1YOSHLAR ISHSIZLIGI IJTIMOIY MUAMMO SIFATIDA
U. U. Ilxomov
Stajyor o'qituvchi, O'zbekiston Milliy universiteti, Toshkent, O'zbekiston
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada muallif ishsiz yoshlarning jamiyat hayotiga va guruhlarda o'z salohiyati hamda malakalarini ko'rsatish maqsadida olib borilgan tajribalarini tadbiq qilish uchun yoshlarning ishsizligini o'rganish bilan asoslanadi. Bugungi kunda yoshlar faolligi, ishsizligi masalalari juda ham dolzarb masala ekanligini inobatga olgan holda, ular jamiyatning faol qatlami sifatida shakillanishlarida yoshlar ishsizligining ahamiyati ochib berilgan. Jamiyat hayotida yoshlarning ishsizligini o'rganishda olimlarning fikrlariga tayanib, ishsizlik muammosini o'rganishda, jamiyat rivoji uchun maqolada yoshlar ishsizligini o'rganish asos qilib olingan.
Tayanch so'zlar: ishsizlik, faol yoshlar, bandlik, band bo'lmagan yoshlar, layoqatli yoshlar, mehnat, muvaffaqiyatli yoshlar, yoshlar metodologiyasi, ishlab chiqarish
YOUTH UNEMPLOYMENT AS A SOCIAL PROBLEM
U. U. Ilhomov
Intern teacher, National University of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan
ABSTACT
In this article, the author is guided by the study of the unemployment of young people in order to implement the experiences of unemployed youth in order to show their potential and qualifications in the life of society and in groups. Taking into account the fact that today the issues of youth activism, unemployment are a very urgent issue, the importance of youth unemployment is revealed in their formation as an active layer of society. In the study of the unemployment of young people in the life of society, relying on the opinions of scientists, in the study of the problem of unemployment, the study of youth unemployment was taken as a basis in the article for the development of society.
Keywords: unemployment, active youth, employment, unoccupied youth, competent youth, labor, successful youth, youth methodology, production.
Yoshlarni o'rganishda ushbu qoida shuni anglatadiki, har qanday yoshlar muammosini sotsiologik o'rganish fundamental nazariy asosga, haqiqiy materialni
April 20, 2024
257
olish metodologiyasiga fundamental yondashuvlarni belgilaydigan uslubiy asoslarga, uni amaliy maqsadlarda tushuntirish va qo'llashga asoslangan bo'lishi kerak. Yoshlar faoliyatining har qanday jihatini zarurat bilan o'rganish, birinchi navbatda, "yoshlar" tushunchasini, alohida, o'rganilayotgan guruhlarni (shahar yoshlar, qishloq yoshlar, ishchi yoshlar, talaba yoshlar va boshqalar) aniqlashtirishni, o'z taqdirini o'zi belgilash tushunchalarini qabul qilishni o'z ichiga oladi.Yoshlar yashaydigan va ishlaydigan ijtimoiy jarayonlarda o'z o'rnini topishi jamiyat taraqqiyoti uchun muhim hisoblanadi. Murakkab ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida ishsizlikning oqibatlarini birma-bir baholash mumkin emas. U ham salbiy ham ijobiy ahamiyatga ega. Vaqt o'tishi bilan ishsizlikka munosabat o'zgardi. XX asrning boshlarida u «ijtimoiy yovuzlik», asrning o'rtalarida - bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar uchun tabiiy hodisa sifatida qaraldi. Hozirgi vaqtda ishsizlik barqaror ijtimoiy-iqtisodiy hodisadir. Zamonaviy dunyoda, global iqtisodiy inqiroz sharoitida bandlik muammosi dolzarb hisoblanadi.
Yoshlar ishsizligining iqtisodiy oqibatlari milliy ishlab chiqarish hajmining pasayishini o'z ichiga oladi. Bunday vaziyatning vizual tasviri bizga Oaken qonuni deb ataladi. Artur Ouken qonunni ishlab chiqdi, unda haqiqiy ishsizlikning tabiiy darajadan oshib ketishining har 1 foizi haqiqiy YaIMning potentsialdan 2,5 foizga orqada qolishiga olib keladi [1]. Mehnat bozori iqtisodiyotda juda muhim rol o'ynaydi. Juda murakkab tarqatish mexanizmi sifatida u ishchilar va ish joylari o'rtasidagi aloqani ta'minlaydi. Shunday qilib, u mahsuldorlikka, o'sish sur'atlariga va iqtisodiyotning boshqa ko'plab parametrlariga ta'sir qiladi. Ishsizlik darajasi mamlakat iqtisodiy rivojlanish darajasining muhim ko'rsatkichidir. Bu jamiyatdagi ishsiz fuqarolar va doimiy ish joylariga ega bo'lganlar o'rtasidagi nisbatni aks ettiradi [2].
Yoshlar har qanday jamiyatning kelajagi, shuning uchun yoshlar ishsizligi keyingi rivojlanish uchun eng qiyin va tahdidli oqibatlarga olib keladi [3]. Yoshlarning ishsizligi-bu ijtimoiy-iqtisodiy hodisa bo'lib, unda mehnatga layoqatli yoshlar ish izlaydilar va unga kirishga tayyor, ammo mehnat qilish huquqini amalga oshira olmaydilar va shu bilan asosiy tirikchilik vositalarini yo'qotadilar [4]. Yoshlar o'ziga xos ijtimoiy-demografik xususiyatlariga ko'ra jamiyat va davlat tomonidan har tomonlama qo'llab-quvvatlanishni talab qiladigan eng zaif ijtimoiy guruhlardan biridir. Shuning uchun ham ko'pgina mamlakatlarda yoshlar ijtimoiy siyosatning alohida obyekti bo'lib, uning mohiyati yosh avlodning jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy jarayonlariga samarali integratsiyalashuv hisoblanadi. Yoshlar ishsizligi deganda 18 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan odamlar ishsiz va faol ish izlayotgan holat tushuniladi. Bu jiddiy muammo, chunki kelajakda o'z yo'lini
258
^_April_20,_2024_
International Scientific and Practical Conference
endigina boshlayotgan yoshlar ish topish va tajriba orttirishda qiyinchiliklarga duch kelishmoqda [5].
Yoshlarning ishsizligi ish joylarining yetishmasligi, yoshlarning past malakasi, yoshga qarab kamsitish va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy muammolar kabi turli omillar sabab bo'lishi mumkin. Yoshlar ishsizligi jiddiy ijtimoiy oqibatlarga olib keladi. Bu yoshlarning moliyaviy ahvolining yomonlashishiga, ularning o'zini o'zi qadrlashi va turmush darajasining yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Ishsiz yoshlar ruhiy salomatlik muammolari, ijtimoiy izolyatsiya va hatto jinoyatchilikka duch kelishi mumkin. Yoshlar ishsizligiga qarshi kurashish uchun turli darajalarda choralar ko'rish kerak. Bu yangi ish o'rinlari yaratish, yoshlarning malakasini oshirish, yoshlar o'rtasida tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash, shuningdek, ijtimoiy qo'llab-quvvatlash va ta'lim dasturlarini o'z ichiga olishi mumkin.
Yoshlarning ishsizligi jamiyatning ijtimoiy qadriyatlari va hayotiy manfaatlariga salbiy ta'sir ko'rsatib, aholining jismoniy va ma'naviy sog'lig'iga putur yetkazadi. Malaka va amaliy ko'nikmalar yo'qoladi, psixologik tushkunlik paydo bo'ladi, jamiyatda shafqatsizlik va jinoyatchilik, ijtimoiy ziddiyatlar kuchayadi, ajralishlar soni ko'payadi, asab, ruhiy va yurak-qon tomir kasalliklari tufayli kasalliklar soni ko'payadi, holatlar soni ko'payadi. o'z joniga qasd qilish va boshqa salbiy hodisalar. Yoshlar mehnat bozoridagi muammolar zamonaviy mehnat bozori talablari va ehtiyojlariga mutaxassislarni tayyorlash va hajmlari o'rtasidagi nomuvofiqlik bilan bog'liq. Shu bois kasb-hunar ta'limi muassasalari bitiruvchilari o'rtasida ishsizlik indeksi yil sayin ortib bormoqda. O'rta yoki oliy kasbiy ma'lumotga ega bo'lgan har uchinchi yosh mutaxassisdan biri, hatto bir nechtasi ishsiz maqomiga ega [6]. O'rganishlarga ko'ra, keyingi paytlarda ishsizlar bandlik xizmati organlarining xizmatlariga qiziqishi muayyan darajada pasayib ketgani quyidagi shart-sharoitlar bilan izohlanadi:
- taklif etilayotgan bo'sh ish o'rinlarining ishsizlar kasbiga mos kelmasligi,
- to'lanadigan ish haqi miqdorining kamligi,
- ish o'rinlarining vaqtinchalik tavsifga egaligi
- taklif etilayotgan aksariyat bo'sh ish o'rinlaridagi mehnat sharoitining og'irligi, zararli va xavfli ekanligi.
Bugungi kunda O'zbekistonning 2,4 million nafar fuqarosi mehnat migratsiyasida. Ularning 35 foizga yaqini 30 yoshgacha bo'lgan yoshlar hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirligi ma'lumotlariga ko'ra, bugungi kunda respublikamizda aholining o'sish darajasi yuqoriligi va mehnat bozoriga kirib kelayotgan yoshlar soni keskin oshganligi sababli, hudularda yetarli darajada ish o'rinlari tashkil etilmayotgani yoshlar ishsizligining ortishiga sabab bo'lmoqda. Qayd etilishicha, ishga kirmoqchi bo'lgan yoshlarga
April 20, 2024
259
santexnika, elektr ustasi, elektr-montajchi, tikuvchilik, sartaroshlik, oshpazlik, qandolatchilik yo'nalishlari bo'yicha ehtiyoj mavjud. Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirligi tomonidan fuqarolarga taklif qilinayotgan ishlar ko'pincha rad etiladi. Ular asosan ish beruvchilar tomonidan e'lon qilinayotgan bo'sh ish o'rinlariga belgilangan ish haqining miqdori qoniqtirmasligi, xususiy korxona va tashkilotlarda ishchi xodimlar uchun munosib shart-sharoitlar yaratilmagani, xususiy korxona va tashkilotlarda ish beruvchilar tomonidan belgilangan ish soatlari mehnat qonunchiligiga mos kelmasligi kabi sabablarga ko'ra rad etishadi [7].
Mahallalarda yoshlar bilan ishlash masalalarini muvofiqlashtirish bo'yicha Respublika komissiyasi ishsiz yoshlar va mehnat bozoriga kirib kelishi kutilayotgan bitiruvchilarning "fuqarobay" bandligini ta'minlash bo'yicha "Yoshlar bandligi dasturlari"ni ishlab chiqib, xalq deputatlari sessiyalarida tasdiqlash choralarini ko'radi. Aniqlanishicha, yil boshidan buyon jami 1,5 milliondan ortiq yangi ish o'rinlari yaratilganiga qaramay, "Yoshlar balansi"ga kiritilgan 105 ming yoshlar bandligi ta'minlangan bo'lsa, 180 ming nafardan ortiq yoshlar esa ishsiz qolmoqda. Jami 9 mln. nafar yoshlar "yaxshi", "o'rta", "og'ir" toifalarga ajratilgan. O'rganishlar o'tkazilgan hududlarda ayrim muammo va kamchiliklar aniqlanib, ularni bartaraf etish bo'yicha yordam ko'rsatildi. Xususan, "og'ir" toifadagi 364 ming nafar yoshlarning murojaatlaridan 17 foizi hal etilmagan. Respublika komissiyasi a'zolari —qizil" toifadagi yoshlar bilan birma-bir muloqot qilib, 4,3 ming nafar yoshning muammolari joyida hal etildi. Bundan tashqari, bor-yo'g'i 374 ming nafar yoshlar o'zini o'zi band qilgan. Joriy yilda 309 ming bitiruvchi mehnat bozoriga kirib kelishi inobatga olinsa, sektor rahbarlari, yoshlar yetakchilari va hokim yordamchilari o'rtasida amaliy hamkorlik yetarli emas, degan xulosaga kelingan. Shundan kelib chiqib, ishsiz yoshlar va mehnat bozoriga kirib kelishi kutilayotgan bitiruvchilarning "fuqarobay" bandligini ta'minlash bo'yicha "Yoshlar bandligi dasturlari"ni ishlab chiqib, xalq deputatlari sessiyalarida tasdiqlash choralari ko'rilmoqda. Yoshlarning ish bilan bandligining asosiy xususiyatlar yoshlarda mehnatga bo'lgan yangicha munosabatlarning shakllanayotganligi, yangicha qarashlarga ko'nikish va kelajakka qaratilgan yo'nalishni shakllantirish hisoblanadi. Ushbu sifatlarga ega bo'lish yoshlarda rivojlanish istiqbollarini belgilash va aniq qarorlar qabul qilishga imkon yaratadi. Ish beruvchilar va o'quv muassasalar o'rtasida an'anaviy aloqalarining sustligi, ular o'rtasidagi aniq maqsadli dastur va rejalarning mavjud emasligi, yosh mutaxassislarni maqsadli tayyorlash ko'lamlarining cheklanganligi ham bu jarayonga salbiy ta'sirini o'tkazadi. Raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish sohasida yoshlarning ish bilan bandligini ta'minlashda, birinchi navbatda, yosh mutaxassislarning kasbiy malakalari, zamonaviy texnologiyalar bilan ishlay olish
260
^_ApriL20_202£_
International Scientific and Practical Conference
imkoniyatlari, o'zgaruvchan sharoitlarga tez moslasha olish qobiliyatlari kabi muammolarni hal qilish hisobga olinadi.
Xulosa. Xulosa qilib shuni aytishimiz joizki, yoshlar ishsizligi muammosi jamiyat taraqqiyotida global muammolardan hisoblanadi. Yoshlar bandligini ta'minlash jarayonidan intellektual salohiyatli yoshlarni shakillantirishda, oliy ma'lumotli yosh kadrlarni tayyorlash muhim o'rin egallaydi. Mehnatga qiziqqan yoshlarda kasb-hunarga yo'naltirish bo'yicha dastur loyihalar ishlab chiqilishi kerak. Hozirgi kunda mahallalarda yoshlarning bandligini ta'minlash maqsadida, Yurtboshimiz tomonidan mahalla yettiligi tashkil etildi. Ish qidirishda yoshlarni qo'llab-quvvatlash.Muvaffaqiyatli ish qidirish uchun yoshlarni ma'lumot va resurslar bilan ta'minlash kerak. Bunga yoshlar rezyume tayyorlash, suhbatga tayyorgarlik ko'rish va bo'sh ish o'rinlarini qidirishda yordam olishlari mumkin bo'lgan ixtisoslashtirilgan bandlik markazlarini yaratish kiradi. Yoshlarga qiziqish va ko'nikmalarini aniqlash va munosib kasb tanlashda yordam berish uchun kasbga yo'naltirish ham muhimdir.Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda quyidagi taklif va tavsiyalarni keltirish mumkin:
> yoshlarning tadbirkorlik faoliyatidagi imkoniyatlarini oshirgan holda ularning bandligini ta'minlash, bu borada imkoniyati cheklangan yoshlarga alohida e'tibor qaratish;
> yoshlar tashkilotlarining infratuzilmasini yaxshilash hamda yoshlar bilan ishlash sohasida ta'sirchan mexanizmlarni qo'llash vazifalari asosida strategik yo'nalishlar belgilab olish;
> yoshlarning mehnat qobiliyatini va bandligini oshirish;
> yoshlarning o'z mutaxassisligi bo'yicha malakalarini oshirish va ularning innovatsiyalar sohasidagi bilimlarini rivojlantirish;
> yoshlarning jamiyat hayotidagi faol ishtirokini ta'minlash;
> yoshlarni ijtimoiy-siyosiy jarayonlardan xabardor qilishni takomillashtirish;.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, hozirgi davrning keskin globallashuvi, voqealarning tezkorligi va biz yashayotgan zamonning sifat o'zgarishlari shubhasiz yoshlar hayotiga bevosita ta'sir qilmoqda. Hozirgi davrdagi olib borilayotgan keng-ko'lamli isloxotlar o'z natijasini berishi, mamlakatda fuqarolik jamiyati qurish vazifalari yoshlarning ijtimoiy jarayonlarda nechog'lik ishtirok etayotganligiga bog'liqdir.
REFERENCES:
1. Корицкий, A.B. Введение в теорию человеческого капитала: Учеб. пособие / A.B. Корицкий. Новосибирск: СибУПК, 2000. - 112 с.
April 20, 2024
261
2. Зайцева И. А. Безработица как одна из глобалных проблем современного мира//ПолитБоок
3. Иванова В. Н. Чибисова Д. П. Векторы повышения инновационного уровня страны на основе соблюдения прерогатив молодежи//Инновационное развитие АПК: сб. науч. ст. участников Междунар. научно-практ. конф. - 2017. - С. 9-30. . Экономика и экономические науки. - 2017. - № 2. - С.160-175.
4. Волонина Н. А. Безработица молодежи//Экономика, предпринимательство и право. - 2012. - №1. - С. 9-14.
5. Безработица молодежи как социальная проблема (xn—J1ahfl.xn—p1ai)
6. Безработица среди молодёжи: причины, социалные последствия и возможные пути их решения (снаука.ру)
7. Yoshlar ishsizligi: Muammo bor, yechim esa... (uza.uz).
8. Alikariev N.S., Alikarieva A.N. Oliy ta'lim sifati menejmenti tizimini rivojlantirish konsepsiyasi//"Ijtimoiy tadqiqotlar jurnali" (www.tadqiqot.uz\soci) elektron jurnali. №1. - Toshkent, 2020. - B. 7-18. DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9297-2020-1
9. Xusanova X.T. Талаба ёшлар социал категориясини урганишда мултидисциплинар ёндашув. Ижтимоий фанлар электрон журнали № 2 (2019) 02-12-2019.
10. Заитов Э. Mahallaning o 'rganilishida tarixiy yondashuv //Журнал социальных исследований. - 2024. - Т. 7. - №. 1.
11. Сабирова У. Sotsiologik monitoring yaratishning nazariy-uslubiy asoslari //Журнал социальных исследований. - 2024. - №. SI-1.
12. Kholbekov A.J. "Jamiyat ijtimoiy sohasi" tushunchasiga doir. // "Zamonaviy dunyoning ijtimoiy manzarasi va jamiyat tuzilmalari transformatsiyasi" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya materiallari tuplami (Toshkent sh., 25-may 2023.). -Toshkent : UzMU. - B/ 53-56.
13. Жиянмуратова Г.Ш. Ёшларни ижтимоий куллаб-кувватлашнинг меъёрий-хукукий асослари / Фалсафа ва хукук. - Тошкент, 2023. - №3. - Б. 46-49. / https://scholar.google.com/citations?view op=view citation&hl=ru&user=fdboTmY AAAAJ&citation for view=fdboTmYAAAAJ:738O yMBCRsC
14. Ahmedova F.M, Ta'limni rivojlantirishdagi ustuvor vazifalar//Zamonaviy dunyoning ijtimoiy manzarasi va jamiyat tuzilmalari transformatsiyasi» mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya materiallar to'plami. - Toshkent, .2023
262
^_Apnl_20,_2024_
International Scientific and Practical Conference
