CC BY
0PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS ANO SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 21ST CENTURY
tashkent, o-8 MAv 2004 www.in-academy.uz
ZAMONAVIY TILSHUNOSLIKNING DOLZARB MUAMMOLARI
Nasrullaev Odil
University of Tashkent for applied science E-mail: odilnasrullaev@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-7278-003X https://doi.org/10.5281/zenodo.13166895 Abstrakt: Zamonaviy tilshunoslik (NLP), yoki natural tillarni avtomatlashtirish, matnlar, so'zlar va so'zlar o'rtasidagi qat'iy bog'lanishlarni tushuntirib, ma'noni tushuntirish, tarjima qilish va boshqa tilshunoslik vazifalarini o'z ichiga olgan texnologiyalardan biri bo'lgan sohada bir necha muammolar mavjudligi va maqbul yechimlar ushbu maqolada bayon etilgan Kalit so'zlar: NLP, Sistema, model, Uchastkunlik (ambiguity) va ironiya, bias, interpretatsiya, korpus.
KIRISH
Til nafaqat aloqa vositasi, balki u inson tabiatini anglashning o ziga xos kalitidir, millat qadriyatlarini saqlash vositasidir. Har qanday xalqning uzoq yillik tarixiy rivojlanish davrida to plagan hayotiy tajribasi, boshidan kechirgan barcha narsalar va unga saboq bergan barcha narsalar, har xil sharoitlarda olgan bilimlari kelajak avlodlarga til yordamida yetkaziladi. Til madaniy-tarixiy tajribani uzatish vositasidir va shuning uchun u tilda sozlashuvchilarni madaniy ananalari bilan aniqlaydi.
Ma'noni tushuntirish: Uchastkunlik (ambiguity) va ironiya kabi amallar tilning ma'nosi bo'yicha muammolarni yaratadi. Bu muammolar, NLP sistemalarini ma'nolarni to'g'ri tushunishda va matnlar ustida yaxshi tahlil qilishda imkoniyatlarini cheklashga olib kelishi mumkin [1, 496-b].
Yuqori darajada o'zlashtirilgan til: Bajarilayotgan vazifalarga qaramasdan, NLP modellarini o'zlashtirish oson emas. Har bir ma'lumot maydoni va vazifa o'zini turlari uchun alohida usul va tegishli modellarga ega bo'lishni talab qiladi.
So'zlar o'rtasidagi munosabatlarni tushuntirish: Biror so'z yoki matnning ma'nosi kontekstga bog'liq bo'lishi mumkin. Bunday holatlarda, so'zlar o'rtasidagi munosabatlarni to'g'ri tushlash va tarjima qilish qiyinliklarni olib kelishi mumkin.
Badiiy va oson ifodalash: Badiiy matnlarni tushuntirish va bu matnlarni o'qish, yozish, yoki yozishni yaxshi qilish NLP sistemalariga qiyinroq keladi. Bunday muammolar, tilda san'at, so'z san'ati, hikoyalar, va qurilmalardan foydalanishni o'rganishda yordam bera olmaydigan modellar uchun katta muammolarni yaratadi.
Amaliyot materiallarining kamligi: Bir nechta turli sohalar va tillar uchun yuqori sifatli amaliyot materiallari yig'ib olish qiyin bo'lishi mumkin. Modellarni o'zlashtirish uchun katta miqdordagi ma'lumotlarga ega bo'lish, amaliy mashg'ulotlar, vaqtlar va xodimlar talablarni kuchaytirish kerak.
Maxsus korpuslar va madaniyatga bog'liq muammolar: Maxsus sohalar, so'zlar, va madaniyatlar uchun maxsus korpuslar yaratish va ularni qulay o'rganish texnikasi paydo bo'lishi kerak. Bu muammolar, xorijiy tillar, aksentlar, leksikalar va ma'nolar o'rtasidagi farqni hisobga olmaydigan muammolarga olib kelishi mumkin.
Bu muammolar va qiyinchiliklar NLP sohasida yetishuv jarayonida o'z ko'rsatgichlarini topishda va muvaffaqiyatli bo'lishda hisoblanadi. Bunday muammolar, texnologiyalarni yaxshi tushunish va ma'nolar bilan ishlashga xizmat qiluvchi yangi yondashuvlarni rivojlantirishda ilmiy va amaliy jamg'armalarni talab etadi.
Zamonaviy tilshunoslik (NLP) sohasidagi dolzarb muammolari va ulag'r yechimlar quyidagilar bo'lishi mumkin:
1. Uchastkunlik va kontekst:
Uchastkunlik (ambiguity) va kontekstni tushuntirish - so'zlar, so'z to'plamlari yoki matnlar bir nechta ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Bu muammolarni yechish uchun, zamonaviy tilshunoslik modellari qo'shimcha ma'lumotlar, kontekst va tarixiy ma'lumotlardan foydalangan holda so'zlarni tushuntirishni o'rganishga qodir bo'lishi kerak.
2. Ma'lumot kamligi:
Yaxshi ishlash uchun zamonaviy tilshunoslik modellari katta miqdordagi ma'lumotlarga ega bo'lishi kerak. Ma'lumotlar tarqalganligi va amalga oshirilgan umumiy ta'lim sohalaridagi muammo - modellar ko'p ma'lumot olish va ishlashni o'rganishi kerak.
3. O'zlashtirilgan tillar va madaniyatlar:
Modellar o'zlashtirilgan tillarning, xususan ham
yirik tillarning va madaniyatlarining yaxshi o'rganilgan bo'lishi kerak. Bu yondashuvlar texnik muammo emas, balki muhit, madaniyat va ijtimoiy kontekstlar bo'yicha tushuntirish va tarjima qilishga qaratilgan [4, 220-b].
4. Bias va adolat:
Zamonaviy tilshunoslik modellalari jamiyatdan olingan ma'lumotlarga asoslangan holda o'rganiladi. Bu
"¿J PPSUTLSC-2024
. -.(¡.¿if.I PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES Of THE 21ST CENTURY
TASHKENT. 0-8 MAY 2024
esa, adolat va bias muammolariga olib kelishi mumkin. Odatda, modellar jamiyatning belli guruhiga mansub bo'lgan ma'lumotlarga o'rgangan holda, boshqa guruhga mansub bo'lgan ma'lumotlarga ta'sir qilishi mumkin. Bu muammo adolat, jins, millat, va boshqa omillarni qanday ta'sir ilishi, va bu muammolarga qanday echim topish mumkinligini o'rganishni talab qiladi.
5. Hujjatlar va interpretatsiya:
Zamonaviy tilshunoslik modellarining aniqlik va moslik darajasini baholashda yordam bera olish kamchiliklari mavjud. Ma'lumotlarni to'g'ri baholash va moslashtirish uchun yuqori sifatli hujjatlar, metodologiyalar va adolatli baholash usullarini rivojlantirish muhimdir [3, 16-b].
6. Amaliyotga o'tish:
Modellalarni o'zlashtirish, ma'lumotlarni ishlash va natijalarni amaliyotda o'rganishning texnik muammo emas, balki o'quv jarayonlari, dasturlar va tajribalar asosida yaxshi bo'lishi kerak. Amaliyot asosida o'rganish, modellarining amaliy ishlatilishini o'rganishda muhimdir.
7. Himoya va maxfiylik:
Modellar jiddiy himoyalanganlik va maxfiylik muammolariga duch kelsa, ularni qo'llash va ma'lumotlarni himoya qilish muhim bo'lishi kerak. Insonlar haqida shaxsiy ma'lumotlarni saqlash va uning himoyalanganligini ta'minlash muhimdir.
Zamonaviy tilshunoslik sohasidagi muammolar keng doirada va jiddiy bo'lib, ularni yechish uchun multidisiplinariy yondashuvlar va jamoaviy ishlash talab qiladi. Yana bir necha yil davomida, bu muammolarni yechish uchun yangi yondashuvlar va modellar rivojlantirilmoqda.
Tilshunoslikda muammolar yuzaga kelmasligi uchun quyidagi qadamlarni ko'rish mumkin:
Ko'pma'naviy ma'lumotlar bilan ta'minlash:
Modellarni o'rgatish uchun ko'pma'naviy, turli manbalardan va madaniyatlar asosida ma'lumotlarni ishlatish muhimdir. Bu ko'rsatilganligini oshirish va modellarni aniq va amalga oshirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishga erishish uchun ko'pma'naviy ma'lumotlar to'plamlaridan foydalanish juda muhim [2, 535-b].
O'zlashtirilgan modellalarni ishlab chiqish:
O'zlashtirilgan modellalar o'rganish, ko'pni o'zlashtirilgan va mahalliy muhitlar uchun ishlatiladigan yaxshi natijalarni olish uchun juda muhimdir. Modellalarni turli muhitlarga mos ravishda o'zlashtirish, ularni ma'lumotlarni to'g'ri tushunish va ko'proq noyob til va madaniyatlar uchun ishlatish imkoniyatini yaratadi.
Juda ko'p ma'lumotdan foydalanish:
Ko'p ma'lumotdan foydalanish, xususan ham uning aniq manosi va o'zgaruvchanligini tushuntirish uchun
www.in-academy.uz
yaxshi natijalarga olib keladi. Bunday ma'lumotlar orqali modellalar o'rganish va ma'lumotlarni tahlil qilish, modellalarni yaxshi natijalarga olib kelishga yordam bera olishi mumkin.
Joriy muhitda (on-premises) ishlatish: Modellalarni joriy muhitda ishlatish, uning amaliyotga o'tishini o'rganish va uni boshqa modellalardan farqini tushunish uchun muhimdir. Joriy muhitda ishlatish, modellalarning texnik va amaliy muammolarga qanday javob berishini aniqlashda yordam bera olish imkoniyatini yaratadi.
Hujjatlarni aniqlash va tafsilotlar bilan ishlash: Modellalarni tahlil qilish, ularning aniqlik va to'g'ri ishlashini tushuntirish uchun hujjatlar va tafsilotlar bilan ishlash muhimdir. Shunday qilish orqali, modellalarning qanday qaror qabul qildigini va ularning qanday tahlil qilishlari mumkinligini tushunish imkoniyatiga ega bo'lasiz. XULOSA
Bu qadamlar har bir tilshunoslik loyihasi uchun maslahat berish mumkin va muammolarni yechishda yordam bera olish uchun yaxshi bir boshlang'ich bo'lib hisoblanadi
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1] Birney, M. E., Rabinovich, A., & Morton, T. A. (2020). Siz qayerdansiz? Tekshiruv Buyuk Britaniyada nonnativ so'zlovchilarning tasavvurlari bo'yicha aksessuar kuchi va milliylik holatining kesishganligiga. Til va ijtimoiy psixologiya jurnali, 39 (4), 495-515. https://doi.org/10.1177/0261927X20932628
[2] Blok, D., & Korona, V. (2016). Til va shaxsni o'rganishda kesishish. S. Preece'da (Ed.), Til va shaxsni routledge qo'llanmasi (pp. 533-548). Routledge.
[3] Giles, H., & Rakic, T. (2014). Tilga bo'lgan munosabat. Ijtimoiy determinantlar va oqibatlar til variatsiyasining. T. Holtgravesda (Ed.), Oksford tili va ijtimoiy qo'llanmasi psixologiyasy (s.11-26). Oxford University Press.
[4] Gluszek, A., & Dovidio, J. F. (2010). Gapirish yo'li. Ijtimoiy psixologik nuqtai nazar aloqada nonnativ aksiomalarning stigmasi to'g'risida. Shaxs va ijtimoiy psixologiya Ko'rib chiqish, 14 (2), 214-237. https://doi.org/10.1177/1088868309359288
