19Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari
jy
ZARARKUNANDALAR VA HASHAROTLARGA QARSHI KURASHUVCHI VOSITALARNING MIKROKAPSULLARI
Jasur Mahammadiyev
Toshkent davlat agrar Universiteti Samarqand filiali assistenti
Musaxon Yoqubov
Toshkent davlat agrar Universiteti Samarqand filiali doktaranti
Iroda Nurmanova
Toshkent davlat agrar Universiteti Samarqand filiali assistenti
ANNOTATSIYA
Ushbu tadqiqotda hashoratga qarshi ta'sirga ega komponentlarni o'z ichiga olgan sitrus (Citrus aurantium) efir moyini ajratib olish va uning hashoratlarga qarshi qaytaruvchi ta'sirini sinab ko'rish maqsad qilingan.
Kalit so'zlar: mikrokapsul, kapsul, Citronella o„ti, to'qimachilik, hasharot, DEET, jelatin.
АННОТАЦИЯ
Это исследование было направлено на то, чтобы выделить эфирное масло цитрусовых (Citrus aurantium), содержащее компоненты с инсектицидной активностью, и проверить его репеллентное действие на насекомых.
Ключевые слова: микрокапсула, капсула, Citronella, ткань, насекомое, DEET, желатин.
ABSTRACT
This study aimed to isolate citrus (Citrus aurantium) essential oil containing components with insecticidal activity and to test its insect repellent effect.
Keywords: microcapsule, capsule, Citronella, textile, insect, DEET, gelatin.
Kirish. N'Guessan va boshqalar tomonidan olib borilgan tadqiqotda DEET (N,N-dietil-meta-toluamid) kimyoviy hashoratlarga qarshi modda mikrokapsullagan. Kapsullangan DEET asta-sekin mikrokapsuladan chiqariladi va atrof-muhitdagi hashoratlarni kamida 6 soat davomida o'ldirishi
May 12-13
1201
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
kuzatilgan. Ular bu mikrokapsulalarning kiyim-kechaklarda ishlatilishini ko'rsatdi.
Miro Specos va boshqalar Citronella o'tining (limon o'ti) efir moyini mikrokapsullagan va to'qimachilikda paxtali kiyim-kechaklar yuzalariga surtgan.
Mikrokapsullangan to'qimachilik mahsulotlari yuzalari citronella yog'i etanol eritmasiga nisbatan 3 haftadan ko'proq vaqt davomida samaraliroq ekanligi kuzatildi.
Anitha va boshqalarni o'rganishda 100% polyester matolar limon yog'i bo'lgan efir moyi bilan qoplangan va ularning hashoratlarga qarshi xususiyatlari baholangan. Sinovlar natijasida limon yog'i bo'lgan mikrokapsullangan poliester mato yuqori hashoratlarni qaytaruvchi xususiyatlarga ega ekanligi ma'lum bo'ldi.
Nelson o'z tadqiqotida turli zararkunandalarga qarshi kurashish uchun to'qimachilik yuzalariga insektitsid va askaritsidni qo'llagan. Qo'llash uchun foydalanuvchini xavfli kimyoviy moddalarning haddan tashqari dozalariga ta'sir qilmaydigan va hasharotlar uchun halokatli bo'lishi mumkin bo'lgan mikrokapsulyatsiya texnologiyasi qo'llanilgan. Natijada askaritsidni o'z ichiga olgan uzoq muddatli choyshablar ishlab chiqarildi.
Faulde va Nehirng o'z tadqiqotida pashsha va hasharotlar keltirib chiqaradigan bezgak kabi kasalliklardan himoya qilish uchun choyshabga DEET, permetrin va etofenprox o'z ichiga olgan mikrokapsulalarni qo'llashdi. Olingan to'qimachilik yuzalarining chivin va hasharotlarga qarshi faolligi sinovdan o'tkazildi va eng yaxshi ta'sir DEET ekanligini aniqladi.
Sukumaran va boshqalar o'z tadqiqotlarida permetrin bo'lgan mikrokapsulalarni harbiy matolarga qo'llaganlar. Sinov natijalariga ko'ra, tarkibida permetrin bo'lgan to'qimachilik yuzalarining hasharotlarga qarshi ta'siri 93,3% ni tashkil etishi va hasharotlarga qarshi faollik 55 marta yuvishgacha davom etishi aniqlandi.
Hashorat va zararkunandalarga qarshi vositalar (spreylar, tijorat mahsulotlari, mikrokapsulalar).
Sintetik repellentlar
N, N-dietil-meta-toluamid (DEET). DEET hozirgacha ma'lum bo'lgan pashsha,
hasharotlar va insektitsidlar orasida engil sariq rangga ega bo'lgan eng samarali
moddalardan biridir. Bu chivinlar, hasharotlar va kasalliklarni olib kelishi mumkin
bo'lgan zararkunandalarni o'ldirish uchun ishlab chiqilgan kimyoviy moddadir. U
birinchi marta 1954 yilda McCabe va boshqalar tomonidan sintez qilingan. DEETni
inson terisiga to'g'ridan-to'g'ri qo'llash uchun 4% dan 100% gacha DEETni o'z ichiga
oladi, 50% dan 100% gacha konsentratsiyali DEET insektitsidlari
odamlarga ta'sir qiladigan xavfli muhitda tavsiya etiladi. AQSh
Atrof-muhitni muhofaza qilish agentligiga (EPA) taqdim etilgan
Eg^ May 12-13 https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
tadqiqotlarda, DEET tanani pashshalar, hasharotlar va zararkunandalardan mahsulotlarda ishlatiladigan konsentratsiyaga qarab 3-8 soat davomida ushlab turish qobiliyatiga ega ekanligi ta'kidlangan. Yangi DEET analoglari va DEET ning insektitsidlar bilan kombinatsiyalari hashoratlarga qarshi uzoq muddatli repellent ta'sirni ta'minlash uchun ishlab chiqilmoqda. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlarda 80% DEET kimyoviy repellentini o'z ichiga olgan formulalar A. aegyti ga taxminan 14 soat davomida repellent ta'sir ko'rsatadi va 7% bo'lgan formulalar 4 soatdan kamroq vaqt davomida qaytaruvchi ta'sirga ega.
DEET sintezi m-toluik kislotadan boshlanadi. Ikkala usulda ham asosiy mexanizm nukleofil tetraedral almashtirish, katalizator birinchi usulda piridin va ikkinchi usulda dimetilformamiddir. Birinchi usulda katalizatorning ta'siri nukleofil kataliz bo'lsa, ikkinchi usulda yangi reaktiv tur hosil bo'ladi.
Permetrin
Permetrin DEET kabi sintetik kimyoviy moddadir. U tashqi kiyim uchun eng ideal pashsha, hasharotlar va zararkunandalarni o'ldiradigan vositadir. Permetrin ovchilar, lagerlar va sarguzashtchilar orasida juda mashhur kimyoviy moddadir. Uyda va tashqarida, hayvonlarning boshpanalarida, uy hayvonlari va kiyimlarida foydalanish mumkin.
Bugungi kunda teriga to'g'ridan-to'g'ri surtiladigan repelent kimyoviy (masalan, DEET) bilan birga permetrin qo'shilgan to'qimachilik yuzasi bezgak kabi pashshalar tomonidan yuqadigan kasalliklardan samarali himoya qiladi. Biroq, hashoratlarning permetringa qarshiligi ham vaqt o'tishi bilan ortadi.
Foydalanilgan materiallar va natijalar
Mikrokapsula tayyorlash
Birinchidan, tashuvchi polimer eritmasi bo'lgan jelatin eritmasi polimerning jellashma haroratidan yuqori pH qiymatida va koaservatsiya sodir bo'lmaydigan pH qiymatida tayyorlangan. Keyinchalik 4 ml C.aurantium moyi, uning asosiy moddasi, bu suvli polimer eritmasida tarqaldi. Suvda erimaydigan C.aurantium moyi tomchilarini suvli jelatin polimer eritmasida tarqatib, emulsiya hosil qilish uchun 5% span 80 qo'shiladi. Emulsiya hosil bo'lishiga mexanik aralashtirgich yordamida erishiladi (MTOPS Model MS3040). Mikser tezligi 1500 m/min ga o'rnatiladi. Keyin emulsiyaga manfiy zaryadlangan (gum arab) polimer eritmasi qo'shiladi. Shunday qilib, emulsiyaning ikki polimer tomonidan barqarorlashishi taminlangan. Aralashtirish davom etayotganda, suyuqlik kompleksi koaservatini hosil qilish uchun pH to'g'irlanadi. Shunday qilib,
May 12-13
1203
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
polimerlar elektrostatik ta'sirga ega bo'lgan polimer kompleksini hosil qilish uchun taqdim etiladi.
Jelatin- (gum arab) polimerlari uchun murakkab koaservat hosil bo'ladigan pH qiymati 4,0 dan 4,5 gacha bo'lganligi sababli, pH ni kislotali qiymatga (pH 4) sozlash orqali tizim o'z-o'zidan ikkita suyuqlik fazasiga bo'linadi. Koaservat deb ataladigan birinchi faza juda yuqori konsentratsiyaga ega. Boshqa faza muvozanatli eritma bo'lib, past polimer konsentratsiyasiga ega. Ma'lumki, bu usul bilan mikrokapsula hosil bo'lishining asosi polimerlarning yadro materiali yuzasida kichik tomchilar shaklida to'planishi hisoblanadi.
Xulosa: C. aurantium o'z ichiga olgan mikrokapsulalarni 40 ° C haroratda va 1500 rpm mexanik mikser tezligida muvaffaqiyatli tayyorlash mumkinligi kuzatiladi. Olingan optik mikroskop tasvirlari bir xil morfologik va oqilona diametrli taqsimotga ega mikrokapsulalar hosil bo'lishini isbotlaydi. Optik mikroskop va SEM yordamida 100% paxta, 100% polyester va 100% akril matolarga kichraytirish usuli bilan muvaffaqiyatli o'tganligi kuzatildi. FTIR xarakteristikasi, shuningdek, mikrokapsulalarning jelatin tarkibidagi karbonil guruhlari tomonidan yaratilgan cho'qqilar bilan mato yuzasiga muvaffaqiyatli o'tkazilishini isbotlaydi. Ekstraksiya qilingan C. aurantium moyi bo'lgan mikrokapsulalarning uchuvchi komponentlarini aniqlash uchun GC-MS tahlili o'tkazildi va eng yuqori komponent 39,14% darajasi bilan D-Limonen sifatida aniqlandi.
REFERENCES
1. N'Guessan, R., Knols, B. G. J., Pennetier, C., Rowland, M., 2008, "DEET microencapsulation: a slow- release formulation enhancing the residual efficacy of bed nets against malaria vectors", Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 102(3): 59-262.
2. Miro Specos, M., Garcia, J. J., Tornesello, J., Marino, P, Vecchia, M. D., Tesoriero, M. V., Hermida, L.G., 2010, "Microencapsulated citronella oil for mosquito repellent finishing of cotton textiles", Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 104 (10): 653-658.
3. Anitha, R., Ramachandran, T., Rajendran, R., Mahalakshmi, M., 2011, "Microencapsulation of lemon grass oil for mosquito repellent finishes in polyester textiles", Elixir Bio Physics, 40: 5196-5200.
4. Nelson, G., 2002, "Application of microencapsulation in textiles", International Journal of Pharmaceutics, 242: 55-62.
May 12-13
1204
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
г
5. Faulde, M., 2006, "A new clothing impregnation method for personal protection against ticks and biting insects", International Journal of Medical Microbiology, 296(1): 225-229.
6. Sukumaran D., Sharma A.K., Wasu Y.H., Pandey P., Tyagi V., 2014, "Knockdown and repellent effect of permethrin-impregnated army uniform cloth against Aedes aegypti after different cycles of washings", Parasitology Research, 113: 1739-1747.
7. Mahammadiyev, J. N., & Nurmanova, I. M. (2023). MIKROKAPSULYATSIYADA FAZALARARO POLIMERLANISH USULLARI. Theoretical aspects in the formation of pedagogical sciences, 2(4), 180-
8. Mahammadiyev, J. N., Raxmonov, V. N., Amonov, B. S., Abduqahhorov, J. M., & Maxammadiyev, M. N. (2021, December). MICROCAPSULATION COATING MATERIALS AND ITS APPLICATION IN FOOD TECHNOLOGY. In Archive of Conferences (pp. 58-60).
9. Mahammadiyev, J., Yoqubov, M., & Eshonqulova, A. (2022). QISHLOQ XO'JALIGI PESTITSIDLARIDA ISHLATILADIGAN GERBITSID VA INSEKTITSIDLARNI SAQLASHDA KAPSULALASHNING AHAMIYATI. Eurasian Journal of Medical and Natural Sciences, 2(6), 277-279.
10. Мухаммадиев Ж. Н., Абдусаломов, Ж. Т., Насимов, Х. М., Курбонова, Д. А., & Холмурзаев, Ф. Ф. (2021). Важность Микрокапсул Для Скрытия Вкусов И Запахов Веществ. Central Asian Journal of Medical and Natural Science, 2(6), 336-
11. Makhammadiev, Jasur. Mikrokapsülasyonda emülsifiye damlaciklarm korunmasmda kullanilacak polimerlerin sentezi. MS thesis. Fen Bilimleri Enstitüsü, 2020.
12. Van Langenhove, L., Paul, R., 2014, "Insect repellent finishes for textiles, 1nd ed", Functional Finishes for Textiles: Improving Comfort, Performance and Protection, UK: Elsevier (Woodhead Publishing), 333-360
182.
338.
May 12-13
