Научная статья на тему 'ЁШЛАР ОРАСИДА ЭКСТРЕМИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМНИ ТАРҚАЛИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШГА ҚАРАТИЛГАН ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИ КУЧАЙТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ!'

ЁШЛАР ОРАСИДА ЭКСТРЕМИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМНИ ТАРҚАЛИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШГА ҚАРАТИЛГАН ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИ КУЧАЙТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ! Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Экстремизм / радикализм / ёшлар / қарши курашиш / олдини олиш / бартараф этиш / жавобгарлик чоралари / жазо / давлат ва ҳуқуқ-тартибот органлари томонидан амалга оширилиб келинаётган маъмурий-ҳуқуқий / жиноий ислоҳотлар / Конституциявий асослари / қонун устуворлиги / инсон қадри / инсон манфаатлари / фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш / ижтимоий-сиёсий ҳуқуқлар / эркинлик / кафолат / қонун ҳужжатлари / жамият.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Файзуллаев Дилшод Одилбекович

Мақолада экстремизм ва радикализм тушунчаси унинг таркиби, келиб чиқиши, сабаб ва шарт-шароитлари таҳлил қилинган, экстремизм ва радикализмнинг олдини олиш ҳамда ёшлар орасида тарқалишининг олдини олиш ва унга қарши курашишбўйича таклиф ва тавсиялар билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ОРАСИДА ЭКСТРЕМИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМНИ ТАРҚАЛИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШГА ҚАРАТИЛГАН ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИ КУЧАЙТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ!»

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

ЁШЛАР ОРАСИДА ЭКСТРЕМИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМНИ ТАР^АЛИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШГА ЦАРАТИЛГАН ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИ КУЧАЙТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ!

Файзуллаев Дилшод Одилбекович

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси Тезкор цидирув фаолияти кафедраси уцитувчиси, майор E-mail: fayzullayevdilshod9090@gmail.com https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10602872

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Мацолада экстремизм ва радикализм тушунчаси унинг таркиби, келиб чициши, сабаб ва шарт-шароитлари тахлил цилинган, экстремизм ва радикализмнинг олдини олиш хамда ёшлар орасида тарцалишининг олдини олиш ва унга царши курашиш буйича таклиф ва тавсиялар билдирилган.

Received: 23th January 2024 Accepted: 30th January 2024 Online: 31th January 2024 KEY WORDS

Экстремизм, радикализм, ёшлар, царши курашиш, олдини олиш, бартараф этиш, жавобгарлик чоралари, жазо, давлат ва хуцуц-тартибот органлари

томонидан амалга оширилиб келинаётган маъмурий-хуцуций, жиноий ислохотлар, Конституциявий асослари, цонун устуворлиги, инсон цадри, инсон манфаатлари, фуцароларнинг хуцуц

ва эркинликларини

таъминлаш, ижтимоий-сиёсий хуцуцлар, эркинлик, кафолат, цонун

хужжатлари, жамият.

КИРИШ

Бугунга кунга келиб, экстремизм дунёвий куринишдаги хавф-хатарга айланиб бораётганлиги сабабли, халкаро экстремизм келтириб чицараётган хавф-хатар фуцаролараро ва миллатлараро тотувликни бузишга булаётган уринишларда намоён булаётганлиги юзасидан Узбекистон Республикаси биринчи Президенти И.А.Каримов таъбири билан айтганда "Бугунги кунда дунёда содир булаётган воцеаларни холисона бах,олар эканмиз, кескинлик ва хавф-хатарларнинг тобора усиб, геосиёсий царама-царшиликлар, уз таъсир доирасини кенгайтиришга царатилган курашнинг кучайиб бораётгани, радикализм, терроризм ва экстремизм каби тахдидлар бизни ташвишга

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

солмасдан куймайди" деган фикрларини мисол цилиб олсак булади1, ушбу масаланинг нечоглик долзарб эканлигини курсатмокда. Шу боисдан айнан мазкур ва юцорида таъкидланган бир цатор холатлар ушбу муаммони илмий-амалий нуцтаи-назардан урганиб, тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чицишни талаб этади.

Долзарблиги: глобаллашув ва турли тахдид ва можароларнинг кучайиши даврида табиий ва техноген офатлар, жумладан жиноятчиликнинг ошиб кетиши, хуцуцни мухофаза цилувчи органлар фаолиятини такомиллаштиришда алохида урин тутади. Хусусан, ички ишлар органлари тезкор-цидирув фаолиятини ислох цилишга давлат даражасида алохдда эътибор царатилиб, Президентимиз Ш.М.Мирзиёев рахбарлигида сунгги етти йилда мамлакатимизда жадал маъмурий-хуцуций ислохотлар, жумладан ички ишлар органлари фаолиятини такомиллаштиришга царатилган салмоцли ишлар амалга оширилди ва улар давом этмоцда.

Муаммонинг баёни: Бугунги кунда ички ишлар органларининг ёшлар орасида экстремизм ва радикализмнинг барвацт ва дастлабки олдини олиш, жамоат тартибини сацлаш борасидаги саъй-харакатлари аниц тацсимланган холда, уларнинг функция, вазифалари мазмун-мохияти цайта куриб чицилди х,амда мамлакатда жамоат тартибини сацлаш, фуцаролар хавфсизлигини таъминлашнинг мутлацо янги механизмлари яратилмоцда.

Ушбу мацолада биз янги тахрирда цабул цилинган Конституциямизнинг фуцароларнинг хуцуц ва эркинликларини таъминлаш, уларнинг тинч-осойишта хаёти ва уларнинг хавфсизлиги кафолатлари тугрисидаги нормалари талабларидан келиб чициб, ички ишлар органлари тизимида амалга оширилаётган маъмурий-хуцуций ислохотлар масаласини куриб чицамиз ва улар фаолиятини такомиллаштиришга царатилган айрим хуцуций хужжатларни тахлил циламиз.

Тадцицот мацсади: ички ишлар органларининг экстремизм ва радикализмга царши курашиш фаолияти, ушбу сохада амалга оширилаётган ислохотларнинг мазмуни ва мохиятини илмий тахлил цилиш, уларни амалга ошириш натижаларини бахолаш, белгиланган вазифаларнинг мазмун-мохияти ва амалий ижроси билан боглиц мухим масалаларни урганиш, шунингдек, ушбу фаолиятнинг ташкилий-хуцуций ва тактик асосларини такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чициш.

Тадцицот усуллари: ички ишлар органлари фаолиятидаги маъмурий-хуцуций ислохотларнинг мазмуни ва мохиятини илмий тахлил цилиш, уларни амалга ошириш натижаларини бахолаш, белгиланган вазифаларнинг мазмун-мохияти ва амалий ижроси билан боглиц мухим масалаларни урганиш, шунингдек, ушбу фаолиятнинг ташкилий-хуцуций ва тактик асосларини такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чициш.

Дунёдаги йирик илмий-амалий тадкикот марказлари томонидан утказилган тадцицот натижалари шуни курсатмокдаки, аксарият холларда экстремистик фаолият минтацавий ва халцаро жиноий алоцаларга эгалиги кузатилган. Статистик

1 Ашуров, О. У. (2022). Интернет орцали ёшлар орасида экстремистик гоялар тарцалишининг салбий оцибатлари!. JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH, 5(4), 240-247.

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

маълумотларнинг курсатишича, экстремистик ташкилотлар 2020 йилга келиб, 2000 йилга цараганда 3 баробар куп халкаро алоцаларга эга булган ва уларда янада йирикрок молиявий ресурслар тупланган2. Шу боис, халкаро хусусиятга эга экстремистик ташкилотлар хамда уларнинг фаолиятида иштирок этган шахсларни учун жавобгарликни огирлаштирувчи жиноий-хукукий нормаларни тартибга солиш ва у билан боглик конунчилик нормаларини такомиллаштириш экстремизмга царши курашиш сиёсатининг ута мухим йуналиши сифатида царалмоцда. Хозирги кунда амалдаги жиноят конунчилигида экстремизмга царши кураш чораларини белгиловчи нормаларни назарда тутмайди. Бу эса келгусида экстремизмга царши курашга царатилган жиноят конунчилигининг махсус нормаларини такомиллаштириш ва оптималлаштиришни талаб этади3.

Экстремизм тушунчасини жиноий хатти-харакатнинг муайян куриниши сифатида юридик жихатдан квалификация цилиш заруратидан ташцари, тарихий илдизларини, юзага келишининг ижтимоий - психологик сабаб ва оцибатларини урганиш, нихоят, сиёсий жихатдан тахлил цилиш эхтиёжи тугилмоцда. Шу сабабли биз экстремизм тушунчасининг маъно-мазмунини ёритиб утишимиз мацсадга мувофиц булади.

Экстремизм (лотинча-"ацл бовар цилмас даражада», "хаддан ошиш") жамиятда цабул цилинган цонун-цоидаларга зид радикал царашлар ва харакатларни англатади. Уларга диний тус бериш эса, диний экстремизмга олиб келади. Узбекистон Республикасининг 2018 йилда цабул цилинган "Экстремизмга царши курашиш» тугрисидаги цонунда экстремизмга шундай таъриф берилган "Ижтимоий-сиёсий вазиятни бецарорлаштиришга, Узбекистон Республикасининг конституциявий тузумини зурлик билан узгартиришга, хокимиятни зурлик ишлатиб эгаллашга ва унинг ваколатларини узлаштириб олишга, миллий, ирций, этник ёки диний адоват цузгатишга царатилган харакатларнинг ашаддий шакллари ифодасидир"4. Шу сабабли, ушбу цонундаги экстремистик гоянинг асл мохиятини, келиб чициш сабабларини ва фуцароларнинг ацидапараст гоялар таъсири остига тушиб цолиш сабабларини урганиб чициш зарур.

Экстремистик фаолият - цуйидагилар:

- Узбекистон Республикасининг Конституциявий тузуми асосларини зурлик билан узгартиришга, худудий яхлитлиги ва суверенитетини бузишга;

- хокимиятни ваколатларини эгаллашга ёки узлаштиришга;

- цонунга хилоф куролли тузилмалар ёки уларда иштирок этишга;

- террорчилик фаолиятини амалга оширишга;

- зурлик ёки зурлик ишлатишга ошкора даъват цилиш билан боглиц холда миллий, ирций, этник ёки диний адоват цузгатишга;

- жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига тахдид солувчи материалларни тайёрлаш, сацлаш, тарцатиш ва намойиш этишга, шунингдек, экстремистик ташкилотларнинг

2 Ашуров, О. (2024). Фирибгарлик жиноятини аницлаш ва фош этишнинг назарий тушунчалари!. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук, 4(1), 61-69.

3 Ашуров, О. (2023). Вояга етмаганларга нисбатан жиноий зуравонликларнинг профилактикасини такомиллаштириш!. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук, ^(Special Issue), 128-132.

4 2018 йил 30 июль кунидаги "Экстремизмга карши кураш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси цонуни // Тошкент - 2018. - 30 июль.

s#

Ws,

5 Ш.М. Мирзиёев. "Миллий тарацциёт йулимизни цатьият билан давом эттириб, янги босцичга кутарамиз". Тошкент. "Узбекистон". 2017 й. 505 бет.

6 Ашуров, О., & Искандаров, Н. (2023). Жазони ижро этиш муассасалари тезкор булинмалари ва худудий ички ишлар органлари тезкор булинмаларининг х,амкорлигини ривожлантириш!. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 217-221.

é

Ws,

7 Ашуров, О. У. (2023). Хотин-цизлар ва болалар хуцуцлари, эркинликлари дамда цонуний манфаатларини ишончли димоя цилиш тизимини такомиллаштириш. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 25(2), 49-53.

8 Masharipov, T. (2022). КОРРУПЦИЯ БИЛАН БОГЛИК; ЖИНОЯТЛАРНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ БУЙИЧА УТКАЗИЛАДИГАН ТЕЗКОР-КИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ. Science and innovation, 1(C7), 295302.

9 Ашуров, О., & Назирхужаев, О. (2023). Ички ишлар органлари томонидан цасддан одам улдириш жиноятларини фош этишда тезкор-цидирув тадбирларини утказиш самарадорлигини оширишнинг ижобий омиллари. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 205-209.

10 Асракулов, М. М., & Машарипов, Т. Э. (2022). ЁШЛАР-КЕЛАЖАК БУНЁДКОРИ. Journal of new century innovations, 18(5), 293-300.

é

Ws,

References:

1. Ашуров, О. У. (2022). Интернет орцали ёшлар орасида экстремистик гоялар тарцалишининг салбий оцибатлари!.JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH, 5(4), 240-247.

2. Ашуров, О. (2024). Фирибгарлик жиноятини аницлаш ва фош этишнинг назарий тушунчалари!. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук, 4(1), 61-69.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

3. Ашуров, О. (2023). Вояга етмаганларга нисбатан жиноий зуравонликларнинг профилактикасини такомиллаштириш!. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук, ^(Special Issue), 128-132.

4. 2018 йил 30 июль кунидаги "Экстремизмга карши кураш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси цонуни // Тошкент - 2018. - 30 июль.

5. Ш.М. Мирзиёев. "Миллий тарацциёт йулимизни цатьият билан давом эттириб, янги босцичга кутарамиз". Тошкент. "Узбекистон". 2017 й. 505 бет.

6. Ашуров, О., & Искандаров, Н. (2023). Жазони ижро этиш муассасалари тезкор булинмалари ва худудий ички ишлар органлари тезкор булинмаларининг х,амкорлигини ривожлантириш!. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 217-221.

7. Ашуров, О. У. (2023). Хотин-цизлар ва болалар хуцуцлари, эркинликлари х,амда цонуний манфаатларини ишончли х,имоя цилиш тизимини такомиллаштириш. Образование наука и инновационные идеи в мире, 25(2), 49-53.

8. Masharipov, T. (2022). Коррупция билан боглиц жиноятларнинг олдини олиш буйича утказиладиган тезкор-цидирув тадбирларини ташкил этиш. Science and innovation, 1(C7), 295-302.

9. Ашуров, О., & Назирхужаев, О. (2023). Ички ишлар органлари томонидан цасддан одам улдириш жиноятларини фош этишда тезкор-цидирув тадбирларини утказиш самарадорлигини оширишнинг ижобий омиллари. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 205-209.

10. Асрацулов, М. М., & Машарипов, Т. Э. (2022). ЁШЛАР-КЕЛАЖАК БУНЁДКОРИ. Journal of new century innovations, 18(5), 293-300.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.