Научная статья на тему 'Ўқувчиларда рефлексив кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш модели'

Ўқувчиларда рефлексив кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш модели Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
387
120
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рефлексив кўникма / тарих сабоқлари / тарихий ҳақиқат / мустақиллик / мустақил мамлакат / объектив тафаккур / ўқувчи ёшлар / объектив хулоса / таълим-тарбия жараёнлари / рефлексив фаолият / мустақил таълим олиш / рефлексивные умения / уроки истории / историческая истина / независимость / независимая страна / объективное мышление / учащаяся молодёжь / объективное суждение / образовательно-воспитательный процесс / рефлексивные действия / самостоятельное обучение

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хакимова Дилдора Машрабжоновна

Мақолада ўқувчиларда узлуксиз таълим олишга ижобий муносабатларни шакллантиришга хизмат қилувчи педагогик жараёнлар сифатида ўқувчиларда рефлексив кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш моделини амалиётга татбиқ этишнинг аҳамияти илмий асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МОДЕЛЬ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ У УЧАЩИХСЯ РЕФЛЕКСИВНЫХ НАВЫКОВ

В статье научно обоснована важность применения модели совершенствования процессов формирования и развития рефлексивных навыков учащихся как педагогического процесса, который способствует формированию позитивного отношения учащихся к непрерывному получению образования.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларда рефлексив кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш модели»

Хакимова Дилдора Машрабжоновна,

Т.Н.Кори-Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадк,ик,от институти тадк,ик,отчи-изланувчиси

УКУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КУНИКМАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МОДЕЛИ

ХАКИМОВА Д.М. УКУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КУНИКМАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МОДЕЛИ

Маколада укувчиларда узлуксиз таълим олишга ижобий муносабатларни шакллантиришга хизмат килувчи педагогик жараёнлар сифатида укувчиларда рефлексив куникмаларни шакл-лантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш моделини амалиётга татбик этишнинг ах,амияти илмий асосланган.

Таянч суз ва тушунчалар: рефлексив куникма, тарих сабоклари, тарихий х,акикат, мустакиллик, мустакил мамлакат, объектив тафаккур, укувчи ёшлар, объектив хулоса, таълим-тарбия жараёнлари, рефлексив фаолият, мустакил таълим олиш.

ХАКИМОВА Д.М. МОДЕЛЬ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ У УЧАЩИХСЯ РЕФЛЕКСИВНЫХ НАВЫКОВ

В статье научно обоснована важность применения модели совершенствования процессов формирования и развития рефлексивных навыков учащихся как педагогического процесса, который способствует формированию позитивного отношения учащихся к непрерывному получению образования.

Ключевые слова и понятия: рефлексивные умения, уроки истории, историческая истина, независимость, независимая страна, объективное мышление, учащаяся молодёжь, объективное суждение, образовательно-воспитательный процесс, рефлексивные действия, самостоятельное обучение.

HAKIMOVA D.M. MODEL OF PERFECTION OF FORMING AND DEVELOPMENT AT REFLECTION SKILLS OF STUDENTS

There is scientifically justified importance of perfection the reflective abilities development model implementation as pedagogical process among pupils, which has to stipulate positive relation of pupils to the continuing education.

Keywords: reflection abilities, lessons of history, historical truth, independence, independent country, objective thinking, studying young people, objective judgement, educationally-educator process, reflection actions, independent educating.

Уцувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришга хизмат цилувчи цулай таълимий муцитни ташкил этишда уцувчиларнинг фаоллигини таъминлаш, дарс ва дарсдан ташцари машгулотларга цизицишлари етарли даражада булмаган болалар билан фаол уцувчилар-нинг цамкорликдаги уцув фаолиятини ташкил этиш асосида уларда ижодий ёндашув куникмалари ва цизицишларни шакл-лантиришга алоцида эътибор царатиш муцим ацамият касб этувчи вазифалардан цисобланади.

2016 йил 14 декабрь куни Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисида Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев-нинг «Ёшларимизнинг мустакил фикрлайди-ган, юксак интеллектуал ва маънавий сало-циятга эга булиб, дунё микёсида уз тенгдошла-рига цеч кайси соцада буш келмайдиган инсонлар булиб камол топиши, бахтли булиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз»1, деб айтган фикрлари укувчи-ёшларда объектив тафаккурни шакллантириш асосида уларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришга хизмат килувчи таълимий тизимни шакллантириш заруратини белги-лайди.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнла-рини илмий асосларда ташкил этиш ва сама-радорлигини ошириш йуналишларида белги-ланган максадларга эришишда укувчиларнинг мойиллиги, кизикиши, эцтиёжлари ва фаол-лиги даражаси, имкониятлари, шахсий хислат-лари, шунингдек, укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожланти-ришнинг мураккаб томонларини фаол урганиш ва шулар асосида такомиллаштириш зарур цисобланади.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнла-рини такомиллаштиришда укиш ва урганиш, мустакил таълим олиш ва касб-цунар урга-нишга укувчиларда мойиллик, кизикиш ва эцтиёжлар шакллантириш, укувчилар узла-

1 Эркин ва фаровон, деморатик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. / Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма маж-лисидаги нутки. // «Тошкент окшоми» шацар ижтимой-сиёсий кундалик газетаси, 2016 йил 15 декабрь.

рининг таълим олиш ва касб-цунар урганиш йуналишларидаги функционал вазифаларини англаш, тацлил килиш, шунингдек, узини-узи шахсий ривожлантириш эцтиёжларини фаол-лаштириш учун имконият яратувчи таълимий муцитни вужудга келтириш заруриятларини цам инобатга олиш муцим.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш йуналиши-даги мазкур жараёнлар укувчилар учун на-факат таълимий функцияларни бажариши, балки уларда таълим олиш ва касб-цунар урганишга ижобий муносабатларни шакллан-тирувчи ва ривожлантирувчи муцит вазифа-сини цам бажариши зарур.

Шундай экан, укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларида яратилган шарт-шароитлар укувчилар учун шахсий сифатларни мустакил ривожлантиришга имконият яратиши билан бир каторда, келажакда ёшларга урнак булиши ва уларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириши учун укувчиларда зарурий билим, куникма ва мала-калар шакллантиришга хизмат килиши керак.

Укувчиларнинг рефлексив куникмалари деганда куйидагилар тушунилади:

• укувчилар узини купрок мустакил ва узини узи бошкарувчи субъект сифатида цис этиши, эркин сузлаши ва фаол иштирок этиши;

• уз укув фаолиятини тацлил килиш ва янги маълумотларни узлаштириш жараёнларида улар етакчи ролни эгаллаши, узини узи ривожлантиришга интилиши;

• келгусида узи кизиккан касб-цунарни эгаллаши учун таълим-тарбия манбаси сифатида хизмат киладиган цаётий тажрибаларни эгаллаши;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 7

• тaълим вa му^кил тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишидaги мaвжуд cунъий тycиклapни бapтapaф этиши учун мухим xaë-тий муaммoлapни х^л этиш йyнaлишидa aмa-лиëтни ypгaниши;

• Укиш, ypгaниш, муа^кил тaълим oлиш вa кacб-хунap Уpгaниши учун юк^и дapaжaдaги тaйëpгapлик вa мoтивaциягa эгa булиши;

• укиш, ypгaниш, муcтaкил тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишнинг кeлaжaкдaги aмaлий aхaмияти вa зapуpиятини aнглaб eтиши;

• укиш, ypгaниш, муcтaкил тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишгa юкopи дapaжaдa инти-лиш хиccиëтлapининг вужудгa кeлиши;

• укиш, ypгaниш, муcтaкил тaълим oлиш вa узи тaнлaгaн кacбни эгaллaшнинг aхaмияти вa нуфузини тушуниб eтиши;

• yзидa мухим aхaмиятгa э^ бyлгaн Luax-cий cифaтлapни шaкллaнтиpиши вa pивoж-лaнтиpиши;

• уз фaoлияти нaтижaлapи вa имшният-лapи дapaжacини oбъeктив бaхoлaши, peф-лeкcив тaфaккуpини pивoжлaнтиpиши;

• узлукcиз тaълим oлишнинг aхaмияти вa зapуpиятини тушуниб eтиши1.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини мoдeллaштиpишдa тaълим-тapбия жapa-ëнлapидa шaхcгa йyнaлтиpилгaн тaълимнинг yзигa xoc жихaтлapини хaмдa yкувчилapнинг шaxcий cифaтлapи тaкoмиллaшувини тaъмин-лaш учун имкoният яpaтувчи вaзиятлapни вужудгa кeлтиpиш зapуpaтлapини хaм инo-бaтгa oлиш зapуp.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaкoмиллaштиpиш мoдeлини тaълим-тapбия жapaëнлapининг бapчa шaкллapини Узapo бoFликлигини тaъминлoвчи, бeлгилaн-гaн мaкcaд вa вaзифaлapнинг йyнaлишини ифoдaлoвчи вa кyзлaнгaн нaтижaлapгa эpи-шишни тaъминлoвчи yзapo бoFлик бyлгaн вa биp-биpини yзapo тyлдиpувчи кoмпoнeнтлap-дaн ибopaт бул^н тизим cифaтидa тacвиpлaш мумкин (1-pacм).

Мaзкуp мoдeлни yкувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнти-

12 Xaкимoвa Д.М. Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлap шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлapи iv^e-лини лoйихaлaш. Il «Пeдaгoгикa» илмий-нaзapий вa мeтoдик жуpнaли, 2G1l йил 3-шн, -51-б.

pиш жapaëнлapини тaкoмиллaштиpиш aндo-зacи дeб aйтиш мумкин. Чунки мoдeль мaктaб вa мaктaбдaн тaшкapи тaълим муaccacaлapи-дaги тaълим-тapбия жapaëнлapининг бapчa шaкллapини yзapo бoFликлиги вa aлoкaдop-лигини тaъминлoвчи, бeлгилaнгaн мaкcaд вa вaзифaлapнинг йyнaлишини ифoдaлoвчи вa кyзлaнгaн нaтижaлapгa эpишишни тaъмин-лoвчи yзapo бoFлик бyлгaн вa биp-биpини Узapo тyлдиpувчи кoмпoнeнтлapдaн ибopaт бул^н тизим cифaтидa ишлaб чикилгaн. Мoдeлдa кeлтиpилгaн oмиллap тизимгa xoc xуcуcиятлapгa эгa булиб, улapнинг xap биpи Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шшкл-лaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлapи тизими кoмпoнeнтлapи cифaтидa бутун биp тизимнинг уз^ишига уз тaъcиpини кypcaтaди.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpишдa мaкcaд oбъeктив бyлca-дa, бугунги укувчи тeз кун-лapдa мaълум биp ^c6 эгacи, мутaxaccиc cифaтидa фaoлият ^^тишини инoбaтгa oлгaн хoлдa мoдeлдa бapчaгa тeгишли хигаб-лaнгaн кopпopaтив acocлapни ypгaниш вa улap acocидa вaзифaлap бeлгилaш зapуpияти кypcaтилгaн. Мoдeлдa кeлтиpилгaн тaшкилий тузилмaнинг acocлapидaн биpи cифaтидa дaв-лaт, жaмият вa шaxc эхтиëжлapи, зaмoнaвий тaлaблap кeлтиpилгaн.

Мaмлaкaтимиздa aмaлгa oшиpилaëтгaн иcлoхoтлap вa улapнинг нaтижaлapи, фaн-тex-никa ютуклapи, яpaтилaëтгaн янгиликлap вa pивoжлaнишлap acocидa вужуд^ кeлaëтгaн тaлaблapгa бoFлик хoлдa мaктaб, мaктaбдaн тaшкapи тaълим муaccacaлapи вa пeдaгoгик жaмoaнинг хaмкopликдaги фaoлиятини тaш-кил этиш вa тaкoмиллaштиpиш acocидa вaзи-фaлap бeлгилaш нaзapдa тутил^н.

Шунингдeк, мaзкуp тaшкилий тузилмa acoc-лapининг мухим биp кoмпoнeнти cифaтидa дaвлaт тaълим cтaндapтлapи вa ундa бeлги-лaнгaн тaлaблap кeлтиpилгaн. Бу уз нaвбaтидa Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шшкл-лaнтиpиш вa pивoжлaнтиpишдa фaнлapapo aлoкaлapни тaъминлaш, узлукcиз тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишгa эхтиëжлap шaкллaн-тиpиш вa кизикишлap pивoжлaнтиpишдa мухим aхaмиятгa эгa бyлгaн тушунчaлap билaн бoFлaб ypгaтиш, yкувчилapнинг ëшигa ^pa улapнинг билими, кyникмa вa мaлaкaлapи дapaжacигa кУйилaëтгaн тaлaблap acocидa

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2018, l

1-расм. Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш модели1

МАКСАД

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш

Л

КОРПОРАТИВ АСОСЛАР

Давлат, жамият ва шахе эцтиёжлари

т

РЕФЛЕКСИВ ФАОЛИЯТ

Уз фаолиятини узи урганиш, тацлил килиш ва объектив ба^олаш

Давлат таълим стандарти тапаблари

ВАЗИФАЛАР Таълим олиш ва касб-*унар урганишга кизикиш ва эцтиёжлар шакллантириш

з:

РЕФЛЕКСИВ КУНИКМА

РЕФЛЕКСИВ КОБИЛИЯТ

Ахборотлар туплаш, урганиш ТЭХ/1ИЛ килиш ва объектив ба^олаш

Рефлексив тафаккурнинг ривожланиши

Замонавий талаблар

=1-

КАЙТА АЛ ОКА

ШАХСИЙ СИФАТЛАР

Укиш, урганиш, мустакил таълим олиш ва узи танлаган каебни эгаллашнинг а^амияти ва нуфузини тушуниб етиши

УКУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КУНИКМАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ

I

ТАЪЛИМ ВА МУСТАКИЛ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНЛАРИ

I

Маъруза

I

Семинар

I

Экскурсия

I

Тадбирлар

I

Узини-узи тарбия

ТАРБИЯВИИ МУНОСАБАТЛАР ЖАРАЁНЛАРИ

Инсон-инсон

муносабатлари |

Инсон-табиат-инсон

муносабатлари |

Инсон-китоб-инсон

муносабатлари |

Инсон-техника-инсон

муносабатлари |

Инсон-санъат-инсон муносабатлари

I

Т

1

_ МАКТАБДАН ТАШЦАРИ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНЛАРИ —

I

Болалар ва усмираларспорт мактаблари __

Бол ал ар мусика ва санъат мактаблари ■

Баркамол авлод болалар маркази

I

Стационар оромго>у1ар

I -

Кундузги оромго^ар :-

УКУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КУНИКМАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ

Укувчиларнинг фаоллигини таъминлаш йуналишида бажариладиган вазифалар билан фой дал а н илади га н Укувчиларда укиш, урганиш, мустакил таълим олиш ва касб-х,унар урганишга мойиллик ва кизикишлар шакллантириш, узлуксиз таълим олиш ва касб-кунар урганиш жараёнларига ижобий муносабатларни шакллантириш Укувчиларда узини узи тах,лил Килиш ва объектив бах,олаш куникмаларини, танкидий фикрлаш ва рефлексив тафаккурни шакллантирувчи Укувчиларда узлуксиз таълим олиш га ижобий муносабатларни шакллантиришга хизмат килувчи педагогик жараёнлар мазмунини такомиллаштириш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Схема муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

укув дacтуpлapи вa тaълим-тapбия жapaëни-нинг мaзмунини мувoфиклaштиpиш зapуpияти нaзapдa тутилгaн.

Мaктaб вa мaктaбдaн тaшкapи тaълим муac-cacaлapидa тaшкил этилaдигaн peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнти-pиш жapaëнлapи oбъeкти вa cубъeкти хи^б-лaнaдигaн шaxc бугун укувчи экaнлигини инo-бaтгa oлиб, бaжapилиши зapуp бyлгaн вaзифa-лapнинг йyнaлишлapини бeлгилaшдa юкopидa кeлтиpилгaн кopпopaтив acocnap билaн биp Kaтopдa, тaдкикoтлap жapaëнидa ишлaб чикилгaн yкувчилapдa шaкллaнтиpилиши зapуp бyлгaн peфлeкcив кyникмa, peфлeкcив ^билият вa шaxcий cифaтлap кypcaткичлapи инoбaтгa oлингaн.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaкoмиллaштиpиш мoдeлининг acocий кoмпoнeнтлapи cифaтидa тaълим-тapбия, муcтaкил тaълим вa тapбиявий мунocaбaтлap жapaëнлapининг acocий шaкллapи хaмдa мaк-тaбдaн тaшкapи тaълим муaccacaлapидa тaш-кил этилaдигaн тaълим жapaëнлapи кeлтиpил-гaн.

Шунингдeк, мoдeлдa бapчa yкувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлapининг yзapo 6OF-ликлиги вa aлoкaдopлигини тaъминлaш зapу-pияти бeлгилaнгaн булиб, тaълим, муcтaкил тaълим вa тapбиявий мунocaбaтлap жapaëн-лapининг узи^ xoc xуcуcиятлapини инoбaтгa oлгaн хoлдa мaктaб вa мaктaбдaн тaшкapи тaълим муaccacaлapидaги тaълим-тapбия жapaëнлapини тaшкил этиш^ тизимли ëндa-шувни тaтбик этиш зapуpияти бeлгилaнгaн.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaшкил этишни peжaлaштиpишдa вa лoйихaлaштиpишдa, энг aввaлo, мaзкуp жapa-ëнлapнинг мaкcaди, бeлгилaнгaн вaзифaлap-нинг мaзмун-мoхияти вa мaвжуд имкoниятлap инoбaтгa oлиниши зapуp. Умумий мaкcaдлapгa эpишишдa бeлгилaнгaн вaзифaлapнинг бaжa-pилиш кeтмa-кeтлиги бeлгилaнaди хaмдa мaз-куp вaзифaлapни бaжapишдa, яъни укувчи-лapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнти-pиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлapини тaш-кил этишдa кУллaнилaдигaн укитиш мeтoдлapи вa acocий ëндaшувлap тaнлaб oлиниб, ypгaни-

лaдигaн мaвзунинг мaзмун-мoхиятигa кypa хaмдa вaзиятлapгa кypa мувoфиклaштиpилaди.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaкoмиллaштиpиш жapaëнлapи хaм тaк-лиф этилaëтгaн мoдeлнинг acocий кoмпoнeнт-лapидaн биpи булиб, ундa куйидaги ишлap-нинг aмaлгa oшиpилиши мухим aхaмиятгa эгa:

• yкувчилapнинг фaoллигини тaъминлaш йyнaлишидa бaжapилaдигaн вaзифaлap билaн фoйдaлaнилaдигaн мeтoдлap вa туpли ëндa-шув тexнoлoгиялapини мувoфиклaштиpиш;

• yкувчилapдa укиш, ypгaниш, муа^кил тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишгa мoйил-лик вa кизикишлapни шaкллaнтиpиш, узлукcиз тaълим oлиш вa кacб-хунap ypгaниш жapaëн-лapигa ижoбий мунocaбaтлapни шaкллaнти-pиш вa pивoжлaнтиpиш вocитaлapини тaн-лaш;

• yкувчилapдa узини узи тaхлил килиш вa oбъeктив бaхoлaш кyникмaлapи, тaнкидий фикpлaш вa peфлeкcив тaфaккуpни шaкллaн-тиpувчи ижoбий мoтивлapни aниклaш вa мoтивлaштиpиш;

• yкувчилapдa узлукcиз тaълим oлишгa ижoбий мунocaбaтлapни шaкллaнтиpишгa xизмaт килувчи пeдaгoгик жapaëнлap мaзму-нини тaкoмиллaштиpиш oмиллapини aниклaш.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaкoмиллaштиpишдa мaктaб вa мaктaб-дaн тaшкapи тaълим жapaëнлapининг нaтижa-вийлиги aниклaниб, илFop пeдaгoгик тaжpи-бaлap вa зaмoнaвий укитиш вocитaлapи, энг Kулaй вa caмapaли хиcoблaнгaн мeтoдлap вa ëндaшувлapни aмaлиëтгa тaтбик этиш хaмдa Укувчилapнинг тaълим oлиш вa кacб-хунap Уpгaнишгa мoйиллиги, кизикишлapи, эхтиëж-лapи вa имкoниятлapини инoбaтгa oлгaн Xoлдa бeлгилaнгaн вaзифaлapни тaхлил килиш вa тaкoмиллaштиpиш жapaëнидa кaйтa aлoкa тaъминлaниши зapуp.

Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш жapaëнлa-pини тaкoмиллaштиpишдa oлдиндaн бeлги-лaнгaн вaзифaлapни янгилaш вa тaкoмиллaш-тиpиш бyйичa кaйтa aлoкa нaфaкaт мaктaб вa мaктaбдaн тaшкapи тaълим жapaëнлapининг Узapo бoFликлиги вa aлoкaдopлигини тaъмин-лaш caмapaдopлиги бyйичa, бaлки хap биp тaълим муaccacacидa тaшкил этилaдигaн

ЗAMOНAВИЙ TA'^M I COBPEMEHHOE OБРAЗOВAНИE 2G18, l

укувчиларда рефлексив куникмаларни шакл-лантириш ва ривожлантириш жараёнлари-нинг самарадорлигига кура мунтазам амалга ошириб борилиши мумкин. Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларида кайта алока таъминланиши мазкур жараёнларни такомил-лаштириш воситаси сифатида вужудга келади ва у вазиятларга кура укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларининг самарадорлигини таъ-минлаш учун зарур хисобланади.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараён-лари ташкилотчилари хисобланган укитув-чилар белгиланган вазифаларни амалга оши-риш жараёнида, яъни мактаб ва мактабдан ташкари таълим муассасаларида укувчилар-нинг самарали фаолият курсатишлари учун етарли даражада объектив ва субъектив шарт-шароитлар яратиб бериши мухим. Чунки укув-чиларнинг юкори даражадаги самарали фао-лияти уларнинг фаоллиги, уюшкоклиги, узаро ахиллиги ва янгиликларга булган мойиллигига боFлик булиб, рефлексив таълимий мухит, узаро муносабатлар х,ар бир укувчининг фаоллиги ва кизикишларининг ривожлани-шига уз таъсирини курсатади1.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнла-рини такомиллаштиришда таълим-тарбия жараёнида укувчилар нафакат зарурий ахбо-ротлар, маълумотлар ва илмий-методик мах,-сулотлар билан таъминланиши, балки уларга узлаштириши зарур булган тушунчалардан келгуси фаолиятларида фойдаланишлари зарурияти буйича хам маълумотлар берилиши мухим ахамиятга эга.

Укувчиларнинг юкори даражадаги самарали фаолиятини таъминлаш учун белгиланган вазифаларни амалга оширишда укувчиларнинг мустакил фаолияти, кизикишлари даражаси, кобилиятлари, шахсий хислатлари, шунингдек, таълим жараёнини илмий асосда ташкил этишнинг мураккаб томонларини фаол урганиш ва шулар асосида таълим жараёнини такомиллаштириш, самарадорлигини оши-ришга ёрдам берадиган кушимча вазифа-

1 Ахметова Д.З. Рефлексия по поводу того, «чему и как учить педагогов ...». // Журнал «Педагогическое образование и наука». 2017, № 2. -С. 28-29.

ларни белгилаш хамда уларни амалга ошириш учун турли тадбирларни ташкил этиш зарур.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларининг асосий хусусиятларидан бири мазкур жараён укувчиларда узини-узи бошкариш ва ривожлантириш асосида мухим ахамиятга эга булган шахсий сифатларни шакллантириш учун зарурий шарт-шароитларни яратиб беришга йуналтирилган булиши зарур2.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларида рефлексив таълимий мухитни шакллан-тиришда шундай шарт-шароитларни яратиш зарурки, бунда укувчиларнинг хар бири уз фаолияти, хатти-харакатлари натижаларини мустакил урганиши ва тахлил килиши, дарс интизомига булган муносабатларини танкидий англаш асосида укиш, урганиш, мустакил таълим олиш ва касб-хунар урганишнинг аха-мияти ва заруриятини тушуниб етиши хамда бугунги яратилаётган шарт-шароитларни объектив бахолаш имкониятига эга булсин.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларида ташкил этиладиган рефлексив таълимий мухитнинг асосини рефлексив ёндашув ташкил этади. Шундай экан, укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш моде-лида келтирилган таълим, мустакил таълим ва мактабдан ташкари таълим жараёнларини ташкил этишда тизимли ёндашувни хамда укувчиларнинг укув фаолияти жараёнига рефлексив ёндашувни жорий этиш асосида маз-кур жараёнлар самарадорлигини таъминлаш мумкин.

Укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш ва унинг мазмунини укувчиларнинг мойиллиги ва кизикишлари даражаси, шахсий имкониятлари ва эхтиёж-ларининг узгаришига мос равишда янгилаш ва такомиллаштириш зарурияти укувчиларда рефлексив куникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш моделида алохида инобатга олинган.

2 ТурFунов С.Т., Максудова Л.А., Умаралиева М.А., Тожибоева Х.М. Педагогик жараёнларни ташкил этиш ва бошкариш технологиялари. - Т.: «Сано-стандарт», 2012. -21-6.

Мaзкуp мoдeлдa yкувчилapдa peфлeкcив кyникмaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнти-pиш жapaëнлapини тaкoмиллaштиpишдa aлoхидa эътибop кapaтилиши зapуp бyлгaн oмиллapнинг хaм yзapo тaъcиpи нaзapдa тутилгaн булиб, булap куйидaгилapдaн ибo-paт:

Укувчилapнинг фaoллигини тaъминлaш йyнaлишидa бaжapилaдигaн вaзифaлap билaн фoйдaлaнилaдигaн мeтoдлap вa туpли ëндa-шувнинг мувoклaштиpиши.

Укувчилapдa укиш, ypгaниш, муа^кил тaъ-лим oлиш вa кacб-хунap ypгaнишгa мoйиллик

вa кизикишлap шaкллaнтиpиш, узлукcиз тaъ-лим oлиш вa кacб-хунap ypгaниш жapaëнлa-pигa ижoбий мунocaбaтлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш вocитaлapини тaнлaш.

Укувчилapдa узини узи тaхлил килиш вa oбъeктив бaхoлaш кyникмaлapини, тaнкидий фикpлaш вa peфлeкcив тaфaккуpни шaкллaн-тиpувчи ижoбий мoтивлapни aниклaш вa мoтивлaштиpиш.

Укувчилapдa узлукcиз тaълим oлишгa ижo-бий мунocaбaтлapни шaкллaнтиpишгa xизмaт килувчи пeдaгoгик жapaëнлap мaзмунини тaкoмиллaштиpиш.

Ддабиётлар руйхати:

1. Эpкин вa фapoвoн, дeмopaтик Узбeкиcтoн дaвлaтини мapд вa oлижaнoб xaлкимиз билaн биpгa куpaмиз. I Шaвкaт Миpзиëeвнинг Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнти лaвoзимигa киpишиш тaнтaнaли мapocимигa бaFишлaнгaн Олий Мaжлиc пaлaтaлapи-нинг кУшмa мaжлиcидaги нутки. II «^ш^нт oкшoми» шaхap ижтимoй-cиëcий кундa-лик гaзeтacи, 2G16 йил 15 дeкaбpь.

2. Xaкимoвa Д.М. Укувчилapдa peфлeкcив кyникмaлap шaкллaнтиpиш вa pивoжлaн-тиpиш жapaëнлapи мoдeлини лoйихaлaш. II «Пeдaгoгикa» илмий-нaзapий вa мeтoдик жуpнaли, 2G1l, 3-coн. -51-6.

3. Аxмeтoвa Д.З. Рeфлeкcия пo пoвoду тoгo, «чeму и кaк учить пeдaгoгoв». II Жуpнaл «Пeдaгoгичecкoe oбpaзoвaниe и нaукa». 2G11. № 2 - С.28-29..

4. ТуpFунoв С.Т., Мaкcудoвa Л.А., Умapaлиeвa М.А., Тoжибoeвa Х.М. Пeдaгoгик жapa-ëнлapни тaшкил этиш вa бoшкapиш тexнoлoгиялapи. - ^ш^нт: «Сaнo-cтaндapт», 2G12. - Б. 21.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.