CC BY
12УДК 624.21.09
ZAMONAVIY KO'PRIKLARDA QO'LLANILADIGAN TEMIRBETON KONSTRUKTSIYALARNI SUVDAN HIMOYA QILISH UCHUN ISHLATILADIGAN
MATERIALLAR.
Saydazimov Nosirjon Tursunovich Namangan muhandislik-qurilish instituti +99897 828 05 11
Annotatsiya: Ushbu maqolada avtomobil yo'llaridagi zamonaviy ko'priklarda qo'llaniladigan temirbeton konstruktsiyalarni suvdan himoya qilish va betonlarni birlashtirish uchun ishlatiladigan buyumlar va materiallarni takomillashtirish va undan samarali foydalanish kabi masalalar yoritilgan.
Аннотация: В этой статье обсуждаются такие вопросы, как совершенствование современных технологий гидроизоляции и материалов склеивания бетонов для железобетонных мостов и их эффективное использование
Annotation: This article discusses issues such as the improvement of modern technologies for waterproofing and gluing concrete materials for reinforced concrete bridges and their effective use.
Kalit so'zlar: Gidroizol, bitum, asbest, sellyuloza, gidrostekloizol, epoksid yelimlari, polimerlash, portlandsement, kvarts qumi, andezit yoki diabazon.
Ключевые слова: Гидроизол, битум, асбест, целлюлоза, гидростеклоизол, эпоксид, полимеризация, портланцемент, песок кварца, андезит или диабазон.
Key words: Hydroisol, bitumen, asbestos, cellulose, hydrostekloizol, epoxy, polymerization, portlance, quartz sand, andesite or diabazone.
Kirish. Zamonaviy yo'llar, ko'priklar xalqimiz farovonligini yuksaltirishga xizmat qiladi. Bu mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar, eng avvalo inson va uning manfaatlariga, odamlarning farovon hayot kechirishiga qaratilganining yana bir yorqin isboti bo'ldi. Prezidentimiz aytganidek, zamonaviy ko'priklar qurish, yo'llarni zamon - talablariga moslashtirish aholiga qulaylik yaratish, xalqimiz farovonligini yuksaltirishga xizmat qiladi. El-yurtimiz yildan-yilga farovonlashib, odamlarning turmush darajasi ham yuksalib borayapti. Buni shahrimizda shaxsiy avtomobillar soni ortib, transport vositalari oqimi tobora ko'payayotgani misolida ham ko'rish mumkin. [1] Avtomobil va piyodalar ko'priklari muhim transport tuzilmalari bo'lib, ularning yaxlitligi odamlarning hayoti va sog'lig'iga bevosita ta'sir qiladi. Namlik zamonaviy ko'priklarning yeng yomon dushmanlaridan biri bo'lganligi sababli, bunday tuzilmalar uchun gidroizolyatsiyani o'rnatish va keyinchalik yangilashni amalga oshirish juda muhimdir. Yuqori sifatli gidrofobik ishlov berish inshootlarning mustahkamligini ta'minlaydi, ularning xizmat muddatini sezilarli darajada uzaytiradi va suv havzasidan o'tish yoki harakat qilish uchun ko'prikdan foydalanadigan har bir kishini himoya qiladi. Ushbu maqolada men ko'priklar gidroizolyatsiyasining barcha turlari, shuningdek uni tartibga solish uchun ishlatiladigan materiallar va texnologiyalar haqida yoritganman. [2]
Asosiy qism. Ko'prik oraliq qurilmasi va tayanchlari betoni atrof-muhitdagi namlikdan va sizib chiquvchi suvlardan himoyalanadi, buning natijasida betonda buzilishlar bo'lmaydi, armaturani zanglashdan saqlaydi.
Zamonaviy qurilishda ko'prik inshootlarini qurish uchun turli xil materiallar qo'llaniladi, masalan,
• metall, shu jumladan po'lat,
Mamlakatimizda ko'pchilik konstruktsiyalar po'lat va beton elementlar asosida ishlab
chiqariladi. Shuni ta'kidlash kerakki, har qanday materiallar suv ta'sirida sezilarli darajada shikastlanishi mumkin. Yog'och, namlik bilan aloqa qilganda, yumshoqroq bo'ladi va chiriy boshlaydi, metall konstruktsiyalar korroziyaga uchraydi va g'ovakli tuzilishi tufayli beton turli zararli moddalarni o'tkazib yuborib shikastlanishi mumkin [3]
Beton qoplamaning holati tashqi va ichki omillarga ta'sir qiladi. Birinchi turga kimyoviy, fizik va biologik ta'sirlar, ya'ni shamol, suv oqimlari, kimyoviy moddalar yoki mikroorganizmlar bilan yuzaki aloqa qilish kiradi. Ikkinchi xil omillarga materialning chuqurligida sodir bo'ladigan jarayonlar kiradi. Avvalo, biz ba'zi moddalar o'rtasida sodir bo'ladigan kimyoviy reaktsiyalar haqida gapiramiz. Materialga chuqur kirib borgan modda qanchalik tajovuzkor bo'lsa, zarar shunchalik aniq bo'ladi. Betonning korroziyasi atmosferadan bo'lishi mumkin yoki suyuq muhitda paydo bo'lishi mumkin, bu strukturaning yaxlitligi uchun bir xil darajada xavflidir.[4]
Ko'prik konstruktsiyasi ishlab chiqarilgan materialga gidrofobik ishlov berish turli omillar ta'sirida buzilishini oldini oladi. Shu bilan birga, qo'llaniladigan gidroizolyatsiya muntazam ravishda shikastlanish uchun tekshirilishi va kerak bo'lganda yangilanishi kerakligini unutmaslik kerak. Gidroizolyatsiyani ta'mirlash murakkabligi uchun zarur bo'lgan vaqt ichida, u yoki bu ixtisoslashtirilgan uskunadan foydalanishda farq qilishi mumkin va uning xususiyatlari, birinchi navbatda, ko'priklarni hidrofobik ishlov berish uchun tanlangan materiallar bilan bog'liq. Buning uchun qanday materiallardan foydalanish kerak?
Ko'prik konstruktsiyalarini gidrofobik tozalash juda murakkab jarayon bo'lib, u strukturada harakatlanishni to'xtatish va og'ir uskunalardan foydalanishni o'z ichiga oladi.
Zamonaviy qurilishda katta talabga ega bo'lgan eng keng tarqalgan materiallar va ishlab chiqarish kompaniyalarini ko'rib chiqamiz.[5]
Ko'priklarning deyarli barcha elementlari hidrofobik ishlov berishga muhtoj, ammo ular orasida er bilan bevosita aloqada bo'lgan tuzilmalar eng zaif hisoblanadi. Bularga tayanchlarning orqa devorlari va tayanch devorlarining orqa yuzalari, egilgan qanotlar va boshqa ba'zi elementlar kiradi. Ular uchun gidroizolyatsiya uchun eng foydali variant - bu bitum asosida tayyorlangan qoplamali turdagi materiallar.
Shuni ta'kidlash kerakki, mastikalar shaklida bitumli gidroizolyatsiya an'anaviy ravishda barcha iqlim zonalarida qo'llaniladi. Hidrofobik qatlam ettita qatlamli materiallarni o'z ichiga oladi: issiq texnologiya yordamida qo'llaniladigan to'rtta bitum mastikasi va mustahkamlovchi ramka bilan jihozlangan shisha tolali shishaga asoslangan uchta qatlamli material. Shundan so'ng, yakuniy, ya'ni bitum mastikasidan iborat bo'lgan tugatish qatlami sirtga taqsimlanadi va uning ustiga qum-tsement aralashmasi yoki mayda dispersli beton qatlami yotqiziladi.[6]
Asfaltbetonning yuqori qatlami Asfaltbetonning quyi qatlami Armaturali himoya qatlami TEHNOELASTMOST B Polimer-bitumli TechnoNIKOL №3 Tekislovchi qatlam Temirbeton plita
1-rasm. Yuqori sifat temirbeton konstruktsiyalar
Qoplama gidroizolyatsiyasini ishlab chiqaruvchi mashhur kompaniyalar:
• TechnoNIKOL,
• FlexLock (aralashmaning muhim komponenti poliuretan),
• Bitumast,
• BASF va boshqalar.
Bunday materiallar, suv o'tkazmaydigan sirt turi sifatida tasniflanadi. Mastikalar sirtda mustahkam himoyalangan suv o'tkazmaydigan qatlam hosil qiladi, uning yaxlitligi buzilgan taqdirda shikastlangan joy hidrofobik kompozitsion bilan qayta qoplanadi. Ko'prik konstruktsiyalarini qayta ishlash uchun ishlatiladigan gidroizolyatsiya materiallari, birinchi navbatda, turli materiallarga yuqori darajada yopishish va strukturani namlikdan ishonchli himoya qilish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. An'anaga ko'ra, materiallarning eng yaxshi turlaridan biri kompozitsiyalarni yopishtirishdir. Ular, ayniqsa, ko'prik elementlari bilan aloqa qiladigan tuproqlarda agressiv suvlar mavjud bo'lgan hollarda juda muhimdir. Shu bilan birga, devorlarning orqa yuzasini drenajlash xususiyatiga ega bo'lgan tuproq bilan to'ldirish ham qo'llaniladi, bunda nishab ostidagi suvni to'kish uchun majburiy qurilma mavjud.
Bundan tashqari, strukturaning barcha ichki yuzalarini, shuningdek, ko'prikning qatnov qismidagi plitalarning sirtlarini suyuqlik ta'siridan himoya qilish juda muhimdir. Ortiqcha suyuqlikni olib tashlaydigan quvurlardan iborat drenaj tizimi o'rnatiladi. Rulon materiallarining qirralari, albatta, yon tomonlarning chuqurchalariga o'rnatiladi.[7]
Yuqori sifatli rulonli gidroizolyatsiya ishlab chiqaruvchisi ham TechnoNIKOL hisoblanadi. Masalan, polimerlar qo'shilgan modifikatsiyalangan bitum asosida tayyorlangan "Technoelastmost" rulonli innovatsion cho'kma materialiga talab katta. Bunday material beton va temir-beton konstruktsiyalarni gidroizolyatsiya qilish uchun juda yaxshi. Technoelastmost juda elastik, har qanday muhit haroratida o'rnatish oson va gaz gorelkasidan foydalanishni talab qilmaydi. Bundan tashqari, bu kompozitsion turli sirtlarga mukammal yopishish bilan ajralib turadi, bu esa taglik bilan mustahkam aloqani kafolatlaydi.
TechnoNIKOL kompaniyasi tomonidan ishlab chiqargan bitum-polimer astarli TECHNOELASTMOSTni yotqizish tekislangan ishchi sirtni yaxshilab tayyorlash bilan boshlanadi. Bunday primer juda tez quriydi, shuningdek, ko'prik strukturasining sirtini korroziyaning salbiy ta'siridan himoya qiladi. Faqat bazani qayta ishlagandan so'ng, siz gidroizolyatsiya materialini tuzatishni boshlashingiz mumkin. Ko'priklarni ta'mirlash rulonli gidroizolyatsiya birikmasidan yamoqni o'rnatish orqali amalga oshiriladi.
Zamonaviy qurilishda poliurea kabi materialdan foydalanish keng tarqalgan bo'lib, bu faqat bitta o'tishda yuqori tuzilmaning butun kengligi bo'ylab ko'prik qavatini gidroizolyatsiya qilish imkonini beradi. Bunday gidroizolyatsiya tezda qotib qoladi va 24 soatdan keyin ko'prikda yuk mashinalarining harakatlanishiga ruxsat beriladi.[8]
Ko'prik qurilishida qo'llaniladigan suvdan himoyalovchi materiallar, surtiladigan, yelimlanadigan va sepiladigan turlarga bo'linadi. Surtiladigan himoyada sovuq bo'yash va issiq suyuqlik surtash amalga oshiriladi. Sovuq bo'yashda og'ir benzin yoki kerosinda yondirilgan III va IV markali bitum, xuddi shunday qatronli laklar ham qo'llaniladi. Sovuq bo'yash birinchi qatlam bo'lib, uning orqasida 2-3 mm qalinlikda issiq surtishni amalga oshiriladi. Issiq surtiladigan maxsus mumsimon material sifatida - bitumning mayda asbest tolali qorishmasi xizmat qiladi.
Yelimlab himoyalovchi materiallar sifatida asosi bitum bo'lgan o'romlar va asosi sintetik rezina bo'lgan yangi materiallar ishlatiladi (butilkauchuklar).
Bitumli suv o'tkazmaydigan o'ram materiallar bilan ishlashning asosiy yo'li - albatta betonni bir marta bo'yab mastikasiz yelimlash. Bitum bilan bo'yalgan yuzani eritish uchun
yelimlanayotgan material kengligini qoplovchi isituvchi qizdirgichlar ishlatiladi.[9]
2-rasm. bitum-polimer astarli TECHNOELASTMOST
Bitumli suv o'tkazmaydigan materiallar qo'llanilganda issiqlikni cheklashda yangi suv o'tkazmaydigan materiallarni ishlab chiqish zarurati paydo bo'ldi.
Materiallar va metodlar. Maqolani tayyorlashda qiyosiy tahlil, chet davlatlar tajribalarini o'rganish va milliylashtirish, kompyuter dasturlarining imkoniyatlarini o'rganish va sohaga yo'naltirish, tarixiylik, mantiqiylik va umumlashtirish metodlari qo'llanildi.
Tavsif ko'rsatkichlar va takliflar. Konstruksiya elementlarini birlashtirishda qo'llaniladigan yelimlar. Yelimlar konstruktiv material hisoblanib, beton qismlarini yelimlab birlashtirishda, agar uning birlashtirish mustahkamli yelimlanayotgan konstruksiya betoni mustahkamligidan kam bo'lmaganda iqtisodiy samarador hisoblanadi, egilish moduli esa qotgan holatdagi va kengayish koeffitsientlari yo'nalishi bo'yicha yelimlanayotgan betonnikiga yaqin bo'ladi. Yelimlangan bog'lanishlar uzoq muddat ishlashi va ekspluatatsiya davrida tashqi muhit ta'siriga chidamli bo'lishi kerak. Bunday talablarga enoksid smolasi asosida tayyorlangan yelimlar kiradi. Ularda yelimdan tashqari qotiruvchi, plastifikator, to'ldiruvchi va modifikatsiyalovchi (turlantiruvchi) qo'shimchalar qo'llaniladi. Ko'priksozlikda asosan,
Rossiyada ishlab chiqarilgan ЭЕ5, ЭЕ 6, va ЭЕ 40 markali epoksid yelimlari ishlatilgan, 1973-yildan boshlab yangi ЭЕ 22, ЭЕ 20, ЭЕ 16 va ЭЕ 14 qandaydir texnolik afzallikka ega bo'lgan epoksid yelimlar ishlab chiqarilgan.
Polimerlash (tayyorlash) mumsimon qatronlarni qotirish yo'li bilan amalga oshiriladi. Qotiruvchining turiga qarab epoksid yelimlar oddiy yoki qizdirilgan holatda tayyorlanishi mumkin. Ko'prik qurilishida sovuq jarayonda qo'llaniladigan qotiruvchilar: geksametilendiamin, polietilen poliamin va trietanoldiamin. Yelimning texnologik xossasini qotiruvchining turi va o'lchami orqali plastifakator va qo'shimchalarni qo'shib amalga oshiriladi. Qotiruvchining miqdori epoksid yelimning og'irligining 10... 15% ni tashkil etadi. Plastifikatorlar sifatida
dibutilftalat va poliefirkrilat ishlatiladi. Ularni 5...30% epoksid yelimining og'irligiga nisbatan qo'shiladi. Plastifikator keragidan ortiqcha qo'shilsa yelimlangan joyni mustahkamligi kamayadi va deformatsiyasi oshadi.
To'ldiruvchi yelimning jadvchanligiga polimerlash vaqtida ta'sir etmaydi va asosan yelimning haroratda kengayish koeffitsientining o'zgarishi va epoksid yelimining sarfini kamayishiga olib keladi. Ko'prik qurilishida to'ldiruvchi sifatida portlandsement, maydalangan kvarts qumi, andezit yoki diabazon unidan foydalaniladi.
Oliy sifatli yelimdan foydalanib birlashtirish hosil qilish uchun - birlashtirilayotgan yuzalarni yelimlashga yaxshi tayyorlash kerak. Betonning yuzasi toza, quruq, mustahkam bo'lishi kerak. Yuzalarni tozalashni qumni bosim bilan otadigan jihozlar va mexanik cho'tkalar bilan amalga oshiriladi.
Yelimlarni enoksid qatronidagi yashovchanligi 20°C dan 25°G haroratda 2...2,5 soat.
Undan past haroratda yelimning yashovchanligi uzayadi.[10]
Betonni birlashtirish uchun ishlatiladigan yelimlar past haroratda va sovuqda qizdirib ishlatiladi. Eski qotgan beton bilan yangi quyilgan bettonni birlashtiradigan yelimlar ham ishlab chiqilgan.
Xulosa o'rnida. Yuk ko'taruvchi, asosan oldindan zo'riqtirilgan ko'prik konstruksiyalarida yuqori mustahkamlikka ega betonlarni qo'llash maqsadga muvofiq bo'ladi. Ko'prik oraliq qurilmasi va tayanchlari betoni atrof-muhitdagi namlikdan va sizib chiquvchi suvlardan himoyalansa, buning natijasida betonda buzilishlar bo'lmaydi, armaturani zanglashdan saqlaydi. Bitumli suv o'tkazmaydigan materiallarni qo'llab betoni atrof-muhitdagi namlikdan saqlab uning hizmat muddatini ikki marotaba oshirish mumkin bo'ladi. Yelimlar konstruktiv material hisoblanib, beton qismlarini yelimlab birlashtirishda, agar uning birlashtirish mustahkamli yelimlanayotgan konstruksiya betoni mustahkamligidan kam bo'lmaganda iqtisodiy samarador hisoblanib ko'hrikni hizmat qilish muddatini uzaytiradi.
ADABIYOTLAR
1. N.T.Saydazimov. Avtomobil yo'llaridagi muhandislik inshootlari. Toshkent 2021 "Mashrab"
2. Zamonaviy ko'priklarda qo'llaniladigan temirbeton konstruktsiyalarni suvdan himoya qilish uchun ishlatiladigan materiallar. Saydazimov N. NamDU Ilmiy axborotnomasi - 2022. -№. 11.
3. Materials used for water protection of reinforced concrete structures used in modern bridges. n.t Saydazimov. Экономика и социум.2022.1 (1)
4. Saydazimov N. et al. Research of methods of repair of cement concrete pavels //Экономика и социум. - 2020. - №. 11. - С. 1677-1680.
5. Saydazimov N. et al. improving the elasticity of cement-concrete roads //Теория и практика современной науки. - 2020. - №. 11. - С. 6-10.
6. Saydazimov N. Basic systems of reinforced concrete bridges, areas of application and description of 3D modeling //Экономика и социум. - 2021. - №. 2-1. - С. 308-311.
7. Инамов, А., Эргашев, М., Назиркулова, М., & Сайдазимов, Н. (2021). Создание дорожных карт и ведение государственного кадастра на основе гео-информационных технологий. Общество и инновации, 2(10/S), 84-90.
8. Avtomobil yo'llaridagi ko'priklar oraliq qurilmasi defarmatsion choklari va ularning himoya qatlami mustahkamligini oshirish va uzoq muddat xizmat qilishini ta'minlash. FarPI, mahsus son 2022
9. Aвтомобиль йуллари сохдсида доимий фаолият курсатувчи базавий gps
станцияларидан фойдаланиш
10. M Ergashev, D Maxkamov, N Saydazimov, A Xabibullayev Academic research in educational sciences 2 (11), 52-61
11. Геоахборот технологиялари асосида автомобиль йуллари карталарини яратиш ва давлат кадастрини юритиш А Инамов, М Эргашев, М Назиркулова, Н Сайдазимов Общество и инновации 2 (10/S), 84-90
