Научная статья на тему 'Қуёш энергиясидан фойдаланиб биноларни энергия самарадорлигини ошириш тадбирлари'

Қуёш энергиясидан фойдаланиб биноларни энергия самарадорлигини ошириш тадбирлари Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
118
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қуёш энергияси / тўсувчи конструкция / иссиқлик ўтказувчанлик / гелио қурилма / коллекторлар / солнечная энергия / барьерная структура / теплопроводность / гелиоустройство / коллекторы

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Шаропов Бегёр Холматжон Ўғли, Mахмудов Фахриддин Рахмонжон Ўғли, Акбаралиев Хусниддин Хурсанали Ўғли

Ушбу мақолада ҳозирги кундаги долзарб қуёш энергиясидан фойдаланиб биноларни энергия самарадорлигини ошириш учун инновацион гелио қурилмаларни қўллаш ва улардан фойдаланиш усулларига тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Меры по повышению энергоэффективности зданий с солнечной энергетикой

Данная статья посвящена применению и использованию инновационных солнечных устройств для повышения энергоэффективности зданий, использующих современную солнечную энергию.

Текст научной работы на тему «Қуёш энергиясидан фойдаланиб биноларни энергия самарадорлигини ошириш тадбирлари»

УДК. 621.311.

ЦУЁШ ЭНЕРГИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИБ БИНОЛАРНИ ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ТАДБИРЛАРИ

Шаропов Бегёр Холматжон угли Нам.М^И укитувчиси (be gy orsharopov@ gmai l.com +99899 630 02 95)

Махмудов Фахриддин Рахмонжон угли Нам.М^И укитувчиси maxmudovfaxriddin05@gmail.com +998999790594

Акбаралиев Хусниддин Хурсанали угли Нам.М^И стажёр-укитувчи xakbaraliyev94@mail.ru тел: +998-93-778-37-17

Аннотация: Ушбу маколада хозирги кундаги долзарб куёш энергиясидан фойдаланиб биноларни энергия самарадорлигини ошириш учун инновацион гелио курилмаларни куллаш ва улардан фойдаланиш усулларига тухталиб утилган.

Аннотация: Данная статья посвящена применению и использованию инновационных солнечных устройств для повышения энергоэффективности зданий, использующих современную солнечную энергию.

Annotation: This article focuses on the application and use of innovative solar devices to increase the energy efficiency of buildings using current solar energy.

Калит сузлар: куёш энергияси, тусувчи конструкция, иссиклик утказувчанлик, гелио курилма, коллекторлар.

Ключевые слова: солнечная энергия, барьерная структура, теплопроводность, гелиоустройство, коллекторы.

Keywords: solar energy, barrier structure, thermal conductivity, helio device, collectors.

Сунгги ун йилликда курилиш саноати ривожланиб бормокда. Дунё мамлакатларида курилаётган биноларнинг иссикликдан химоясини яхшилаш буйича тадбирлар, ишлаб чикаришга сунгги йиллардаги энергетик инкирозлар туртки булмокда. 1990-йиллардан бошлаб купгина хорижий мамлакатларда иссикликдан химоя килувчи ташки тусувчи конструкцияларнинг меъёрий катталиги бир неча мартага катталашди.

Х,озирги кунда кулланилаётган иссикликдан химоя материалларига куйиладиган талаблар тинимсиз ошмокда, иссиклик утказувчанлик меъёрлари айрим курилиш конструкциялари, шунингдек, барча бино ва иншоотлар учун хам шиддатлашди.

Бино ва иншоотларни иссиклик химояси бир канча амалий максадларни кузда тутади: кулайлик даражасини ошириш, иссикдан ва товушдан химоя, ёкилги ресурсларини тежаш ва фойдаланиш сарф-харажатларини кискартириш. Энергия жихатдан самарали бинолар сарасига нафакат бино конструкцияси бундан ташкари иссикдан химояланган бинолар, балки шамоллатиш ва иссиклик билан таъминлаш системалари мухандислик ечимлари мавжуд бинолар хам киради. Энергия самарали бинолар конструкциясини ривожлантириш учун турли бинолардан фойдаланиш бой тажрибасига таяниш зарур [1-2]. Биноларнинг энергия самарадорлиги купгина омиллар жамланмаси билан белгиланади. Тадкикотлар шуни курсатадики, анъанавий куп каватли турар жой биноларидан фойдаланилганда девор ва тиркишлардан 25-30% гача иссиклик,

дераза оркали эса 18-30%, ертуладан 5-10%, томдан 10-18%, шамоллатиш оркали-18%0 иссиклик йукотилади.

Иссиклик йукотилишини камайтириш учун энергия тежашга комплекс ёндашиш керак. Ихчамлик курсаткичи булиб, ташки девор юзасининг девор ички хажмига нисбатига тенг коэффицент хизмат килади. Ташки девор юзасини кичрайтириш учун цилиндрик, ярим сфера ва бошка ноанъанавий шакллардан фойдаланиш мумкин. Энергия истеъмолини камайтириш учун бино тусувчи элементларини лойихалаш купгина меъёрлари кайта курилмокда, унинг иссикдан химоя хоссалари нисбатан замонавий химоя материаллари, меъёрларини куллаш хамда инфилтрацияни йук килиш, дераза ва эшик оркали шамоллатиш ва бошкаларни куллаб амалга оширилмокда; шунингдек бино хоналарининг энергияни истеъмол килиши ва фойдаланиш тартибига кура бикр дифференциялаш оркали ошириш мумкин. Кам иситиладиган хоналарни (шкафлар, омборлар, сантугунлар, гаражлар ва б.) шимолий томонга кундаланг килиб буфер элементлари сифатида жойлаштириш тавсия килинади. Бинони майдонини режалаш ва уларни тугри йуналтириш мухим ахамият касб этади. ^уёш нурланишидан самарали фойдаланиш учун турар жойнинг жанубий девори ёки томи соат 9.00 дан 15.00 гача хавонинг айниган пайтида хам куёш нурлари билан нурланиб туриши керак, бунинг учун бино фасади жанубга 10-20 дан куп булмаган бурчакка огиб йуналтирилган булиши керак, хамда бино фасадининг жанубий кисми соя булиб колишига карши чоралар курилган булиши керак.

Х,озирги кунда бутун жахонда гелиоархитектура шиддат билан ривожланмокда. Х,амма биладики, куёшли кенгликлардаги икки каватли уй узини-узи электр энергияси билан таъминлай олади, кишга хам задира тайёрлаб куя олади. Бунинг учун том ёпма юзасини куёшли батареялар билан жихозлаш кифоя.

Панеллар сояланишини хисоблаши мавжуд усуллар буйича амалга оширилади. Панеллар соя берувчи жисмлардан узоклаштириш амалий тавсиялари: Жанубий худудларда - 2Нга; 400кенгликда - 2.4Н га; 450 кенгликда - 3Н га тенг булади. Н -панел сатхидан соя берувчи жисм баландлиги.

Олимларни эса бундай ёндошув кониктирмайди. Улар учинчи авлод гелио кабул килгичларни яратмокдалар [2,4]. ^ачонки, биринчи авлод ихтиросини жанубий ахоли эндигина узлаштиришни бошлаган, иккинчи авлод - локаторли гелио кабул килгичлар тажриба синов куринишида кулланила бошланди.

Бугунги кунда куёш энергиясидан фойдаланишнинг тадкикот ва тажриба синов ишлари икки йуналишда олиб борилмокда:

1. Паст кувватли (паст хароратли) иссикликни иссик сув билан таъминлаш, фукаро ва кишлок хужалик бино ва иншоотларини иситиш учун олиш;

2. Урта ва юкори кувватли иссикликни технологик жараёнлар, турли материалларни синтезлаш ва эритиш учун олиш (Тошкент вилояти "^уёш" илмий-тадкикот бирлашмаси);

а- илик давр учун; б- йил буйи; в - иситиш учун.

1-расм. ^уёш панелларини нишабликлари оптимал бурчаги

^уёш курилмаларини оммавий ишлатилишдан тусиб турувчи асосий сабаб унинг солиштирма бахосининг баландлиги 1500-3000 А^Ш доллари м3/суткасига, бахосини копланиш муддати хам катта, умумий холда куёш курилмалари бахоси копланишини куйидаги формула буйича аникланади:

Т=Sc/(QCт),

(1)

Бу ерда Sc - куёш курилма солиштирма бахоси, сум/м2

Q-гелиокурилма томидан ишлаб чикилган йиллик иссиклик микдори Гкал/м2; Cт - анъанавий энергия манбаси иссиклик бахоси, сум/б кал.

^ушимча иссикликсиз иссик сув билан таъминлаш гелиокурилмаси энергетик копланиши муддатини аниклаш формуласи:

Тэ

[X К3) г -X К)]1,2

а«

(2)

бу ерда X (тгЭ)г , X (т Э) -гелиокурилма жихозлари куёш коллекторлари ва ёрдамчи

конструкциялари материаллари энергия сигими ва вазни йигиндиси суммалари;

Qr - бир йил мобайнида гелиокурилма томонидан ишлаб чикарилган иссиклик микдори

п -ундан фойдаланиш хисобий муддати.

1,2 коэффиценти гелиокурилма монтаж килинишидаги энергия сарфларини хисобга

олади.

^обирга конструкциялари, иссиклик ютувчи тошли ва иссиклик химояси билан фаркланадиган 3 та курилма энергетик копланиши муддати:

- латун кувурли иссиклик ютувчи панель пулат иссиклик химоя, энергияланиш ва ДВПли тусинли курилмани энергия копланиши муддати -1,04 йил;

- худди шунинг узи алюминили иссиклик ютувчи ковургали, пулат варакли курилма энергия копланиш муддати -1,16 йил;

Олинган маълумотлардан куриниб турибдики, коллекторнинг биринчи конструкцияси энергия копланиш муддати кичик иккинчи конструкция учун катта бу х,ол алюминийнинг баланд энергосигими билан боглик. Х,исоблар натижаси, шунингдек, гелиокурилмаларни иссиклик билан таъминлаш анъанавий манбалар билан факат нарх-наво курсаткичи солиштириш обектив булмаслигини курсатади.

Гелиокурилмалар бах,оси копланиши муддатини кискартиришининг асосий йуналиши куёш коллекторлари нархини арзонлаштирилишидир.

Маълумки, куёш коллектори иккита иссиклик х,имояга эга; иссиклик ютувчи панел устида шаффоф ва унинг тагида оддий х,имоя. Кейингиси учун х,исобий, синов ва иктисодий курсаткичлар тах,лили утказилди.

^уёш коллектори иссиклик х,имояси иктисодий жихдтдан меъёрий иссиклик техникаси, мустакиллик ва иктисодий меъёрлар талабларига белгиланган копланиш муддатида жавоб берилишини таъминлаши лозим.

Иссиклик х,имоя материалига караб, унинг термик каршилиги х,имоя яхлит катлами калинлиги ва иссиклик утказувчанлик коэффиценти билан аникланади. 20-100 мм калинликдаги хаво бушликлари ишлатилганда белгиловчи ахдмиятга нурланиш оркали иссиклик узатишига эга булади. Х,имоя катлами 100 мм булган пенополизретан термик каршилиги 2,86 (моС/Вт). га тенг. Шундай килиб пенополизретан иссиклик ютувчи хоссалари 3,7 баробар баланд булади [3, 7-9].

Ташки тусик иссиклик х,имоя термик каршилиги материалга боглик эмас, асосан ташки хдво тезлиги билан белгиланадиган конвекция иссиклик узатиши билан боглик.

^уёш коллекторининг асосий тавсифи коллектор иссиклик йукотиши умумий коэффиценти купайтмасидан иборат. Бир кават шаффоф х,имояли, кора иссиклик ютувчи копламали коллектор учун шамолнинг нолли тезлиги Für,<5,8 Вт/(м2оС) да аниклаш хатолиги ±10% ёки ±Вт/(м2оС).

Иссиклик х,имоя турли конструкцияларини куёш коллекторлари синаганда, куйидаги тафсифларга эга булган:

- латун кувирли, алюминийли ковургали иссиклик ютувчи панел, коллектор ФИК ва ютувчи панел самарадорлиги купайтмаси -0,72;

- калинлиги 4мм булган бир кават дераза шишаси;

- иссиклик х,имоя ПС 1-100 варакли полистирал пенепласт 50мм калинликдаги полиэтилен деворда;

- коллектор иссиклик йукотилиши умумий коэффицентини шамол нолли тезлиги ютувчи панел самарадорлик коэффиценти купайтмаси 5,8 Вт/(м2оС); га тенг;

- 944х912х110 мм улчамли пулат корпус.

Атроф мух,ит хдрорати 14 дан 220 С гача булган лабораторияда синов утказилган, коллектордаги сув хдракати 600С, сув сарфи 23,4 е/соат, коллектор огиш бурчаги 450. Тажрибалар ГОСТ схема ва усули буйича утказилди. Синалаётган коллекторлар иссиклик х,имоя конструкциялари билан фаркланган:

- штатли;

- иссиклик х,имоясиз;

- битта парда деворли Пергамин кути;

- иккита парда деворли Пергамин кути;

- коллектор бушлигидаги курилмалар

- пергалин кути бушлигидаги курилмалар

Бунда олинган айрим натижалар 1 - жадвалда келтирилган.

1-жадвал

№ Иссиклик химоя тури Йукотишларни умумий коэффиценти ва самарадорлик коэффицентига купайтмаси, FUl, Вт(м2оС) Уртача киймат FUl, Вт(м2оС) Штатли коллектор от БИь, дан фоизда ГОСТ буйича FUl дан фоизда

1. Штатли 4,6-5,9 5,25 100 91

2. Иссиклик 6,3-7,8 7,05 134 122

3. химоясиз Пергалин кути 5,4-6,9 6,15 118 107

4. Битта перегородкали пергалин кути 5,3-6,7 6,0 109 98

5. Иккита предгороткали пергалин кути 5,3-6,8 6,05 114 103

6. Каллектор бушлигидаги вкладиш 6,9-7,0 6,95 132 121

7. Пергалинли кути бушлигидаги вкладиш 5,4-6,6 6,0 114 103

Натижалар тахлили буйича рухсат этилган хатолик FU1. (±10%) чегарасида коллекторлар бушлигидаги куйилмалардан ташкари хамма иссиклик химоя конструкциялари булади [5-8].

Умумий холда коллектор иссиклик химоя солиштирма бахоси иссиклик энергияси бахосига тенг булиши ёки бу баходан паст булиши керак; берилган иссиклик химоядан маълум фойдаланиш муддатида йукотиладиган иссиклик энергияси:

Я-^ж - 1в)• п • т • Ст ■ 1Т

Си ^-1Т2--(3)

бу ерда Си - иссиклик химояси, сум/м2;

X - иссиклик утказувчанлик коэффиценти, Вт/(м2оС); 1ж -коллектордаги суюклик уртача харорати, оС

1в - коллектор ишлатилиши маъсули давомида хавонинг уртача харорати, оС; п - коллекторни мавсум давомида ишлатилиш муддати, соат/йил; Т - коллекторлар тулик бахоси копланадиган йиллар сони;

Cm - анъанавий манбаълардан олинадиган иссиклик энергияси бахоси, гелиокурилма томонидан копланадигани, сум/Вт;

Im - иссиклик энергияси бахосини копланадиган муддати чегарасида узгариш коэффиценти [6, 9-11].

(3) формула хисоби натижаси шуни курсатадики, калинлиги 0,05 м пенополиуратанли иссиклик химояли ва х,аво катлами tc =300С, ts=15°C, n=2160 ч/год, Т=10 лет, Ст=0,2^103 сум/Вт, Im=7,07 (бирлиги йил инкироз эхтимоли 30% ва кейинчалик уртача йилига 10%) булган бир хил унумдорликка эга булган коллекторли конструкция бахоси 4-5 мартага кискариши мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. "2018-2022 yillarda issiqlik ta'minoti tizimini rivojlantirish dasturi to'g'risida" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori № PQ-2912 Qabul qilingan sanasi 20.04.2017. Kuchga kirgan sanasi 25.04.2017.

2. Суханов И.С. Лучистая энергия солнца и архитектура. Фан- Ташкент. 1973 й. -224 с.

3. Солдатов Е., Азизов П. Архитектурно-строительные средства повышения тепловой эффективности гражданских зданий - Ташкент, Узбекистан, 1994 й. -328 с.

4. Фокин К.Ф. Строительная теплотехника ограждающих конструкций.-М.: Стройиздат, 1973 й. -286 с.

5. Отопление и тепловые сети " Ю.М.Варфоломеев , О.Я.Кокорин Москва "ИНФРА-М 2018-йил

6. Теплоснабжение и тепловые сети Д.Б.Вафин Нижнекмаск 20147. Турдалиев, В. М., Кучкаров, С. К., & Касимов, А. А. (2017). ОБОСНОВАНИЕ ФОРМЫ, УПЛОТНЯЮЩЕЙ ПОВЕРХНОСТЬ РАБОЧЕГО ОРГАНА ВЫРАВНИВАТЕЛЯ. Научное знание современности, (3), 277-283.

8. Мухамедов, Ж., Турдалиев, В. М., Косимов, А. А., & Кучкоров, С. К. (2017). РАСЧЕТ МОЩНОСТИ КОМБИНИРОВАННОГО АГРЕГАТА ДЛЯ ПРЕДПОСЕВНОЙ ОБРАБОТКИ ПОЧВЫ И ПОСЕВА МЕЛЬКОСЕМЕННЫХ ОВОЩНЫХ КУЛЬТУР. Вестник Науки и Творчества, (3 (15)), 93-98.

9. БАЙБОБОЕВ, Н. Г., КУЧКОРОВ, С. К., & КОСИМОВ, А. А. (2015). РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЙ ПО ОБОСНОВАНИЮ ПАРАМЕТРОВ ПЛАНЧАТОГО КАТКА КОМБИНИРОВАННОГО АГРЕГАТА. Вестник Рязанского государственного агротехнологическогоуниверситета им. ПА Костычева, (4), 43-44.

10. Холмирзаев, Ж. З., Кучкоров, С. К., & Эксанова, С. Ш. (2020). УДАРНО-ВРАЩАТЕЛЬНАЯ ДИНАМИЧЕСКАЯ МОДЕЛЬ РАБОЧЕГО ОРГАНА ОЧИСТИТЕЛЯ ХЛОПКА. КОНЦЕПЦИИ И МОДЕЛИ УСТОЙЧИВОГО ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ, 137.

11. Imomqulov, U. В., Mirzaabdullayev, M. M., & Soataliyev, D. B. (2022). Qishloq xo^lik ект1ап urug'ini tаkomillаshtirilgаn ко'Лта qobiqksh qurilmаsidа ekishgа tаyyorlаsh. Ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali, 2(6), 65-69.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.