади. Оператор-компания х,атти-х,аракатлари учун инвестор уз мулки билан жавоб беради.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камаси ёки у ваколат берган орган томонидан МТБ имзоланган кун-дан эътиборан беш иш куни ичида МТБда курсатилган ер каъри участ-каларидан фойдаланиш х,укукини бе-рувчи лицензия инвесторга белгилан-ган тартибда берилади.

Казиб олинган (ишлаб чикарилган) мах,сулот давлат билан инвестор уртасидаги битимга мувофик так-симланади.

Узбекистон Республикасининг даст-лабки МТБси 2001 йили Буюк Брита-ниянинг «Trinity Energy Group» томонидан нефть-газ лойих,аларини амалга ошириш максадида ташкил этилган «UzPEC» компанияси билан тузилган1.

2004 йилнинг июнь ойида «Кандим-Хаузак-Шоди-КунFирот» инвестиция лойих,аси буйича Россиянинг «ЛУКОЙЛ» компанияси х,амкорлигида МТБ имзоланди ва шу йилнинг ноябрь ойида кучга кирди. Ушбу лойих,ада «ЛУКОЙЛ» компаниясининг улуши 90%ни, «Узбекнефтгаз» МХКнинг улуши 10%ни ташкил этади. Битим 35 йил муддатга тузилган. Олинадиган мах,сулот таксимотида давлатнинг улуши 50%ни ташкил этади2.

2007 йили Ховузак участкаси х,амда 2011 йили Шоди участкаларида газ

W W Vi W f

казиб олишнинг йулга куйилиши ушбу битим натижасидир. 2013 йили ушбу участкаларда 3,74 миллиард кубометр газ ва 13,2 минг тонна газ конденсати казиб олинди3.

2007 йил 23 январда Узбекистон Республикаси ва «Союзнефтегаз Восток Лимитед» компанияси уртасида Узбекистон Республикаси Жанубий-Fарбий Хисор ва Устюрт минтакаси х,удудларидаги конлар буйича МТБ 36 йил муддатга имзоланди ва шу йилнинг апрель ойида кучга кирди. Ушбу лойих,а асосида Узбекистон Республикасининг Жануби^арбий Хисор минтакасидаги Одамтош, Гумбулок ва

1 http://www.review.uz/ru/article/160

2 http://www.jahonnews.uz/rus/rubriki/ekonomika/ vagit_alekperov_lukoyl_bezuslovno_vipolnit_ vse_vzyatie_pered_respublikoy_uzbekistan_ obyazatelstva.mg

3 http://www.lukoil-overseas.uz/kandym

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 9

Жарк,удук,-Янги Кизилча газ конден-сати конларини узлаштириш объект-лари курилишини амалга ошириш режалаштирилган эди. 2011 йилда Жаркудук-Янги Кизилча конларидан газ казиб олиш йулга куйилди. 2013 йилда 1,1 млрд кубометр газ («ЛУКОЙЛ" улуши - 0,95 миллиард кубометр) ва 129 минг тонна («ЛУКОЙЛ» улуши -111 минг тонна) нефть ва газ конден-сати казиб олинди1.

2003 йилдан бошлаб «ЛУКОЙЛ»нинг Узбекистон иктисодиётига йуналтир-ган жами инвестициялари 3,5 млрд доллардан ошди2.

2006 йил 30 августда Узбекистон Республикаси ва «Узбекнефтгаз» МХК таркибидаги инвесторлар Консорциуму Корея Миллий Нефть Кор-порацияси, «Лукойл Оверсиз Холдинг Лтд.» (Россия), «Петронас Чарига-ли Оверсиз Сдн. Бхд.» (Малайзия) ва «Си-Эн-Пи-Си Интернешнл Лтд» (ХХР) компаниялари томонидан Орол денгизининг Узбекистонга тегишли кисмига нисбатан МТБ имзоланди. Лойиха максади - Орол денгизининг Узбекистон кисмида кидирув ва разведка ишларини утказиш, кейинчалик янги очиладиган углеводород кон-ларини казиб олиш ишларини йулга куйиш.

2008 йил 13 майда Узбекистон Республикаси ва «PETRONAS Carigali Overseas Sdn. Bhd.» (Малайзия) уртасида Устюрт минтакасидаги Урга, Куаниш ва Окчалаксой гурухи буйича МТБ имзоланди. МТБда назарда ту-тилган нефть-газ операцияларини ба-

1 http://www.lukoil-overseas.uz/gissar

2 http://www.lukoil-overseas.uz/about

жаришни ташкил этишда ваколатли орган сифатида «Узбекнефтегаз» Мил-лий холдинг компанияси, оператор-компания булиб Узбекистон Респуб-ликасида руйхатдан утган «PETRONAS Carigali (Urga) Operating Company LLC» компанияси тайинланди. Битим дои-расида олиб бориладиган ишлар буйича инвестор куйидаги мажбури-ятларни уз зиммасига олади:

• жами жалб этиладиган товар (иш, хизмат)ларнинг камида 60%ини махаллий корхона ва ташкилотлар товар (иш, хизмат)лари ташкил этиши;

• жами жалб этиладиган ишчилар-нинг камида 80%ини Узбекистон Республикаси фукаролари ташкил этиши хамда уларга малакаларини ошириш-ларига имконият бериш3.

2010 йил 4 июнда «PETRONAS Carigali Overseas Sdn. Bhd» (Малайзия) ва Узбекистон Республикаси уртасида яна бир МТБ имзоланди. Битим доирасидаги вазифалар рес-публиканинг Сурхондарё минтакаси Бойсун инвестиция блокида геология-разведка ишларини амалга ошириш хисобланади.

2012 йилда нефть-газ сохасининг ЯИМдаги улуши 5,1 фоизни, саноат-даги улуши 18,3 фоизни, махсулот экспортидаги улуши 23 фоизни ташкил этди4. Ушбу маълумотлар-га таяниб, шуни айтиш мумкинки, Узбекистоннинг иктисодий усишини

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 26 мартдаги «Узбекистон Республи-касининг Устюрт минтакаси худудидаги Урга, Куанш ва Окчалаксой гурухи конларига тегишли махсулотни таксимлаш туFрисидаги битимни амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1081-сонли карори.

4 http://www.12news.uz/news/2013/10/09/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 9

таъминлашда нефть-газ сох,асининг ах,амияти жуда юкоридир. Шу билан бирга, ушбу тармок ривожланиши-да тусик, булаётган муаммолардан бири булиб сох,а бошкарув тизи-мида йул куйилаётган камчиликлар х,исобланади. Булар бошкарув функ-цияларининг такрорланишида, ре-сурслардан окилона фойдаланилма-ётганликда ва шу кабиларда намоён булаяпти1. Ушбу сох,анинг истикболли ривожланиши учун нефть ва газ кон-ларини кидириш, разведка килиш ишларининг замонавий усулларини куллаш, сох,ага экологик жих,атдан хавфсиз технологияларни татбик этиш, кадрлар малакасини ошириш каби ва-зифаларни амалга ошириш зарур2.

Юкорида барча санаб утилган нефть ва газ конларини кидириш ва разведка килиш ишларини амалга оширувчи хорижий компаниялар, шу-нингдек, улар томонидан жалб эти-ладиган хорижий пудрат ва ёрдамчи пудрат ташкилотларига Узбекистон Республикаси х,удудида куйидаги им-тиёзлар берилган:

• геология-разведка ишларини утказиш даврида максадли давлат жамFармаларига барча турдаги со-ликлар ва мажбурий ажратмаларни;

• кидириш, разведка килиш ва бошка тегишли ишларни амалга ошириш учун зарур булган машина-ускуналарни, моддий-техника ресурс-лари ва хизматларни импорт килиш чоFида божхона туловларини (бож-хонада расмийлаштириладиган иш-лар учун олинадиган йиFимлардан ташкари) тулашдан озод этилган.

Нефть ва газ конларини кидириш ва разведка килиш ишларини амалга оширган хорижий компаниялар иш-тирокида ташкил этилган нефть ва газ казиб чикарувчи кушма корхона-лар эса нефть ёки газ казиб олиниши-дан бошлаб етти йил муддатга фойда солиFи тулашдан озод килинган. Шу билан бирга Узбекистон Республика-сида нефть ва газ конларини кидириш, разведка килиш х,амда казиб чикариш билан шуFулланувчи хорижий компа-нияларга кушимча имтиёзлар ва пре-ференциялар берилиши мумкин.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 1998 йил 30 апрелдаги «Чет эл ин-вестициялари туFрисида»ги 609-1-сонли К,онуни.

2. Узбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги «Мах,сулот таксимотига оид битимлар туFрисида»ги 312-11-сонли К,онуни.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 28 апрелдаги «Нефть ва газ конларини разведка килиш х,амда уларни казиб чикаришга бевосита хорижий сармояларни жалб этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-2598-сонли Фармони.

1 http://www.12news.uz/news/2013/10/09/

2 Уша манба.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 26 мартдаги «Узбекистон Республикасининг Устюрт минтакаси х,удудидаги Урга, Куанш ва Окчалаксой гурух,и конларига тегишли мах,сулотни таксимлаш тyFрисидаги битимни амалга ошириш чора-тадбирлари тyFрисида»ги ПК-1081-сонли карори.

5. Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан «О разработке месторождений Кандымской группы, Хаузак, Шады и проведении геологоразведочных работ в Устюртском регионе Республики Узбекистан на условиях соглашения о разделе продукции» (11 июня 2004 года, № 276).

6. Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан «О мерах по реализации соглашения о разделе продукции в отношении участка Кандымской группы месторождений, участков Хаузак и Шады, а также Кунградского участка» (14 сентября 2004 года, № 428).

7. Узбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 2 майда-ги «Petronas» (Малайзия) корпорацияси билан геология кидирув иш-лари, конларни казиб чикариш ва обод килиш х,амда нефтгазкимёни ривожлантириш сох,асида х,амкорликни янада давом эттириш чора-тадбирлари тyFрисида»ги ПК.-854-сонли Карори.

8. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислох,отлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/news/144

9. «Банк ахборотномаси» х,афталик газетаси, 2014 йил 2 апрель, 14-сон.

10. http://www.lukoil-overseas.uz

11. http://www.review.uz

12. http://www.jahonnews.uz

13. http://www.12news.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.