CC BY
10филологически Babayeva Sevinc Oqtay qizi
науки ORTA MOKTOBDO RUS DiLiNiN ...
UDC 811
DOI: 10.34671/SCH.SVB.2020.0401.0014
ORTA MOKTOBDO RUS DiLiNiN TODRiSiNiN TOKMiLLO^DiRlLMOSi YOLLARI
© 2020
Babayeva Sevinc Oqtay qizi, Xarici Dillar-2 kafedrasinin muallimi Azarbaycan Dovlat Neft va Sanaye Universiteti (Az-1000, Azarbaycan, Baki, Azadliq prospekti, 16/21, e-mail: q.abbasova@mail.ru)
Xulasa. Son illar tahsil sahasinda apararilan islahatlar musbat naticalarini biruza vermakdadir. Bu gun tahsilin эп muxtalif pillarinda yenila§ma, canlanma hiss olunur. Xususila da orta maktablarda aparilan dayi§iliklar tahsilin inki§afina, onun keyfiyyatinin yuksalmasina sabab olmaqla yana§i muallimlarimizin oz i§larina daha yaradici gakilda yana§masina, yuksak pe§akarliq numayi§ etdirmasina imkan yaradib. insani yeti§diran, formala§diran ilk ocaq ailadan sonra maktab va pedaqoji muhitdir. Mustaqil zovq, fardi aqida, asl vatanda§liq samimiyyati, muhitla qaynayib-qan§maq, daimi axtan§da olmaq meyli, maragi, bir sozla butov §axsiyyat probleminin halli mahz maktabdan, tadris sistemindan asilidir. Tadris islahati dovlatin, tahsil siyasatinin bir istiqamatidir. Camiyyatin maamflanmasi masalasi da maktabin va muallimin faaliyyatinin tarkib hissasi va icra edacayi vacib i§lardan biri olmalidir. Respublikasimizda fann kurikulumlannin taqbiqi valideynlar ugun maraqlidir. Maktab va muallimla amakda§liq onlara arzulanni gergakla§dirmakda yardim etmi§ olur. Tahsilin talablarindan an muhumu camiyyat ugun vatanda§ yeti§dirmakdir. Bu baximdan camiyyatin talablarina cavab vera bilacak vatanda§in takca tahsili deyil, ham da duzgun tarbiyasi muallimin an muhum vazifalarindan, masuliyyatli i§inin bir hissasidir. Rus dilinin tardisi da burada xususila ahamiyyatlidir. Maqalada ¡jagMlar arasinda kegirilmiij sorgunun naticalari gatirilimi§dir.
Afar sozlar: orta maktab, rus dilinin tadrisi, §agirdlarin rayi, darsin keyfiyyati, talim texnologiyalan.
WAYS TO IMPROVE TEACHING RUSSIAN IN A SECONDARY SCHOOL
© 2020
Babaeva Sevinj Oktay, Teacher of Foreign Languages-2 Azerbaijan State University of Oil and Industry (Az-1000, Azerbaijan, Baku, Freedom Avenue 16/21, e-mail: q.abbasova@mail.ru)
Abstract. Education reform in recent years has yielded positive results. Today, in many different forms of education, renewal and rebirth are felt. Changes, especially in secondary schools, have contributed to the development of education, improving its quality and allowed our teachers to be more creative in their work and demonstrate high professionalism. The first center after the family that forms and educates the person is the school and pedagogical environment. An independent taste, personal beliefs, a sincere civic position, the desire for social growth, the constant search for new things and, in a word, the solution to all personality problems depends on the school and the educational system. Education reform is one of the directions of state and educational policy. Work with the public should also be an integral part of the school and teacher. The introduction of subject curricula in our republic is of interest to parents. Collaboration with the school and the teacher will help them realize their dreams. This article discusses the results of a survey among high school students about the quality of teaching the Russian language.
Keywords: high school, Russian language teaching, student feedback, teaching quality, teaching technologies.
ПУТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ПРЕПОДАВАНИЯ РУССКОГО ЯЗЫКА В СРЕДНЕЙ ШКОЛЕ
© 2020
Бабаева Севиндж Октай, преподаватель иностранных языков-2 Азербайджанский государственный университет нефти и промышленности (Аз-1000, Азербайджан, Баку, проспект Свободы 16/21, e-mail: q.abbasova@mail.ru)
Аннотация. Реформа образования в последние годы дает положительные результаты. Сегодня во многих различных формах образования ощущается обновление и возрождение. Изменения, особенно в средних школах, способствовали развитию образования, повышению его качества и позволили нашим учителям быть более творческими в своей работе и демонстрировать высокий профессионализм. Первым очагом после семьи, который формирует и воспитывает человека, является школьная и педагогическая среда. Независимый вкус, личные убеждения, искренняя гражданская позиция, стремление социального роста, постоянный поиск нового и, одним словом, решение всех проблем личности зависит от школы и системы образования. Реформа образования является одним из направлений государственной и образовательной политики. Работа с общественностью также должна быть неотъемлемой частью деятельности школы и учителя. Введение предметных учебных планов в нашей республике представляет интерес для родителей. Сотрудничество со школой и учителем поможет им реализовать свои мечты. В данной статье рассматриваются результаты опроса среди учащихся средней школы о качестве преподавания русского языка.
Ключевые слова: средняя школа, преподавание русского языка, опрос учащихся, качество преподавания, технологии обучения.
Giri§. §agirdlarin fikrinin oyranilmasi rus dilinin 50 sualdan bir sahv cavab ila Respublikas Turuna kegmi§am. tardisinin keyfiyyatina, §ubhasiz, tasir edacak. Bununla Respublikasi Turunu Elmlar Akademiyasinin Riyaziyyat-alaqadar 2020-ci ilin ilk aylannda Baki §aharinin bir sira informatika fakultasinda imtahan vermi§ ilk onluqdan 5-ci maktablarinda, bir da bolgalarinda §agidlar arasinda sorgu yera gixmi§am. 7-ci siniflar arasinda kegirilan Fizika va kegirilmi§dir. Indi hamin naticalari muzakiraya gixannq. Mantiq yan§inda birinciliya layiq gorulmu§am. 2018-ci ilda
§agird dani§ir ki, "on ildir ki, alagi olaraq tahsilimi davam Rus dili fannindan Olimpiadada i§tirak etmi§ 1 sahv cavab etdiriram. Manim oxumaga havasimin olmasinin sababi ila II tura kegmi§am. II tur §abranda hayata kegirilmi§dir. muallimlarim tarafindan aldigim navazi§la yana§i talabkar- Orada Moskvadan galmi§ Rusiya Safirindan Azarbaycan-liqlaridir. Muallimlarin zahmati naticasinda oxudugum tahsil Rusiya alaqalarinin yubileyi ila alaqali sertifikata layiq illarinda bir gox bilik yan§malanna qatilmi§ va yuksak natica gorulmu§am. 2019-cu ilda "in§a musabiqasi"na qatilmi§ alda etmi§am. ilk qalibiyyatim maktab daxilinda kegirilan va icra Hakimiyyati tarafindan segilarak mukafata layiq be§inci siniflar arasinda olan bilik yan§idir. Qruprn kapitani gorulmu§am. "Odabiyyat bilicilari" yan§masinda 15 roman olaraq yuksak natica ila birinciliyi qazanmi§diq. iki il sonra kitabi oxuyaraq segilmi§ va 2-ci yera layiq gorulmu§am. rayon miqyasinda kegirilan Fizika Olimpiadasina qatilmi§, Hamin il Rus dili olimpiadasinda i§tirak edarak Tahsil
Babaeva Sevinj Oktay philological
WAYS TO IMPROVE TEACHING ... sciences
Nazirliyi tarafindan Diplom ila müka-fatlanmi§am".
Rus dilinin manimsanilmasi goza garpacaq daracada a¡jagi dü¡jüb. Haftalik dars saatlari avvalki illara nisbatan gox az oldugu ügün asasan ibtidai siniflarda dars yükü gox az-1 saatdir. Bu u¡jaqlarda sóz ehtiyati gox az olur. Nóvbati darsa qadar 1 hafta arzinda sózlar yaddan gixir. Heg olmasa haf-dada 2-3 saat rus dili olsa sozlar tez-tez takrar olunar, yadda qalar va dil óyra¡jar.
Valideynlar da vaxtinda rus dili óyranmami¡jlar (maktab-da kegmayiblar). Ona góra da u¡jaqlarina alilaya bilmirlar. Rusiya qon¡ju dóvlat oldugu ügün ¡jimal bólgasinda rus dilini bilmak ónamlidir. 5-8-ci siniflarda rus dilinin qram-matikasi tadris olunur. Haftada 3 saat vaxt verilib. Bu vaxt az oldugundan ham qrammatika, ham da ¡jifahi nitqin óyranilmasi ügün gaginlik yaranir. Ovvalki illarla müqayisada bu vaxt gox azdir. 9-cu sinifda 2 saat rus dili tadris olunur. Buraxilij sinfi oldugu ügün ¡jagirdlar xarici dil rus dili imtahani verirlar. §agirdlara dil ila alaqadar qoyulan talablar bóyükdür. Bunun müqabilinda haftada 2 saat rus dilini tadris etmak ¡jagirdlari qane etmir.
10-11-ci siniflarda ¡jagirdlar sada va tamayül siniflarda tahsil alirlar. Hamin sada siniflarda rus dili haftada 4 saat, texniki siniflarda 4 saat, humanitar siniflarda 5 saat dars qane edir. Lakin asas—ibtidai siniflarda dars yükünün az olmasi (rus dili-1 saat) ¡jagirdlarin yuxari siniflarda inkijafina angal tóradir.
Ujaqlarda ¡jifahi nitq zaifdir (rus dili). Dinlama matnlari (imtahan zamani) ¡jagirdlar ügün problem yaradir. Dinlama matnlari ¡agirdlarin demak olar ki, 90 faizi zaif manim-sayirlar. Cavab yaza bilimirlar ki, bu da onlarin (¡agirdlarin) ¡jifahi nitqi zaif qavramasindan irali galir.
Kurikulum sistemi ila rus dilini óyratmak gox gatin galir (ham müallim, ham ¡jagird ügün). Mas: qrup ¡jaklinda i¡ gedir. §agirdlar dili bilmadiyi ügün sózün manasini tapa bilmirlar. Ona góra da i¡ langiyir va alinmir. Naticada darsa qoyulan maqsad alinmir.
Rus dili darsinda müallim-jagird dani¡jiq münasibati ahamiyyatli rol oynayir. Darsa qoyulan talablara góra bu münasibati qurmaq gox vaxt mümkün olmur. Vaxt az oldugu ügün proqram materiallarina qoyulan talablari gatdirmaq olmur.
Darsliklar barada: darsliklarda proqram materiallarinin verilmasi ardicilligina bazan amal olunmur. Masalan, "Rus dili 7-ci sinif' kitabinda ismin hallari ardicilliqla düzgün yazilmayib. Bu, ujaqlarda gajqinliq yaradir. Dil óyranmayin an ahamiyyatli va faydali manbayi badii qiraatdir. Bu zaman ham qrammatikani óyranmak asan olur, ham da sóz ehtiyati zanginlajir. Ujaqlar badii qiraat etmirlar. Bu da onlarin dil óyranmasina, inkijafina gatinlik tóradir.
internet tapjiriqlari: internetdan istifada etmakla ev tapjiriqlari verilir. Ujaqlar saatlarla vaxt sarf edir, yazib gatirirlar. Lakin, müjahida góstarir ki, internetdan istifada ila ev tapjiriqlari ujaqlara heg na óyratmir, ela-bela kógürma edir, manasini isa dark etmirlar. Heg bir sózü (yaxud sózlarin yaridan gox hissasini) anlamir, izah eda bilmirlar. Bo¡ yera vaxt itkisi alinir. §agirdlarin vaxtinin abas yera sarf olunmasina sarf olunur.
Müasir zamanda bizim arazida ujaqlar rus dilinda danija bilmirlar, sóz bazasi azdir. Ona góra ki, vaxtila bizim ¡jaharda goxlu rus millati yajayirdi va o dil praktik dil kimi ijlanirdi. Amma indi ujaqlar hatta rus bólmasinda oxuyanlar bela tanaffüs zamani, yanaji yol gedardak va s. óz aralarinda rus dilinda yox, dogma dilda danijirlar. Dars zamani müallimdan gizlica bir-birina müayyan informasiya ótürarkan bela bunu dogma dilda edirlar.
Maktaba yeni daxil olan ujaqlarin demak olar ki, yaridan goxu rus dilini bilmirlar. Onlar dili galib maktabda óyranirlar. Amma bu qane etmir. Ujaqlarin bir qisminin (goxunun) bu dili óyranmaya meyli var, amma goxlu gatinliklar da var: münasib, ala asan olan kitablar yoxdur. Olvan ¡jakilli, lügatli (yaxji olar ki, tam lügatli) kitablar lazimdir. Matnlar sada va u¡jaqlar tarafindan asan manimsanila bilan olmalidir. Sóz birla¡jmalari sada olmalidir ki, u¡jaqlar sinonim, antonim taparkan gatinlik tapmasinlar. Oksar siniflarda rus dili 64
haftada 1 saat tadris olunur. Bu da söz bazasi (söz ehtiyati) az oldugu ügün qane etmir. Dani§iq tarzi ügün söz azdir. Dil öyranmaklari u§aqlarin özlarindan da asilidir. Maraqlanan u§aq özü barada fann müallimina müraciat edir, soru§ur va öynanir. Evda valideyn rus dili bilmadiyi ügün u§aq gox gatinlik gakir. Dila maragi olmur. Evda i§ini yetira bilmir.
Televiziya kanallarinda rus dili öyrananlar ügün (acnabi dil) tadris proqramlari agilsa, bela kanallar rus dilinin öyranilmasina takan verar.
Dars prosesinda istifada etmak ügün rangli, sada tartib olunmu§ ayani vasait yoxdur. Ovvallar var idi, i§imiza yarayirdi. indi olsa bela qiymatlar münasib olmalidir.
Rus dilini bilmak Azarbaycan ahalisi ügün gox vacibdir. Cünki an yaxin hamsarhad ölkadir, u§aqlanmiz ora oxumaga gedirlar, orada ya§ayirlar. Xaricda oxuyan talabalarimiz rus dilinda yazilan adabiyyatdan istifada eda bilmirlar, günki dili yax§i bilmirlar. Halbu ki, kitabxanalarda goxlu elmi asarlar var. Bunlar istifadagilari gözlayir. Ela bizim böyük kitabxanalarimizda da bela adabiyyat vardir.
Maktab kitabxanalarinda isa rusca kitablar saridan "kasibgiliqdir". Maktab kitabxanasinda rus dilinda A.S.Pu§-kin, M.ibrahimov, A.A.Bakixanov, M.S.Ordubadi, M.ó. Sabir, S.Vurgun, M.Y.Lermontov, i.A.Bunin, K.Qukovski, L.Tolstoy va s. adiblarin asarlari, Rus xalq nagillari, Azarbaycan nagillari, ba§qa dünya xalqlari nagillari yoxdur. Ümumiyyatla maktabda kitabxana i§ini, dram darnayi i§ini daha faalla§dirmaq lazimdir. Rus dilinda saharciklar, kigik konsertlar, rus dilinda dram teatri, kukla teatri va s. u§aqlann bu dili öyranmasina takan veran amil ola bilar.
Ayda bir dafa rus dili günü kegirmak olar. Hamin gün rus dilinda dani§ilir, müallimlar-§agirdlar-§agirdlar.
Rus dilinin Azarbaycan bölmasinda tadrisi ila alaqadar §agirdlar arasinda sorgu aparilib. 22 nafar 7-ci sinif va 35 nafar 9-cu sinif §agirdlari bu barada öz fikirlarini agiq-lami§lar. Bunlardan bir negasinin fikrini qisaca formada taqdim ediram:
Yeddinci sinfin §agirdlarin fikirlari ila da tani§ olaq.
1...rus dili fanni manim xo§uma galir. Ovval biz bölü-nürdük, indi isa bölünmürük. Manca bölünanda daha yax§i idi. Yenidan bölünmak istardim.
2...rus dili fanni avvallar daha gox xu§uma galirdi. indi o qadar da xo§uma galmir. Rus dili an gox istifada olunan dillardandir, haftada 3 dafa kegilir. Evda gox vaxt rus dilinda daniíjirlar. Rus dili hayatda da gox lazimdir. Tarcüma edanda gatinlik gakiram.
3...tarcüma eda bilmadiyimdan dars manim ügün maraq-siz kegir. Ogar man tanballik etmayib darslarim üstüna dü§saydim, balka da rus dilini yax§i bilardim. Arzum budur ki, rus dilini yax§i öyranim.
4...Rus dilini gox seviram. Qox gatin olsa da onu öyran-mak lazimdir. Man rus dili müallimimdan gox raziyam. Manim atam da manim bu dil öyranmayimi istayir. Man istardim ki, rus dili kabinetlarinda dars kegak. Bizi rus dili darslarinda qruplara ayirmi§dilar. Amma u§aqlarin bazilari gixdiqlari ügün rus qruplari baglandi. Man istayaram ki, bizim sinifda olan bütün u§aqlar rus dilini bilsinlar. Onlarin rusca dani§magini istayiram. Biza rus dili darsi haftada 3 saat kegilir. Man istayiram ki, rus dili haftada 5 saat kegilsin.
5...Man rus dilini gox seviram. Rus dilini yax§i bilmak istardim. Mana rus dilini anam da öyradir. Rus dili biza 3 saat kegilir. Rus dilini bilmak gözaldir. Bizim rus dili müalli-mimiz rus dilini biza gox yax§i kegir. Rus dili darsi an yax§i darslardan biridir. Man an §ox xarici dillardan rus dilini seviram. Man rus dilini yax§i manimsayiram. Müallimi da diqqatla dinlayiram. istardim ki, rus dilini valideynlarimdan da daha yax§i bilim. Buna göra da gali§iram yax§i oxuyum. Cünki dil bilmak gox gözaldir, bir gox pe§aya yiyalana bilaram. Buna göra da gali§maliyam.
6...Man rus dilini öyranmak istayiram, bunun ügün gox galiijiram. Biz 9-cu sinifda rus dilindan imtahan veracayik. Hami§a darslara hazirliqli galiram. Ona göra da heg vaxt darslarimda gatinlik gakmiram. Valideynlarim da mana kömak edirlar.
7...Man istardim ki, rus dilini qruplara ayrilib kegak.
Scientific Vector of the Balkans. 2020. T. 4. № 1(7)
филологически науки
Babayeva Sevinc Oqtay qizi ORTA MOKTOBDO RUS DÍLiNÍN ...
Müallim qaydalan, darsi, matnin tarcümasini çox yaxçi izah edir.
8...Man rus dilinda bir çox sözlari biliram...müallim bi-zimla sinifda rus dilinda daniçmirdi. Amma digar...müallim bizimla sinifda rus dili darsinda rusca daniçir. Istayiram ki, biz darslarimizi yaxçi oxuyaq, bilik alda edak. Man rus dili müallimi olmaq istamiram. Amma sinif yoldaçim §afiqa rus dili müallimi olmaq istayir. Manca bu yaxçi fikirdir.
9...Man rus dili darslarinda çatinlik çakiram. Hamiça istardim ki, rus dilinda salist daniça bilim. Boç vaxtimda rus dili kitabini oxuyuram.
10...Rus dilinda "rodlarda" (kiçi, qadin, orta) çatinlik çakiram. Bir çox tarcümada çatinlik çakiram. Amma özüm da bir az tanbalam. Baçqça darslara fikrimi camlayiram. Dars daniçanda har çey yadimdan çixir, çox hayacanlaniram. Manca man heç vaxt rus dilin bilan deyilam. Tarcümani bilmiram, rodlari bümiram, neca rus dilini bilacayam? Arzularim böyükdür. istardim rus dilinda sarbast daniçim.
11...Manim atam Rusiyada içlayir. O, rusca bilir. Man rus dili bilmak ûçûn sinif yoldaçlarimdan kömak istayiram. Onlar da mana kömak edirlar. Rus dilini daha yaxçi bilmak istardim ki, har bir uçaqdan gerida qalmayim.
12...Müallim biza eva tapçiriq veranda man atamdan kömak istayiram. Müallim biza tarcümada kömaklik edir.
13...müallim yaxçi dars keçir, amma bazilari dinlamak istamir. Çatinlik çaksam da rus dilini öyranacayam. Heç vaxt rus dili darsini atmayacagam. Amma mana rus dili darsliyi verilmayib. iç orasindadir ki, oxumayanlara kitab verilib, ancaq dars oxuyanlara verilmayib. istardim ki, rus dili kitabi manim özüma maxsus olsun. Rus dili darsi galib çatanda man har dafa sinif yoldaçlarimdan aliram.
14...Arzum budur ki, rus dili darsini yaxçi öyrana bilim. ingilis dilina nisbatan rus dilini çox seviram.
15...Manim da rus dilini öyranmaya havasim var. Bir az çatin galsa da öyranmaya çaliçiram. Amma qruplara bölünsaydik daha yaxçi olardi. Kitabdan tarcüma etmakda bir az çatinlik çakiram. Ona göra da müallimdan kömak istayiram.
16...Atam da mana rus dilindan tapçiriqlari yazmaga kömak edir. Man rus dilini asanliqla öyrana, yaza biliram.
17...Bu uçaqlar sas salaraq ham müallimin dars keçmasina, ham da rus dilini öyranmak istayan uçaqlara maneaçilik töradir. Man istardim ki, müallim talabkar olsun. Müallim alava maçgalalar keçsin. ôgar tarcümani va talaffüzü bilsam bu dil mana asan olar. Amma man bundan çatinlik çakiram. Man bu barada müallima müraciat etdim, o isa cavabinda mana günda 5 söz öyranmayi tapçirdi. Man da bela etdim. Artiq 1 haftadir ki, bela ediram va rus dili mana avvalkina nisbatan daha asan galir.
18...Bizim ailada hami rus dilinda bilir. Man da rus dilinda bir çox sözlar biliram. Rus dilini öyraniram. Man istardim ki, rus dili kitabinda matinlar va çeirlar avval, qaydalar isa sonra olsun.
19...Man rus dilinda kitabdaki matnlarin bazilarinin tarcü-masini bilmiram. Bunun sababi isa çoxlu dars buraxdigim ûçûndûr. Man balacaliqda rus dilini pis oxuyurdum. Sonra yaxçi qavramaga baçladim va alindi. Ela yaxçi ki, biz 7 ildir rus dili keçirik. Yoxsa ingilis dili keçmali idik. Maktaba gedana kimi rus dilindan bir az malumatim var idi. Masalan, 10-a kimi saymaq, cürbacür çeirlar bilirdim.
20...Man rus dilini asan öyraniram. Buna sabab: bizim müallimimiz hamiça rus dilinda daniçdigina göra biz rus dilini asan qavrayiriq. Çatinlik çakdiyim hallar olmuçdur. Müallimi diqqatla dinlayiram. Yeni qaydalara uygun çaliçmalar üzarinda içlayiram. Müallim mana kömaklik edir. Man rus dilini çox seviram.
21...Man rus dilinin 4 va ya 5 saat keçilmasini istardim. Onda biz daha tez öyranardik. Valideynlarimiz rus dilinin çox keçilmasini istayirlar. Rus dili haqqinda bütün malumatlara daha tez yiyalanmak istayiram. Anam va xalam manimla çox zaman rus dilinda daniçirlar. Man rus dilinda daniçmagi bacarmasam da bilmadiyim sözlari öyrana biliram.
22...Biz 9-cu sinifda imtahan vermali oldugumuza göra indi keçilan darslari daha diqqatla oxuyur, yerina yetiriram.
9-cu siniflar:
1...Man bu dili çox seviram. Lakin rus dili biza yaxçi keçilmadiyi ûçûn manim bu dila qarçi olan havasim yavaç-yavaç azalir...ègar man rus dilini bilsam man tarcûmaçi kimi içlaya bilaram. Rus dilinin ahamiyyatli dil oldugunu hamimiz bilirik. Rus dili biza haftada 1 dafa keçilir. Bu da çox azdir, haddindan artiq azdir. Man bu fikirla naraziyam. Biza rus dili çox keçilsa bu dilda daniçmaq imkanimiz, baça dûçmak imkanimiz olardi. Man bu dildan çox ingilis dilini biliram. Man çox istardim ki, rus dilinda daniçim, baça dûçûm. Daniça bilmasam da, heç olmasa, baça dûçmak istardim. Rus dilini çox seviram. Vacib dillardan biridir. Ümid ediram ki, man bu dili öyranacayam.
2...haftada 2 dafa rus dili keçilir. Darsi kûçarkan müallimin bizimla rus dilinda daniçmagi daha yaxçidir. Dûzdûr, dili baça dûçmasak da bizim bu dili öyranmamiz ûçûn daha rahat olacaq (müallim rusca daniçarsa). Bilmadiyimiz sözlari biza izah eda-eda dars keçsa rus dili biza daha salist galacak. Rus dilinin qrammatikasi na qadar çatin olsa da man çaliçiram ki, müallim biza izah etdikda diqqatla dinlayim, baça dûçûm.
3...ôslinda bu fannin saati daha çox olmalidir ki, bu dil haqqinda malumatimiz daha çox olsun. Bizim rus dili müallimimiz biza har çeyi, bu fannin bütün xirdaliqlanni aydin çakilda çatdirir. Har dafa çaliçiram ki, baça d^madiyim, çatinlik çakdiyim bir mövzu olduqda müallimdan kömak istayim. Man az da olsa bu dilda insanlarla insiyyat qurmagi bacariram. Hamiça daniçanda rus dili bilanlardan da yeni sözlar öyraniram. Oxumaq, öyranmak heç bir zaman gec deyil.
4...Manim bu fanda an çox sevdiyim mövzular: "rodlar", matnlar va lügati öyranmakdir, xoçum galir. Man müalli-mimdan çox raziyam.
5...ôslinda xarici dil çox keçilmalidir ki, uçaq oxumasa da heç olmasa dil bilar. Bizim müallimimiz dars keçsa da asas qrammatikani demir, baça salmir. Sadaca olaraq matni tarcüma edir va bitdi. Amma avaz etmaya galan müallimlar har bir qaydani nöqtasina qadar baça salir.
6...Manim rus dilindan o qadar da xoçum galmir. Rusca daniçmaq istayiram. Amma bacarmiram, çünki söz ehtiyatim azdir. Biz rus dili darsinda tapçiriqlar yazanda maraqli keçir. Sinifda sas oldugu üçün darsi yaxçi baça d^mak olmur. Man xarici dilda cümla qurmaq istayiram. Test yazanda biz bir birimizdan köçürarak yaziriq. Çünki sinifda yaxçi bilanlarin sayi azdir. Bir iki nafar yaziriq, o birilari isa köçürür.
7...Man düçünüram ki, maktablarda rus dilina xüsusi vaxt ayrilmalidir. Эп asasi isa müallim darsda Azarbaycan dilindan az istifada etmalidir. Эgar müallim uçaqlarla yalniz rus dilinda daniçsa, onda çagirdlar daha yaxçi manimsayarlar. Mana 1-ci sinifdan rus dili keçilib. Amma man rus dilinin ^da bir hissasini da bilmiram. 1-ci sinifdan manim rus dili müallimim biza rus dilini sevdirmayib. Man d^ünüram ki, müallim rus dilini mükammal bila bilar, lakin asas odur ki, öz fannini sevsin va bu sevgini çagirdlara açilamagi bacarsin. Müallim adina layiq olan har kas öz sanatini sevmali va qiymat vermalidir. Biza rus dili haftada bir saat keçilir. Mayar bu cür rus dili öyranmak olar? Эyar heç olmasa haftada 3 dafa rus dili keçilsa, müallim sevarak rus dili keçsa, balka da biz bu cür badbaxt olmariq. Ona göra biz deyiram ki, manim kimi badbaxt uçaqlar çoxdur.
8...Öyranmak çox çatindir. Haftada bir dafa keçilir. Müallimdan acigim galir. Darsinda sas saliriq. Maktabda heç vaxt bizim sinifda rus dili kitabi çatmayib, ona göra da har il özümüz rus dili kitabi aliriq. Amma bu kitabi maktab vermalidir. Ona göra da rus dili fannindan acigim galir. Hamiça eva çaliçma veranda yazmiram, lügat öyranmaya veranda öyranmiram.
9...Rus dilili iki saat keçirik. Bu çox azdir. Rus dilini öyranmak ^ün heç olmasa 4 saat olmalidir. Man rus dilini öyranmak istayiram. Çrnki manim bir çox qohumlarim rusca daniça bilir va man onlarin arasinda qaliram, baça d^müram. sadaca baxa qaliram.
10...Man istardim ki, rus dili darsinda 45 daqiqa yalniz rusca daniçim. Rus dilinin qrammatikasi çatindir, ancaq sözlari rahatdir. Man istardim ki, rus dili darsinda haftada bir
Babaeva Sevinj Oktay
WAYS TO IMPROVE TEACHING ..
philological sciences
dafa olsa gola gixib maktabin hayatinda dars kegak. Tamiz havada dars kegsak ham yorulmariq, ham da maraqli olar. Bela olsa, gox yax§i ba§a dü§arik.
11...Darslarin sayi goxalsin. Onda kurslara getmaya ehtiyac olmaz. Haftada 5 dafa kegilsin, qrammatikadan ba§qa dil oyranmaya da §arait yaransin. Müallim kim olursa farqi yoxdur, u§aq havaskar olmalidir. Rus dili darnaklari yaransin. U§aqlan ora havaslandirmak ügün udu§lar olsun. Manim ügün bunlari elasalar basdir.
12...Biz rus dilini oyransak ba§qa olkalara gedanda insanlarla rus dilinda dam§a bilarik. Müallim biza rus dili darsini Azarbaycanca kegir., amma manca sozlari rus dilinda ba§a salsa daha yax§idir. Qünki rusca dani§magimi ügün biza rusca sozlar lazimdir.
13...Maqsadim 9-cu sinif imtahanlarini müvaffaqiyyatla vermakdir. Manim oz fikrim olaraq rus dili müallimi dayi§-mali deyil. Cünki u§aqlar bir müallima vardi§dirlar va hamin müallim dayi§dikda gatinlik ola bilar. Manim digar fikrim olaraq rus dili darsinda müallim §agirdlarla rus dilinda ünsiyyit qurmalidir. Bu da §agirdlarin dili rahat oyranmasina sabab ola bilar.
14...Arzum budur ki, bizim maktabimizdan ela rus dilini bilan fardlar gixsin ki, ruslarla dani§anda sahv tuta bilmasinlar. Rus dilini oyranmak ham mandan, ham da müallimdan asilidir. Müallimimiz darsi kügir va sonra talab edir.
15...U§aqlar qrammatikani oyranmakda gatinlik gakirlar. Dars saatlari azdir.
16...Tutalim ki, sizin qar§iniza Rusiyali turist gixir va sizdan getmak istadiyi yeri soru§ur va siz da ona yolu gostararkan tabii ki, dil biliyiniz olmalidir. Va ya ona Azarbaycan adat-ananasi haqqinda, yemaklari haqqinda, musiqisi haqqinda malumat verarak ham onu malumat-landirmi§, ham da olkamizi tamsil etmi§ olursunuz. Bela bir ahvalat manim ba§ima galib: müaayyan bir mamulat satarkan rus dilli mü§tarim oldu va man o mamulati ona satarkan gatinlikla üzla§dim.
Azarbaycanda olan maktablarda rus dili tadris olunmasini gox yax§i qar§ilayiram.
Natica. Müallim va §agirdlarin fikirlarini nazara alaraq a§agidakilari qeyd etmak istayiram:
1.Darsliklarin tez-tez nazirlik tarafindan dayi§dirilmasi: bu hal 1-ci novbada müallimlari ga§dirir. Ovvallar darsliklar 20-30 ilda bir dafa dayi§ilirdi va proqramlar sabit olaraq eyni §akilda qalirdi. Hazirda darsliklar hamiya gatmir.
2.Matnlarda gox sayli qrammatik sahvlar rast galir. Bu sahvlar §agirdlar tarafindan a§karlananda nazirliyin nüfuzu a§agi dü§ür va fanna qar§i münasibat pisla§ir.
3.Matnlar rus dilinda olsa da Azarbaycanin realligini aks etdirir va Azarbaycan dilindan rus dilina tarcüma olunan matnlardir (Azarbaycan adabiyyatinda tarcümalar). Osil rus matnlari gox azdir.
4.Rus dilina ayrilan saatlarin az olmasi: §agirdlar hansi dili oyranirlarsa bu dilda kifayat qadar ünsiyyat va yazi olmalidir.
5.Siniflarda §agirdlarin sayi asas gostaricidir. §agird sayi az olarsa, sinif va qrup baglanir. Bu halda hansisa nailiyyatlardan dani§maq yersizdir.
ODOBÍYYAT SÍYAHISI:
1. Dovlat maktablarinda tahsil dili: Azarbaycan, rus, balka ham da ingilis? // https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan
2. Cafarov T. Müasir camiyyat va maktab konsepsiyasi // Azarbaycan müattimi, 04 Oktyabr 2019
3. Bu maktablarda rus dili intensiv tadris olunacaq // https://news.day. az/azerinews
4. Какие иностранные языки наиболее популярны в Азербайджане? // https://news.day.az/society/
5. Prezident ilham Sliyev: Tahsilin keyfiyyati ila bagli fox onamli addimlar atilir, islahatlar aparilir //http://www.yap.org.az/az/view/news/
66
Scientific Vector of the Balkans. 2020. Т. 4. № 1(7)
