Научная статья на тему 'Қызылорда облысы Әйтеке би кенті тұрғындары денсаулығына қоршаған орта факторларының әсерін бағалау'

Қызылорда облысы Әйтеке би кенті тұрғындары денсаулығына қоршаған орта факторларының әсерін бағалау Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
81
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
тұрғындар / экология / ауыру / қатысты тәуекел / population / environment / incidence / relative risk

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Л. К. Ибраева, А. У. Аманбекова, Ж. М. Мутайхан, Л. С. Батырбекова, А. О. Газизова

Мақалада Қызылорда облысының Әйтеке би кенті тұрғындарын медициналық тексерудің мәліметтері келтірілген, сол деректер бойынша кенттің ересек тұрғындарының ауыру деңгейі Қарағанды облысының Атасу кентінің тұрғындарының бақылау тобымен салыстырғанда жоғары екені анықталған. Қатысты тәуекел есебі бақылау ауданының тұрғындарына қарағанда анемияның туындауы 3,47 есе, артериалдық гипертензия – 2,75 есе, сосудтардың атеросклерозымен жүректің ишемиялық аурулары – 7,5 есе, созылмалы калькулезді емес холециститпен және созылмалы панкреатитпен созылмалы гепатопатия туындауы – 4,1 есе жоғары екенін көрсеткен.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EVALUATION OF THE EFFECT OF ENVIRONMENTAL FACTORS ON POPULATION OF HEALTH OF AITEKE-BI SETTLEMENT OF KYZYLORDA REGION

The article presents the data of medical examination of population of the Aiteke bi settlement of Kyzylorda region, according to which the incidence in the adult population is higher in comparison with the control group of p. Atasu of Karaganda region. Relative risk calculation showed that the likelihood of anemia in 3.47 times, hypertension – 2.75 times, coronary heart disease with vascular atherosclerosis – in 7,5 times, chronic hepatopathy with chronic non-calculosis cholecystitis and chronic pancreatitis – 4,1 times higher than the control area residents.

Текст научной работы на тему «Қызылорда облысы Әйтеке би кенті тұрғындары денсаулығына қоршаған орта факторларының әсерін бағалау»

© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2016 УДК 613.1:616-092.11(574.54)

Л. К. Ибраева, А. У. Аманбекова, Ж. М. Мутайхан, Л. С. Батырбекова, А. О. Газизова

КЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ЭЙТЕКЕ БИ КЕНТ1 Т¥РFЫНДАРЫ ДЕНСАУЛЬ^ЫНА KОРШАFАН ОРТА ФАКТОРЛАРЫНЬЩ ЭСЕР1Н БАFАЛАУ

Екбек гигиенасы жэне кэсiби аурулар ¥лттык орталы^ы КР ДС жэне ЭДМ (КараFанды, Казахстан), КараFанды мемлекеттщ медициналык университетi (КараFанды, Казахстан)

Макалада Кызылорда облысынык Эйтеке би кент1 тvрFындарын медициналык тексерудщ мэл1меттер1 келт1р1лген, сол деректер бойынша кентщ ересек туррындарынык ауыру декгей Караранды облысынык Атасу кентНк туррындарынык бакылау тобымен салыстырранда жорары екен1 аныкталран. Катысты тэуекел есеб1 бакылау ауданынык туррындарына караранда анемиянык туындауы 3,47 есе, артериалдык гипертензия - 2,75 есе, сосудтардык атеросклерозымен жYректiк ишемиялык аурулары - 7,5 есе, созылмалы калькулезд1 емес холециститпен жэне созылмалы панкреатитпен созылмалы гепатопатия туындауы - 4,1 есе жорары екеын керсеткен.

Клт сездер: туррындар, экология, ауыру, катысты тэуекел

Арал те^зшщ тартылуы жер планетасында ек iрi экологиялык аппаттык мэселе. Арал е^ турFындарын корFау максатында 1992 жылдык 18 кактарында Казакстан Республикасынык жоFарFы кекеанщ «Арал екiрi турFындарынык емiр CYPУ жаFдайын терекдей езгертуге шуFыл шаралар енпзу» туралы Yкiмi шыкты, сондай ак Казакстан аймаFындаFы Арал екiрi экологиялдык ек аппатты болып табылды [5].

1992 жылдык 30 маусымында № 1468-XII (03.07.2013 жылFы езгерктер мен толыктырулармен) Казакстан Республика -сынык «Арал екiрiнiк экологиялык апатынын зардап шеккен турFындарды элеуметтiк KорFау» буйры^ына сай, ондаFы «Арал е^ршщ Казакстан аймаFындаFы колайсыз экологиялык жерлерЫ жiктеу» тармаFында Арал екiрi мынадай аппаттык аймактарFа белiнедi: экологиялык аппаттык; экологиялык даFдарыс; жэне экологиялык даFдарыс алды аймак. Экологиялык катастрофалык аймакка Кызылрода облысынык Арал к, Эйтеке-би кент^ Актебе облысынык Шалкар каласы жатады [1].

Эйтеке би кент Арал текiзiне 200 км кашыктыкта орналаскан аппаттык аймак. Онык дэлелi турFындар арасында аурушакдылыктык Республика декгешнен 2 есе жоFары болуы, елiм жiтiмнiк артуы, KоршаFан ортада зиянды заттардык руксат етiлген декгейден жоFары болуы, турFындардык экологиянык ластануына байланысты баска аймакка кешуiнiк артуы мен аймактаFы экосистеманык толыктай бузылыу, онык ездИнен калпына келу кабiлетiнен айрылуы себеп. Осынык нэтижесiнде дамыFан экологиямен байланысты аурулар бiрнеше

мYшелер мен жYЙелердi бiр мезетте закымдайтыны белг^ [2, 3, 4, 6].

Зерттеудщ максаты - Эйтеке би кентЫдеп коршаFан орта факторларынык эсерiн Атасу ауылымен салыстыра отырып баFалау.

МАТЕРИАЛДАР МЕН ЭД1СТЕР1

«Арал екiрi турFындарынык денсаулык жаFдайын кешендi турде баскару» такырыбындаFы Fылыми техникалык баFдарламасын жYзеге асыру аясында Кызылорда облысынык Эйтеке би кентЫде жэне КараFанды облысы Атасу ауылында медико-биологиялык зерттеу журпзшдк

Зерттеу объектiсi болып осы аймактардык ересек турFындары алынды. Зерттеуге барль^ы 1799 адам катысты, Кызылорда облысынык Эйтеке би кентЫен 1011 адам болса, салыстыру тобынан -КараFанды облысынык Атасу кентiнен 799 адам зерттеуге катысты. Зерттеуге эр турFылыкты жерлерден 18-69 жас аралыFындаFы ер жэне эйел адамдар катысты. Олар жаска карай мынадай топтарFа белЫдк 18-29 жас, 30-39 жас, 40-49 жас 50-59 жас жэне 60-69 жас. Зерттеуге катысу критери болып: осы турFылыкты аймакта 5 артык келемiнде туруы, жумыс орнында кэаби фактордык зияндылыFы мен кауiптiлiгi жаFынан 2 класстан жоFары болуы.

Зерттеу Эйтеке би мен Атасу кентшщ емханасында жYргiзiлдi. Рылыми -зерттеу жумысы вСР стандартына жэне кYнтiзбелiк жоспарFа сай ЕГ жэне КА ¥О Fылыми кекесiнде медико-биологиялык зерттеу дизайн бекiтiлiп жYргiзiлдi. Ересек турFындарFа зерттеудi жYргiзу Yшiн жергiлiктi этикалык комиссиядан (27 наурыз 2014 ж. хаттама № 3) руксат

1 кесте - Эйтеке би кент бойынша жуйелер бойынша аурудык даму каутн баFалау

ЖYЙелер OR 95% сенимдшк интервалы

Теменп шеп ЖоFарFы шегi

Кан жэне кан жасау жYЙесi аурулары 2,35 1,92 2,90

ЖYрек кантамыр жYЙесi 2,33 1,92 2,81

Асказан iшек жолы 1,22 1,13 3,41

Зэр шыFару жуйесi 3,91 3,12 4,93

Тiрек кимыл жYЙесi 5,42 3,91 9,72

Х2>3,84 болранда статистикалык макыздылырынык ауырмашылыры

алынды. Барлык зерттелушiден жазбаша турде келiсiм алынды.

Медициналык карауда клиникалык зерттеу хаттамасына сай сауалнамалар койылды, терапевтщ жэне баска мамандардык карауы, таFы косымша тексеру эдiстерi журпзшдк ЭКГ, сырткы тыныс функциясын зерттеу, ГДЗ мен буйрек^ УДЗ жасалды, канды лабораторлы зерттеу: жалпы кан анализi, биохимиялык анализ (бауырлык сынамалар, ауыздык жэне лиnидтiк сынамалар мен онык фракциялары зерттелдi), ауыр металдарды канда аныктау жYргiзiлдi. Электронды базаларды толтыру Excel баFдарламасында жYргiзiлдi, диагноздарды кодтау АДЖ-10 сай толтырылды.

Аль^ан мэлiметтi статистикалык талдау Statistica 10 баFдарламасында есептелдi. Статистикалык талдауда сапалык жэне сандык ауысымдар колданылды. Сапалык ауысы^а номинальдi мэлiметтер - диагноздар кодтары, тiзбелiк (рангтiк) мэлiметтер, берг^ бiр белпнщ артуына карай, бинарлы (дихотомиялык) мэлiметтер - аурудык болуы 1 немесе аурудык болмауы 0 белплендк Сандык ауысымFа жас, аймакта туру уакыты, цифрлiк мэлiметтер (цифрмен жэне санмен бершген барлык белплер колданылды). Сапалык мэндерге жиiлiк талдау орташа кате мен 95% сенимдшк интервалын (СИ) колдана отырып жYргiзiлдi. Сандык ауысымдар калыпты таралуFа тексершт жазбаша статистикадан Колмогоров - Смирнов критери колданылды.

Салыстырмалы кауiп аурудын таралуымен салыстырылды (Эйтеке би кентнде аурудык таралуы Атасу ауылымен канша есе артык екендiгi саналды).

Каутт баFалау максатында шанс декгейiн, сенимдшк интервалын,

салыстырмалы каутт^ этиологиялык келем эсерiн, абсолюттi (тiкелей байланысты каут),

байланыс каупiнiк проценттiк келемi мен популяциядаFы байланыс каупi есептелiндi. Салыстырмалы каут х2 декгейiмен баFаланды.

ЗЕРТТЕУ КОРЫТЫНДЫСЫ

Эйтеке би кентiнде зерттелген адамдардык 1,8% Fана денi сау адамдар болса, ал 93,9% - адамдарда кандай да бiр ауру аныкталFан. Жиiлiк анализi нэтижесiнде аурулар мынадай (рангтiк) орындарFа жаЙFасты: 1 орында - аскорыту жолы аурулары (77,1%), 2 орында - зэр шы^ару жYЙесi аурулары (69,6%), 3 орында - жYрек кантамыр жYЙесi аурулары (51,0%), 4 орында - кан жэне кан тузу жYЙесiнiк аурулары (40,8%), 5 орында - ^рек- кимыл жYЙесiнiк аурулары (16,1%), 6 орында - тыныс алу жYЙесi аурулары (0,59%).

Эйтеке би кент мен Атасу ауылы арасында организмдегi жYЙелер бойынша аурулардык даму каут бойынша баFалау жургiзiлдi. Эаресе журек тамыр жуйесi, тiрек кимыл жуйесi, кан мен кан жасау жYЙесi, зэр шыFару мен аскорыту жYЙесi ауруларынык дамуына кауiп жоFары, х2 декгейi бойынша статистикалык жоFары. ЖYрек тамыр жуйесi бойынша салыстырмалы каут 2,3, ^рек кимыл жуйесi бойынша - 5,42, кан жэне кан жасау жуйесi бойынша - 2,35, зэр шы^ару жуйесi бойынша - 3,91; аскорыту жуйесi бойынша салыстырмалы каут - 1,22 есе Атасу ауылынан артык кездест (1 кесте).

Эйтеке би кентнде кан жэне кан жасау жуйесi аурулары бойынша каут декгей Атасу ауылымен салысты^анда 2,35 есе жоFары (OR=2,35, СИ-1,92:2,90, х2=122,01).

Сондай ак тексершгендердщ iшiнде анемиямен аурушакдыктык дамуы салыстырмалы аймакпен салыстырFанда 3,4 есе (OR=3,47, ДИ-3,45:6,16) жоFары (2 кесте).

Эйтеке би кентiнде кан айналым жуйесiнiк ауруларына кауiп Атасу ауылымен

2 кесте - Эйтеке би кент т^ындарында аурушандылык каутн Атасу ауылымен салыстыра отырып баFалау

Аурушандылык OR 95% сенимдшк интервалы

Теменп шеп Теменп шеп

Анемия 3,47 3,45 6,16

Артериальдi гипертензия 2,75 2,32 4,37

Кардиомиопатия 3,26 1,84 6,12

Артериальдi гипертензия + тамыр атеросклерозы 3,07 1,22 7,24

ЖИА + тамыр атеросклерозы 7,5 3,2 16,91

Артериальдi гипертензия + ЖИА + тамыр атеросклерозы 6,76 19, 18,81

Созылмалы тассыз холецистит 2,01 1,6 2,53

Созылмалы тассыз холецистит + созылмалы панкреатит 6,41 2,9 13,89

Созылмалы тассыз холецистит + созылмалы панкреатит +созылмалы гепатопатия 4,1 1,94 8,11

БYЙректiн тасты ауруы 5,5 4,39 7,02

Созылмалы пиелонефрит + бYЙректiн тасты ауруы 1,4 1,12 2,05

Х2>3,84 болранда статистикалык маныздылырынын ауырмашылыры

салыстырFанда 2,3 есе артык (OR= 2,3, СИ-1,92:2,8).

Бертген экологиялык аймакта артериальдi гипертензиянын дамуына кауiп

2.75 есе артык ^=2,75 СИ-2,32:4,37) салыстырмалы аймакпен салыстырFанда. Тамыр атеросклероза аясында артериальдi гипертензиянын даму каут Эйтеке би кентiнде Атасу ауылымен салысть^анда 3,1 есеге (OR= 3,07 СИ-1,22:7,24). Ал тамыр атеросклерозы аясындаFы ЖИА мен артериальдi гипертензия

6.76 есеге артса 6,76, ДИ-5,19:18,81), тамыр атеросклерозы аясындаFы ЖИА Атасу ауылымен салысты^анда 3,2 есеге (OR= 3,2 ДИ-3,21:16,91) жиiлеген. ТаFы ескере кететiн жаFдай Эйтеке би кентнде гипертрофиялык кардиомиопатиянын даму каут 3,26 есеге (OR= 3,26, СИ-1,84:6,12) артканы тiркелдi.

Эйтеке би кентнде мынадай аурулардын: кан жэне кан тузу жYЙесiнiн, журек тамыр жYЙесiнiн аурулары бiрнеше

еселеп артканы Арал е^ршщ экологиялык апатынын себебi болуы мYмкiн.

Сондай ак осы аппаттык аймакта асказан iшек жолы аурулары Атасу ауылымен салысты^анда 1,22 еселенген (OR= 1,22, ДИ-1,13:3,41),. Онын iшiнде созылмалы тассыз холецистит 2 есеге арткан (OR= 2,01, СИ-1,6:2,53), ал созылмалы тассыз холециститтщ созылмалы панкреатитпен косарлануы 6,41 есеге жоFарылауы (OR= 6,41, ДИ-2,94:13,89), аймактаFы экологиялык жYктеменiн дэлелi болуы мумюн. Эсiресе латенттi турде ететiн созылмалы гепатопатиянын баска асказан iшек жолдарынын ауруларымен косарлануы Атасу ауылымен салысты^анда 4,1 есеге (OR=4,1, СИ-1,94:8,11, х2=39,2) артканы тiркелген.

Зэр шыFару жуйеа аурулары 3,91 есе (OR= 3,91, ДИ-3,12:4,9) артык болса, онын Ынде созылмалы пиелонефрит пен бYЙректiн тасты ауруы 1,4 есеге салыстыру аймаFына караFанда (OR=1,4, ДИ-1,12: 2,05) жоFары

екен ^ркелген, ce6e6i экологиялык куштеме 8cepi болуы mymkíh.

КОРЫТЫНДЫ

1. Эйтеке би кентЫде зерттелген адамдардын 1,8% FaHa ден сау адамдар болса, ал 93,9% - адамдарда кандай да 6ip ауру aныктaлFaн.

2. Жиiлiк aнaлизi нэтижесiнде аурулар мынадай (рaнгтiк) орындaрFa жай5асты: 1 орында - аскорыту жолы аурулары (77,1%), 2 орында - зэр шы^ару жYЙесi аурулары (69,6%), 3 орында - жYрек кантамыр жYЙесi аурулары (51,0%), 4 орында - кан жэне кан тYзу жYЙеdнщ аурулары (40,8%), 5 орында -^рек- кимыл жYЙесiнiн аурулары (16,1%), 6 орында - тыныс алу жYЙесi аурулары (0,59%).

3. Аурушандылыктын салыстырмалы кауттшИнщ артуы бойынша: 1 орында -тiрек кимыл жYЙесi аурулары 5,42 есеге (OR= 5,42, СИ-3,91: 9,72); 2 орында - зэр шы^ару жYЙесi аурулары 3,91 есеге артса (OR= 3,91, Ди-3,12: 4,93); 3 орында - кан жэне кан жасау жYЙесi аурулары 2,35 есе артык кездессе (OR= 2,35, ДИ-1,92:2,81); 4 орында - жYрек кантамыр жYЙесi 2,33 есеге артса (OR= 2,33,ДИ-1,92: 2,81), 5 орында - асказан шек жолы 1,22 есеге (OR= 1,22, ДИ-1,13: 3,41) Атасу ауылына кaрaFaндa жиi кездескен (х2>3,84);

4. Арал е^ршщ экологиялык кYштемесi себебiнен болуы мYмкiн ЖИАн тамыр атеросклерозымен косарлануы 7,5 есе артса (OR= 7,5, ДИ-3,2: 16,91), aртериaльдi гипертензиянын ЖИА мен жэне тамыр атеросклерозымен косарлануы 6,76 есеге (OR= 6,76, ДИ-19,0:18,81), созылмалы тассыз холецистит 2,01 есе артык кездессе (OR= 2,01, ДИ-1,6: 2,53), созылмалы тассыз холециститпен созылмалы панкреатиттщ косарлануы 6,41 есе Атасу ауылымен салыстъ^анда (OR= 6,41, ДИ-2,9: 13,9) артканы тiркелген.

ЭДЕБИЕТ

1 Закон РК от 30 июня 1992 года № 1468 -XII «О социальной защите граждан, постра-

давших вследствие экологического бедствия в Приаралье (с изменениями и дополнениями по состоянию на 03.07.2013 г.)». http:// online.zakon.kz

2 Иванов В. П. Общая и медицинская экология: Учеб. пособие /В. П. Иванов, О. В. Васильева, Н. В. Иванов. - М.: Феникс, 2010. -512 с.

3 Королева А. А. Медицинская экология. - М.: Академия, 2008. - С. 200-205

4 Маврищев В. В. Основы экологии: Учеб. пособие. - Минск, 2007. - С. 446-447.

5 Постановление Верховного Совета Республики Казахстан от 18 января 1992 года «О неотложных мерах по коренному преобразованию условий проживания населения Приа-ралья». http://online.zakon.kz

6 Стожаров А. Н. Медицинская экология: Учеб. для студентов мед. вузов /А. Н. Стожаров. - Минск, 2007. - С. 288-298.

REFERENCES

1 Zakon RK ot 30 ijunja 1992 goda № 1468-XII «O social'noj zashhite grazhdan, postra-davshih vsledstvie jekologicheskogo bedstvija v Priaral'e (s izmenenijami i dopolnenijami po sos-tojaniju na 03.07.2013 g.)». http:// online.zakon.kz

2 Ivanov V. P. Obshhaja i medicinskaja jekologija: Ucheb. posobie /V. P. Ivanov, O. V. Va-sil'eva, N. V. Ivanov. - M.: Feniks, 2010. - 512 s.

3 Koroleva A. A. Medicinskaja jekologija. -M.: Akademija, 2008. - S. 200-205

4 Mavrishhev V. V. Osnovy jekologii: Ucheb. posobie. - Minsk, 2007. - S. 446-447.

5 Postanovlenie Verhovnogo Soveta Respu-bliki Kazahstan ot 18 janvarja 1992 goda «O ne-otlozhnyh merah po korennomu preobrazovaniju uslovij prozhivanija naselenija Priaral'ja». http:// online.zakon.kz

6 Stozharov A. N. Medicinskaja jekologija: Ucheb. dlja studentov med. vuzov /A. N. Stozharov. - Minsk, 2007. - S. 288-298.

Поступила 14.11.2016 г.

L K. Ibraeva, A. U. Amanbekova, Zh. M. Mutaykhan, L S. Batyrbekova, A. O. Gazizova

EVALUATION OF THE EFFECT OF ENVIRONMENTAL FACTORS ON POPULATION OF HEALTH OF AITEKE-BI

SETTLEMENT OFKYZYLORDA REGION

National centre for occupational heatth and occupational diseases of the ministry of health and social development of the Repubiic of Kazakhstan (Karaganda, Kazakhstan), Karaganda state medical university (Karaganda, Kazakhstan)

The article presents the data of medical examination of population of the Aiteke bi settlement of Kyzylorda region, according to which the incidence in the adult population is higher in comparison with the control group of p. Atasu of Karaganda region. Relative risk calculation showed that the likelihood of anemia in 3.47 times, hypertension -2.75 times, coronary heart disease with vascular atherosclerosis - in 7,5 times, chronic hepatopathy with chronic non-calculosis cholecystitis and chronic pancreatitis - 4,1 times higher than the control area residents. Keywords: population, environment, incidence, relative risk

Л. К. Ибраева, А. У Аманбекова, Ж. М. Мутайхан, Л. С. Батырбекова, А. О. Газизова ОЦЕНКА ВЛИЯНИЯ ФАКТОРОВ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ НА ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ П. АЙТЕКЕ-БИ КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Национальный центр гигиены труда и профессиональных заболеваний Министерства здравоохранения и социального развития Республики Казахстан (Караганда, Казахстан), Карагандинский государственный медицинский университет (Караганда, Казахстан)

В статье приведены данные медицинского осмотра жителей п. Айтеке-би Кызылординской области, по данным которого уровень заболеваемости у взрослого населения выше по сравнению с контрольной группой п. Атасу Карагандинской области. Расчет относительного риска показал, что вероятность возникновения анемии в 3,47 раза, артериальной гипертензии - в 2,75 раза, ишемической болезни сердца с атеросклерозом сосудов - в 7,5 раза, хронической гепатопатии с хроническим некалькулезным холециститом и хроническим панкреатитом -в 4,1 раза выше, чем у жителей контрольного района.

Ключевые слова: населения, экология, заболеваемость, относительный риск

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.