Научная статья на тему 'Vakhshi Bafki - the successor of Vuku'' school'

Vakhshi Bafki - the successor of Vuku'' school Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
4312
406
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВАХШИ БАФКИ / ШКОЛА ВУКУ’ / ТЕМАТИКА ГАЗЕЛЕЙ / ПОЭТИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО / ПОЭТИЧЕСКИЕ ФИГУРЫ / VAKHSHI BAFKI / VUKU'' SCHOOL / THEMATICS OF GAZELS / POETICAL MASTERSHIP / POETICAL FIGURES / ВАҳШИИ БОФқӣ / МАКТАБИ ВУқӯЪ / МАВЗӯЪҳОИ ГАЗАЛИЁТ / ҳУНАРИ ШОИРӣ / САНЪАТИ ШЕЪРӣ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Урунова Мавджуда Рустамовна

В статье речь идет об одном из представителей школы вуку’, поэте XVI века Вахши Бафки. Автор статьи, на основе изучения материалов по рассматриваемой теме, высказывает точку зрения о предпосылках возникновения данной школы, а также о литературном наследии и тематике стихотворений Вахши. С целью определения уровня поэтического мастерства литератора автор статьи подробно рассуждает о присущих его манере особенностях создания образов и способах конструирования словосочетаний и выражений. На основании этого предпринимается попытка определить некоторые особенности индийского стиля в газелях поэта. Кроме того, выявляя место и роль художественных средств изображения в стихотворениях Вахши, автор статьи раскрывает талант и мастерство этого знаменитого литератора в создании образов и выражении мыслей. Автор приходит к выводу, что Вахши, обладая особым мастерством в сочинении газелей, в процессе их создания всегда стремился ставить на первое место высокие мысли и подчинить им художественные средства изображения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Вахши Бафки - представитель школы вуку’

The article dwells on one of the successors of Vuku ' school, the poet of the XVI-th century Vakhshi Bafki. Proceeding from the study of the available materials beset with the theme explored the author expresses his/her own viewpoint related to prerequisites of the mentioned school up-springing, as well as about literary legacy and the thematics of Vakhshi's poems. In order to determine the level of poetical mastership of the man-of-letters the author of the article judges the inherency of his manner towards the peculiarities of creation of images and the ways of word-combinations constructions and expressions in details. Based upon the above manifest, an endeavour of determination of some features of Indian style in the poet's gazels is undertaken by the author. Into the bargain, eliciting the place and role of belles-lettres means of depiction in Vakhshi's poems the author has disclosed the talent and mastership of this outstanding man-of-letters in the creation of images and expression of thoughts. The author of the article comes to the conclusion that Vakhshi mastering with special mastership in regard to the creation of gazels in the process of their creation always strives to the priority of high thoughts and subordinates them to belles-lettres means of depiction

Текст научной работы на тему «Vakhshi Bafki - the successor of Vuku'' school»

УДК 8И M.p.ypyHOBÀ

ББК 83.34

ВÀ^ШИИ БОФЦЙ - НÀМОЯНДÀИ МÀKТÀБИ ВУЦУЬ

Вожа^ои калидй: Вщшии Бoфи|й, мактаби вущуъ, мaвзyщoи газалиёт, цyнapи шoиpй, caнъaти шeъpй.

Адабиёти бeш аз xaзopcoлaи фopcy точик acocaн дap caбкxoи хypocoнй, иpoк;й ва ^индй oфapидa шyдaacт, ки xap якe xycyc^Tx^ xoc дopaд. Байни ин caбкxoи адабй дaвpaxoи мyaйянe ЧOЙ дopaнд, ки ба иcтилoxи мyxaккикoни caбкшинocй oнpo «^абки ^адди вacaт» ё <^абки бaйнoбaйн» мeнoмaнд. Ин дaвpaxo низ ^мили мyxтaccoти xeш буда, cyxarnapo^po вopиди мaйдoни адабиёт шхтаанд, ки ocopaшoн caбки вижа дopaд.

Borçea^ дap acpи XVI caбки иpoкй oxиcтa аз байн paфтa, чoи xyдpo бaтaдpич бapoи ба caбки нави адабй xoлй кapд. Дap ин к^н «ду ч,apaëни шeъpй вучуд дoшт: якe xaмoн шeъpи латифу фacexy paвoни Бoбo ФиFOнй буд, ки ба cypa™ табий шeъpи X^ropo ба ли^зи диккати мaoнй ва зapoфaтy xaëлпapдoзй ба cyи caбки ^индй мeкaшoнд ва дигape мактаби вукуъ аст, ки, аввалан, X0cили чopaaндeшии шoиpoн ^и^ати тaFЙиpи caбк ва pax^ аз мaxмacaи таклиду ибтизoл буд, aммo бaxoнa pox ба 4,oe нaбypд ва тaнxo бoзтoби табиии мухити к^ни дахум (acpи XVI милoдй) буд» (5, 258).Мактаби вукуъ дap аввали acpи XVI ба вучуд oмaдa, дap нимаи дуюми acpи мaзкyp ба авчи aълoи худ pacид ва та^ибан то аввали acpи XVII идoмa кapд. Сyxaнвapoни ин дaвpa бapoи paxoй аз caбки иpoкй, ки oнpo таклид мeпиндoштaaнд ва бapoи ч,opй кapдaни нaвoвapй дap pиштaи назм кушиш вapзидaнд, ки ин ивдoми oнxopo муха^^и^ини caбкшинocй аз лиxoзи нaзapй дypycт мyappифй кapдaaнд. Аммo ба aндeшaи Сиpyc Шaмиco, дap ин казия чанд мyaммo вучуд дopaд, ки аз инxo ибopaтaнд:

Нaмoяндaгoни мактаби вукуъ чунин мeпиндoштaнд, ки caбки иpoкй шeъppo аз вoкeият дyp coxтa, ба oн чанбаи зexнй ва тахайюлй бахшидааст, бинoбap ин шeъp дap вapтaи фaнo ;apop дopaд, аз ин py, бoяд ба cyи xaк;ик;aтгyй ва вoкeият (вукуъгуй) бoзгaшт, aммo ^лаби acocй дap caбки иpo;й Faзaл acт, ки ду ;axpaмoни acocй дopaд: oши; ва маъшук. Маъшук дap xoлaти эъpoз аз oши;й бeчopa ;apop дopaд. Нaмoяндaгoни мактаби вукуъ бap oн шуданд, ки poбитaи байни ин ду ;axpaмoни лиpикй чанбаи вo;eй дapëбaд.Акнyн шaxcи oшик мeтaвoнaд аз маъшук эъpoз кунад ва мyнocибaти байни oнoн чанбаи вo;eй дapëбaд...Бинoбap ин ашш шeъpи мактаби вукуъ ин аст, ки «вoкeъи байни oшикy маъшук ва xoлaти oнoн мубтанй бap вo;eият бoшaд».

Бoяд зи^ кapд, ки нaмoяндaгoни мактаби вукуъ нaвпapдoзиxoи xeшpo тaнxo дap к^лаби Faзaл ва мyнocибaти ду кaxpaмoни acocии oн чopй кapдaнй шуданд ва ба дигap вoкeиятxo таваччух, нaкapдaнд. Ин xoлaт бoиcи кстати чaззoбияти шeъp гapдид.Нaмoяндaгoни мактаби вукуъ Лиcoнии Шepoзй, Миpзoшapифи ^axo^ Baxшии Бoфкй, Мух,ташами Koшoнй ва г. мeбoшaнд.

Baxшии Бoфкй якe аз capoмaдoни мактаби вукуъ мaxcyб ёфта, аз cyxaнвapoни мaшxyp ва мaъpyфи coxибтapзи миëнaxoи кapни XVI-и Эpoн мeбoшaд. Baй 6o мaxcyли эчoдии худ, тapзи xoc ва нaвпapдoзиaш дap тaъpиxи адабиёти фopcy точик ма^ми нaмoëнe дopaд.

Пepoмyни зиндагй ва мapтaбaи cyxaнвapии у дap биcëp capчaшмaxoи адабию тaъpиxии зaмoни у ва дaвpaxoи минбаъда мaълyмoти чoлибe мавчуд acт. Аз чумла, Амин Аxмaди Poзй дap «Хдфт иклим», Мyллo Абдуннабии Фaxpyззaмoнй дap «Мaйxoнa», Такиуддин Авxaдй дap «Аpaфoтy-л-oшикин», Иcкaндapбeки Муншй дap «Олaмopoи Аббocй», ^дикии Kитoбдop дap «Мачмаъу-л-xaвoc», Миpзo Тoxиpи Нacpoбoдй дap «Тaзкиpaи Нacpoбoдй», Boлex,и ДoFиcтoнй дap «^тезу-ш-шyapo»,Xyшгy дap «Сафинаи Хушгу», Мyxaммaд Kyдpaтyллoxи Гипoмyй дap «Натоичу-л-aфкop», Миp ^ycaйндycт дap «Тазк^аи ^^айнго», Pизoкyлиxoни ^идoят дap «Мачмаъу-л-фycaxo», Мyxaммaд Мyзaффapxycaйни Сaбo дap «Pyзи paвшaн», Мyxaммaд ^дики Бaxoдyp дap «Шамъи анчуман», 0;o Аxмaди Алиaxмaд дap «Хдфт ocмoн»,Мyллo АбдyлFaнй дap «Тaзкиpaи Faнй», Лyтфaлибeки Озap дap «Оташкада» ва чaндe дигap мyaллифoни баъд аз мapтaбaи баланди cyxaнвapии у ëдoвap шудаанд.

^ми ин cyxaнвapи нoмй Шaмcиддин Мyxaммaд буда, дap шeъp Baxшй тaxaллyc кapдaacт. Зoдaи дexaи Бoфки вилoяти Язд (1532-1533) буда, дapoзoи yмp чанд шaxpy нaвox,ии Эpoнpo caфap кapдa бoшaд xaм, вaлe acocaн дap Язд yмpи xeшpo cипapй кapдaacт (1583-1584).

Мepocи адабии ин каламкаши мyмтoзpo як дeвoни aшъop ташкил мeдиxaд, ки aнвoи мухталифи шeъpиpo дapбap мeгиpaд. Дap эчoдиëти Baxшии Бoфкй Faзaл ма^ми мaxcyc дopaд.

Кабл аз он ки доир ба хунари газалсарой ва баъзе махсусиятхои шеъри у ибрози назар намоем, мехохем дар хусуси мавзуъ ва мундаричаи Faзaлиëти шоир андеша ироа кунем ва ало;аи онро бо сабки адабдати давр нишон дихем.Мавзуи марказии Faзaлхои Baхширо тараннуми иш^ ташкил медихад. Ба андешаи суханвар ба рохи ишд ;адам задан кори хар безарф нест ва аз инсон ;удрату тавоноии фав;улоддаро та;озо дорад:

Май зи ратли иш; хурдан кори хар безарф нест, Baхшие бояд, ки бар лаб гирад ин паймонаро (2, 20).

Ч,ои дигар шоир мегуяд, ки хадафи асосии зиндагии ман расидан ба «каъбаи иш;» аст ва ин рохро бо ашку ох сипарй хохам кард:

Baхшиямy чаридарав, каъбаи иш; ма;садам, Бадра;а ашку охи ман ;офилаи ниëзро (2, 21).

Ба андешаи суханвар, онхое, ки гирифтори иш;анд, ба дарде мубтало мегарданд, ки чораи шифои он вучуд надорад, харчанд хар дард дармоне дорад: Хар дардро, ки менигарй, хаст чорае, Дарди мухаббат аст, ки дармонпазир нест (2, 27).

Аз ин ру, шоир ба чунин хулоса меояд,ки ;адри ахли дард-гирифторони иш;ро сохибдарде,ки оши;и ха;и;ист, медонад ва марди рохрави иш; дарди мард-оши;ро медонаду бас. Кадри ахли дард сохибдард медонад, ки чист, Марди сохибдард дарди мард медонад, ки чист (2, 27).

Суханвар сахтиву талхии иш;ро мyболиFaомез ба тасвир гирифта, сад дaрëи захрро ;атрае аз шароби иш; мехисобад ва сангинии таи ин рохро ба рохравони ин чода хавола менамояд: Катрае аз бодаи иш; аст сад дaрëи захр, Хар ки як паймона з-ин май хурд, медонад, ки чист (2, 27).

Аммо бо вучуди ин сахтиву душворихо рахрави чодаи иш; аз лаззатхо чошнй мегирад, ки баробари ягон лаззати дигар нест ва диле, ки аз иш; гарм мегардад, афсурда нахохад шуд ва чaроFе, ки оташ аз иш; дорад, хеч гох хомуш нахохад гардид:

Диле, к-аз иш; гардад гарм, афсурдан намедонад, ЧaроFеро, ки ин оташ бувад, мурдан намедонад (2, 27).

Ч,ои дигар суханвар равандаи ха;и;ии рохи иш;ро марди иш; мехисобад ва таъкид месозад, ки агар оламро сипохи Faм гирад, марди иш; аз бисëрии ин лашкар боке надорад: Марди иш; аст, он ки гар олам сипохи Faм гирифт, Тахт бар майдону бар бисëрии лашкар надид (2: 34).

Кахрамони лирикии Faзaлиëти суханвар инсонест дар рохи иш; устувор, аз мушкилихо боке надорад, аз дард наменолад. Уро танхо беэътиноии маъшу; дилгир месозад ва сабаби забони шиква боз кардан мегардад. Чунончи:

Иш; партав надорад, мо чaроFи мурдаем, Гарм кун хангомаи дигар, ки мо афсурдаем. Гар хама мархам шавй, моро набошй судманд, К-аз ту пур озурдагй дорему бас озурдаем (2, 47).

Чуноне ки дар боло ;айд карда будем, Baхшй аз намояндагони маъруфи мактаби ву;уъ аст.Аз ин ру, Faзaлхое дорад, ки дар он муносибати во;еии оши; ба маъшу; Fyнчоиш ëфтaaст. Кахрамони лирикй ва;те беэътиноии маъшу;ро мебинад, уро хушдор медихад, ки дар сурати ;абул надоштани мухаббати оши; уро тарк хохад кард ва хатто дил ба ëри дигар хохад дод. Чунончи:

Равам ба чои дигар, дил дихам ба ëри дигар, ^авои ëри дигар дораму диëри дигар. Ба дигаре дихам ин дил, ки хоркардаи туст, ЧaроFи оши;и ту дорад эътибори дигар. Мтени мову ту нозу ниëз бар тараф аст, Ба худ ту низ бидех, бад аз ин ;арори дигар. Хабар дихед ба сaйëди мо, ки мо рафтем, Ба фикри сайди дигар бошаду шикори дигар. Хамуш, Baхшй, аз ин кори иш;и у, к-ин харф Х^икоятест, ки гуфтй хазор бори дигар (2, 27).

Ч,ои дигар суханвар ;ахрамони лирикии хешро дар холати озурдагиву пушаймонй ба тасвир оварда, аз забони у Faлaт карданашро ëдовaр шудааст:

Такя кардам бар вафои у, Faлaт кардам, Faлaт, Бохтам чон дар хавои у, Faлaт кардам, Faлaт. Умр кардам сарфи у, феъле абас кардам абас, Сохтам чонро фидои у, Faлaт кардам, Faлaт. Дил ба доFaш мубтало кардам, хато кардам, хато, Сухтам худро барои у, Faлaт кардам, Faлaт. Ин ки дил бастам ба мехри оразаш, бад буд, бад, Чон, ки додам дар хавои у, Faлaт кардам, FMa^ Хамчу Baхшй рафт чонам дар хавояш, хайф, хайф, Ху гирифтам бо чафои у, Faлaт кардам, Faлaт (2, 24).

Бевафоии маъшу;а ва тaFофyлзaдaнхои ëр ;ахрамони лирикии Faзaлиëти Baхширо о;ибат мачбур месозанд, ки аз иш;и вай тамоман дилсард шавад ва маъшу;и хешро тарк намояд, зеро вай бо кирдорхои номуносиб сабабгори ба ри;;ат омадани дили оши; гардидааст: Чу дидам хор худро, аз дари он бевафо рафтам, Расад рузе, ки ;адри ман бидонад, холда рафтам. Бар он будам, ки дар рохи вафояш умрхо бошам, Чу медидам, ки аз хад мебарад чавру чафо, рафтам. Дилам гар ояд аз куяш бурун, огах кунед уро, Ки гар хохад маро, ман чониби шахри вафо рафтам. Шудам суяш ба таклифи касон, аммо пушаймонам, Намебоист рафтан суи у дигар, чаро рафтам (2, 43-44).

Афзудан лозим аст, ки Baхшии Боф;й дар Faзaлхояш ба мавзуъхои дигар низ таваччух, зохир кардааст. Яке аз ин мавзуъхо норозигй аз толеъву тавдир ва шикоят аз ахди замон мебошад. Мавзуъхои ичтимой гохе дар як Faзaли мукаммал ва гохе дар батни Faзaлхои оши;она оварда шудаанд. Чунончи, дар ма;таи яке аз Faзaлхояш шоир ба нобасомонихои хaëти хеш ишора карда, ба он чунин эътироз кардааст:

Baхшй, аз ин азо бадар оем, то ба кай, Бошад куханпалоси мусибат либоси мо (2, 47).

Чои дигар шикоят аз ахли замона менамояд ва таъкид бар он месозад, ки дар ин рузгор касе ба холи у во;иф нест, Faйр аз дуди дил, ки хамнафаси доимии уст: Бар сар нагашт дар таби Faм хеч кас маро, Чуз дуди дил, ки баст нафас бар нафас маро (2, 20).

Дар ин радиф суханвар забони шиква аз зохидони замон боз карда мегуяд, ки он носехи фарзона-зохидро гуед, ки забон ба таън накушояд, бехтар, ки май монанди риндон бипушй ва аз лаззати шароби иш; бахравар гардй:

Гу хурмати худ, носехи фарзона, нигах дор, Худро зи забони мани девона нигах дор. Чо дархури у чуз садафи дидаи ман нест, Гу чои худ, эй гавхари якдона, нигах дор. Зохид, чй кашй ин хама бар душ мусалло, Бардор сабуи маю риндона нигах дор (2, 38).

Мавзуи дигареро, ки суханвар онро пайгирй намудааст, даъват ба ;аноатпешагй мебошад. Шоир бо вучуди нобасомонихои рузгор ва азобу маша;;атхои маишй ба дари ягон хокиме дасти ниëз дароз накардан ва ба ;ути лоямути хеш ;аноат кардани худро чунин ба тасвир овардааст: Бар он сарам, ки нaëсоям аз маша;;ати рох, Равам ба шахри дигар чун хилол аввали мох. Ба сабзии сари хони касе нaëрaм даст, Кунам ;аноату ;онеъ шавам ба барги гдах (2, 52).

Хамин тавр, мавзуи марказии Faзaлиëти Baхширо тараннуми иш; бо хама талхиву ширинй ва шебу фарозхояш ташкил дода бошад хам, лекин зимни Faзaлхои оши;она перомуни мавзуъхои дигар, аз чумла, шиква аз та;диру толеъ, номусоидии рузгор, тан;иди зохидони рдакор, даъват ба ;аноат ва Faйрa гуфтугузор кардааст.

Агар ба Faзaлхои суханвар аз лихози хунари суханварй бахо дихем, мусаллам мегардад, ки шоир дар бaëни андеша басо мумтоз буда, воситахои тасвири бадеиро хамеша дар хизмати мазмунхои олй вогузор намудааст.

Аз чумла, дap байти зepин 6o иcтифoдa аз caнъaти тaшбex шикoят аз зaмoн ва axли oн кapдa, мeгyяд, ки дили мoнaнди oинa coфи ман тиpa шуд ва акнун вакти oн pacидaacт, ки мoнaнди o6 дap кaъpи чox нaнишacтa, аз паи чopaи зиндагй шуд:

Дили чу oинaaм ™pa шуд дap ин пacтй,

Бac acт, чанд нишинам чу o6 дap таки чox (2, 52).

Дap ин байт дил ба oинa ва дилaфcypдaгй ба oби зepи чox мoнaнд кapдa шудааст. Сyxaнвap дap aшъopи oшикoнaи худ бeштap аз caнъaти тaвcиф иcтифoдa кapдaacт. Тaвcифoти шoиp мycбaтy манфй буда, тaвcифoти мycбaт ба маъшук ва тaвcифoти манфй ба oшик paвoнa гapдидaacт. Азбacки шeъpxoи Baxшй бeштap oxaнги эътиpoз аз мaъшyкpo дopaнд, бинoбap ин aкcapи тaвcифoти у манфй буда, ба шахш oшик ва xoлaти pyxoнии вай paвoнa гapдидaaнд. Мacaлaн, дap байти зepин cyxaнвap xoлaти кaxpaмoни лиpикиpo 6o тaвcифoти «укдаи пинxoн» ва «бахти нoфapмoн» xeлe нaзappac ифoдa нaмyдaacт:

Дигap тo лаб rapex аз Fyccaвy caд укда дap xoтиp, Kyчo зoxиp кунам в-ин укдаи пинxoн кй бикшoяд? Сapoяд xap кace, aфcoнae з-ин бахти нoфapмoн, Mapo аз xoб чашми бахти нoфapмoн кй бикшoяд? (2, 37).

Дap тacвиpoти cyxaнвap 6o вучуди эътиpoзoти oшик ниcбaт ба маъшук xaмoнo майлу xиccи дУcтдopии oшик ба мyшoxидa мepacaд ва шахш oшик аз тaъpиxи пaйдoиши иш;и худ cyxaн ба миён oвapдa, тaвcифи маъшуки xeш мeкyнaд. Сифaтxoи чидашуда ба Faзaл тapoвaти xoc бахшидаанд, ки дaлeли xyнapи вoлoи cyxaнгycтapии шoиpaнд. Mapo зад pox ишки xypдcoлe, Аз ин нaвpacгyлe нoзyкниxoлe. ФypУзoн opaзe мoнaнди лoлa, Зи мушкаш xap тapaф бap лoлa xoлe. Шaкapxo тутда дилкaшxикoят, Зaбoндoн дилбape шиpинмaкoлe (2, 53).

Тaзoдy мyкoбилa ба Faзaлxoи Baxшй чaззoбияти xoc бахшидаанд. Cyxarnap дap баёни мyнocибaтxoи кaxpaмoнoни ашоди Faзaлиëтaш ба ин caнъaт pyчУъ кapдa, cyxaнaшpo тaъcиpбaxшy нишoнpac гapдoнидaacт. 4,oe arap зикpи вoжaвy rôopo™ мyтaзoд иcтифoдa шуда бoшaд, чoи дигap aндeшaxo ба xaм му^бил oмaдa, бoиcи таъмини пypтaъcиpивy чaззoбияти cyxaн гapдидaaнд. Macaлaн, дap байти зepин xoлaти oшикe ба тacвиp oмaдaacт, ки гиpифтopи дaъвoи бeacocи paкиб гapдидaacт ва тaзoд тacвиppo шaxoмaти xoc бaxшидaacт: Бap кавли муддай макуш, эй фитнaгap, мapo, rap мeкyшй, бикуш ба гyнoxи дигap мapo. Пeшaт ба кaдpи Faйp мapo эътибop нecт, Бeэътибop кapдa фалак ин кaдap мapo (2, 20).

Дap ин абёт бунёди тaзoд ба кaлимaxoи «макуш»-у «бикуш» ва «эътибop»-y «бeэътибop» acoc ёфта, дap баёни xoлaти pУxoнии кaxpaмoни лиpикй хизмат кapдaacт.

Ч^и дигap cyxaнвap бapoи нишoн дoдaни шикoяти кaxpaмoни лиpикй- oшик аз дУcтдoштaи xeш тacвиppo ба тaзoд иxтиcoc дoдa, чунин oвapдaacт:

Шудй аз мexpyбoнй дycт 6o aFëpy бад 6o ман,

Mapo oxиp ба кoми дyшмaнoн кapдй, наку кapдй (2, 54).

Ин чo тapкибxoи «дycт 6o aFëp шудам» ва «бад 6o ман» тaзoди xaмдигap буда, мaъниpo пypтaъcиp кapдaaнд.

Baxшй мoнaнди cyxaнвapoни дигap дap мaънигyзopивy мaзмyнcoзй аз caнъaти тaлмex xeлe зиёд иcтифoдa кapдaacт. Дap Faзaлиëти шoиp 6o тaлмexoти ишкй, тaъpиxй ва динй дyчop гapдидaн мумкин acт. Ин тaлмexoт бapoи ифoдaи aндeшaxoи ишкй, axлoкй ва ичтимoии cyxaнвap хизмат кapдaaнд. Macaia^ шoиp дap байти зepин ба ки^аи Xизp (а), ки oби xaëтpo дapëфтy yмpи чoвидoнa ёфт, pyчУъ кapдa, чунин гyфтaacт:

Дap oн диëp, ки xичpoн бувад, xaëт нaбoшaд, Аcocи зиндагии Xroppo cyбoт нaбoшaд (2, 32).

Ё худ шoиp дap байти дгap мeгyяд, ки дap назди гиpяxoи пypтyFëни ман киштии Нух apзишe нaдopaд, зepo xap тахтаи ин киштй дap мавчи oби дидашни ман чaвлoн мeзaнaнд: Kиштии Нух чист, чу тyфoни гиpя шуд, Xap тахта з-oн caфинa ба мaвчe дигap диxaм (2, 45).

Дилбастагии суханвар ба санъати талмех ба дарачаест, ки вай хатто дар зимни як газал аз ду-се ;исса ёд мекунад ва нишонрасии тасвироташро таъмин месозад. Масалан, дар абёти поёнй ;иссахои иш;и Хусраву Ширин, Фарходу Ширин ва Лайливу Мачнун боиси таъсирбахшй ва нишонрасии афкори бадеии суханвар гардидаанд:

Эй ачал, аз ;айди зиндони гамам озод кун, Саъй дорад мехнати хичрон, ту хам имдод кун. Айши Хусрав чист бо Ширин ба тарфи чуи шир, Рахм гу бар чони мехнатдидаи Фарход кун. Но;аи Лайлй ба суръат рафту аз ошуфтагй Рох гум кардаст Мачнун, эй чарас, фарёд кун (2, 49).

Баррасии газалиёти Вахшии Боф;й дар баробари нишон додани истифодаи муттасил аз санооти бадей онро низ собит месозад, ки суханвар дар корбурди таъбиру ибороти хал;й низ махорати хос дорад. Чунин тарзи мазмунсозиро хам дар ашъори оши;она ва хам дар ашъори ахло;иву фалсафии суханвар метавон мушохида кард. Масалан, дар байти поёнй шоир дар хусуси беэътимодии махбуба андешаронй карда, ибораи хал;ии «ним нигох накардан»-ро истифода кардааст, ки маънои беэътибор будан, таваччух зохир накарданро дорад: Ду хафта рафт, ки нанвохтй ба ним нигохам, Хануз ва;т наёмад, ки бугзарй зи гунохам? (2, 45).

Дар байти дигар суханвар бо корбурди ду таъбири хал;й маънии зехнрасеро баён сохтааст. Чунончи:

Лахт-лахт аст ин чигар, чун худ набошад лахт-лахт, Кам магар дандони хасрат бар чигар афшурдаем? (2, 50).

Таъбироти «чигар лахт-лахт будан» ва «дандони хасрат» дар ифодаи холати рухонии ;ахрамони лирикй хизмат карда, дар як ва;т шеърияти байтро низ таъмин намудаанд.

Агар дар байтхои болой суханвар дар бозгуи маънихои оши;она аз ибораву таъбироти хал;й истифода намуда бошад, дар байти поёнй аз толеъ ва та;дири хеш забони шиква боз карда, гуфтааст:

Дарди ман куштаи шамшери бало медонад, Сузи ман сухтаи доги чафо медонад (2, 62).

Харчанд дар байти мазкур таъбироти «куштаи шамшери бало» ва «сухтаи доги чафо» мазмунхои мачозй дошта, дар барчастагии маънии байт хизмат кардаанд, таъбири аввал бофтаи хаёлоти шоирона аст ва таъбири дуюм аз ганчинаи забони мардумй сарчашма мегирад.

Хаминро низ таъкид кардан зарур аст, ки азбаски Вахшии Боф;й ва;те вориди майдони адабиёт гардида буд, чуноне ки ;аблан низ зикраш рафта буд, дар адабиёт ду чараёни сабкй идома дошт, ки яке мактаби ву;уъ ва дигаре сабки нав шакл гирфтааст, яъне сабки хиндй. Бинобар ин, табиист, ки дар шеъри Вахшй баъзе нишонахои сабки хиндй низ тазохур карда буд. Яке аз чунин аломатхои сабки тозаи адабй калимасозй махсуб меёбад, ки минбаъд ба он таркибсозихои хос низ илова гардид. Омузиши газалиёти суханвар ба мо нишон дод, ки дар маъниофарин у як ;атор калимаи худсохти мураккабро истифода намудааст, ки зодаи хаёлоти шоиронаи вай мебошанд. Чунончи, дар байти зерин суханвар мегуяд: Сайдбандонат мабодо таъни нодонй зананд, Бахри сайди пашша банд аз пой букшо бозро (2, 62).

Дар ин чо калимаи «сайдбандонат» аз ду калима «сайд» ва «банд», хамчунин бандаки феълии «-ат» сохта шуда, бори аввал дар шеъри Вахшй корбаст шудааст.

Баъзан шоир дар як мисраъ якбора ду калимаи мураккабро истифода карда, маънии чолибро тархрезй кардааст, ки яке бофтаи тахайюлоти худи шоир бошад, дигаре аз хазинаи осори классикон ё забони мардумй аст. Чунончи:

Вахшисифатам чомаи садпора бидузед, Часпида ба захми дили решам бигузоред (2, 33).

Ч,ои дигар гуфтааст:

Ишвапарасти ман, биё майзада, масту кафзанон, Хусни ту парда, гу бидар, пардагиёни розро (2, 20).

Хар ду байт мазмуни оши;она дошта, якумй холати рухии ;ахрамони лирикй ва дуюмй тавсифи маъшу;ро ифода кардааст. Дар ду байт чахор калимаи мураккаб: вахшисифат, садпора, ишвапараст ва «кафзан» истифодашуда, тасвирро чаззобият бахшидааст.

Вахшй дар баробари калимахои мураккаб ва иборасозиву ибораорой низ ру оварда, ашъорашро таровати шоирона бахшидааст. Чунончи:

Куфрони неъматаш сабаби кахти васл шуд, З-инаш батар сазост дили носипоси мо (2, 19). Ё ч,ои дигар мегуяд:

Арзи фуруг чун дихад машъалаи рамоли ту, Кисса ба кутахй кашад шамъи забондарозро (2, 21). Дар байтхои болой суханвар бо истифода аз иборахои худсохти «кахти васл» ва «шамъи забондароз» тасвирро барчдставу нишонрас гардонидааст.

Мусаллам аст, ки корбурди вобастахои ададй аз мушаххасоти сабки хиндй ба хисоб меравад. Харчанд намунахои ин тарзи маъниофариро мо дар ашъори суханварони асри пешин низ дида метавонем. Азбаски намояндагони сабки тозаи адабй аз чунин тарзи ифодаи маънй бисёр истифода намудаанд, аз ин ру, мухаккикони адабиётшиносй ин тарзи маънисозиро хоси сабки хиндй муаррифй кардаанд.

Вахшии Бофкй низ дар газалиёти худ аз вобастахои ададй хеле зиёд бахрагирй кардааст. Сад хайф аз мухаббати беш аз киёси мо, Бо бевафои хакки вафошиноси мо (2, 19). Ч,ои дигар мегуяд:

Аввали иш;у маро сад на;ши хайрат дар замир, Ин худ огоз аст, то худ чист анч,омам хануз. Ман ба сад лутф аз ту нохурсанду махрум ин замон Аз лабат оварда сад пайгому дашномам хануз (2, 39). Шоир дар ин ду байти пайдархами газали оши;онааш якбора аз якчанд вобастаи ададй: «сад на;ши хайрат», «сад лутф» ва «сад пайгом» истифода намуда, маънихои зехнрасро тархандозй кардааст.Чунин тарзи гузориши маъниро дар газалиёти суханвар муттасил вохурдан мумкин аст^азалиёти шоир аз ч,ихати мавзуъ пурдомана буда, мавзуи марказии онро тараннуми иш; ташкил медихад. Лекин дар аксари газалхои ошикона оханги эътироз ба мушохида мерасад, ки натич,аи ба мактаби вукуъ гаравидани Вахшист.

Вахшй дар сурудани газал махорати хос дошта, кушиш кардааст, ки хамеша маънихои баландро ч,ои аввал гузошта, воситахои тасвири бадеиро побанди онхо намояд.

Аз тахлилхои болой метавон чунин хулоса баровард, ки харчанд Вахшии Бофкй аз маъруфтарин намояндагони мактаби вукуъ ба хисоб рафта, дар ашъораш бо вокеагуй кушишхо варзида бошад хам, аммо тарзи тозаи адабй, ки мутаносибан ба шеъри мактаби мазкур идома дошт, уро бетараф нагузоштааст. Бинобар ин, суханвар дар баробари пешгомони мактаби вукуъ аз нишонахои сабки тозаи адабй, ки вокеан шеърро ба тозабаёнй мебурд, чашм пушида натавонист ва то ч,ое ин шеваи гуфторро пайравй низ кард.

ПАИНАВИШТ:

1. Вахшй,Бофкй.Девони комил.Веростаи Хусайни Нахвй/Б.Вах,шй.-Техрон, 1343.- 540 с.

2. Вахшй,Бофкй.Мунтахаби ашъор.Мураттибон Зохир Ахрорй ва Махин Мамедова/Б.Вах,шй.-Душанбе:-Дониш, 1979.- 272 с.

3. Казвинй, Мулло Абдунабии Фахруззамон. Майхона. Бо тасхех ва танкех ва такмили тароч,им ба эхтимоли Ахмад Гулчини Маонй/МДазвинй.-Техрон, 1340.- 122 с.

4. Сафо,Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон/З.Сафо.-Ч,илди 3. Техрон, 1342.- 420 с.

5. Сирус,Шамисо.Сабкшиносии шеър/Ш.Сирус.-Техрон, 1385.- 335 с.

6. Туракул,Зехнй.Санъати сухан/З.Туракул.-Душанбе, 1979.-295 с.

REFERENCES:

1. Vahshi, Bafki. Completed Collection of Works. Inherited by Husayni Nahvi/ B.Vahshi.- Tehran, 1343hijra. - 540 p.

2. Vahshi, Bafki. Selected Poetry. Compilers: Zohir Ahror, Mahin Mamedova/B.Vahshi.-Dushanbe: Knowledge, 1979. - 272 p.

3. Qazvini, Mullo Abdunabii Fakhruzzamon. Maykhona (Pub). Revised, completed and translated by Ahmad Gulchini Maon/M.Qazvini.- Tehran, 1340hijra. - 122 p.

4. Safo, Zabehulloh. The History of Literature in Iran/Z.Safo. - V.3. - Tehran, 1342hijra. - 420 p.

5. Sirus, Shamiso. Stylistics of Poem/ Sh.Sirus.-Tehran, 1385hijra. - 335 p.

6. Turakul Zehni. Art of Speech/ Z.Turakul.-Dushanbe, 1979. - 295 p.

Вахши Бафки - представитель школы вуку '

Ключевые слова: Вахши Бафки, школа вуку', тематика газелей, поэтическое мастерство, поэтические фигуры

В статье речь идет об одном из представителей школы вуку', поэте XVI века Вахши Бафки. Автор статьи, на основе изучения материалов по рассматриваемой теме, высказывает точку зрения о предпосылках возникновения данной школы, а также о литературном наследии и тематике стихотворений Вахши С целью определения уровня поэтического мастерства литератора автор статьи подробно рассуждает о присущих его манере особенностях создания образов и способах конструирования словосочетаний и выражений На основании этого предпринимается попытка определить некоторые особенности индийского стиля в газелях поэта. Кроме того, выявляя место и роль художественных средств изображения в стихотворениях Вахши, автор статьи раскрывает талант и мастерство этого знаменитого литератора в создании образов и выражении мыслей

Автор приходит к выводу, что Вахши, обладая особым мастерством в сочинении газелей, в процессе их создания всегда стремился ставить на первое место высокие мысли и подчинить им художественные средства изображения.

Vakhshi Bafki - the Successor of VukU School

Key words: Vakhshi Bafki, Vuku ' school, thematics of gazels, poetical mastership, poetical figures The article dwells on one of the successors of Vuku ' school, the poet of the XVI-th century Vakhshi Bafki. Proceeding from the study of the available materials beset with the theme explored the author expresses his/her own viewpoint related to prerequisites of the mentioned school up-springing, as well as about literary legacy and the thematics of Vakhshi's poems. In order to determine the level of poetical mastership of the man-of-letters the author of the article judges the inherency of his manner towards the peculiarities of creation of images and the ways of word-combinations constructions and expressions in details. Based upon the above manifest, an endeavour of determination of some features of Indian style in the poet's gazels is undertaken by the author. Into the bargain, eliciting the place and role of belles-lettres means of depiction in Vakhshi's poems the author has disclosed the talent and mastership of this outstanding man-of-letters in the creation of images and expression of thoughts.

The author of the article comes to the conclusion that Vakhshi mastering with special mastership in regard to the creation of gazels in the process of their creation always strives to the priority of high thoughts and subordinates them to belles-lettres means of depiction

Маълумот дар бораи муаллиф:

Урунова Мавцуда Рустамовна, номзади илмхои филологй, дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики Донишгохи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Рафуров (Цумхурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru Сведения об авторе:

Урунова Мавджуда Рустамовна, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд),E-mail: uchzaphgu@mail.ru Information about the author:

Urunova Mavjuda Rustamovna, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Department of the Tajik classic literature under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: uchzaphgu@mail.ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.