CC BY
13UMUMTA'LIM MAKTABLARINING ALGEBRA DARSLARI ORQALI O'QUVCHILARNING MANTIQIY MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH USULLARI VA BUNDA MANTIQIY MASALALARNING O'RNI Sattorova Gulnoza Rustam qizi
TDPU matematika o'qitish metodikasi yo'nalishi 401-guruh talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7931078
Annotatsiya. Bu maqolada, umumta'lim maktablarining algebra darslarida o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirish usullari va mantiqiy masalalarning o'rni haqida fikr yoritiladi. Maqola, mantiqiy madaniyatni rivojlantirishga qaratilgan savollar va ularni yechish usullarini ko'rsatadi. Mantiqiy masalalar yechish o'quvchilarga turli xil muammolarni yechishga, savollarni tahlil qilishga va ularga javob topishga yordam beradi. Bu esa, ularni turli xil fanlarda muvaffaqiyatga erishish va ularga yangi tajribalar olishga yordam beradi.
Kalit so'zlar: mantiqiy madaniyat, shakllantirish, mantiqiy masalalar yechish, umumta'lim maktabi, algebra
Umumta'lim maktablarida algebra darslari o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirishga yordam beradigan muhim usullar hisoblanadi. Bu usullar orqali o'quvchilar mantiqiy masalalarni tahlil qilish va yechishda kuchliroq bo'lishadi.
Mantiqiy madaniyat, insoniyat tarixining bir qismi hisoblanadi. Bu madaniyat insonning mantiqiy o'ylash, fikrlash va tushunish ko'nikmalariga asoslanadi. Mantiqiy madaniyatning shakllanishi esa insonning o'zida tushunish, ko'rgan va bilgan narsalarning manosini anglashiga bog'liqdir. Bu esa o'z navbatida insonning yaxshi mantiqiy ko'nikmalarga ega bo'lishiga qulaylik keltiradi.
Algebra darslari mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari qatorini taqdim etadi. Bu usullar orqali o'quvchilar mantiqiy savollar va masalalarni ochiq va tahlil qilishni o'rganishadi. Mantiqiy savollarga mantiqiy amallar yordam beradi. Masalan, yana bir narsa bilish va boshqa narsalardan ajratish amalini bajarish. Bu esa o'quvchilar uchun mantiqiy o'ylashni oshiradi.
Mantiqiy masalalarning o'rni esa o'quvchilar uchun juda muhimdir. Bu masalalar orqali o'quvchilar mantiqiy amallar bilan tanishadi va ularni tahlil qilishni o'rganadi. Mantiqiy masalalar o'quvchilarning tushunish qobiliyatini oshiradi va ularning mantiqiy ko'nikmalariga ega bo'lishiga yordam beradi.
Shu bilan birga, algebra darslari orqali o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirish usullari juda muhim hisoblanadi. Bu usullar orqali o'quvchilar mantiqiy savollarni tahlil qilish va yechishda kuchliroq bo'lishadi. Bu esa ularning mantiqiy ko'nikmalariga ega bo'lishiga yordam beradi va ularga mantiqiy madaniyatni oshirishga yordam beradi.
Mantiqiy masalalar o'quvchilar uchun juda muhim hisoblanadi, chunki ular o'quvchilarning mantiqiy o'ylash va muhokama qobiliyatlarini oshiradi. Bu masalalar bir necha turdagi bo'lishi mumkin, masalan, tasavvur amallari, soniy tasavvur masalalari, haqiqiy yoki jinoyatli isbot masalalari, va boshqalar.
Mantiqiy masalalarni yechish usullari ham juda ko'pdir. Ular o'quvchilarning kuchliroq bo'lishi, ularning mantiqiy ko'nikmalarini kuchaytirishi va tasavvur qobiliyatlarini oshirishi mumkin. Masalan, masalani bo'lgan tahlilga ajratish, masalaga bir yoki bir nechta yechimlarni ko'rsatish, yechimlarni tartiblash va shu kabi usullar masalani yechishda yordam beradi.
Algebra darslarida o'quvchilar mantiqiy masalalarni tahlil qilishni o'rganish orqali, ular mantiqiy o'ylash va muhokama qobiliyatlarini oshirishadi. Bu esa ularning har bir sohada muvaffaqiyatga erishishiga yordam beradi.
Shuningdek, mantiqiy masalalar orqali o'quvchilar mantiqiy madaniyatning qolgan aspektlarini o'rganishiga ham imkon beradi. Bu masalalar o'quvchilarga muhim tajriba beradi va ularni mantiqiy tushunchalarini oshirishga, ularning o'zini boshqalar bilan soliqqa solish va tahlil qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Algebra darslari orqali o'quvchilar mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalarining o'rni juda katta e'tiborga sazovor. Bu usullar o'quvchilarning mantiqiy o'ylash va muhokama qobiliyatlarini oshirishga, ularning har bir sohada muvaffaqiyatga erishishiga, shuningdek, ularni hayotda muhim mantiqiy muhokama va qarashlarga hazil qilishiga yordam beradi. Bu esa ularning mustaqil fikrlash, tushunish va aniqlash qobiliyatlarini rivojlantirishiga yordam beradi.
Umumta'lim maktablarining algebra darslari, o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirish usullarini o'rganishda muhim ahamiyatga ega. Bu usullar o'quvchilarning akademik hayotlarida, shuningdek, kundalik hayotlarida ham muhim ahamiyatga ega bo'lib, ularni mantiqiy va tahliliy fikrlash uchun tayyorlaydi.
Mantiqiy masalalar yechish va o'rganish, o'quvchilarni ta'lim jarayonida mantiqiy madaniyatni rivojlantirish uchun yana bir vosita hisoblanadi. Ular o'quvchilarning tahlil qilish, yechim topish va isbotlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu esa ularni mustaqil va o'zlashtirilgan fikrlashni o'rganishga yordam beradi.
Algebra darslarida o'quvchilar mantiqiy masalalar orqali tahlil qilish, yechim topish va isbotlash qobiliyatlarini oshirish orqali, boshqa fanlarda ham muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Bu esa ularning o'zlarining qarashlarni tahlil qilish va muhokama qilish, hayotda o'z vazifalarini bajarish uchun katta ahamiyatga ega bo'ladi.
Shunday qilib, umumta'lim maktablarida o'qituvchilar algebra darslari orqali o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirish usullari va mantiqiy masalalarining o'rni haqida qiziqarli o'quvchilar tayyorlashga intiladi. Bu esa ularni har bir sohada muvaffaqiyatga erishish va hayotda mantiqiy muhokama va qarashlarni tahlil qilishga tayyorlaydi.
Jamiyatimizning mantiqiy madaniyatni rivojlantirishga va mukammal jamiyatga aylanishiga qaratilgan maqsadlariga erishishda, umumta'lim maktablarida o'quvchilarni mantiqiy madaniyatni rivojlantirishda juda muhim ahamiyatga ega bo'lgan algebra darslari katta rol o'ynaydi. Bu esa mustaqil va o'zlashtirilgan fikrlash va tahlil qilishni o'rganishda o'quvchilarga yordam beradi va ularni muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi.
Bundan tashqari, umumta'lim maktablarida o'quvchilar mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari orqali, turli xil qarashlarni tahlil qilish va javob topishni o'rganishadi. Bu esa ularni turli masalalar yechish va yechim topishda o'zining xususiyatlarini va qobiliyatlarini oshiradi. Shu bilan birga, mantiqiy masalalar tahlil qilish uchun katta ahamiyatga ega bo'lib, bu esa o'quvchilarning mantiqiy madaniyatini rivojlantirish uchun ham muhimdir.
Mantiqiy masalalar, o'quvchilarning qarashlarini tahlil qilish va o'z fikrlarini yoritishda ularga yordam beradi. Shu bilan birga, ularni isbotlash qobiliyatlarini oshiradi va mantiqiy jarayonni yaxshi tahlil qilishga yordam beradi. Shuningdek, o'quvchilarning yechim topish qobiliyatlarini oshiradi va ularga turli xil masalalar yechish uchun qo'shimcha qobiliyatlar beradi.
Algebra darslarida o'quvchilar, mantiqiy madaniyatni shakllantirish uchun bir qadam ko'rsatadi, bu esa ularni o'zlarini o'rganishga, mustaqil fikrlashga va o'zlashtirilgan fikrlashni tahlil qilishga yordam beradi. Bu esa ularni boshqa fanlarda ham muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi, chunki turli xil fanlarda mantiqiy fikrlash va tahlil qilish uchun tayyorlik zarur.
Jamiyatimizda, mantiqiy madaniyatni rivojlantirish va jamiyatni mukammal jamiyatga aylanish maqsadida, umumta'lim maktablarida o'quvchilarni mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechishning o'rni hamda ahamiyati juda katta. Bu esa ularni har bir sohada muvaffaqiyatga erishish va hayotda mantiqiy muhokama va qarashlarni tahlil qilishga tayyorlaydi.
Bundan tashqari, mantiqiy madaniyatni rivojlantirish, jamiyatimizni har qanday sohada rivojlantirish uchun ham muhimdir. Bu esa yangi tajribalar olish, muhim vaqtlar bo'ylab yaxshi qarashlarni topish va jamiyatimizni o'sishiga yordam beradi. Shu bilan birga, bu mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar o'rni, o'quvchilarga mustaqil o'rganish va o'zlarining fikrlash tarzlarini rivojlantirishda ham muhim o'ziga xosdir.
O'quvchilarimiz, mantiqiy madaniyatni rivojlantirish uchun turli xil usullardan foydalanishadi. Ba'zilari, ko'proq amaliy usulni iste'mol qilishni yaxshi ko'radilar, boshqalar esa nazariy yondashuvni qo'llab-quvvatlashni ko'proq yoqtirishadi.
Mantiqiy madaniyatni rivojlantirish uchun yaxshi usullardan biri, o'quvchilarni tahlil qilishni o'rganishdir. Bu esa ularni turli xil savollarni yechishga, savollar tahlil qilishga va javob topishga yordam beradi. Mantiqiy masalalar yechish esa o'quvchilarga ko'proq amaliy tajriba va jarayonni tahlil qilishga yordam beradi.
Mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish orqali, o'quvchilarimiz mustaqil fikrlashni va o'zini mustaqil fikrlashni rivojlantirishadi. Bu esa ularning turli xil masalalarni yechish va ularga javob topishda o'zining fikrlash tarzini rivojlantirishga yordam beradi.
Bundan tashqari, mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, o'quvchilarning o'zlarini tahlil qilish va yechim topish qobiliyatlarini oshiradi. Shu bilan birga, ularni turli xil fanlarda ham muvaffaqiyatga erishish uchun tayyorlaydi.
Fikrimizning dalili uchun 7-sinf darsligidan bir necha misol keltiramiz.
1-masala. Idishda 1, 2, 3, ..., 10 sonlari yozilgan sharlar bor. Idishdan uchta shar olamiz. Nechta holda ularda yozilgan sonlar yig'indisi 9 ga teng bo'ladi? Nechta holda 9 dan katta bo'ladi?
4 ta holatda 9 dan kichik , 3 holatda 9 да teng ;
3! ■ 4 = 6 ■ 4 = 24 holda 9 kichik , 3! ■ 3 =6-3 = 18 holda 9 да teng .
2-masala. 3 ta tovuq, 4 ta o'rdak va 2 ta g'oz bor. Bir nechta parrandani shunday tanlab olingki, ular ichida tovuq, o'rdak va g'oz bo'lsin. Shunday tanlashlar soni nechta bo'ladi?
Javob; Tanlashlar soni;
3-masala. 1, 2, 3, ..., 8 raqamlaridan ularni takrorlamay tuzilgan 8 xonali sonlar ichida 1 va 8 raqamlari yonma - yon turadiganlari nechta? Quyidagi hollar bo'lishi mumkin: 1 birinchi o'rinda, 8 ikkinchi o'rinda, ..., 1 yettinchi o'rinda, 8 sakkizinchi o'rinda, bunday hollar soni 7 ta. Bundan tashqari, 1 va 8 larning yuqoridagi 7 holda o'rinlarini almashtirib, yana 7 ta (ular yonma - yon turadigan) holni topamiz. Demak, 1 va 8 ni yonma - yon qilib, 14 usul bilan qo'yish mumkin. Bu usullarning har biriga boshqa qolgan raqamlarning 6! ta o'rin almashtirishlari mos keladi. Shunday qilib, 1 va 8 raqamlari yonmayon turadigan o'rin almashtirishlar soni 2 • 7 • 6! = 2 • 7! ga teng.
4-masala. Gul sotuvchida 5 ta qizil va 10 ta oq chinnigul qolibdi. A'zamxon singlisi Mubinabonuga 2 ta qizil va 3 ta oq chinniguldan iborat guldasta sovg'a qilmoqchi. Buni u necha xil usul bilan amalga oshirishi mumkin?
O'quvchilarning mantiqiy madaniyatini shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, jamiyatimizni o'sishiga va rivojlantirishiga ham yordam beradi. Bu esa ularning turli xil fanlarda muvaffaqiyatga erishishiga va ularga yangi tajribalar olishiga yordam beradi. Shuningdek, bu mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, o'quvchilarning hayotda mantiqiy muhokama va qarashlarni tahlil qilish uchun tayyorlashda muhim ahamiyatga ega.
Jamiyatning rivojlanishi, har doim mantiqiy madaniyatni rivojlantirishga bog'liqdir. Bu esa, o'quvchilarni mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish orqali tayyorlash, ularni turli xil fikrlash tarzlarini rivojlantirish va o'zlarini mustaqil o'rganishga yordam beradi. Mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, o'quvchilarni turli xil masalalarni yechishga, savollarni tahlil qilishga va ularga javob topishga yordam beradi. Bu esa, ularni turli xil fanlarda muvaffaqiyatga erishish va ularga yangi tajribalar olishga yordam beradi. Shu bilan birga, mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, o'quvchilarning hayotda mantiqiy muhokama va qarashlarni tahlil qilish uchun tayyorlashda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, mantiqiy madaniyatni shakllantirish usullari va mantiqiy masalalar yechish, jamiyatimizning o'sishiga va rivojlantirishiga ham yordam beradi.
REFERENCES
1. Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o'qitish metodikasi (kasb-hunar kollejlari o'quvchilari uchun o'quv qo'llanma) - T.: Ilm-Ziyo, 2003, 240-bet
2. Jumayev M.E. Matematika o'qitish metodikasidan praktikum - Toshkent.: O'qituvchi, 2004, 328 bet.
