CC BY
212¡> ' i Ъ ^ ") ]> <d>
; И Ätalqin va
ipTADQIQOTLAR №2 2Q22
*
*
j^i j j - - Hmiy-usJubiy JumaM
BOSHLANG'ICH SINFLARDA МАТЕМАТПСА FANINI O'QITISHDA
:
>
INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
<:>cQ> çj ]><:>
Mamataliyeva Nafosat Alijonovna
Farg'ona viloyati Farg'ona tumani 28-sonli o'rta ta'lim maktabi boshlang'ich sinf o'qituvchisi https://doi.ora/10.5281/zenodo.7239088
- V "j i s ••• i > i
Annotatsiya: Ushbu maqolada matematikani o'qitishda hozirgi zamonaviy axborot texnalogiyalardan foydalanishning afzalliklari hamda matematika o'qitishda interfaol metodlar va ulardan samarali foydalanish usullari haqida so'z yuritiladi.
Kalit so'zlar: Zamonaviy ta'lim, "Adashgan zanjirlar", metod, "Oyga kim birinchi", "Muammoli savollar".
\ >#! Щ >
Zamonaviy ta'limni tashkil etishda qo'yiladigan muhim tadbirlardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o'quvchilarga yetkazib berish, ularda ma'lum faoliyat yuzasidan ko'nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko'nikma hamda ma'lum faoliya yuzasidan ko'nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko'nikma hamda malakalar darajasini baholash o'qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta'lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvn talab etadi. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda bu borada kata tajriba to'plangan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Ma'lumki, ota - bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo'lmish ilm - u ma'rifat, ta'lim va tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti va garovi deb bilgan. Albbatta, ta'lim-tarbiya - ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan, ya'ni xalq ma'naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan eng muhim omildir.
Binobarin, ta'lim - tarbiya tizimini va shu asosda ongni o'zgartirmasdan turib, ma'naviyatni rivojlantirib bo'lmaydi. Maktab ta'lim - tarbiya masalasi davlat
va :
jamiyat nazoratida bo'lishi asosiy qonunimizda belgilab qo'yilgan. Shu bilan birga, bu keng jamoatchilik, butun xalqimizning ishtiroki va qo'llab - quwatlashishini talab qiladigan umummilliy masaladir. Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo'lishi farzandlarining bugungi qanday ta'lim va tarbiya olishiga bog'liq.
i >jc>: W] >
^^^^ щ
; H l^iTALQIN VA
ipTADQIQOTLAR №2 2Q22
*
*
r j . - ilmiy-uslubiy JumaM
Yurtimizda Kadrlar tayyorlash milliy dasturining uzviy va mantiqiy davomi
>
bo'lgan 2004 - 2009 yilarda maktab ta'limini rivojlantirish umummilliy davlat dasturi qabul qilindi.
Yangi tamoyillar asosida rivojlanayotgan ta'lim tizimi yosh avlodni barkamol, ma'naviy yetuk inson sifatida shakllantirishda kadrlar tayyorlash milliy dasturida bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Hozirgi kunda ta'lim tizimida jumladan boshlang'ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalarni qo'llashning nazariy hamda amaliy asoslarni yaratish zarurati paydo bo'lmoqda.
Hozirg kunda farzandlarimizga zamonaviy pedagogik texnikalar, interfaol usullardan va amaliy mashg'ulotlardan foydalanib darslarni tashkillashimiz mavzuni oson tushinishi va o'zlashtirishi uchun juda kata yordam beradi. Yosh avlodning har tomonlama yetuk, bilimli, yuksak ma'naviyatli, barkamol, vatanparvar shaxslar bo'lib yetishishini ta'minlash yo'lida amalga oshirilayotgan ulkan bunyodkorlik ishlarining eng asosiy bo'g'ini sifatida pedagogik xodimlarning yuqori ilmiy,
J J It- 1 M -*"-v> I r» r» Urt«virlrt r»+vin Mtt inUlrtoK i t-i -i I r j-» I r w« r» U /-\t»r» 4- /-v/>n
metodik bilimlarga hamda amaliy ishlash bo'yicha yuksak mahoratga ega
>*
bo'lishlarini ta'minlash yuzasidan zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish kelinmoqda. Aytishimiz mumki hozirda o'qituvchilarning o'zini ustida ishlash uchun barcha imkoniyatlar yaratilmoqda. Shu bois maktab o'qituvchilarini qayta tayyorlash
*
>*
markazlari faoliyat olib bormoqda va eng asosiysi 2021 yildan boshlab toifa malaka testida o'tish ya'ni attestatsiya jarayonlari ham tubdan o'zgardi. Endilikda oshkoralik va shaffoflikda bo'lib o'tmoqda. Bu barcha ishlar o'qituvchilarni ta'lim berishga
j-
#C! i
#
f " f masuliyat bilan yondashishni taminlaydi.
Matematika o'qitish jarayonida yangi ta'lim texnologiyalaridan foydalanish shaxs kamolotini ta'minlashga xizmat qiluvchi mustaqil fikr yuritish, o'z ustida ishlash, faoliyatga nisbatan ijodiy yondashish kabi xislatlarning ham shakllanishiga zamin yaratad.
Hozirda matematika fanini churq o'rgatish va uni yoz avlat ongiga singdirish uchun prezidentimiz juda ko'p chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Jumladan, boshlang'ich sinflarda matematika soatlarni ko'paytirilganligini va joylarda tez-tez bo'lib o'tayotgan olimpiyadalar musobaqalarini aytishimiz mumkin.Ta'lim texnologiyasi nazariyasining umumiy asoslari mohiyati xususida so'z yuritish uchun Ta'lim texnologiyasi tushunchasining tub ma'nosini anglash talab etiladi.
Texnologiya "yunoncha" so'z bo'lib, "techne" - mahorat, san'at hamda "logos"-tushuncha, ta'limot so'zlarining birikmasidan hosil bo'lgan. Ta'lim texnologiyasi! tushunchasi esa lug'aviy jihatdan (inglizcha "an educational technology") ta'lim
*
>
(o'qitish) jarayonini yuksak mahorat, san'at darajasida tashkil etish borasida ma'lumotlar beruvchi fan (yoki ta'limot) ma'nosini anglatadi. Pedagogik texnologiya tushunchasi keng ko'lamli, serqirra tushuncha bo'lib,u ta'lim-tarbiya amaliyotini
^-^iToo HiT O rti^Sh
•■ 1 Le^iH • ,
4M > ") ]> <N>
; H l^iTALQIN VA
IpTADOIQOTLAR No2 2022
Hmiy-usJubiy Jumali
rivojlantirish ehtiyojlari asosida kelib chiqqan va hozirda pedagogika, psixologiya
ianlarida o z o rniga ega.
O'quvchilarni faollashtirish uchun dars jarayonida qo'llaniladigan usullarni to'g'ri tanlash va savollarni aniq tuzish katta samara beradi. Buning uchun darsga, mavzuga qo'yiladigan maqsad aniq belgilanib, shu maqsadga erishish yo'li, usuli puxta ko'rib chiqilishi lozim. Demak, o'qituvchi har bir foydalanadigan interfaol usulni o'quvchiga nima berishini oldindan ko'ra olishi va darsni to'g'ri tashkil qilishi kerak. Barcha sinf o'quvchilarini dars jarayonida faol ishlashlariga erishish uchun quyidagi metodlardan foydalansak maqsadga muofiq bo'ladi.
"Adashgan zanjirlar" usuli boshlang'ich sinflarda biror bir ketma - ketlikni tiklash uchun qo'llanadi.
Bunda o'qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma - ketlikni alohida - alohida va tartibsiz qo'yadi. O'quvchilar tartibsiz joylashgan so'zlarga mantiqiy bog'langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6 kishilik guruhda qo'llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin. Masalan 4-sinf darsligidan "Noma'lum qo'shiluvchini toppish" qoidasi: "Noma'lum qo'shiluvchini topish uchun yig'indidan ma'lum qo'shiluvchini ayirish kerak", shunday o'zgartiriladi: qo'shiluvchini ayirish topish "noma'lum uchun yig'indidan ma'lum kerak
*
>*
qo'shiluvchi" So'zlar alohida qog'ozlarga yoziladi va ko'rgazma taxtasiga betartib
■
joylashtiriladi. O'quvchilar tartibni tiklaydilar, yoki har bir guruhga so'zlar to'plami
beriladi va guruhlar tartibini tiklaydilar.
"Bahs - munozara" da o'quvchilar bilan biror muammoni yechish yo'lini
qidirishda foydalaniladi, masalan: masala yechish, misol ishlash, o'lchash ishlarini „ . . „ ... . ... . . . . ....... .....
Pi>
bajarish, yechimning qulay usulini topish va hokazo. Sinfni to'rtliklarga bo'lish va guruhda ishlash mumkin.
"Muammoli savollar" sinfda muammoli vaziyatni yaratish, bir muammoni mustaqil o'quvchilar tomonidan yechilishiga erishish uchun qo'llanadi. Muammoli savol va topshiriq o'qituvchi tomonidan aniq aytiladi, doskaga yoziladi, yechimni juft - juft bo'lib qidirish taklif qilinadi. Har bir guruh javobi eshitiladi va umumlashtirib yagona yechimga kelinadi.
"Klaster" metodi. Klaster (g'uncha, bog'lam) metodi pedagogik, didaktik
3*
strategiyaning muayyan shakli bo'lib, u o'quvchilarga ixtiyoriy muammolar xususida erkin, ochiq o'ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g'oyalar o'rtasidagi aloqalar to'g'risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. "Klaster" metodi aniq
*
>
ob'ektga yo'naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog'liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning o'quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o'zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo'lishini ta'minlashga xizmat qiladi.
^^^^ -gl
l+à > >j:>i :H >
N )> >
*4> > >i*
b>*
j !>'•
„ TALQIN VA ^TADQIQOTLAR
Hmiy-usJubiy JurnaH
№2 2022
Guruhlarga "Oyga kim birinchi" o'yini topshiriladi. Bu misolni tez bajargan guruh oyga birinchi chiqadi.
"Oyga kim birinchi" o'yini
o
8 5 3 10
S: G G 4* 12: 15 18
îsmij jOTiJ
ÏM M
ÏMj
Jïtffl^ >-<
lit ■ -ri
2 16 1Q 15
5 2 12 2 12 A 3 2
RU«
3N*
^ v-
i
5*4>
5*4 >
>
;
>
H >
j >4*
£>4 >
3 >> ■j >j*
*4>
"1
Buni tez bajarganlarga yana qo'shimcha topshiriq yoki mana shu topshiriqni berish mumkin. Qulfîiing ko'rinishi mana bunday: Endi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 sonlarini bo'sh doirachlarga shuday joylashtirish kerakki, oltiburchakning istalgan diaganali, balandligi yoki istalgan tomonida uchta soning yig'indisi 21 bo'lsin. Ana shunda qulf ochiladi.
"Charxpalak" metodi. "Charxpalak" texnologiyasidan o'quv mashg'ulotlarining barcha turlarida, dars boshi va oxirida, biror bo'lim tugatilganidan keyin, o'tilgan mavzularni o'zlashtirganlik darajasini baholashda, takrorlash, mustahkamlash, oraliq va yakuniy nazoratlarni o'tkazishda foydalanish mumkin. Mashg'ulotlarni yakka va guruh shaklida tashkil etsa bo'ladi. Qolaversa, o'z ichiga og'zaki va yozma ish shakllarini qamragan holda turli mazmun va xarakterga ega mavzularni o'rganishda ham asqotadi.
"Muzyorar" usuli. Dars jarayonida, o'tilgan mavzularni mustahkamlashda, darslarni umumlashtirishda qo'llaniladi.
Masalan, o'qituvchining o'quvchilarga barcha matematik terminlarni ayting savoliga javob berishda bu usuldan foydalansa qiziqarli chiqadi.
Bunda bir o'quvchi bir terminni aytadi, ikkinchi bu terminga yana birtermin qo'shib aytadi. Uchinchi 2 ta terminga 3 ta terminini qo'shadi. O'yinning maqsadi nafaqat matematik terminlarni takrorlatish, balki o'quvchilar xotirasini ishlatishdir, shakllantirishdir.
*4>
*4>
-j >*
*4> 3'M*
><SS2«>
rfi^sji
<ÎT7ff>
hm
1*4 >
q >*
H >
1 >1* ■ i>s*
*4>
: >* pjy
J
1*4 >
y
!>'I Ъ ^ i \> 'Ж
; И l^iTALQIN VA
IpTADOIQOTLAR No2 2022
Hmiy-usJubiy Jumali
1- O'quvchi - qo'shiluvchi;
2- O'quvchi - qo'shiluvchi, ayirma;
3- O'quvchi - qo'shiluvchi, ayirma, qavs;
4- O'quvchi - qo'shiluvchi, ayirma, qavs, ko'paytma;
O'quvchi - qo'shiluvchi, ayirma, qavs, ko'paytma, bo'linma... Shunday ekan,
o'qituvchi darsda turli pedagogik usullardan foydalansa, o'qituvchi va o'quvchi o'rtasida to'siq yo'qoladi, bolalarning xarakteri kengroq ochiladi; kuzatuvchanlik,
♦
Ш
xotira diqqati kuchayadi; chunki darsda majburiy bilim berish bo'lmay, ilmni ixtiyoriy qabul qilish albatta ijobiy natijaga olib keladi.
Xulosa qilib aytganda Bugungi kunda o'qituvchilar darslarida nafaqat o'quvchilarga ma'lum bilimlarni o'rgatish, balki dars jarayonida o'quvchi shaxsining ayrim tomonlarini shakllantira yoki rivojlantira olishlari darkor. Ushbu maqsadda o'qituvchilar uchun interfaol usullarida dars o'tishda o'rganilmoqda.
Interfaol usuli yaratilishidan asosiy maqsad:
- O'qituvchi va o'quvchi, o'quvchi va o'quvchi hamkorligini shakllantirish;
- O'quvchilarga zarur bo'lgan bilim, ko'nikma malakalarini interfaol usullar orqali yetkazish;
- O'quvchilarni mustaqil fikrlashga, o'z fikrlarini asoslay olishga imkon yaratish
*
JO.
ruyuaiainigaii auauiyuuai;
1.Abdullayeva B.S., N.A.Xamedova M. Xusanovalarning Boshlang'ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi uslubiy qo'llanma
2.Abdullaeva B.S., Xusanova M.E., "Interfaol usullardan foydalanish"
mm
Boshlang'ich ta'lim jurnali 12.2010 yil
3.Abdullaeva B.S., Xusanova M.E., Boshlang'ich sinf matematika darsida pedagogik texnologiyalardan foydalanish, Boshlang'ich sinf o'qituvchilarini innovatsion faoliyatga tayyorlash muammolari va yechimlari mavzusidagi ilmiy anjuman materiallari Toshkent 2010 yil 15-16 oktyabr.
4.Azizxodjayeva N.H -Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat-Toshkent.: TDPU, 2003.
5.Axmedov M va boshqalar Matematika 1, Toshkent.: O'zinkomsentr, 2003.
6.Axmedov M va boshqalar 1-sinfda matematika darslari - Toshkent.: 2003.
7.Ahmedov M., Ibragimov P., Abdurahmonova N., Jumayev M. E. - Birinchi sinf matematika darsligi. - Т.: "Sharq".
8.A'zamov A. "Yosh matematika qomusiy lug'at" - Toshkent.: Qomuslar bosh tahririyati, 1991.
^-гаГоо «а. о
>*
^ m>
Foydalanilgan adabiyotlar:
Sk^Stf&^i gw 1 A
•■ 1 -I
