64XORIJIY TILLARNI O'RGATISHDA PROFESSIONAL TIL KO'NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH
Akrom Anvarovich Xasanov
Samarqand davlat universiteti o'qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada chet tilini o'qitish jarayonida taklif etilayotgan psixologik-pedagogik va tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlar majmuasining funktsionalligi va samaradorligi o'quvchilarda turli vaziyatlarda o'zini tutish, ularni og'zaki ravishda anglash, baholash, ifoda etish, tartibga solish qobiliyatini tarbiyalashi, chet tilini o'rganishning pedagogik muassasada kasbiy tayyorgarlikning ajralmas elementi sifatida muloqot kompetensiyasini rivojlantirishi va takomillashtirishga yo'naltirilganligi, o'quv motivatsiyasini sezilarli darajada oshishi, bo'lg'usi o'qituvchi shaxsining kasbiy rivojlanishiga yordam berishi haqida gap boradi.
Kalit so'zlar: muloqot kompetensiyasi, til ko'nikmasi, rolli o'yin, obyektiv baholash, qobilyat, axborot vositalari, kasbiy tayyorgarlik, shaxsiy xususiyatlar, kasbiy muloqot, mustaqil ish, nutq madaniyati.
РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ЯЗЫКОВЫХ НАВЫКОВ В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ
Аннотация: Функциональность и эффективность комплекса психолого-педагогических и организационно-педагогических условий, предложенных в данной статье, в процессе обучения иностранному языку учащихся в различных ситуациях, их вербальное понимание, оценка, выражение, регулирование с ориентацией на развитие. и повышение коммуникативной компетентности как неотъемлемого элемента профессиональной подготовки в педагогическом вузе, чтобы значительно повысить учебную мотивацию, внести свой вклад в профессиональное развитие будущего учителя.
Ключевые слова: коммуникативная компетенция, языковые навыки, ролевая игра, объективная оценка, способности, медиа, профессиональная подготовка, личностные характеристики, профессиональное общение, самостоятельная работа, культура речи.
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL LANGUAGE SKILLS IN TEACHING
FOREIGN LANGUAGES
Abstract: The functionality and effectiveness of the complex of psychological, pedagogical and organizational and pedagogical conditions proposed in this article in the process of teaching a foreign language to students in various situations, their verbal
understanding, assessment, expression, regulation with a focus on development and increasing communicative competence as an integral element of professional training in a pedagogical university, in order to significantly increase educational motivation, to contribute to the professional development of the future teacher.
Keywords: communicative competence, language skills, role play, objective assessment, abilities, media, professional training, personal characteristics, professional communication, independent work, speech culture.
Professional til ko'nikmalarmi rivojlantirish bosqichida o'qituvchining yordami o'quvchilarni qo'shimcha materiallarni mustaqil ravishda egallash, olingan ma'lumotlarni tanqidiy tushunish va ularni taqdim etish kabi faoliyatga yo'naltiradigan pedagogik texnologiyalarni tanlash va ulardan foydalanishdan iborat. Maxsus professional yo'naltirilgan hikoya chizig'i bilan rol o'ynash o'yinlari va loyihada ishlash kabi tadbirlar alohida ahamiyatga ega.
Rolli o'yinlarning ma'lum bir professional maqsadning dolzarbligi shundaki, u ham o'qitishning, ham kelajakdagi pedagogik faoliyatning xususiyatlarini o'z ichiga oladi, talabalarga o'zlarini ochib berishga imkon beradi, faol pozitsiyani rivojlantirishga hissa qo'shadi, kasbiy kompetentsiyani shakllantiradi. O'yinning ijtimoiy-psixologik ta'siri o'qituvchilar tomonidan chet tilida muloqot qilish qo'rquvidan xalos bo'lish, ularning muloqot kompetentsiyasini rivojlantirish va takomillashtirishda namoyon bo'ladi. Ushbu turdagi faoliyatning pedagogik ta'siri talabalarda professional ahamiyatga ega bo'lgan shaxsiy fazilatlarni, kasbiy mahoratni rivojlantirishda, kelajakdagi haqiqiy kasbga imkon qadar yaqin sharoitlarda ularning kuchli va qobiliyatlarini ob'ektiv baholashni shakllantirishda yotadi. Shuni ta'kidlash kerakki, o'z-o'zini anglash fenomeni sifatida o'zini o'zi qadrlash insonga tabiatan berilmaydi, bu uning to'liqligi va yetarliligini shakllantirish va oshirishdir, bu universitetda kasbiy tayyorgarlik vazifalaridan biri, o'yin o'ynash - bu o'quvchilarning o'zini o'zi qadrlash uchun ichki ehtiyojni rivojlanishiga yordam beradigan faoliyatdir.
Ushbu faoliyat turida talabalar dastlab o'zini cheklangan, uzilib qolgan deb bilishadi, dastlab jamoa o'zaro ta'sirning o'ziga xos xususiyatiga ega bo'lgan va shuningdek, rivojlanish vositasi bo'lgan "Men seni ko'rganimdek ..." muloqot-til o'yini tanlangan. O'quvchilarga ma'lum bir til materiallaridan foydalanishga yo'naltirilgan yetarlicha batafsil bayonotlarni tuzish ko'nikmalarini va yozish qobiliyatlarini rivojlantirishga hissa qo'shadigan funktsional va semantik qo'llab-quvvatlashlar bilan birgalikda o'yin eng aniq natijalarni beradi [3, 106].
Axborotni saqlash, qayta ishlash va uzatish elektron vositalarining global miqyosdagi infratuzilmasini joriy etish tufayli, uning ko'lami va imkoniyatlari
bilan ta'sirchan bo'lib, talabalar u yoki bu muammoni o'zlarining xilma-xilligi bilan ko'rib chiqishlari mumkin, bu esa o'zlarining g'oyalarini shakllantirishga yordam beradi. Ularning kelajakdagi kasbi uchun zarur bo'lgan intellektual va ijodiy salohiyatini rivojlantiradi. Ushbu ish bosqichining vazifalari bilan bog'liq holda "Bo'lg'usi hamkasblaringizga o'zingiz haqingizda gapirib bering", "Kasbga birinchi qadamlar", "Men o'qituvchiman" professional yo'naltirilgan syujetli rolli o'yinlarni o'tkazish uchun o'quv materiali ishlab chiqiladi [4;90]
Shunday qilib, "Bo'lg'usi hamkasblaringizga gapirib bering" o'yiniga tayyorgarlik jarayonida mustaqil ish uchun topshiriqlar sifatida talabalar ta'lim sohasidagi biznes hujjatlari, bir yoki bir nechta chet tillarini o'rganishni istaganlar uchun yangi o'quv dasturlari, shuningdek minglab o'qituvchilarning turli mamlakatlardagi ilmiy tadqiqotlari natijalari va global tarmoqdan foydalangan holda pedagogik jurnallarning elektron versiyalarini tuzadilar. O'yinlar davomida talabalar shaxsiy va ishbilarmonlik xususiyatlarini (Resume), ishga joylashish uchun arizani (Application) chet tilida to'ldirishni o'rganadilar va xatlar - tavsiyalar (Lettres de reference) yozadilar. Ular bir-birlarini tanishtiradilar, shaxsiy ishning zarur qismi bo'lgan barcha yuqoridagi hujjatlarni tekshiradilar. Ular nafaqat biznes hujjatlarini to'g'ri tuzish, balki ularni chet tilida taqdim etish imkoniyatlarini ham hisobga oladilar. O'qitishning bu shakli emotsionallik, spontanlik va nutq ta'sirining maqsadga muvofiqligi bilan ajralib turadi. Shuni ta'kidlash kerakki, o'yin sub'ektga nisbatan hissiy munosabatlarga ijobiy ta'sir ko'rsatadi va bu o'z navbatida kasbga bo'lgan g'ayratni oshiradi. Chet tillarni o'qitish jarayonida ham, uni o'zlashtirish bo'yicha mustaqil ish jarayonida ham zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish talabalarning predmetning o'ziga bo'lgan munosabatini o'zgartirishga qaratilgan bo'lib, bu ularning rivojlanishi zarurligini yuzaga keltiradi, muloqot kompetentsiyasi darajasini oshiradi. O'yin mashg'ulotdir, uning maqsadi boshqa odamlarni yetarli darajada idrok qilish va tushunishga o'rgatish va bu hamdardlik, o'z-o'zini anglash va refleksivlikni o'rgatish bilan bog'liq, ya'ni professional muhim shaxsiy fazilatlar.
Kasbiy muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishda, shuningdek, chet tillarini o'qitish jarayonida fikrlash qobiliyatini oshirish shakli sifatida loyiha ishlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ushbu turdagi faoliyat, aslida, bir tomondan, talabalar uchun ahamiyatli bo'lgan real amaliy natijalarga aniq yo'naltirilgan muammoli izlanish, uni hal qilish va natijalarni amalga oshirish uchun turli xil omillar va shartlarni hisobga olgan holda izlash usullaridan keng foydalanishni nazarda tutadi. Xorijiy tillarni o'qitishda bunday yondashuvning asosiy g'oyasi shuki, e'tiborni har xil mashq turlaridan talabalarning faol aqliy faoliyatiga
o'tkazishdir. Bu esa uni ro'yxatdan o'tkazish uchun ma'lum bir til vositalarini bilishni talab qiladi, shuning uchun loyiha ushbu didaktik vazifani hal qilishi va shunga muvofiq ravishda talabalar uchun ijodiy o'zaro munosabatlar asosida haqiqatan ham qiziqarli, amaliy, mazmunli va qulay muammolarni hal qilish mumkin bo'lgan munozara, tadqiqot klubida chet tili darslarini o'zgartirishi mumkin.
Loyiha ustida ishlash ham professional, ham ijtimoiy-madaniy yo'nalishga ega bo'lishi mumkin va madaniyatlararo xususiyatlarni hisobga olgan holda kommunikativ kasbiy xulq-atvorni rivojlantirishning maqsadga muvofiq taktikasidir. Internet tizimi sizga turli xil ma'lumot almashish: butun dunyo bo'ylab obunachilar bilan matnli va grafik xabarlarni, audio va videokliplarni almashish, masofaviy axborot manbalari va xalqaro kutubxonalardan foydalanish imkoniyatini beradi. Ko'rinib turibdiki, yuqori darajadagi muloqot vakolatlarga ega bo'lmasdan, global tarmoqdan foydalanish juda qiyin bo'ladi, agar umuman befoyda bo'lmasa. Loyiha bo'yicha ishlarning ta'lim potentsialini ro'yobga chiqarish kelajakdagi o'qituvchining o'z mamlakati vakili sifatida madaniyatlararo va ilmiy aloqalarni o'rnatishga hissa qo'shishga tayyorligini shakllantirish va rivojlantirishda namoyon bo'ladi.
Tanlangan lingvistik va tematik jihatlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan o'quv materiallarida pedagogik yo'nalishni ta'minlash uchun og'zaki va og'zaki bo'lmagan ba'zi modellar va me'yorlarning "tashuvchisi" bo'lgan rollar tanlanadi. Talabalarning o'quv mustaqil ishlarining ushbu shakli bir nechta darslardan iborat bo'lib, natijalar yakuniy natijalarda taqdim etiladi. U albatta ishtirokchilarning o'zlarining ijtimoiy manfaatlariga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Loyihalar nomlarining so'zlari noaniq bo'lib, talabalarga tadqiqot uchun mumkin bo'lgan mavzulardan birini tanlashga imkon berdi. Quyidagi loyihalarni misol sifatida keltirish mumkin: "Frankofoniya: yagona nutq maydoni", "Muloqot madaniyati" [5;218]
Loyihalar o'qituvchilar tomonidan malakali muvofiqlashtirishni, aniq bir tadqiqot vazifalarini, yakuniy taqdimot shakllarini aniqlagan har bir guruh talabasining yaxshi muvofiqlashtirilgan ijodiy ishlarini talab qiladi. Bunda muvofiqlashtirish ishlarini yaxshi tashkil etish bosqichma-bosqich muhokama qilish, birgalikdagi va individual harakatlarni sozlash, shuningdek, loyihaning tizimli tashqi baholashini tashkil etish nuqtai nazaridan juda muhimdir. Tadqiqot muammosi bo'yicha olingan natijalar asosida har bir talaba o'z hujjatini yaratish imkoniyatiga ega bo'ldi. Masalan, o'quvchilar nemis tilida kundalik maktab so'zlari lug'atini tuzdilar; nemis tilidan olingan o'zbekcha pedagogik tushunchalarining
terminologik mini-lug'ati. Muammoli tadqiqot mavzularidagi yozma xabarlarda: "Professional o'qituvchi bo'lish uchun qaysi xarakterli xususiyatlar eng muhim?", "Hozirgi kunda maktab ta'limining istiqbolli modeli", og'zaki taqdimot jarayonida talabalar nutq shakllari, ona tilida so'zlashuvchilarga xos bo'lgan madaniy va axloqiy xatti-harakatlarning o'rganilgan va amalga oshirilganligi bilan, ya'ni chet el tili ta'limiy qadriyatlarning manbai bo'lgan "akkulturatsiya" jarayoni (M.A. Ariyan muddati) amalga oshiriladi. [2; 17]
Shunday qilib, chet tilini o'qitish jarayonida taklif etilayotgan psixologik-pedagogik va tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlar majmuasining funktsionalligi va samaradorligi o'quvchilarda turli vaziyatlarda o'zini tutish, ularni og'zaki ravishda anglash, baholash, ifoda etish, tartibga solish qobiliyatini tarbiyalaydi. Chet tilini o'rganishning pedagogik muassasada kasbiy tayyorgarlikning ajralmas elementi sifatida muloqot kompetensiyasini rivojlantirish va takomillashtirishga yo'naltirilganligi o'quv motivatsiyasini sezilarli darajada oshiradi, bo'lg'usi o'qituvchi shaxsining kasbiy rivojlanishiga yordam beradi.
REFERENCES
1. Abdullayeva B.S. Fanlararo aloqadorlikning metodologik-didaktik asoslari (Ijtimoiy-gumanitar yo'nalishlardagi akademik litseylarda matematika o'qitish misolida). Ped.fan.dokt...diss. avtoref.
2. Ариян, М.А. Повышение самостоятельности учебного труда школьников при обучении иностранными языками / М.А. Ариян // Иностранные языки в школе. - 1999. - № 6. - С. 17.
3. Ахмедова Н.М. Научные основы построения консепции непрерывной лингвометодической подготовки преподавтеля иностранного языка на основе интегративного подхода. Uzluksiz ta'lim ilmiy-uslubiy jurnal. №1 T:. 2018, b.105-111.
4. Дианова, Е.М. Ролевая игра в обучении иностранному языку / Е.М. Дианова, Л.Т. Костина // Иностранные языки в школе. - 1988- № 3. - С. 90-92.
5. Ермакова, Л.А. Обучение чтению на английском языке (первый этап неязыкового вуза): Дис. ... канд. пед. наук / Л.А. Ермакова. - М., 1988. - 218 с.
6. Вятютнев, М.Н. Понятие языковой компетенции в лингвистике и методике преподавания иностранных языков / М.Н. Вятютнев // Иностранные языки в школе. - 1973. - № 6- С. 55-64.
