Научная статья на тему 'ВОЯГА ЕТМАГАНЛАР ТОМОНИДАН СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ТЕРГОВ ҲАРАКАТЛАРИ ВА ТАКТИК УСУЛЛАРИ'

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАР ТОМОНИДАН СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ТЕРГОВ ҲАРАКАТЛАРИ ВА ТАКТИК УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
240
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
вояга етмаган шахс / тергов ҳаракатлар / сўроқ қилиш / юзлаштириш / кўрсатувларни ҳодиса содир бўлган жойда текшириш / тинтув / тактик усуллар. / minor / investigative actions / interrogation / confrontation / verification of testimony at the scene of the incident / tactical techniques.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Самандаров, Шохрухмирзо Мирзахмат Ўғли

Мазкур мақолада вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов қилишда амалга ошириладиган тергов ҳаракатлари ва тактик усуллар, уларнинг ўзига хос хусусиятлар, бу бора миллий ва хорижий ҳуқуқшунос олимларнинг қарашлари ва соҳани ривожлантириш учун илгари сурилган таклифлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INVESTIGATIVE ACTIONS AND TACTICS USED IN THE INVESTIGATION OF CRIMES COMMITTED BY MINORS

This article analyzes investigative actions and tactical methods used in the investigation of crimes committed by minors, their specifics, the views of national and foreign legal scholars and put forward proposals for development.

Текст научной работы на тему «ВОЯГА ЕТМАГАНЛАР ТОМОНИДАН СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ТЕРГОВ ҲАРАКАТЛАРИ ВА ТАКТИК УСУЛЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАР ТОМОНИДАН СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАРНИ ТЕРГОВ КДЛИШДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ТЕРГОВ ХДРАКАТЛАРИ ВА ТАКТИК УСУЛЛАРИ

Самандаров Шохрухмирзо Мирзахмат ртли Тошкент давлат юридик университети магистранти E-mail: shohruhsamandarov98@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов цилишда амалга ошириладиган тергов уаракатлари ва тактик усуллар, уларнинг узига хос хусусиятлар, бу бора миллий ва хорижий ууцуцшунос олимларнинг царашлари ва соуани ривожлантириш учун илгари сурилган таклифлар таулил цилинган.

Калит сузлар: вояга етмаган шахс, тергов уаракатлар, суроц цилиш, юзлаштириш, курсатувларни уодиса содир булган жойда текшириш, тинтув, тактик усуллар.

СЛЕДСТВЕННЫЕ ДЕЙСТВИЯ И ТАКТИЧЕСКИЕ ПРИЕМЫ, ПРИМЕНЯЕМЫЕ ПРИ РАССЛЕДОВАНИИ ПРЕСТУПЛЕНИЙ, СОВЕРШЕННЫХ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИМИ

Самандаров Шохрухмирзо Мирзахмат угли,

Магистрант Ташкентского государственного юридического университета Э-mail: shohruhsamandarov98@gmail .com

АННОТАЦИЯ

В данной статье проанализированы следственные действия и тактические методы, применяемые при расследовании преступлений, совершенных несовершеннолетними, их специфика, взгляды национальных и зарубежных ученых-правоведов и выдвинутые предложения по развитию отрасли.

Ключевые слова: несовершеннолетний, следственные действия, допрос, очная ставка, проверка показаний на месте происшествия, тактические приемы.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

INVESTIGATIVE ACTIONS AND TACTICS USED IN THE INVESTIGATION OF CRIMES COMMITTED BY MINORS

Samandarov Shokhrukhmirzo Mirzakhmat ugli,

Master student of Tashkent State University of Law E-mail: shohruhsamandarov98@gmail.com

This article analyzes investigative actions and tactical methods used in the investigation of crimes committed by minors, their specifics, the views of national and foreign legal scholars and put forward proposals for development.

Keywords: minor, investigative actions, interrogation, confrontation, verification of testimony at the scene of the incident, tactical techniques.

Узбекистан Республикаси ЖПКда хакикатни аникдаш, далилларни текшириш учун турли хил тергов харакатлари утказилиши ва уларнинг тартиб белгиланган. ЖПКга ва назарий адабиётларга эътибор каратадиган булсак, вояга етмаганлар содир этилган жиноятларни тергов килишда утказиладиган асосий тергов харакатлари каторига сурок килиш, ходиса содир булган жойини куздан кечириш, экспертиза каби тергов харакатлари киритилади.

Хусусан, Г.А.Абдумажидов[1] ва А.Г.Филлипов[2] ушбу туркумдаги ишларни тергов килишда куйидаги тергов харакатларини утказишни максадга мувофик деб хисоблайди: ходиса жойини куздан кечириш (дастлабки тергов харакатларидан бири хисобланади); тинтув утказиш; вояга етмаган айбланувчи, жабрланувчи ва гувохларни сурок килиш, бундан ташкари вояга етмаганларнинг ота-онаси, тарбиячи укитувчилари, коллеж, лицей ёки мактаб рахбарияти, махалла аъзоларидан бири хам вояга етмаган тугрисида тулик маълумот олиш максадида сурок килиниши мумкин; агар сурок натижалари орасида карама-каршиликлар мавжуд булган такдирда юзлаштириш тергов харакати утказилади; вояга етмаганнинг аник ёшини билишнинг имкони булмаган холларда суд-тиббиёт экспертизаси утказилиши мумкин; суд-психиатрик экспертизаси вояга етмаган шахснинг психик холатини урганиш максадида тайинланади; суд- рухий ва рухий-психиатрик экспертизалари олдига хал килиш учун одатда куйидаги масалалар куйилади: вояга етмаган шахснинг аклий ривожланиш даражаси, усмирнинг аклий ривожида шу ёш учун хос булган меъёрий даражадан огиш мавжудми, вояга етмаган шахс унинг

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

^hcmohhh Ba pyxuH xpnaraHH xuco6ra onraH xpnga mapT-mapouraapHH Tyrpu Ka6yn Kunumu Ba ynap Tyrpucuga Terumnu, Kypcama 6epumu MyMKHHMH, Boara eTMaraH maxc y3 x,apaKaraapu Ba y3ura Huc6araH cogup этнпгaн x,apaKaraap moxh^THHH TynHK aHraaö eTHmu MyMKHHMH, ycMHp y3 xapaKaraapHHH 6omKapumu MyMKHHMH Ba MyMKHH 6ynca, KaH gapa«:aga Ka6u xpnaraap.

BomKa 6up rypyx, TagKHKoTHunap эсa, Boara eTMaraHnapHHHr ^HHoaraapu öyHHna acocuH TeproB xapaKaraapura xoguca ^ohhhh Ky3gaH Kenupum Ba экcпepтнзaпap TaÖHHnamHH KupuTagu. XycycaH, P.C.BenKHH 6y 6opaga KyHugaru TacHH^HH TaKHH^ этagн: 1) xpguca ^ohhhh Ky3gaH Kenupum; 2) THHTyB; 3) Boara eTMaraH ryMoH KHHHHyBHHHH cypoK Kunum; 4) Boara eTMaraH aöönaHyBHHHH cypoK KHnum; 5) Boara eTMaraH ryBox, Ba ^aöpnaHyBHHHH cypoK Kunum; 6) Boara eTMaraHnapHHHr TapÖHanaHHmura Mactyn öynraH maxcnapHH cypoK Kunum; 7) W3namTupum TeproB xapaKara; 8) экcпepтнзaпapнн TaHHHnam.[3]

H.n.^önoKoB xaM xpguca ^ohhhh Ky3gaH Kenupum, Boara eTMaramapHH cypoK Kunum, ryMoH KHnHHyBHH Ba aöönaHyBHHHH cypoK Kunum, THHTyB Ka6u TeproB xapaKaTnapHHH acocuH TeproB xapaKaraapu cu^arnga эtтнpo$ этagн.[4]

Xpguca ^ohhhh Ky3gaH Kenupumga, H.OXepacuMoB, .H.^.^panKHH x,aMga B.PoccuHcKaanapHHHr KaHg этнmннa, TeproBHH acocuH эtтн6opннн ronapHH aHHKgam Ba xpnarau ypraHHmra Kaparnmu ho3hm. Mhcoh ynyH, yrupnaHraH ToBapnapHHHr xycycuaTH ^HHoaTHH Boara eTMaraH cogup этгaн eKH этмaгaнпнгннн aHHK^amra KyMaKnamagu. Boara eTMaraHnap aKcapuaT xpnnapga KyHugaru npegMeraapra Ta«:oBy3 Kunagunap: a) maxcuH ucTetMonra Myn^annaHraH o3HK-oBKaT Maxcynoraapu; 6) мoтoцнкппap, Monegnap, Benocunegnap; b) emnap6on npegMeraap (3aMoHaBHH yp^garu KHHHM-KenaKnap, MarHHTo^oH, KoMnwTepnap); r) nynnap Ba x,.K.

MYXOKAMA BA HATH^AHAP

Boara eTMaraHnap ToMoHHga cogup этнпгaн ^HHoaraapHH TeroB Konumga yTKa3HnaguraH HaB6aTgaru TeproB xapaKara cypoK KH^umgup. ^HKra эtтн6op KapaTaguraH 6yncaK, Boara eTMaraH ryMoH KHHHHyBHHHH, aö6naHyBHHHH cypoK KHnumra KeTraH yMyMHH BaKT, KyH gaBoMHga gaM onum Ba oBKaraaHum ynyH 6up coarauK TaHa^^ycHH xuco6ra onMaraHga ohth coaTgaH omMacnuru KepaK. ByHgaH TamKapu, cypoK Kunum gapxpn, 6yHHHr hho^h 6ynMaraH TaKgupga, maxc ymnaHraHHgaH cyHr 24 coaT HHHga cypoK KunuHumu ho3hm. ByHgaH TamKapu ^nKHHHr 554-Moggacura Kypa, Boara eTMaraH ryMoH KHHHHyBHHHH eKH aö6naHyBHHHH cypoK Kunumga cypumTHpyBHHHHHr, TeproBHHHHHr eKH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

прокурорнинг ихтиёрига кура ёхуд вояга етмаган гумон килинувчи ёки айбланувчи химоячисининг, конуний вакилининг илтимосига биноан педагог ва (ёки) психолог иштирок этиши мумкин. У терговчининг рухсати билан айбланувчига саволлар беришга, сурок тугаганидан сунг эса сурок баённомаси билан танишиб, баённомадаги ёзувларнинг тугрилиги ва мукаммаллиги хакида уз фикрларини ёзма равишда беришга хакли. Бу хукуклар терговчи томонидан педагог ёки психологга вояга етмаган шахсни сурок килишдан олдин тушунтирилади ва бу хакида сурок баённомасида кайд килинади. Аммо амалиётда камдан кам холларда педагог ёки психолог терговчи ёки прокурор томонидан ишда иштирок этиш учун жалб этилади.[5] Фикримизча, шу сабабли юкорида келтирилган нормага вояга етмаган гумон килинувчини ёки айбланувчини сурок килишда педагог ва (ёки) психолог иштирок этиши лозим деган жумла билна узгартирилса максадга мувофик хисобланади.

Сурок килиш тергов харакатини утказишнинг тактик жихатларига эътибор каратадиган булсак, Г.Абдумажидов фикрича, терговчи биринчи сурокка тайёргарлик куришда вояга етмаган хакида маълумотларга эга булиши, унинг рухий холатини эътибордан четда колдирмаслиги ва иш холатларидан келиб чикиб аник, лунда, киска саволларни тайёрлаши лозим. Сурок жараёнида муаллиф кайд этишича, ота-оналарнинг иштирок этиши ижобий холат булмай, вояга етмаганнинг рухий холатига босим утказилади, яъни ота-она олдида куркиш, уялиш хисларининг булиши вояга етмаганнинг булган холатларни эркин сузлаб беришига тускинлик килади, шундан келиб чикиб, сурок вактида педагог ёки психологнинг иштирок этиши максадга мувофик хисобланади.

Юкорида келтирилган фикрга ухшаш караш Курмаев.Н.А узининг тадкикот ишларида хам келтириб утган. Жумладан унинг фикрича, вояга етмаганларни сурок килиш тергов харакатида конуний вакилнинг иштирокига нисбатан психологнинг иштироки купрок ижобий натижа беришади. Сабаби аксарият холларда, сурок жараёнида конуний вакилнинг иштироки вояга етмаган шахснинг уялишига хамда саволларга атрофлича, аник жавоб бермаслиги олиб келиши мумкин. Аксинча, психологнинг иштироки эса, сурок килиш жараёнида вояга етмаган шахс ва терговчи уртасида урнатилган контактни сакланиб туришига ижобй таъсир курсатади.[6]

Шу сабабли, Узбекистон Республикаси ЖПКнинг 554-моддасига биноан вояга етмаганларни тергов килиш чогида албатта психолог иштирок этиши шарт килиб белгиланиши максадга мувофик булади деб хисоблаймиз.

Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов килишда

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

утказиладиган кейинги тергов харакатларидан бири — бу юзлаштириш тергов харакатидир. Агар аввал сурок килинган икки шахснинг курсатмалари орасида жиддий карама-каршиликлар булган холатда улар уртасида юзлаштириш тергов харакати утказилиши мумкин. Амалиётда вояга етмаган шахслар юзлаштириш тергов харакатига унчалик хохиш билдираверилмайдилар. Лекин шунга карамасдан, бу тергов харакатини утказиш аирим холларда хакикатни аниклашнинг хал килувчи усули булиб колиши мумкин.

Хусусан, Т.В.Аверянова, Р.С.Белкин, Ю.Г.Корухов, Е.Р.Россииская мазкур тергов харакатини факатгина жуда зарур холларда камдан-кам утказиш лозимлигини, сабаби вояга етмаганларга бу тергов харакатини унчалик ёктирмаслигини айтиб утади. Бунинг сабабларига вояга етмаганнинг соткин булиб колиш ёки касос олинишидан куркувни киритади. Шунингдек улар, юзлаштириш терговчи ва усмир уртасида урнатилган психологик алоканинг бузилишига олиб келишидан огох этади. Шу сабабли амалиётда агар вояга етмаган айбланувчи ва бошка иштирокчиларнинг курсатмаларидаги зиддиятни юзлаштиришдан бошка усуллар билан бартараф этишнинг имкони булса, терговчи бошка усулларни танлаши максадга мувофик.

И.Ф.Герасимов, Л.Я.Драпкин, Е.П.Ишенколар хам имкони борича юзлаштириш тергов харакатини утказмаслик тарафдори булиб, улар хам худди шу холатларни сабаб килиб келтиради ва иложи борича бошка усуллардан фойдаланиш маъкуллигини таъкидлаб утади. Агар бунинг иложи булмаса ва юзлаштириш утказилиши зарур булса, ушбу тергов харакатини педагогнинг иштирокида амалга оширилиши кераклигини эътироф этади.

Юкорида келтирилган фикрларга кушилган холда айтишимиз мумкинки, юзлаштириш тергов харакатида педагогдан кура психологнинг иштироки анча самара беради. Сабаби юзлаштириш тергов харакатида икки шахс уз курсатмаларидаги карама-каршиликларни бартараф этиш учун бир- бирини айблаши ёки бири иккинчисининг аибини уз буинига олишни бошлайди. Шунда уларни кузатиб тугри хулоса чикаришга факат юкори малакали профессионал психологнинг имкони мавжуд. Амалиётда кийинчилик тугдирмаслик учун вояга етмаганлар уртасида ушбу тергов харакатини факат алохида холларда утказиш хамда унда психолог иштирок этиши зарур.

Вояга етмаган шахс томонидан угрилик, талончилик, боскинчилик ва бошка шу туркумга кирувчи жиноятлар содир этилган холларда тинтув тергов харакатини утказиш тугри хисобланади. Тинтув утказишда етмаганларнинг ёшга доир узига хосликларни инобатга олиб, биринчи навбатда уларнинг яшаш

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

жойларини текшириш, сунг укиш ёки якин дустларининг яшаш жойларини куздан кечириш максадга мувофик. Сабаби вояга етмаганлар одатда угирланган буюмларни уйларида ёки яхши таниш булган бошка жойларда саклайди.

Курсатувларни ходиса содир булган жойда текшириш вояга етмаган шахснинг курсатувларини ходиса содир булган жойда жиноят холатларини кайта тиклаш йули билан текширишни англатади. Мазкур тергов харакатини утказиш юзлаштиришни олдини олишнинг энг яхши усулларидан бири хисобланади. Курсатувларни ходиса содир булган жойда текширишдан куйидаги максадлар кузланади: курсатувлари текширилаётган шахсга маълум, суриштирувчи, терговчи ва судга эса номаълум булган нарсалар, хужжатлар, излар ва белгиларни тоттиттт; тттяхсттинг тергов ёки суд мухокамаси давомида топилган нарсалар, хужжатлар, излар каерда булганлигини курсатиб бериши; бир неча шахснинг айни бир ходиса тугрисида берган курсатувларидаги ухшашлик ва фаркларни аниклаш учун ишда хамиятли булган жой ёки йуналишни шахс курсатиб бериши; холатларни кайта тиклаш ва ходиса содир булган жойдаги шароит билан киёслаш оркали курсатувларнинг тугри ёки нотугрилигини аниклашдан иборат.

Мазкур ишга доир айрим холларда эксперимент каби тергов харакати хам утказилиши мумкин. Бунда айнан вояга етмаган шу жиноятни содир эта олганми, бунга унинг жисмоний ва аклий имкониятлари етадими, бошка иштирокчилар мавжуд булмаганми, жиноят содир этилишида бирор ким кумаклашмаганми, катта ёшдаги шахс иштирок этганми каби саволларга жавоб топиш мумкин. Эксперимент бирор ходисани идрок килиш, муайян харакатларни бажариш, бирор ходисанинг содир булиш имкониятини текшириш учун утказилади. Аммо хар доим хам бу тергов харакатини утказишнинг имкони булмайди, айрим холларда курсатувлар ходиса содир булган жойда текширилгач хамма саволларга жавоб топилади ва экспериментнинг зарурати булмай колади. Айрим холларда эса мазкур тергов харакати куп сарф-харажатни талаб этгани учун бунинг иложи булмай колади.

ХУЛОСА

Юкорида келтирилган фикр ва карашлардан хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тегов килишда куйида асосий тергов харакатлари амалга оширилар экан: сурок, экспертиза тайинлаш, ходиса содир булган жойни куздан кечириш, таниб олиш курсатиш, юзлаштириш. Шунингдек, мазкур турдаги жиноятларни тергов

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

килиш куйида тергов харакатлари хам оширилар экан: тинтув, олиб куйиш, эксперимент утказиш. Шунингдек, вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов килишда амалга ошираладиган тергов харакатларни тахлил килиш давомида баъзи бир тергов харакатларини камдан кам холларга амалга ошириш кераклигини гувохи булдик. Хусусан, бир катор хукукшунос олимлар юзалаштириш тергов харакатини факатгина жуда зарур холларда камдан-кам утказиш лозимлигини, сабаби вояга етмаганларга бу тергов харакатини унчалик ё;тирмаслигини(сот;ин булиб колиш булиб колиш хисси) хамда бунинг коибатида терговчи ва усмир уртасида урнатилган психологик алоканинг бузилишига олиб келиши айтиб утган. Шу сабабли тергов вактидаги бу каби кийинчиликларни бартараф этиш максадида вояга етмаган шахсга нисбатан юзлаштириш тергов харакати амалга оширишда доим психолог иштироки таъминлаши максадга мувофик деб хисоблаймиз хамда ЖПКнинг 123-моддаси куйидагича кисм билан ту лдирилиши лозим: вояга етмаганларнинг жиноятлари юзлаштириш тергов харакати амалга оширилишида психолог иштирок этиши шарт.

REFERENCES

1. Abdumajidov G'.A. Kriminalistika. - T.: Adolat, 2003. - B.213.

2. Филипов А.Г. Криминалистика. - М.: Высшее образование, 2007. - С.441

3. Белкин Р.С. Криминалистика. - М.: НОРМА, 2001. - С.990.

4. Яблоков Н.П. Основы методики расследования преступлений, совершённых несовершеннолетними / Н.П. Яблоков // Криминалистика: Учебник.Т. 2 / Под общ. ред. А.И. Бастрыкина. - М.: Экзамен, 2014. - С. 459-464. с. 461-464

5. Durdona Ramazanova "Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarni tergov qilish uslubiyoti" 12.00.09 - Jinoyat protsessi. Kriminalistika, tezkor-qidiruv huquq va sud ekspertizasi kafedrasi Yuridik fanlar bo'yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi

6. Курмаева Н.А. Проблемы участия специалиста-психолога в допросе несовершеннолетних подозреваемых и обвиняемых // Пробелы в российском законодательстве. - 2009. - № 1. - С. 146-148.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.