CC BY
16INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
JUNE 6-7, 2023
ACREMONIUM ALTERNATUM ZAMBURUG'INING QISHLOQ HO'JALIGIDAGI AHAMIYATI HAMDA UNDAN AJRATIB OLINGAN EKSTRAKT VA IKKILAMCHI METABOLITLARNI O'SIMLIKLAR ZARARKUNANDALARIGA
QARSHI FAOLLIGINI O'RGANISH 1X.X.Dolimov, 2I.J.Jalolov, 3M.Yo.Imomova, 4U.A. Dolimova, 5N.B. Ahmatjonova, 6G.D.Mo'sajonova, 7M.I.Rahmatova, 8G.F.Aminjonova, 9N.N.Roziqova,
10M.R.Mamadaliyev 1,2,3,4,5,6,7,8Farg'ona davlat universiteti. Farg'ona shahar, Murabbiylar ko'chasi, 19-uy.
9 Namangan davlat universiteti.
10Farg'ona jamot salomatliga tibbiyot instituti. hayotbekdolimov6272@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.7998844 Annotatsiya. Zamonaviy qishloq xo'jaligi barqaror oziq-ovqat ishlab chiqarish va atrof-muhitni muhofaza qilish uchun hal qilinishi kerak bo'lgan bir qator muammolarga duch kelmoqda. Qishloq xojaligidagi asosiy muammolardan ba'zilaridan iqlim o'zgarishi, suv tanqisligi, tuproqning degradatsiyasi, biologik xilma-xillikning yo'qolishi, pestitsidlarga chidamlilik shu jumladan eroziya, sho'rlanish va ozuqa moddalarining kamayishi qishloq xo'jaligi hosildorligiga ta'sir qiluvchi muhim muammodir. Bu o'zgarishlar ekinlar hosildorligiga, suvning mavjudligiga, zararkunandalar va kasalliklar dinamikasiga ta'sir qiladi. Bu muammo zararkunandalarga qarshi integratsiyalashgan boshqaruv va biologik nazorat usullari kabi barqaror zararkunandalarga qarshi kurash strategiyalarini ishlab chiqishni talab qiladi. Ushbu muammolarni hal qilish texnologik innovatsiyalar, barqaror dehqonchilik amaliyoti, siyosat aralashuvi va qishloq xo'jaligi sohasidagi manfaatdor tomonlar o'rtasidagi hamkorlikni o'z ichiga olgan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi. Acremonium alternatum zamburug'i va undan ajratib olingan ikkilamchi metabolitlar o'simliklarning o'sishiga, kasalliklarga qarshi kurashishga va bioaktiv birikmalar ishlab chiqarishga foydali ta'siri tufayli qishloq xojaligida muhim rol o'ynaydi.
Kalitso'zlar: acremonium alternatum, qishloq ho'jaligi, ekstrakt, ikkilamchi metabolitlar, o'simliklar zararkunandalari.
Acremonium alternatum zamburug'ining qishloq ho'jaligi sohasidagi foydali hususiyatlari
O'simliklar o'sishini rag'batlantirish. Acremonium alternatum o'simliklarning o'sishini rag'batlantirishi va turli ekinlarda ozuqa moddalarining so'rilishini kuchaytirishi aniqlandi[1]. U o'simlik ildizlari bilan simbiotik aloqalarni hosil qiladi, bu mikorizal assotsiatsiyalar deb nomlanadi, bu ozuqa moddalarining, xususan, fosforning so'rilishini yaxshilaydi[2]. Ushbu simbiotik o'zaro ta'sir o'simlikning kuchayishiga, ildiz rivojlanishining yaxshilanishiga va atrof-muhit ta'siriga chidamliligini oshirishga olib kelishi mumkin[2,3].
O'simliklar patogenlarini biologik nazorat qilish. Acremonium alternatum turli o'simlik patogenlariga qarshi bionazorat xususiyatlarini namoyish etadi[4]. U patogen zamburug'larning o'sishi va faolligini, shu jumladan tuproqda yuqadigan kasalliklarni keltirib chiqaradigan antifungal birikmalarni ishlab chiqaradi[5]. Acremonium alternatum tabiiy antagonist sifatida harakat qilib, ekinlarni zararli patogenlardan himoya qiladi va kimyoviy fungitsidlarga bo'lgan ishonchni kamaytiradi[6,7].
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
JUNE 6-7, 2023
O'simliklarni himoya qilish mexanizmlarini joriy etish. Acremonium alternatum yoki uning metabolitlari mavjudligi o'simlikning himoya mexanizmlarini rag'batlantirishi mumkin, bu esa kasallik va zararkunandalarga chidamliligini oshiradi[7]. Bunga o'simlik himoyasi bilan bog'liq genlarni faollashtirish, himoya birikmalarini ishlab chiqarish va o'simlikning jismoniy to'siqlarini mustahkamlash kiradi[8]. Acremonium alternatum o'simlikning immunitet tizimini mustahkamlash orqali uning patogenlar va zararkunandalarga qarshi kurashish qobiliyatini oshiradi[9].
Biologik faol birikmalar ishlab chiqarish. Acremonium alternatum potentsial qishloq xo'jaligida qo'llanilishi mumkin bo'lgan turli xil bioaktiv ikkilamchi metabolitlarni ishlab chiqaradi. Ushbu birikmalar mikroblarga qarshi, insektitsid, nematisidal va gerbitsid ta'siriga ega ekanligi aniqlangan[10]. Ular kimyoviy nazorat usullari bilan bog'liq atrof-muhitga ta'sirni kamaytiradigan sintetik pestitsidlarga tabiiy alternativ sifatida ishlatilishi mumkin[10,11].
Bioremediatsiya va tuproq salomatligi. Acremonium alternatum organik ifloslantiruvchi moddalarni parchalash va ifloslangan tuproqlarni zararsizlantirish orqali bioremediatsiya jarayonlarida rol o'ynaydi[12]. U murakkab organik birikmalarni parchalash va ularni o'simliklar tomonidan ishlatilishi mumkin bo'lgan oddiyroq shakllarga aylantirish qobiliyatiga ega[13]. Bu tuproq salomatligini yaxshilashga, ozuqa moddalarining aylanishini yaxshilashga va atrof-muhitdagi ifloslantiruvchi moddalarning barqarorligini kamaytirishga yordam beradi[14].
Qishloq xo'jaligi chiqindilarini boshqarish. Acremonium alternatum o'sish va metabolizm uchun uglerod manbai sifatida o'simlik qoldiqlari va yon mahsulotlar kabi qishloq xo'jaligi chiqindilaridan foydalanishi mumkin. Bu quvvat uni qishloq xo'jaligi chiqindilarini parchalash va qayta ishlashda qimmatli qiladi, barqaror qishloq xo'jaligi amaliyotiga hissa qo'shadi va chiqindilar to'planishini kamaytiradi[15].
Acremonium alternatum qo'ziqorinidan ajratib olingan ikkilamchi metabolitlarning insektitsid xususiyatlari
Acremonium alternatum qo'ziqorinidan ajratilgan ikkilamchi metabolitlar insektitsid xususiyatlari ularni hasharotlar zararkunandalariga qarshi kurashish uchun potentsial nomzodga aylantirdi. Quyida ularning insektitsid faoliyatiga misollarni keltirib o'tamiz:
Hasharotlar zararkunandalariga qarshi zaharliligi. Acremonium alternatummng bir nechta ikkilamchi metabolitlari turli hasharotlar zararkunandalariga qarshi insektitsid faolligini ko'rsatdi. Ushbu birikmalar o'limga olib kelishi, o'sishni inhibe qilishi, oziqlantirish xatti-harakatlarini buzishi va hasharotlar zararkunandalarining rivojlanishi va ko'payishiga xalaqit berishi mumkin. Ular shira, qo'ng'iz, tirtillar va chivinlar kabi zararkunandalarga qarshi samaradorlikni ko'rsatdi. Quyida ushbu zamburug'dan ajratib olingan ayrim insektitsid hususiyatiga ega bo'lgan moddalarning kimyoviy formulalarini ko'rishimiz mumkin[16] :
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
_JUNE 6-7, 2023_
.OH
Altenuen
Harakat tartibi. Acremonium alternatum metabolitlarining insektitsid mexanizmi o'ziga xos birikma va maqsadli zararkunandalarga qarab farq qilishi mumkin. Ba'zi metabolitlar neyrotoksinlar vazifasini bajaradi, hasharotlarning asab tizimiga aralashadi va muhim fiziologik jarayonlarni buzadi. Boshqalar esa, eritishni inhibe qilish yoki gormonlarni tartibga solishga xalaqit berish orqali hasharotlarning o'sishiga ta'sir qilishi mumkin. Bundan tashqari, ba'zi birikmalar hasharotlarning oziqlanishini kamaytiradigan va ochlikni keltirib chiqaradigan oziqlantiruvchi ta'sir ko'rsatadi[17].
Keng spektrli faoliyat. Acremonium alternatummng ikkilamchi metabolitlari turli xil guruh va oilalardan hasharotlar zararkunandalarining keng doirasiga qaratilgan keng spektrli insektitsid faolligini namoyish etdi. Bu ko'p qirralilik zararkunandalarga qarshi kurashda foydalidir, chunki u bitta birikmadan foydalangan holda bir nechta zararkunanda turlarini nazorat qilish imkonini beradi[17,18].
Ekologik tozalik. Acremonium alternatum insektitsid metabolitlaridan foydalanishning muhim afzalliklaridan biri bu ularning sintetik kimyoviy insektitsidlarga ekologik toza muqobil sifatidagi potentsialidir. Ushbu tabiiy birikmalar maqsadli bo'lmagan organizmlar, jumladan, foydali hasharotlar, sutemizuvchilar va odamlar uchun toksiklikni kamaytirdi, bu ularni zararkunandalarga qarshi integratsiyalashgan strategiyalar bilan moslashtirdi[18].
Qarshilikni boshqarish. Acremonium alternatum metabolitlarini insektitsidlar sifatida ishlatish zararkunandalar populyatsiyalarida qarshilikni boshqarishga yordam beradi. Ushbu birikmalar an'anaviy insektitsidlarga nisbatan turli xil ta'sir usullariga ega bo'lganligi sababli, ular maqsadli zararkunandalarda insektitsid qarshiligini rivojlanishini yumshatishga yordam beradigan muqobil nazorat variantini taqdim etadi[19,20].
Tadqiqot natijalari
Bugungi kunda Acremonium alternatum endofitik zamburug'ini bialogik faolliklari va qishloq ho'jaligidagi amaliy ahamiyati ustida keng tadqiqot olib bormoqdamiz. Ushbu zamburug'ni respublikamiz hududida o'suvchi Artishok o'simligi tarkibidan mikrobiologik usulda ajratib olish va tozalab ko'paytirish ishlarini amalga oshirdik. Shuningdek ushbu zamburug'dan geksan, xloroform, etilasetat, aseton va methanol yordamida olingan ekstratklarning karam, makkajo'xori hamda go'za o'simliklarida uchrovchi bir qancha zararkunanda mikroorganizmlarga qarshi faolliklari o'rganib kelinmoqda. Ayni vaqtga kelib olingan natijalarni statistik tahlil qilish va amaliyotda qo'llash bo'yicha ishlarni amalga oshirmoqdamiz.
Xulosa
Shuni ta'kidlash kerakki, Acremonium alternatumning qishloq xo'jaligida mexanizmlari va potentsial qo'llanilishini to'liq tushunish uchun hali ham qo'shimcha tadqiqotlar talab etiladi. Biroq, uning o'simliklar o'sishini rag'batlantirish, o'simlik kasalliklarini nazorat qilish va bioaktiv
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
JUNE 6-7, 2023
birikmalar ishlab chiqarish qobiliyati barqaror va ekologik toza qishloq xo'jaligi amaliyotini
va'da qiladi.
REFERENCES
1. Bettiol W:Biologicalcontrolofplantpathogens in Brazil: application and current research. World Journal of Microbiology and Biotechnology 1996, 12: 505-510.
2. Breen JR: Acremonium endophyte interactions with enhanced plant resistance to insects. Annual Review of Entomology 1994, 39: 401- 423.
3. Cheah LH, Kent G, Gowers S: Brassica crops and a Streptomyces sp. as potential biocontrol for clubroot of Brassicas. New Zealand Plant Protection 2001, 54: 80-83.
4. Dixon GR: The occurrence and economic impact of Plasmodiophora brassicae and Clubroot disease. Journal of Plant Growth Regulation 2009, 28: 194-202.
5. Dixon GR: Clubroot (Plasmodiophora brassicae Woronin) - an agricultural and biological challenge worldwide. Canadian Journal of Plant Pathology 2014, 36: 5-18.
6. Doan TT, Jäschke D, Ludwig-Müller J: An endophytic fungus induces tolerance against the clubroot pathogen Plasmodiophora brassicae in Arabidopsis thaliana and Brassica rapa roots. Acta Horticulturae 2010, 867: 173- 180.
7. Donald C, Porter I: Integrated control of clubroot. Journal of Plant Growth Regulation 2009, 28: 289-303.
8. Gams W: Cephalosporium-artige Schimmelpilze (Hyphomycetes). Fischer Verlag Stuttgart, Germany, 1971. 19 Auer and Ludwig-Müller
9. Gossen BD, Deora A, Peng G, Hwang S-F, McDonald MR: Effect of environmental parameters on clubroot development and the risk of pathogen spread. Canadian Journal of Plant Pathology 2014, 36: 37-48.
10. Heil M, Hilpert A, Kaiser W, Linsenmair KE: Reduced growth and set seed following chemical induction of pathogen defence: does systemic aquired resistance (SAR) incur allocation costs? Journal of Ecology 2000, 88: 645-654.
11. Jäschke D, Dugassa-Gobena D, Karlovsky P, Vidal S, Ludwig-Müller J: Suppression of Clubroot (Plasmodiophora brassicae) development in Arabidopsis thaliana by the endophytic fungus Acremonium alternatum. Plant Pathology 2010, 59: 100-111.
12. Kasselaki A-M, Shaw MW, Malathrakis NE, Haralambous J: Control of Leveillula taurica in tomato by Acremonium alternatum is by induction of resistance, not hyperparasitism. European Journal of Plant Pathology 2006, 115: 263-267.
13. Lahlali R, McGregor L, Song T, Gossen BD, Narisawa K, Peng G: Heteroconium chaetospira induces resistance to clubroot via upregulation of host genes involved in jasmonic acid, ethylene, and auxin biosynthesis. PloS One 2014, 9: e94144.
14. Meier U (ed): Growth stages of mono- and dicotyledonous plants. BBCH-Monograph, 2. Edition 2001. Federal Biological Research Centre for Agriculture and Forestry.
15. Narisawa K, Ohiki KT, Hashiba T: Suppression of clubroot and Verticillium yellows in Chinese cabbage in the field by the root endophytic fungus, Heteroconium chaetospira. Plant Pathology 2000, 49: 141-146.
16. Nesi N, Delourme R, Bregeon M, Falentin C, Renard M: Genetic and molecular approaches to improve nutritional value of Brassica napus L. seed. Comptes Rendus Biologies 2008: 331: 763-771.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
JUNE 6-7, 2023
17. Pal KK, Gardener BM: Biological control of plant pathogens. The Plant Health Instructor 2006, doi:10.1094/PHI-A-2006-1117-02.
18. Raps A: Der Einfluß pilzlicher Endophyten auf die Entwicklung von Herbivoren unterschiedlicher Lebensweisean Kulturpflanzen. Hannover, Germany: University of Hannover, PhD thesis. 1997.
19. Richards DE, King KE, Ait-ali T, Harberd NP: How gibberellin regulated plant growth and development: A molecular genetic analysis of gibberellin signaling. Annual Reviews of Plant Physiology and Plant Molecular Biology 2001, 52: 67-88.
20. Rood SB, Mandel R, Pharis RP: Endogenous gibberellin and shoot growt hand development in Brassica napus. Plant Physiology 1989, 89: 269-273.
