CC BY
53INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
UMUMTA LIM MAKTABLARIDA MOLEKULYAR FIZIKANI O QITISH
METODIKASI Qahhorov K. Q
Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti magistri https://doi.org/10.5281/zenodo.7234464 Annotatsiya. Ushbu maqola fizikaning molekulyar bo'limini organish, hamda ushbu mavzuga oid masalalar yechishda zamonaviy metodlarni qo llash, hamda uni takomillashtishga bagishlanadi.
Kalit so^zlar: molekula, atom, hodisa, tajriba, laboratoriya ishi, masalalaryechish. МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ МОЛЕКУЛЯРНОЙ ФИЗИКИ В СРЕДНЕЙ
ШКОЛЕ
Аннотация. Данная статья посвящена изучению молекулярного раздела физики, а также использованию и совершенствованию современных методов в решении задач .
Ключевые слова: молекула, атом, явления, эксперимент, опыт, лабораторная работа, решения задач.
METHODOLOGY OF TEACHING MOLECULAR PHYSICS IN SECONDARY
SCHOOLS
Abstract. This article is devoted to the study of the molecular branch of physics, and the use of modern methods in solving problems related to this topic, as well as its improvement.
Key words: molecule, atom, phenomena, experiment, an experience, laboratory work, problem solving.
KIRISH
Bir necha asrlar davomida aniq va tabiiy fanlar o'zbekiston zaminida keng rivojlanib, O'rta Osiyo hududi dunyo intelektual markazi bo'lib kelgan. Biz buyuk ajdodlarimizning ilmiy an'analarini davom ettirgan holda, XX asrning 40-yillaridan boshlab O'zbekistonda fizika fanini rivojlantirish jarayonida nufuzli ilmiy maktablar tashkil etildi, ularning vakillari xalqaro mukofotlarga mukofotlarga sazovor bo'ldi. Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad-al Farg'oniy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug'bek va boshqa olimlarning ilmiy tadqiqotlari jahon ilm-fani rivojiga beqiyos hissa qo' shdi.
Bugungi kunda ta'lim muassasalarida fizika fanini o'qitish sifatini oshirish, ta'lim jarayoniga zamonaviy o'qitish uslublarini joriy qilish, iqtidorli o'quvchilarni saralash, mehnat bozoriga raqobatbardosh mutaxasislarni tayorlash, ilmiy tadqiqot va inovatsiyalarni rivojlantirish hamda amaliy natijadorlikka yo'naltirishga kata e'tibor qaratilmoqda. [1]
Avvalo bu qarorni keng qamrovli tushunib olishimiz darkor. Bu qaror dars berishga loyiq bo'lgan o'qituvchilarni tayorlaydi.
TADQIQOT METODI
O'qituvchini o'z ustida muntazam ishlashini ta'minlaydi. Ular o'z kasbining yetuk mutaxassisi bo'lib yetishishlari lozim. Shu jumladan o'qituvchi darslarni faol interaktiv o'yinlar va turli yangi metodlar, hamda texnologiyalar yordamida o'tishi kerak. Bu o'quvchini yana mavzuni tushunib yetishida va hayotga bo'lgan kompitentlikni oshishida yordam beradi.
Prezidentimizning ushbu qarorlari islohoti sifatida fizika fanining bir darsi misolida ko'rib chiqsak. Fizika bu tabiat qonunlariga asoslangan, atrofimizni o'rab turgan va yuzaga kelayotgan barcha hodisalarni o'rgatuvchi katta ko'lamga ega aniq va tabiiy fandir. Shuning
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
uchun biz uni bo limlarga bo lib o rganamiz. Shu jumladan, molekulyar fizika. Bu bo lim fizikaning eng katta bolimlaridan biridir.
Umumta lim maktablarida bu bo lim asosan 9-sinfda o tiladi, 6-sinfda esa boshlang'ich malumotlar beriladi. Molekulyar fizika - jism tarkibini, uning ichki tuzilishini va ularning ozaro tasir qonuniyatlarini organadi.
Agar o'qituvchi katta tajribaga ega bo'lmasa, mayda kozga korinmas zarralarni o'rganishda va o'rgatishda qiyinchiliklarga duch keladi. Uning uchun turli interaktiv o'yinlarni va darsda shu mavzuga oid qo llanmalardan foydalana olishi lozim. Darsda ishlatiladigan metodlar turlari har xil boladi, ulardan biri "kichik guruhlar bilan ishlash" metodi. Bu metodda o'qituvchi sinfdagi o'quvchilarni ikki yoki uch guruhga ajratib, ular ortasida musobaqa yoki bahs-munozara o tkazishi mumkin. Bu metod mavzuni mustahkamlashda ham, masalalar yechishda ham, savol-javob qilganda ham qol keladi.
Keling ushbu metodni darsda qanday qollashni korib chiqsak.
Darsning maqsadi:
O quvchilarda molekulyar fizika tushunchaga oid ko nikma hosil qilish va mavzuga oid masalalar yechish.
Kerakli jihozlar: doska, elektron, mikroskop, tarqatma materiallar, masalalar toplami.
Metod: kichik guruhlar bilan ishlash.
Darsning borishi
l.Tashkiliy qism. Oqituvchi mavzuga oid barcha qollanmalarini tayorlaydi.
2. Yangi mavzuning bayoni. Oqituvchi o'quvchilarga yangi mavzuni tushuntirib beradi.
Molekula nima? Molekula (lot. Moles-massa) -muayyan moddaning barcha kimyoviy xossalarini namoyon qiladigan eng kichik zarrachasi. Barcha jismlar moddalardan tashkil topgan. Grek faylasufi Demokrit eramizdan avvalgi V-asrda "Barcha jismlar mayda zarralardan tuzilgan, ular atomlar deyiladi" degan fikmi ilgari surgan. XVII asr oxirlarida va XIX asr boshlarida Boyl-Mariott, Gey-Lyussak, Dalton, Avagadro tomonidan eksperimental ravishda ochilgan gaz qonunlari modda tuzilishining molekulyar nazareyasiga qo'shilgan ulkan hissa boldi.
hO O11
HP
i\aCi
O
TADQIQOT NATIJASI VA MUHOKAMA
O qituvchi shu kabi ma lumotlarni elektron doskada yoki proyektor orqali ham korsatishi mumkin. Hatto mikroskop orqali molekulalarning harakatini kuzatishlari mumkin. Bu bolalarda yanada mavzuga bo'lgan tushunchasini orttiradi. Mavzuning bayoni tugagach guruhlarga savol berish yoki tarqatma tezkor savol- javob yoki test tarqatgan holda mustahkamlash mumkin. Guruh azolari bahs-munozara orqali mavzuga tegishli muammolarni yechadilar.
2. Masala yechish.
Oqituvchi oquvchilarga mustaqil yechishlari uchun masalalar beradi. Jumladan: l.Masala.
p=200 kPa=2■ 1 0 5 Pa n=3 ■ 1025 m-3 Ek =? Yechish:
p=2 nEk , Ek — = - ■ 2 ■ 105 Pa/3 ■ 1025 m-3 = 10-20 J
k k
Javobi: Ek = 10-20 J. 2. Masala.
V = 10 dm3 = 10-2 m-3 N = 3^ 1023
Ek = 10-21 J p =?
Yechilishi:
p=2 nEk = 2 ■ 7 ■ Ek = 2 ■ 3 2 - / 1 0 "2 1 J = 2 ■ 104 Pa = 20 kPa.
Javobi: p=20 kPa. 3. Masala.
V = 20 dm3 = 2 ^10-3 m-3 N = 1023
Ek = 10-21 J p =?
Yechilishi:
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
p=- nEk = -■-■ Ek = --32 3 /2-1 0 - 3- 10 -2 1 J = 105 Pa.
k 3 7 k 3 '
Javobi: p=105 Pa. [2]
Oquvchilar musobaqalashganda yoki bahs-munozara otkazganda ularda galabaga bo lgan qiziqish kuchli bo ladi. Shu kuch bilan mavzuni tezroq o zlashtirishga hatto misollarni diqqat bilan yechishga harakat qilishadi. Bu esa ozlashtirish natijalarini oshishiga sabab boladi. Quyidagi diagramma 9-sinfda fizika fanining molekulyar bolimi aynan "kichik gurular bilan ishlash" metodi qo'llangan holatdagi natijalari:
9-"A" sinfining metod orqali dars o'tigandagi natijasi
5
4,5
9-"А" 9-мА"
■ Ряд 1 ■ Ряд 2
Bu rang metodsiz otilagan dars natijasi, Bu rang metod orqali otilgan dars natijasi. XULOSA
Bu diagrammadan 2 marta o tkazilgan tajriba shuni hulosa qilish mumkinki, har bir metodning dars jarayonida mavzuga mos holda qo'llash kerak, bu esa o'quvchilarda yetarli konikmani hosil qiladi.
REFERENCES
1. Lex.uz. PQ-5032-son 19.03.2021 y.
2. Методическое пособие. - А.Бахрамов, М.Юлдашева.
