ҚҰҚЫҚ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ МЕХАНИЗМІНДЕГІ ЛОББИЗМНІҢ САЯСИ БАҒДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

ЭОЖ 342

Ц¥к;ьщ ШЫГАРМАШЫЛЬЩ МЕХАНИЗМ1НДЕГ1 ЛОББИЗМНЩ САЯСИ БАГДАРЫ

Н^рыш Зина Зинелкызы

Жалпы зац ndndepi кафедрасыныц доцент1,цщъщмагистр1., полиция подполковнигi, Цазащстан Республикасы 11ММ. Бвкенбаев атындагы Ащтвбе зац институты Ащтвбе щ., Цазащстан Республикасы;е-тай: [email protected]

Исибаева Елизавета Има^аликызы1

Цущыщтану кафедрасыныц доцентi, тарих гылымдарыныц кандидаты,

Ц. Жубанов атындагы Ащтвбе в^рлж университетi,

Ащтвбе щ., Цазащстан Республикасы; e-mail: isibaeva liza @mail.ru

Аннотация. ^üsípsi замангы ец мацызды жаhандыщ проблемалардыц óipi - dip жагынан мемлекетты органдардыц, екгншг жагынан, щогамныц, жекелеген элеуметты топтар-дыц взара эрекеттесу1 мен взара эсер етуШц оцтайлы турлерт гздеу. Лоббизм бул тYбе-гейл1 мэселет шешуде ерекше мацызды рвл атщарады. Шынында да, щогамдыщ бгрлестгк-тер мен жеке щурылымдардыц мемлекетты органдардыц шешгмдерг мен саясатына эсер1 щаз1рг1 мемлекеттердщ квпшшггнде iс ЖYзiнде ЖYзеге асырылады. Осы тургыдан алганда, лоббизм паpламенттегi жэне мемлекетты билытщ атщарушы органдарындагы эpтYpлi топтар мен уйымдардыц мYдделеpiн ыгерыетудщ тиiмдi щуралы болып табыла-ды. Цущыщ шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш 6íp мYдделеpiн щамтамасыз етуге багытталган эрекет жеке тулгалар, эpтYpлi элеуметты топтар, щогамдыщ бipлестiктеpдiц бастамасымен щогамга кеpектi зацдарды щарауынажэне оныц щабылдануына атсалысуына мYмкiндiк береди Тарихи тамыры терец жэне лоббисты щы- Е зметтщ щалыптасщан дэстYpлеpi бар бipщатаp шет елдерде оны щущыщтыщреттеу тетi- Н гi жасалды жэне сэттi жумыс iстейдi. >

Мащалада Лоббизм, ец алдымен, мемлекет щущыгы ЖYйесiнiц щурылымдыщ элементi Н болып табылатын щущыщтыщ институт реттде зерттелт, лоббиста щызметт1 зацна- И малыщреттеу бойынша бipщатаp усыныстар беpiледi. Мащаланыц практикалыщ мацыз- Т дылыгы оныц тужырымдары зацнамалыщ актшердщ жобаларын эзipлеуге негiз болатын-дыгында.Лоббисты щызметтi реттеудщ негiзгi щагидаларыныц 6ípí оныц жариялылыгы, щогамга ашыщтыгы болуы керек. Бул сыбайлас жемщорлыщ квздертде кецтен щолданыла-тын квлецкелi лоббизмнщ формаларына жол ашады. Жариялылыщмемлекет пен щогамныц бipтутастыгыныц лоббисты операцияларын бащылау мYмкiндiгiн щамтамасыз етедi. Жариялылыщ кез-келген мYдделi тулга Yшiн щол жетiмдi лоббисты тiзiлiмдi щуруды, q тiзiлiмдегi ащпаратты Yнемi жацартып отыруды жэне желiде лоббисты есептеpдегi > ащпаратты орналастыруды щамтуы керек. П

Tyüíh свздер: лоббизм, щущыщ шыгармашылыгы, жеке тулга, саяси партия, топтар, В плюрализмщогамдыщ мYдде. В

1 Хат-хабарларга арналзан автор

х

е о

"U 2 А JZ

"и

ПОЛИТИЧЕСКАЯ ОРИЕНТАЦИЯ ЛОББИЗМА В МЕХАНИЗМЕ ПРАВОТВОРЧЕСТВА

Нурыш Зина Зинеловна

Доцент кафедры общих юридических дисциплин, магистр права., подполковник полиции, Актюбинский юридический институт МВД Республики Казахстан им. М. Букенбаева, г. Актобе, Республика Казахстан; е-mail: [email protected]

Исибаева Елизавета Имангалиевна

Доцент кафедры юриспруденции, кандидат исторических наук, Актюбинский региональный университет имени К. Жубанова, г. Актобе, Республика Казахстан; e-mail: isibaeva liza @mail.ru

Аннотация. Одной из важнейших глобальных проблем современности является поиск оптимальных форм взаимодействия и взаимовлияния государственных органов, с одной стороны, и общества, отдельных социальных групп, с другой. Лоббизм играет особенно важную роль в решении этой принципиальной проблемы. Действительно, влияние общественных объединений и частных структур на решения и политику государственных органов осуществляется практически в большинстве современных государств. С этой точки зрения лоббизм является эффективным средством продвижения интересов различных групп и организаций в парламенте и исполнительных органах государственной власти. Деятельность, направленная на обеспечение определенных интересов физических лиц и групп в правотворчестве, позволяет по инициативе физических лиц, различных социальных групп, общественных объединений рассматривать и принимать участие в принятии законов, необходимых обществу. В ряде зарубежных стран, имеющих глубокие исторические корни и сложившиеся традиции лоббистской деятельности, разработан и успешно функционирует механизм ее правового регулирования.

В статье исследуется Лоббизм, прежде всего, как правовой институт, являющийся структурным элементом системы государственного права, дается ряд рекомендаций по законодательному регулированию лоббистской деятельности. Практическая значимость статьи заключается в том, что ее выводы являются основой для разработки проектов законодательных актов. Одним из основных принципов регулирования лоббистской деятельности должна быть ее гласность, открытость обществу. Это открывает путь ^ к формам теневого лоббизма, широко используемым в источниках коррупции. Гласность обеспечивает возможность контроля лоббистских операций единства государства и об-

<

е щества. Публичность должна включать в себя создание общедоступного реестра лобби-

X

стов для любого заинтересованного лица, регулярное обновление информации в реестре и о размещение информации в отчетах лоббистов в сети.

2 Ключевые слова: лоббизм, правотворчество, личность, политическая партия,группы,-£ плюрализм, общественный интерес.

< m

ь

-Q

с;

ш tí Ч О X

<

<

POLITICAL ORIENTATION OF LOBBYING IN THE MECHANISM OF LAW-MAKING

Nurysh Zina Zinelovna

Associate Professor of the Department of General Legal Disciplines,

b Master of Law, Police Lieutenant Colonel, Aktobe Law Institute

s of the Ministry of Internal Affairs of the Republic

k of Kazakhstan named after M. Bukenbayev,

Aktobe, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

s b

Isibayeva Elizaveta Imangalievna

Associate Professor of the Department of Jurisprudence, Candidate of Historical Sciences Aktobe Regional University named after K. Zhubanov,

Aktobe, Republic of Kazakhstan; e-mail: isabaeva liza @mail.ru

Аbstract One of the most important global problems of our time is the search for optimalforms of interaction and mutual influence of state bodies, on the one hand, and society, individual social groups, on the other. Lobbying plays a particularly important role in solving this fundamental problem. Indeed, the influence ofpublic associations and private structures on the decisions and policies of state bodies is carried out in almost most modern states. From this point of view, lobbying is an effective means of promoting the interests of various groups and organizations in Parliament and executive bodies of state power. Activities aimed at ensuring certain interests of individuals and groups in law-making allow, on the initiative of individuals, various social groups, public associations, to consider and participate in the adoption of laws necessary for society. In a number of foreign countries with deep historical roots and established traditions of lobbying activities, a mechanism for its legal regulation has been developed and is successfully functioning.

The article examines Lobbying, first of all, as a legal institution, which is a structural element of the system of state law, gives a number of recommendations on the legislative regulation of lobbying activities. The practical significance of the article lies in the fact that its conclusions are the basis for the development of draft legislative acts.One of the main principles of regulation of lobbying activities should be its transparency, openness to society. This opens the way to forms of shadow lobbying, widely used in sources of corruption. Glasnost provides an opportunity to control lobbying operations of the unity of the state and society. Publicity should include the creation of a public register of lobbyists for any interestedperson, regular updating of information in the register and posting information in the reports of lobbyists on the network.

Keywords: lobbying, law-making, personality, politicalparty,groups,pluralism, public interest.

DOI: 10.52026/2788-5291 2022 70 3 47

X

Юркпе

^укык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардьщ белгш бiр мYДде-лерш камтамасыз етуге багытталган эре-кетп зац жYзiнде реттеу механизмшщ ен-пзшгенше бiршама уакыт бола койган жок. Жаца курлыкта он тогызыншы гасырда лоб-бистердщ эрекетш реттеспру турасында база, мыц тогыз жYЗ кырык алтыншы жылы жаhанда лоббизм турасында алгаш норматив^ кукыктык акт енпзшдь 1996-жылы Конгресс пен Сенатта гана емес, аткарушы бишктщ кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-лерш камтамасыз етуге багытталган эрекетш реттейтш зац ^шше ендь Зац жYзiн-де лоббизммен уйымдаскан лоббистер мен лоббиспк компаниялар айналысады [1,23-б.]. ¥йымдаскан мYДделердi коргаумен ар-найылап курылатын билiктiц мемлекеттiк органдарымен байланыс бeлiмiайналыса-ды. Ал кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-лерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет

фирмалар акылы непзде мемлекеттiк орган-дардыц тапсырысын орындаумен шугыл-данады.Жалпы айтканда, оньщ кызметiн коргаушыныц кызметiмен сэйкестендiру-ге болады. ^укык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган фирмалар езшщ клиенттерi, есеп-кисапта-ры женiндегi мэлiметтердi жария етуге мш-деттеледi

Зерттеу эдктер1

Лоббизмнщ саяси багдарын, аткаратын кызметiн бiлу максатында жалпы гылыми эдiс колданылды. Салыстырмалы-кукыктык зерттеу эдiсi бул макаланы жазу барысында непзп колданылган эдiс болып табылады, ейткеш ол макаланы зерттеудщ ерекшель пн жэне зерттелетiн мэселеге деген кезкара-стыц жацалыгын бiлдiредi. Макала казiргi тацдагы кукык шыгармашылыгындагы лоббизмнщ негiзгi мэселелерiн аныктап, А^Ш, Еуропалык Одак, Ресей сынды мемлекет-

ы А

о х о Д А

сг

В

сп А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

тердщ кепжылдык тэжiрбиесiн пайдалану аркылы оны шешудi карастырады.

Талкылау

^укык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш 6ip мYДде-лерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет - бул эртYрлi азаматтык топтар мYДделерiн мемлекеттiк органдардьщ зац шыгарушы жэне экiмшiлiк кызметше бiрлесiп эсер ету аркылы юке асыру жYЙесi мен тэжiрибесi болып табылады. Лоббизм - эрi тYзетушi, эрi баскарудыц механизмi мемлекетке катысты азаматтык когам, олардыц арасындагы керi байланыс механизмi [2,119- б]. Керi бай-ланыс жэне коммуникация модельдершщ тужырымдамасыныц езi когамдык катына-старга кебiрек тэн болгандыктан, бул пэн-нщ соцгы жылдары лоббизмдi зерттеумен байланыстырылуы мYмкiн. Сонымен катар, бул тэсiл толыгымен дурыс емес, ейткеш лоббизм кебiнесе саяси емес максаттарга жету Yшiн саяси, жеке жэне букаралык ком-муникацияныц калыпты, арнайы емес, кец таралган эдiстерiн колданады.^укык шыгар-машылык механизмiндегi лоббизмнщ саяси багдары мынада:

1. ^укык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-

^ лерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет-S т жYзеге асыратын топтар азаматтар мен ° мемлекеттщ арасында делдалдык кызметш ^ жYзеге асырады. Брокерлiк эуелi хабар ал-1 масу саласында керiнiс табады;

2. ^укык шыгармашылыгындагы жеке s тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-| лерш камтамасыз етуге багытталган эре-

0 кет когамдык мYДделер плюрализмiнiц

1 кызметiн жYзеге асырады. ^укык шыгар->s машылыгындагы жеке тулгалар мен топтар-g дыц белгiлi бiр мYДделерiн камтамасыз ету-

< ге багытталган эрекетп эрдайым адамдар с тобы орындайды [3,114-б]. Бiрак кукык

< шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен ¡5 топтардыц белгiлi бiр мYДделерiн камтама-

сыз етуге багытталган эрекет нэтижелершщ tj салдары елеулi болады. Жекелеген жагдай-о ларда мемлекеттiц калыц топтарына эсерш о тигiзбей коймайды;

3. ^укык шыгармашылыгындагы жеке t^ тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-g лерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет Ь баска мYмкiндiктерi жок топтарга саяси ^ шешiмдердi кабылдау мен жYзеге асыруга ^ катысуга мYмкiндiк бере отырып, демокра-Ь тиялык екiлдiктiц конституциялык жYЙесiн m толыктырады.

^укык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-лерш камтамасыз етуге багытталган эре-кетпнщ iшiнде ыкпалды адамдармен жеке байланыс арналарын пайдалану бастапкы орын алады (сексен пайыз). Ол Yшiн ез мYД-делерiн табыспен кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет Yшiн непзп кызметтерде «ез» адамдарыныц болуы жэне оларды де-меу мацызды. Белгiлi-бiр азаматтардыц ез корпоративтiк мYДделерiн кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекеттщ екiншi мацызды тэсiлiн белгш^р лауазымды тулгаларга пара беру деп карастыруга болады (кырык Yш пайыз). Бул сыбайлас жемкорлыкка жол ашады жэне шенеунiктерге жагдаят тугызады. ^азакстанда танымалдыгы бой-ынша Yшiншi орын алатын кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган уйымдаскантэсш бул топ мYшесi ретшде букаралык акпарат курал-дары жэне гылыми конференцияларда сез алу болып табылады (жиырма алты пайыз). ^азакстанда ец кеп таралган тэсш болып кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекетш жY-зеге асыратын топтардыц элеуметпк-кон-ституциялык актiлердi дайындап кабылдауы болып саналады (24%). Келесщукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет кетерiлiстер мен ере-уiлдер, адамдардыц ерiктi одагымен ел шш-дегщимылдар аркылы эсер ету болып табылады (16-18%). Сайып келгенде, бiздiц елде бул эдiс оц эсерш берген жок. ^азакстанда соцгы жэне ец кеп таралган кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет- бул сараптамалык жэне акпараттык курылымдарды пайдалану жэнешенеушктщ мекендер мен жеке шару-ашылык бiрлестiктерге баруын уйымдасты-ру болып табылады (6-10%). ^азакстанда жергшкп ерекшелiктi колданатын кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекетп толык пайдалану Yшiн мыналар кажет:

1)кажеттi зац шыгару базасын куру. Ягни ел Парламентшщ кукык шыгармашылыгын-

дагы жеке тулгалар мен топтардыц белгiлi бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багыт-талган эрекеткызмет туралы зацды кабыл-дауы. Бул оны зац аясында ресмилендiредi. Саяси эрекеттi жариялайды;

2)парламенттiк кызмет тэжiрибесiн жеделдету. Бул дегенiмiз - парламент-тiк кызмет тэжiрибесiне эртYрлi кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет ететш коман-далары бар зац шыгару органыныц эсер ету курылгысын жасап енпзу;

3)курылымдык Yстемдiк ететiн билшке карсы козгалыстар калыптастыру;

4)кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДде-лерiн камтамасыз етуге багытталганэрекет процесiн реттеу эдiстерi мен куралдарына ецдеу. Бул бYкiл кукык шыгармашылыгындагы жеке тулгалар мен топтардыц белгш бiр мYДделерiн камтамасыз етуге багытталган эрекет институты Yшiн оныц кайта шыркы бузылмауына дейiн аса келецсiз сал-дарына жол бермеуге мYмкiндiк бередi.

Сондай-ак, лоббизм экономикалык, эле-уметтiк, элеуметпк-мэдени болып бeлiнедi [4,13-б]. ^ызмет салаларына CYЙене отырып, салалык жэне аймактык лоббизмдi ажырата-ды. Лоббизм классификациясын iшкi жэне сырткы деп белуге болады.1шю лоббизм, мYДделi топтардыц eкiлдерi - депутаттар, Yкiмет мYшелерi жэне президенттщ айнала-сындагылар - саяси институттарга енпзш-генде.Сырткы лоббизм, сырттан билiкке кысым жасалганда.Осындай кезкараспен белюетш саясаттанушылардыц пiкiрiнше, КСРО-да 60-жылдардыц ортасынан бастап - 70-жылдардыц басына дешн. саяси жYЙе бэсекеге кабiлеттi болады, сондыктан мYД-делiк топтардыц калыптасу процесi жYредi, осы тэсiл шецбершде кецестiк когамдагы кызыгушылык топтарыныц ерекшелштерше Yш кезкарас калыптасты:кызыгушылык топ-тары кэаби когамдастыктар негiзiнде куры-лады [5,23-б]. Америкалык саясаттанушы М.Лодж топтык сана, топтык кундылыктар жэне элеуметпк мэртебе сиякты белгiлер негiзiнде мYДделердiц бес тобын аныкта-ды: а) партиялык аппарат, б) экономикалык аппарат, в) офицерлер корпусы, г) адвокат-тар, д) мэдениет кайраткерлерц сонымен катар мYДделiк топтар осы немесе баска мэселе бойынша жалпы саяси устанымдар, кундылыктар мен кезкарастар негiзiнде уй-ымдастырылады, Ф.Браун модернизаторлар мен консерваторлар, ревизионисттер мен

догматистер сиякты топтарды аныктады; кызыгушылык топтары кэсiби топтар мен саяси багыттардыц бiрлiгi негiзiнде куры-лады деп санаган [6,114-б]. Осы тэсiлдi керсете отырып, Д.Лейн кецеспк мYДделi топтарды былайша жiктедi: а) саяси элита; б) аппараттагы институционалдык позиция-сы бар топтар; в) адал оппозиционерлер; г) шекп топтар; д) жат топтар. Yшiншi тэсiлдi орыс саясаттанушысы С.Перегудов тужы-рымдады. Оныц пiкiрiнше, кецестiк когамга катысты мYДделiк топтар туралы емес, мем-лекеттiц катац бакылауындагы жэне катац мемлекеттiк шецбердегi корпорациялардыц жумыс iстеуiмен сипатталатын бюрократи-ялык корпорация жYЙесi туралы айту эдшет-п. Орталыктандырылган жоспарлы экономика жагдайында корпоративтi басшылар мемлекеттен максималды материалдык жэне каржылык ресурстарды «кагып алуга» умтылды. Партиялык-саяси элита аныктаган корпорацияныц мэртебесi экономикалык ре-сурстардыц бiр бeлiгiн алу мYмкiндiктерi мен мeлшерiне байланысты болды. Кецеспк кезецдегi ец iрi жэне ыкпалды экономикалык корпорацияларга эскери-eнеркэсiп ке-шенi (МИК), агроeнеркэсiп кешенi (АЭК), машина жасау жэне химия кешендерi кiрдi. Тэж1кстанныц eзiндiк ерекшелiгi - азамат-тык когамныц пассивтi рель Жогары салык, Е ецбек жагдайыныц нашарлыгы, элеуметтiк р анемия - когамныц ец осал саласы. Бул мэсе- И лелердi шешу Yшiн азаматтык когамды жан- и дандыру кажет, бул проблемаларды шешуге р болатындыгын тYсiндiру керек, лоббизм ин- У ститутыныц кемепмен жэне лоббизм кыз- А меп олардыц мYДделерiн алга жылжытуды А камтамасыз етедь Саяси лоббизм - казiргi о саяси жYЙенiц мацызды аспектiсi [7, 82-б]. Д Ол кездесулерде етюр талкыланатын мем- Е лекет кызметiнiц барлык салаларын дамыта Ь алады. ТэжiкстанFа елдiц элеуметпк сала- В сын дамыту кажет, бiрак ол Yшiн экономи- И калык саясатты оцтайландыру кажет. Саяси р билiк муны жаксы тYсiнедi жэне мацызды В салаларды реформалауFа бар кYшiн сала- О ды, бiрак экономикалык саясатты тиiмдiрек и дамыту Yшiн кeшенiц артында саясат пай- ф да болады, ол элi кYнге дейiн мемлекеттiц р саяси институтына кiрмейдi. Ел экономи- Ц касы реформалауды кажет етед^ eзектiлiгi и саяси лоббиде, ел басшысыныц елдiц эко- к номикалык eсуiнiц тиiмдiлiгiн арттыруFа № KызыFушылыFында кeрiнедi. Саяси зертте- ( улер керсеткендей, механизмнщ дурыс жу- — мыс iстеуi Yшiн лоббизм институтын куру о керек. Саяси мYДделер мен коFамдык пiкiр 2

бiр-бiрiне сэйкес келуi жэне толыктырылуы керек. Тэжшстан - табиги ресурстарга бай аграрлык ел. Азык-тушк байлыгын жYзе-ге асыру жэне кeршi елдерге экспорттау - казiрri Yкiметтiц басты мшдеть Лоббизм институты тапсырманы тезiрек орындауга кeмектеседi. Лоббистiк кызмет институтын юке асыру принциптерi жария жариялылык, акпараттыц сенiмдiлiгi, ец бастысы, муныц бэрi Тэжiкстан Республикасыныц адам мен азаматтыц кукыктары мен бостандыктарын сактауга непзделген зацдылык негiзiнде жY-зеге асырылатын болады.Осылайша, саяси институт ретiндегi лоббизм когам тиiмдi азаматтык позицияны калыптастыра ала-ды жэне саяси билшке экономикалык жэне элеуметтiк саясатты жогары децгейде жYзе-ге асыруга кeмектеседi. Ец алдымен, жеке кэсiпкерлердi элеуметтiк мэселелермен таныстырып, оларга эрекет ету еркiндiгiн беру керек. Еркш кэсiпкерлердiц кукыктары мен бостандыктарын шектеу мемлекеттiц каржылык саласын нашарлатады, дегенмен Yкiмет кэсiпкерлерге кысым жасайтыны белгiлi, ал кэсiпкерлерде мундай кукыктар жок. Нэтижесiнде бюрократиялык аппарат кэсшкерлердщ дэрменсiздiгiн пайдаланып, ез eкiлеттiктерiн терю пайдаланады. Жалпы лоббиизм угымы А^Ш - та XIX гасырдыц ™ екiншi жартысы-ХХ гасырдыц басында пай-8 да болды. Дэл сол жерде оган катысты каст тынастар (ец алдымен экономикалык мYДде-т лердi iлгерiлету) гылыми тYсiнiкке ушырап, 1 толыкканды, зацды саяси институт ретшде калыптасты. Бiрак лоббизм институтына деген кезкарас, тiптi А^Ш-та, мемлекеттiк ^ саясатты калыптастыруда оныц бiржакты оц о немесе таза терiс рeлi туралы айтуга мYм-х кiндiк бермейдь

Лоббиизм кубылыс ретiнде Ресейде § де бар, онда эртYрлi ^рЫстер бар. Мун-< дай ^р^стерте Президенттiц федералды с округтеп eкiлеттi eкiлi институты, мем-<1 лекетпк корпорациялар мен мемлекеттiк (З компаниялардыц мYДделерiн коргайтын Ре-^ сей Федерациясы Мемлекеттiк думасыныц ^ депутаттары кiредi. Лоббист мамандыгын о нормативтiк бекiтуге багытталган бастама-о ларды iлгерiлетуде лоббистердiц мYДделерiн ^ бiлдiретiн когамдык уйымдардыц белсен-^ дiлiгiн атап eткен жeн.

Осылайша, демократиялык мемлекет-Ь терде лобби институтын куру толыгымен ^ табиги сипатка ие жэне оныц Ресейде eмiр 5с CYPуiн мойындамау немесе саяси практика-Ь дан шыгару оныц оц эсер ету мYмкiндiгiне т байланысты гана мYмкiн емес. Сондыктан

Ресейде мундай катынастарды реттеуге ты-рыскан шет елдердiц тэж1рибесш зерттеу кажет деп санаймыз. Бул бiздi Ресей мен А^Ш-тагы лобби институтына салыстырма-лы талдау жYргiзу кажеттiлiгiне алып келедi.

Ресейдегi сыбайлас жемкорлыктыц аукы-мын ескере отырып, жеке бeлiм куру орын-ды кадам болып кeрiнуi мYмкiн, eйткенi бул багытты негурлым аукымды камту, кэсiби кадрларды тарту жэне сыбайлас жемкор-лыкка карсы кYрес пен сыбайлас жемкор-лыкка карсы ю-кимыл багытын кeбiрек жариялау кажет. Сондай-ак, жеке ведом-ствога осы салада когамдык уйымдармен, оныц iшiнде когамдык бакылау субъектiлерi ретiнде когамдык палаталармен кажетп байланыс орнату оцайырак болады.

Тагы бiр мацызды багыт-бизнес пен билш eкiлдерi арасындагы бейресми байла-ныстарды бiртiндеп азайту казiргi уакытта лоббизм туралы зацды кабылдаудыц орын-сыздыгыныц негiзгi себебi болып табылады, бул зацнаманы катайту аркылы да, колда-ныстагы зацнамалык жэне аткарушы билш органдарыныц регламенттерiне толыкты-рулар енпзу аркылы да мYмкiн. Бiрак со-нымен бiрге, оларды кыскартудыц мацызды багыты-бул Yлкен мэселенi шешу, атап ай-тканда, Ресей Федерациясы Президентшщ Экiмшiлiгiнен, Ресей Федерациясыныц Yкiметiнен жэне лоббистердщ негiзгi кYш-жiгерi шогырланган министрлштерден айырмашылыгы, Yлкен жариялылыкка ие Парламенттщ (Ресей Федерациясыныц Федералды Жиналысы) саяси салмагын арттыру.

Лоббизм кез-келген саяси жYЙе Yшiн табиги кубылыс, бiрак демократияландыру-дыц соцгы толкынын ескере отырып, оныц бiздiц мемлекетiмiздiц саясатындагы рeлi iс жYзiнде кYшейе тусуде. А^Ш тэжiрибесi кeрсетiп отыргандай: лоббизм мемлекетпк саясатты калыптастырудагы рeлiнiц анык еместiгiне карамастан, зацды гана емес, со-нымен бiрге зацды институт бола алады.

Зерттеу кeрсеткендей, Ресейдеп лобби институты зацсыз. Оныц зацсыздыгыныц негiзгi себебi-елдегi сыбайлас жемкорлыктыц билш Yшiн жYЙе курушы фактор ретшде жогары децгеш. Сондыктан, лоббизм институтын зацдастыру жэне зацда-стыру емес, сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл (оныц iшiнде карсы ю-кимылдыц кYшейтiлген декларациясы) жэне оган карсы ^рес билiк Yшiн бiрiншi орынга шыгады.

Лобби мемлекеттiк сегменттегi зацнама-

лык жэне шешiм кабылдау тетштерше эсер етуге баFытталFан. Бул аспект бойынша KOFамдык пiкiр калыптастыру турFысынан пиар кызмет болып кeрiнуi мYмкiн. Бiрак оныц коFамдык катынастардан белек аспекта - лоббизм кeбiнесе саяси максатты кез-дейдi жэне осы баFытта ыкпал ету куралы ретiнде колданылады. Алайда, коFамдык катынастарда институттардыц элеуметпк жэне экономикалык мYДделерi елге караFан-да кeбiрек бакыланады. Лобби жасайтын барлык топтар eздерiнiц де коFамдык мYД-делер Yшiн жумыс ютейтшдерш айтады. Бул KOFамдык кызыFушылык уFымы эр адамFа эр тYрлi болатындыFын кeрсетедi. Шешiм кабылдау козFалткышы кабылдаFан шешiм кай топ лоббизмде сэтп болFанына карамастан, eзi калаFан баFытта болады деген идея лоб-бизмнiц мацыздылыFына да, кемшшктерь не де назар аударады. Лобби - бул шешiм кабылдау тетiктерiн акпараттандыру эдiсi. Егер ол коFамдык катынастардыц негiзгi идеясынан алшактап кетсе, бул ыкпалды терiс пайдалану немесе параныц кандай-да бiр тYрiне экелуi мYмкiн. Жеке мYДделер Yшiн зац шы^арушы^а кысым жасауды мо-ральдык деп санауFа болмайды. Лоббизм, KOFамдык катынастар турFысынан зац шы^а-рушылардыц эсерше баFытталFан кызметтiц неFурлым мамандандырылFан тYрi, кейбiр KOFамдык катынастар практиктерi жекеле-ген мYДделер Yшiн Yкiмет басшылы^ыныц маFынасын камтитын жаFымсыз сез ретшде келтiредi. ^OFамдык катынастар мен лоб-бизмдi карастырFан кезде екi баFытта да белгiлi бiр коммуникация куралы колданылады. Максатты аудиторияны камты^ысы келетiн коFаммен байланыс жeнiндегi ма-ман кажет болFан жаFдайда тшсп макалалар мен графиктердi дайындайды. Лоббист сол эдют eзi тац калдырFысы келетiн адамдар Yшiн де колдана алады. ^OFаммен байланыс жэне лоббизм де жоспарлаетан жумыс. ^OFаммен байланыс жэне лоббизм де осы мэселе бойынша егжей-тегжейл зерттеулер мен кец бiлiмдi кажет етедi. Сонымен бiрге KOFаммен байланыс жумысы да, лоббиста кызмет те жYзеге асырылуы мYмкiн. Yкiмет-тер кeбiнесе уйымдаскан топтык лоббизмдi саяси сыбайлас жемкорлыктыц алдын алу жэне коFамдык лобби жазбаларыныц ыкти-мал эсерi туралы ашыктыкты камтамасыз ету Yшiн зацдардыц бeлiгi ретiнде аныктай-ды жэне реттейдь Лоббистiк топтар зацдар шы^арылатын зац шыFарушы органFа назар аудара алады, бiрак олар ез ютерш шгерше-ту Yшiн сот жYЙесiн де колдана алады. Мы-

салы, Халыкты iлгерiлету жeнiндегi улттык кауымдастык 1950 жылдары штаттык жэне федералдык соттарда тертбурышты сегрегация туралы зацдарга карсы ic козгады. Олардыц кYш-жiгерi нэтижеciнде Жогаргы Сот мундай зацдарды конституциялык емес деп таныды. Лоббистер сот icтерiне ыкпал ету Yшiн «amicus curiae» (сезбе-сез «соттыц досы») брифингтерi деп аталатын зацды тех-никаны колдана алады. ТYЙiндеме дегенiмiз

- ic бойынша тараптар сотка жетюзетш жаз-баша кужаттар. Amici curiae брифингтерi

- бул юке катысы жок адамдар немесе топтар берген брифингтер. Бул брифингтер сот ic кагаздарына жазылады жэне карала-тын такырып бойынша косымша акпарат бередi. Акпараттык-насихат топтары осы брифингтердi тэжiрибе алмасу Yшiн жэне ез позицияларын жогарылату Yшiн пайда-ланады. Лоббизм индустриясына айналма-лы еciк тужырымдамасы, зац шыгарушылар мен реттеушiлер рeлi арасындагы персонал козгалысы жэне зацнама мен реттеуге багынатын салалар эсер етед^ eйткенi лоб-биcтiц басты байлыгы мемлекеттiк кызмет-керлермен байланыс пен ыкпал ету болып табылады. Бул климат бурынгы мемлекеттiк кызметкерлер Yшiн тартымды. Бул сонымен катар лоббиста фирмалар мен жYЗдеген миллион мемлекетпк жобалар мен олар-ды усынуга арналган келiciмшарттарFа ак- р шалай сыйакыларды бiлдiруi мYмкiн. Терт К халыкаралык уйымдарда жэне улттыктан Н жоFары кауымдастыктарда лоббизмдi ретте- р удiц халыкаралык стандарттары енгiзiлдi: 1) У Еуропалык Одак; 2) Еуропа Кецеа; 3) Эко- ^ номикалык ынтымактастык жэне даму уйы- А мы; 4) Тэуелаз Мемлекеттер Достасты^ы.

О

Ь

Нэтижелер

Сонымен, лоббизмдi коFамдык тану - Ь казiргi cаяcаттаFы кYрделi мэселе. Лоббиз- В мнiц тYбiрi ете терецде [8]. Эйткеш мундай И кубылыс адам табетатымен сипатталады. р ЯFни белгш бiр экономикалык ынталан- В дыруFа лайыкты, ceзi eтiмдi адамдар жэне О мемлекет кайраткерлерiнiц тобы осы немесе и баска cубъектiлерге колдау кeрcетедi.Лоб- ф бист мамандыFы даулы беделге ие. Кeбici р лоббизмдi жемкорлыкпен немесе кeлецкелi Ц ыкпалмен байланыстырады. МYмкiн этика- и лык нормалардыц ец мацыздысы - лоббист к ец алдымен коFамныц мYДделерiн еcкерiп, =§ белгiлi бiр тош^ы азаматтардыц мYДделерi- ( не нуксан келтiрмей, елдiц барлык азамат- -тарыныц мYДделерi Yшiн кызмет жYргiзуi ЕЕ керек. Этика лоббизмнiц жаFымcыз тэж1ри- 2

бесiн жоюга ыкпал етедi, лоббистiк кызмет-тщ кэсiби стандарттарын калыптастырады жэне лоббизмнщ eркениеттi формаларын усынады. Этикалык реттеу лоббизмдi уй-ымдастырудыц, элеуметтiк кысымныц те-пе-тецдiгiн ескере отырып, саяси саладагы мYДделердi бiлдiру Yшiн консенсус ереже-лерiн белгiлейтiн механизм ретшде эрекет етедi. Лоббизм этикасыныц принциптерi адалдык, ашыктык, зацдылык, кэсiбилiк жэне элеуметпк жауапкершiлiк идеяларына негiзделген демократиялык саясаттыц кун-дылыктарын бiлдiредi [9,87-б] Этикалык реттеу лоббизмдi казiргi демократияныц жогары талаптарына бейiмдеуге ^меете-седь Этикалык тургыдан байытылган лобби демократиялык саяси процесп колдайды жэне дамытады, лоббизмнiц заманауи демократиялык баскару жYЙесiне тиiмдi ин-теграциясын камтамасыз етедь«Лоббизм» туралы зац - когамга пайда экелетiн кужат. Оган жер комиссиясыныц мYшесi, саясаткер Мухтар Тайжанныц сeзiн тиек етсек бола-ды: «Лоббизм зацды eзгерту жумысы. Тура магынасында, «лобби» конак YЙдiц астын-дагы каббаттагы эцгiмелесу жерш айтады. Лоббизм, пайдалы, себбебi лоббисшзшщ максаттарын ашык жариялай алады. Кез келген депутат - лоббист. Себеб^ зацды eз-^ гертетiн жумыс лоббист деп аталады». Мун-¡3 дай лоббизмдi кукыктык реттеуде шетел зор с? тэж1рбиеге ие [10, 54б]..

Шет елдердегi лоббистiк катынастарды 1 кукыктык реттеу уакыт eте келе дамып ке-ледь Лоббизмге катысты ец жетiлдiрiлген 1 ереже Америка ^урама Штаттарында бар. ^ Бул штатта лоббизмдi зацнамалык реттеу о жYЙесi жыл санап дамыды. Зацнамалык ак-| тшер лоббист мэртебесiн аныктайды, лоб-бистер тiзiлiмiне мiндеттi тYPде пркелу, § лоббистiк байланыстар туралы туракты есеп < беру, лоббистiк зацнаманы бузганы Yшiн с едэуiр айыппул тYрiндегi санкциялар талап-<1 тарын белгiлейдi. Сонымен катар, Америка (З ^урама Штаттарында мемлекеттiк кызмет-^ шiлер мен шенеунiктерге арналган жумы-^ стан шыкканнан кейiн сыйлыктар мен ю-ша-о раларга шектеу жYЙесi бар. Казiрri уакытта о Америка Курама Штаттары лоббистiк ретте-т удi одан эрi жетiлдiру туралы белсендi тYPде ^ айтып жатыр.

Еуропалык Одакта жэне Еуропалык Одак Ь елдерiнде лоббизмдi реттеу диспозитивп бо-^ лып табылады. Лоббизм туралы жеке зацна-^ малар тек жетi елде (Францияда, ¥лыбри-Ь танияда, Литвада, Польшада) кол жетiмдi, 00 бiркатар елдерде лоббистердщ iскерлiк эти-

ка кодексше негiзделген ерiктi реттеу бар [11,74 -75 б]. Германияда лоббистердi пр-кеудiц мiндеттi жYЙесi жок. ^ркеу жYЙесi ерiктi жэне тек Бундестагтагы лоббистерге колданылады.

¥лыбританияда лоббизмдi жеке зацмен реттеу мYлдем жаца тэсiл болып табылады, буган дейiн бул ереже лоббистердщ ерш-тi мiнез-кулык кодексше непзделген бола-тын [12,136-б]. Енпзшетш талаптар сипаты жагынан едэуiр шектеуш: олар тек Yкiмет-тегi лоббиспк кызметке катысты жэне шектеуш мэселелер шецберiнде гана колданы-лады.

Лоббистердi тiзiлiмге тiркеу туралы талап енпзшд^ ол лоббист туралы eте кец акпа-ратты кeрсетедi. Есеп беру талаптары жок, алайда тiркеу талаптарын бузганы Yшiн айыппул салынады. Алайда, ¥лыбританияда лоббистердi ерiктi реттеу жYЙесi дамыган, бул лоббистiк реттеу тэсшн одан эрi жетш-дiруге негiз жасайды [13, 122- б].

Корытынды

Кукык шыгармашылыгындагы лоббиз-мнiц мэселелерiн тeмендегi кагидалармен реттеуге болады:

• Лоббизм туралы арнайы зац кабылда-нуы керек. Ол лоббиспк кызмет туралы, сондай-ак лоббистердiц клиенттерi туралы жэне лоббизм мэселелерi, сондай-ак лоббиста кызметтiц кiрiстерi мен шыгыстары туралы акпараттардыц тиiстi ашыктык дец-гейiн жэне кeпшiлiк алдында жариялануын камтамасыз ететiн ережелердi камтуы керек;

• Лоббистiк кызметтi реттеудщ негiзгi принциптерiнiц бiрi оныц жариялылыгы болуы керек. Бул сыбайлас жемкорлык мак-сатында кецiнен колданылатын кeлецкелi лоббизм тYрлерiн жоюга кeмектеседi. Жари-ялылык лоббистiк операцияларды мемлекет пен когамныц бакылауына мYмкiндiк бередi [14, 34-36 б].

Сонымен катар, лоббиспк зацнаманы бузганы Yшiн катац санкциялар колдану, лоббистердiц кукыктык мэртебесiн накты беюту жэне олардыц лоббистiк кызметiн пркеуге жэне жариялауга ынталандыру максатында оларга кец кукыктар беру, когам мен билш арасындагы диалогты кукыктык непзде дамыту жYргiзiлуi тиiс.

Лоббистiк кызметп реттеу азаматтардыц конституциялык кукыктары мен бостан-дыктарын, конституциялык принциптерш сактауга негiзделуi керек. Лоббистерге тый-ым салулар мен жYрiс-турыс ережелерш белгiлеу азаматтардыц мемлекеттiк орган-

дарFа жYгiнуге, акпаратка еркiн кол жетюзу-ге конституциялык кукыктарын шектемеуi керек [15, 71-б].

Лоббизм туралы зац осы тараудыц такы-рыбына айналFан карастырылFан зац жоба-ларыныц оц сипаттамаларын камтуы керек: лоббизм туралы зацнаманы бузFаны Yшiн катац санкциялар белгшеу; лоббистердiц кукыктык мэртебесiн накты бекiту жэне олардыц лоббистiк кызметш тiркеуге жэне жария етуге лоббидi ынталандыру макса-тында оларFа кец кукыктар беру; коFам мен билш арасындаFы диалогты кукыктык негiз-де дамыту.

Жаца зац жобасы лоббистiк кызмет туралы, сондай-ак лоббистердiц клиенттерi туралы жэне лоббизм мэселелер^ сондай-ак лоббиспк кызметтiц кiрiстерi мен шы^ыста-ры туралы акпараттардыц тиiстi ашыктык децгешн жэне жария тYPде жариялануын камтамасыз ететiн ережелердi камтуы керек. ^атац санкциялар жYЙесiмен бiрiктiрiл-ген лоббиспк кызметтi ынталандыру эдiсiн колдану лоббистiк операцияларды жасауды уэкiлеттi мемлекетпк органдар мен коFам-ныц назарынан жасыруFа деген умтылыска елеулi тепе-тецдш тудыруы мYмкiн.

Лобби, негiзiнен, жеке тулFалардыц не-месе зацды тулFалардыц мемлекеттiк кыз-метшiлер алдындаFы кезкарастары мен мYД-делерiн колдауды, осындай шенеунiктердiц неFурлым саналы стратегиялык шешiмдер кабылдауына ыкпал етудi кeздейдi. Лобби демократиялык процестiц ажырамас жэне мацызды бeлiгi ретiнде кез-келген демократиялык коFамда негiзгi кукык ретiнде кара-стырылуы керек. Мемлекеттiк шенеунiктер карапайым адамдардыц, компаниялардыц, кэсшодактардыц, дiни топтардыц, кайы-рымдылык институттарыныц жэне баска да уйымдардыц eмiрлiк мацызды мYДделерi-не эсер ететш коFамдык-саяси шешiмдердi Yнемi кабылдайды.

Саналы саяси пайымдауларды калыпта-стыру Yшiн мемлекеттiк шенеунiктер мYДде-лерi козFалатын адамдардан накты акпарат алып, осындай тараптардыц кезкарастары туралы бiлуi керек. ^OFамдык саясатка эсер ету максатында ез кукы^ын жYзеге асыру кезшде мYДделi тулFалар кeбiнесе окиFалар-дыц дамуын бакылау, зацнамалык немесе нормативпк стратегиялар бойынша кецес беру, сондай-ак ез устанымдарын шгерше-ту Yшiн тэуелсiз мамандарды тартады. Эзге жаFдайларда жеке немесе зацды тулFалар лоббистердщ кызметтерiн олардыц сауда ка-уымдастыктарына, кэсiби коFамдастыктарFа

жэне баска да eкiлдi уйымдарFа мYшелiгi аркылы пайдаланады.

Мемлекет пен азаматтык коFам инсти-туттары арасындаFы езара карым-катына-стардыц серпiндi дамуы саяси процеске институционалдык жэне зацдык турFыдан тартылмаFан субъектiлер iс жYзiнде мем-лекеттiк билiк органдары мен олардыц ла-уазымды адамдарыныц жария сипатщ^ы шешiмдердi калыптастыруы мен кабылдауына эсер етуге умтылатын жэне ыкпал ететш белгш бiр жаFдаЙFа алып келедi. кукыктык реттеу шецбершен тыс, бул рет-те тутастай алFанда зацды бола отырып, лоббизм уэкшетл субъектiлердiц тар шец-бердеп адамдардыц мYДделерiн кeрсететiн шешiмдер кабылдау тэуекелдерiнiц бYкiл KOFамныц мYДделерiне нуксан келпретш-дей улFаюына алып келедь Лоббистiк каты-настардыц кeлецкелi сипаты коFамдык жэне мемлекеттiк бакылауFа кедерп келтiредi, бул кызыFушылык топтары мен лоббистерге сэйкесшше олардыц мYДделерi мен клиент-тердiц мYДделерiн тиiмдi алFа жылжытуFа мYмкiндiк бередi. Екiншi жаFынан, арнайы кукыктык куралдардыц болмауы мYДделер топтары мен билiк арасында сындарлы диалог куруFа кедергi келтiредi [16, 119- б].

Кэсiби лоббистердщ кызметш кукыктык реттеу кептеген шет елдерде лоббизмдi Е зацнамалык реттеудщ негiзгi максаты болып р табылады. Лоббизмдi кукыктык реттеудiц К ец Yлкен тарихи тэжiрибесi бар мемлекеттер и (А^Ш, Канада) бул реттеудi клиенттердiц р мYДделерiн алFа тартатын делдал лобби- У стердiц кызметш реттеу максатында Fана ^ карастырады. К

Кэсiби лоббизмнiц болуы лоббистердщ о арнайы кукыктары мен мшдеттерш енгi- .Д зу (кэсiби лоббистерге арнайы кукыктык Е мэртебе беру), сондай-ак осы мiндеттердi Ь орындамаFаны Yшiн зацды жауапкершiлiк В шараларын аныктау кажеттiлiгiн аныктай- И ды. Бул мэселе шецберiндегi проблемалык р сэттер, атап айтканда, кэсiби лоббистердщ В эртYрлi уйымдык-кукыктык нысандарын, О лоббистердiц осы санаты Yшiн тыйым салу- и лар мен артыкшылыктарды белгiлеу дэре- ф жесiн, сондай-ак кэаби лоббистер Yшiн р со^ы кукык бузушылыктар жасаFаны Yшiн Ц оцтайлы кукыктык жауапкершiлiк шарала- и рын аныктау болып табылады. к

Бiздiц ойымызша, Ресейдегi лоббиизмдi =§ ыктимал (ыктимал) кукыктык реттеу жоFа- ( рыда аталFан проблемалардыц болуын еске-руi керек. Бул пайымдау лоббизмдi отандык арнайы кукыктык реттеудщ болмауы турFы- 2

сынан ерекше e3eKTÏ болып кeрiнедi, бул кептеген мэселелердi зац шыгару процесш-де алдын-ала шешуге мYмкiндiк бередi. Де-генмен, Ресейде эртYрлi тарихи себептердщ эсерiнен калыптаскан когамдьщ лобби ин-ститутыныц улттык ерекшелiктерiн, сон-дай-ак отандык экономикалык модельдiц колданыстагы ерекшелштерш ескермеуге болмайды [17, 161- б].

Сонымен, белгш 6ïp багыттар бой-ынша шет елдердегi лоббистiк кызмет-тi кукыктык реттеудiц эртYрлi модельдерi талданды, бул эртYрлi мемлекеттерде лоб-бизмдi кукыктык реттеудiц тутас кершюш калыптастыруга мYмкiндiк бердi. Сонымен катар, осындай талдау негiзiнде iс жYзiнде лоббизмдi кукыктык реттеудi жYзеге асы-

рудыц тиiмдiлiгiмен тiкелей байланысты iргелi проблемалар тужырымдалды жэне койылды.

Салыстырмалы зерттеу нэтижесiнде осы саладагы ресейлiк зацныц Yстемдiгiнiц не-ri3ri ережелерiн, сондай-ак шет елдердеп лоббизмдi кукыктык реттеудщ жалпы бел-гiлерi мен ерекшел^ерш ескере отырып, Ресейдегi кукыктык реттеудщ осы модель-дерiнiц колданылуы карастырылды. Осыган байланысты зерттеудiц негiзгi максатына кол жеткiзiлдi: лоббистiк кызметтi кукыктык реттеудщ проблемалык сэттерiн iздеу жYзе-ге асырылды, сондай-ак осы проблемалар мен оларды шешудiц мYмкiн жолдары туралы авторлык тYсiнiк бершдь

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Bently, Arthur. The process of government / Arthur Bently; edited by Peter H. Olegard. Cambridge: Belknap Press, 1961 (originally published in 1908). - 501 p.

2. Лепехин В.А. Лоббизм в России и проблемы его правового регулирования. Электронный ресурс URL: http://www.civisbook.ru/files/File/1998_4_Lepekhin.pdf 27.06.2022. -121 стр.

3. Малъко A.B. Политико-правовые проблемы лоббизма // Политология для юристов: Курс лекций / Под ред. проф. H.H. Матузова и проф. A.B. Малъко. -М.: Юристъ, 1999. С. 448-465.

4. Брянцев И.И., Баранова Л.К. Коррупция как вид теневого лоббизма //Власть. М., 2008. S - № 3. С.13 по 16.

("М

5. Любимов, А. П. Формирование лоббистских правоотношений в российском обществе: ^ конституционно-правовое исследование Автореф. дис. по соиск. учен. степ, д-ра юр. наук: g 23.00.02/А. П. Любимов. МГЮА. М. 2002. - 42 с.

£ 6. Cigler Allan J., Burdett A. Loomis. Interest group politics. - Washington, D.C.: CQ Press, 1 1998. - 422 p.

< 7.Любимов А.П. Л932 Политическое право и практика лоббизма (Антикоррупционный g проект). - М.: Издание Государственной Думы, 2001. - 249 с.

в 8. Эбдрасул А. К^азацстанныц мемлекеттт басцару жэне бизнес салаларындагы лоб-^ бизм. 08.12.2015. el.kz>news/archive/aza-stanny- memlekettik...biznes... 27.06. 2022ж. g 9. Бинецкий А. Э. Лоббизм в современном мире. - М.: ТЕИС, 2004. - 247 с. m 10.Иванов П.А. Конституционно-правовое регулирование лоббистской деятельности: с выбор России и опыт зарубежных стран. - М.: Лингвистика, 2014. - 82 с.

11. Бирюкова А.М. 2015. Лоббирование в России. - Наука. Мысль. № 8. С. 70-75.

12. Васильева С.В. 2013. Правовой институт лоббизма в России: оценка законодатель-¿9 ства и перспектив формирования. - Сравнительное конституционное обозрение. № 1(92). £ С. 136.

g 13. Гильметдинова З.М. 2014. Лоббизм в российской и зарубежной практике. -Вестник § Казанского юридического института МВД России. № 2(16). С. 122-126.

< 14. Грибков М.А., Орлов А.В. 2013. Противодействие коррупции. Краткая версия: моно-

< графия. М.: Палеотип. 164 с.

15. Зарипов А.В. 2011. Лоббизм в Российской Федерации. - Всероссийский журнал науч-¡5 ных публикаций. № 12. С. 71.

16. Каневский П.С. 2015. Развитие лоббизма в России: теория и практика. -Вестник s Московского университета. Сер. 18. Социология и политология. № 4. С. 119-134.

17. Кремянская Е.А. 2014. Правовые аспекты регулирования лоббизма в Соединенных m Штатах Америки и Канаде. - Вестник МГИМО. № 2. С. 161-168.

REFERENCES

1. Bentli A. Process upravleniya / P. H. Olegard. Kembridzh :BelknapPress, 1961 (pervonachal'no opublikovano v 1908 godu). 501 str.

2.Lepehin V.A. Lobbizm v Rossii i problemy ego pravovogo regulirovanija. Jelektronnyj resurs URL: http://www.civisbook.ru/files/File/1998_4_Lepekhin.pdf 27.06.2022. -121 str.

3. Mal#ko A.B. Politiko-pravovye problemy lobbizma //Politologija dlja juristov: Kurs lekcij / Pod red. prof. H.H. Matuzova i prof. A.B. Mal#ko. -M.: Jurist#, 1999. S. 448-465.

4. Brjancev I.I., Baranova L.K. Korrupcija kak vid tenevogo lobbizma //Vlast'. M., 2008. -№ 3. S.13 po 16.

5. Ljubimov, A. P. Formirovanie lobbistskih pravootnoshenij v rossijskom obshhestve: konstitucionno-pravovoe issledovanie Avtoref. dis. po soisk. uchen. step, d-ra jur. nauk: 23.00.02/ A. P. Ljubimov. MGJuA. M. 2002. - 42 s.6. Cigler Allan J., Burdett A. Loomis. Interest group politics. Washington,

D.C. : CQ Press, 1998. 422 p

7.Ljubimov A.P. L932 Politicheskoe pravo i praktika lobbizma (Antikorrupcionnyj proekt). -M.: Izdanie Gosudarstvennoj Dumy, 2001. - 249 s. 8. Abdrasul A. Qazaqstannyn memlekettik basqaru zhane biznes salalaryndagy . 08.12.2015. EL.KZ https://el.kz/news/archive/aza-stanny-_memlekettik_bas-aru_zh-ne_biznes_salalarynda-y_lobbizm/

9. Bineckij A. E. Lobbizm v sovremennom mire. M.: TEIS, 2004. 247 s

10. Ivanov P.A. Konstitucionno-pravovoe regulirovanie lobbistskoj deyatel'nosti: vybor Rossii i opyt zarubezhnyh stran. M.: Lingvistika, -2014.

11. Birjukova A.M. 2015. Lobbirovanie v Rossii. - Nauka. Mysl'. № 8. S. 70-75.

12. Vasil'eva S.V. 2013. Pravovoj institut lobbizma v Rossii: ocenka zakonodatel'stva i perspektiv formirovanija. - Sravnitel'noe konstitucionnoe obozrenie. № 1(92). S. 136.

13. Gil'metdinova Z.M. 2014. Lobbizm v rossijskoj i zarubezhnojpraktike. - VestnikKazanskogo juridicheskogo instituta MVD Rossii. № 2(16). S. 122-126.

14. GribkovM.A., Orlov A.V. 2013. Protivodejstvie korrupcii. Kratkaja versija: monografija. M.: Paleotip. 164 s.

15. Zaripov A.V. 2011. Lobbizm v Rossijskoj Federacii. - Vserossijskij zhurnal nauchnyh publikacij. № 12. S. 71. H

16. Kanevskij P.S. 2015. Razvitie lobbizma v Rossii: teorija i praktika. -Vestnik Moskovskogo universiteta. Ser. 18. Sociologija i politologija. № 4. S. 119-134.

17. Kremjanskaja E.A. 2014. Pravovye aspekty regulirovanija lobbizma v Soedinennyh Shtatah Ameriki i Kanade. - Vestnik MGIMO. № 2. S. 161-168.

ZQAI

X

Т

Ы А

о x о

ь А

сг

В

сп А

> сп

О

сп

О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и